TEDxWarwick
Mustafa Akyol: Faith versus tradition in Islam
Mustafa Akyol: Besimi kundrejtë Islamit tradicjonalë
Filmed:
Readability: 5.3
1,255,155 views
Tek TEDxWarwick, gazetari Mustafa Akyol fletë rreth menyrës se si disa kultura lokale praktikojnë (sikruse veshjen e shamive) janë bërë lidhje, në kokën e popullësis, deri në artikullin e besimit në Islam.
Mustafa Akyol - Journalist
Mustafa Akyol is a columnist for Turkey's oldest English-language daily, Hurriyet Daily News. Full bio
Mustafa Akyol is a columnist for Turkey's oldest English-language daily, Hurriyet Daily News. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
A few weeks ago,
0
0
2000
Disa javë më parë,
00:17
I had a chance to go to Saudi Arabia.
1
2000
3000
Kisha shancen të shkoi në Arabinë Saudite.
00:20
And the first thing I wanted to do as a Muslim
2
5000
3000
Dhe gjëja e parë që dëshiroja të bëjë si një Muslimanë
00:23
was go to Mecca and visit the Kaaba,
3
8000
2000
ishte të shkojë në Mekë dhe të vizitojë Kaaba,
00:25
the holiest shrine of Islam.
4
10000
2000
vendi i shenjët i Islamit.
00:27
And I did that; I put on my ritualistic dress;
5
12000
2000
Dhe e bëra atë; vendosa veshjen time rituale;
00:29
I went to the holy mosque;
6
14000
2000
Shkova në gjamin e shenjët;
00:31
I did my prayers;
7
16000
2000
Bëra lutëjet e mija;
00:33
I observed all the rituals.
8
18000
2000
I abzorvova të gjitha ritualet.
00:35
And meanwhile,
9
20000
2000
Dhe ndërkohë,
00:37
besides all the spirituality,
10
22000
2000
përveq gjithë këtij spirtualiteti,
00:39
there was one mundane detail in the Kaaba
11
24000
2000
ishte një detaj i zakonshem në Kaba
00:41
that was pretty interesting for me.
12
26000
2000
i cili ishte shumë interesant për mua.
00:43
There was no separation of sexes.
13
28000
2000
Nuk kishte ndarësi seksi.
00:45
In other words, men and women
14
30000
2000
Me fjalë të tjera, burrat dhe gratë
00:47
were worshiping all together.
15
32000
2000
luteshin të gjithë sëbashku.
00:49
They were together while doing the tawaf,
16
34000
2000
Ata ishinë të gjithë sëbashku edhe gjatë bërjes së tavafit ( ritualit të sjellëes rreth kabës),
00:51
the circular walk around the Kaaba.
17
36000
3000
ecëja qarkore rreth Kabës.
00:54
They were together while praying.
18
39000
2000
Ata ishinë sëbashku gjatë lutëjesë.
00:56
And if you wonder why this is interesting at all,
19
41000
3000
Dhe nëse dëshironi të dini përse ishte kjo interesante,
00:59
you have to see the rest of Saudi Arabia
20
44000
3000
duhet të shihni pjesën tjetër të Arabisë Saudite
01:02
because it's a country
21
47000
2000
sepse është një shtetë
01:04
which is strictly divided between the sexes.
22
49000
3000
e cila është rrepësisht e ndarë në bazë të seksit.
01:07
In other words,
23
52000
2000
Me fjalë të tjera,
01:09
as men, you are not simply supposed to be
24
54000
2000
si burrë, ju nuk duhet të jeni
01:11
in the same physical space with women.
25
56000
2000
në të njejten hapësir fizie me gratë.
01:13
And I noticed this in a very funny way.
26
58000
2000
Dhe unë e vura re këtë sepse ishte një menyrë shumë qesharake.
01:15
I left the Kaaba
27
60000
2000
Unë u largova nga Kaaba
01:17
to eat something in downtown Mecca.
28
62000
2000
për të ngrën diqka në qytetin Meka.
01:19
I headed to the nearest Burger King restaurant.
29
64000
2000
Unë shkova deri në restaurantin më të afërt 'Burger King'
01:21
And I went there --
30
66000
2000
Dhe shkova atje ---
01:23
I noticed that there was a male section,
31
68000
2000
Unë e vura re se ishte një vend i posaqem për burra,
01:25
which was carefully separated from the female section.
32
70000
3000
i cili ishte i ndarë me kujdes nga vendi i grave.
01:28
And I had to pay, order and eat at the male section.
33
73000
3000
Dhe unë u dasht të paguaj, porosis dhe të ha vetem në seksionin e meshkujve.
01:31
"It's funny," I said to myself,
34
76000
2000
Është qesharake, i thash vetes,
01:33
"You can mingle with the opposite sex at the holy Kaaba,
35
78000
3000
"Ju mund të përziheni me seksin e kundërt në të gjithë Kaban,
01:36
but not at the Burger King."
36
81000
2000
mirpo jo edhe në Bruger King."
01:38
Quite ironic.
37
83000
2000
Shumë ironike.
01:40
Ironic, and it's also, I think, quite telling.
38
85000
3000
Ironike, dhe gjithashtu mendoj së është shumë rrëfyese.
01:43
Because the Kaaba and the rituals around it
39
88000
3000
Sepse Kaba dhe ritualet rreth saj
01:46
are relics from the earliest phase of Islam,
40
91000
3000
janë relikë nga fazat e herëshme të Islamit,
01:49
that of prophet Muhammad.
41
94000
2000
ato të profetit Muhamed.
01:51
And if there was a big emphasis at the time
42
96000
2000
Dhe po të kishte qen një përkushtim i madhë në atë kohë
01:53
to separate men from women,
43
98000
2000
për ti ndarë burrat nga gratë,
01:55
the rituals around the Kaaba could have been designed accordingly.
44
100000
3000
ritualet rreth Kabes do të kishin qenë dizejnuar ndryshe.
01:58
But apparently that was not an issue at the time.
45
103000
2000
Mirpo ajo nuk ishte ndonjë temë e asaj kohe.
02:00
So the rituals came that way.
46
105000
2000
Pra ritualet vinë në atë menyrë.
02:02
This is also, I think, confirmed
47
107000
2000
Kjo është gjithashtu, e konfirmuar mendoj unë
02:04
by the fact that the seclusion of women
48
109000
2000
nga fakti se gratë
02:06
in creating a divided society
49
111000
2000
në krijimin e një shoqërie të ndarë
02:08
is something that you also do not find in the Koran,
50
113000
3000
nuk është diqka që mund ta hasni në Kuranë,
02:11
the very core of Islam --
51
116000
2000
pjesa kryesore e Islamit --
02:13
the divine core of Islam
52
118000
2000
thelbi i ndarëjes së Islamit
02:15
that all Muslims, and equally myself, believe.
53
120000
3000
që të gjithë Muslimanet, së bashku me mua, besojnë.
02:18
And I think it's not an accident
54
123000
2000
Unë mendoj se nuk është një aksident
02:20
that you don't find this idea
55
125000
2000
që nuk e gjeni këtë ide
02:22
in the very origin of Islam.
56
127000
2000
në origjinen e Islamit.
02:24
Because many scholars
57
129000
2000
Sepse shumë studjues
02:26
who study the history of Islamic thought --
58
131000
2000
të cilet e studjuan historin e fesë Islame --
02:28
Muslim scholars or Westerners --
59
133000
2000
Studjuesit e Muslimanizimit --
02:30
think that actually the practice
60
135000
2000
mendojnë se praktika e
02:32
of dividing men and women physically
61
137000
2000
ndarëjes fizike të grave dhe burrave
02:34
came as a later development in Islam,
62
139000
3000
vjenë si zhvillim i më vonshem në Islam,
02:37
as Muslims adopted
63
142000
2000
siq Muslimanet adaptuan
02:39
some preexisting cultures and traditions of the Middle East.
64
144000
3000
disa nga kulturat egzistuese dhe tradicjonale të lindëjes së mesme.
02:42
Seclusion of women was actually
65
147000
2000
Mbulesa e grave faktikisht
02:44
a Byzantine and Persian practice,
66
149000
2000
ishte në kohen e bizanitit dhe praktikë Persiane,
02:46
and Muslims adopted that
67
151000
3000
dhe Muslimanet e adaptuan atë
02:49
and made that a part of their religion.
68
154000
2000
dhe e bënë atë të jetë pjesë e këtij religjioni.
02:51
And actually this is just one example
69
156000
2000
Dhe faktikisht ky është vetem një shembullë
02:53
of a much larger phenomenon.
70
158000
2000
i një fenomeni shumë më të madhë.
02:55
What we call today Islamic Law, and especially Islamic culture --
71
160000
3000
Atë që ne e quajmë ligji i Islamit, dhe në veqanti kultura Islame --
02:58
and there are many Islamic cultures actually;
72
163000
2000
dhe ka shumë kultura Islame faktikishtë;
03:00
the one in Saudi Arabia is much different
73
165000
2000
një në Arabinë Saudite është shumë më ndryshe
03:02
from where I come from in Istanbul or Turkey.
74
167000
3000
nga unë vi në Turqi Stambollë.
03:05
But still,
75
170000
2000
Mirpo akoma,
03:07
if you're going to speak about a Muslim culture,
76
172000
2000
nëse do të flasim rreth një kulture Islame,
03:09
this has a core, the divine message,
77
174000
2000
kjo ka një thelbë, porosia e ndarëjes,
03:11
which began the religion,
78
176000
2000
e cila filon besimin,
03:13
but then many traditions, perceptions,
79
178000
2000
mirpo pastaj shumë tradita, percepcione,
03:15
many practices were added on top of it.
80
180000
3000
shumë praktika ishin shtuarë në krye të saj.
03:18
And these were traditions of the Middle East -- medieval traditions.
81
183000
3000
Dhe këto ishin tradita të lindjes së Mesme -- tradita mesjetare.
03:22
And there are two important messages, or two lessons,
82
187000
3000
Dhe janë dy porosi të rendësishme, dy mësime,
03:25
to take from that reality.
83
190000
3000
për tu marrur nga ai realitetë.
03:28
First of all, Muslims --
84
193000
2000
Së pari, Muslimanet --
03:30
pious, conservative, believing Muslims who want to be loyal to their religion --
85
195000
3000
i vyrtytshem,konzervativë, Muslimanet besimëtar të cilet dëshirojnë të jenë lojanë ndaj religjionit të tyre --
03:33
should not cling onto everything in their culture,
86
198000
3000
nuk duhet të ngjiten pasë gjëdogjëje në kulturen e tyre,
03:36
thinking that that's divinely mandated.
87
201000
2000
duke menduar në atë se ndarja është mandative.
03:38
Maybe some things are bad traditions
88
203000
2000
Ndoshta disa gjëra janë tradita të këqija
03:40
and they need to be changed.
89
205000
2000
dhe ato duhet tëndryshohen.
03:42
On the other hand, the Westerners
90
207000
2000
Në doren tjetër, përendimoret
03:44
who look at Islamic culture
91
209000
2000
të cilet e shiqojnë kulturen Islame
03:46
and see some troubling aspects
92
211000
2000
dhe shofin disa aspekte të gabuara
03:48
should not readily conclude that this is what Islam ordains.
93
213000
3000
nuk duhet të konkludojnë në atë se Islami është ashtu.
03:51
Maybe it's a Middle Eastern culture
94
216000
2000
Ndoshta është kulturë e lindëjes së mesme
03:53
that became confused with Islam.
95
218000
2000
e cila u bë konfuzë me Islamin.
03:55
There is a practice called female circumcision.
96
220000
3000
Është një praktikim i quajtur synetia e femrave.
03:58
It's something terrible, horrible.
97
223000
3000
Diqka e tmerëshme,
04:01
It is basically an operation
98
226000
2000
Është faktikisht një operacionë
04:03
to deprive women of sexual pleasure.
99
228000
3000
për t'ja hequr kënaqësin seksuale të një gruaje.
04:06
And Westerners, Europeans or Americans,
100
231000
2000
Dhe perendimoret, Evropjanët apo Amerikanët,
04:08
who didn't know about this before
101
233000
3000
të cilet nuk kanë diturë rrethë kësaj më parë
04:11
faced this practice
102
236000
2000
hasën në këtë praktikë
04:13
within some of the Muslim communities
103
238000
2000
në mesin e disa komuniteteve Muslimane
04:15
who migrated from North Africa.
104
240000
2000
të cilet migruan nga Afrika e Jugutë.
04:17
And they've thought, "Oh, what a horrible religion that is
105
242000
3000
Dhe ata kanë menduar "Oh, qfarë feje e tëmerrëshme
04:20
which ordains something like that."
106
245000
2000
e cila e bënë të duket e tillë."
04:22
But actually when you look at female circumcision,
107
247000
2000
Faktikisht kur e shiqon synetinë e një femre,
04:24
you see that it has nothing to do with Islam,
108
249000
2000
ju e shihni se nuk ka asgjë të bejë me Islamin,
04:26
it's just a North African practice,
109
251000
2000
është vetem një praktikë e Afrikës së Jugut
04:28
which predates Islam.
110
253000
2000
e cila ishte para Islamit.
04:30
It was there for thousands of years.
111
255000
2000
Ishte atj për mijera vite.
04:32
And quite tellingly, some Muslims do practice that.
112
257000
3000
Dhe shumë treguese, disa Muslimanë e praktikojnë atë.
04:35
The Muslims in North Africa, not in other places.
113
260000
3000
Muslimanet në Afrikën e Jugut, jo në vendet tjera.
04:38
But also the non-Muslim communities of North Africa --
114
263000
3000
Mirpo gjithashtu edhe komuniteti jo-Muslimanë në Afrikën e Jugut --
04:41
the Animists, even some Christians
115
266000
2000
Animistet, madje edhe disa Krishterë
04:43
and even a Jewish tribe in North Africa
116
268000
2000
dhe madje një hebrej në Afrikën e Jugut
04:45
is known to practice female circumcision.
117
270000
3000
është i njohur për praktikimin e synetisë ndaj femrave.
04:48
So what might look like a problem
118
273000
3000
Pra ajo që duket të jetë një problem
04:51
within Islamic faith
119
276000
2000
me besimin Islamë
04:53
might turn out to be a tradition
120
278000
2000
mund të jetë një traditë
04:55
that Muslims have subscribed to.
121
280000
2000
që Muslimanet janë bërë pjesë e sajë.
04:57
The same thing can be said for honor killings,
122
282000
2000
E njejta gjë mund të thuat për një vrasës me nderë,
04:59
which is a recurrent theme in the Western media --
123
284000
3000
e cila është një jotanishme në mediat e perendimit --
05:02
and which is, of course, a horrible tradition.
124
287000
3000
dhe e cila, sigurishtë, është një traditë e tmerrëshme.
05:05
And we see truly in some Muslim communities that tradition.
125
290000
3000
Dhe ne e shofim plotësisht në disa komunitete me traditë Muslimane.
05:08
But in the non-Muslim communities of the Middle East,
126
293000
3000
Mirpo në komunitetin jo-Muslimanë të lindjes së Mesme,
05:11
such as some Christian communities, Eastern communities,
127
296000
2000
e tillë sikurse komunite kristjanë, komuniteti lindorë,
05:13
you see the same practice.
128
298000
2000
ju e shihni po të njejten praktikë.
05:15
We had a tragic case of an honor killing
129
300000
2000
Ne patem një rastë tragjikë me një vrasës të nderëshem
05:17
within Turkey's Armenian community
130
302000
2000
brenda komunitetit Amerikanë në Turqi
05:19
just a few months ago.
131
304000
2000
vetem disa muaj më parë.
05:21
Now these are things about general culture,
132
306000
2000
Tani këto janë gjëra rreth kulturës në përgjethësi,
05:23
but I'm also very much interested in political culture
133
308000
3000
mirpo unë jam gjithashtu i interesuar edhe në kulturën politike
05:26
and whether liberty and democracy is appreciated,
134
311000
3000
dhe se a është edhe demokracia dhe liria e sakët,
05:29
or whether there's an authoritarian political culture
135
314000
3000
apo mund të jetë edhe politika autoritative një kulturë
05:32
in which the state is supposed to impose things on the citizens.
136
317000
3000
në të cilen shteti duhet të imponojë gjëra qytetarve.
05:35
And it is no secret
137
320000
2000
Dhe nuk ka ndonjë sekretë
05:37
that many Islamic movements in the Middle East
138
322000
2000
që shumë lëvizje Islamike në lindjen e mesme
05:39
tend to be authoritarian,
139
324000
2000
pretendojnë të jenë autoritative,
05:41
and some of the so-called "Islamic regimes"
140
326000
3000
dhe disa të ashtuquajtura" regjime Islamike"
05:44
such as Saudi Arabia, Iran
141
329000
2000
e till si Arabia Saudite, Irani
05:46
and the worst case was the Taliban in Afghanistan --
142
331000
3000
dhe rasti më i keq ishte me Talibanin në Afganistan --
05:49
they are pretty authoritarian. No doubt about that.
143
334000
2000
ata janë shumë autoritarjanë. Ska dyshim rreth kësj.
05:51
For example, in Saudi Arabia
144
336000
2000
Për shembull, në Arabin Saudite
05:53
there is a phenomenon called the religious police.
145
338000
3000
është një fenomenë i quajtur policia religjioze.
05:56
And the religious police imposes
146
341000
2000
Dhe policia religjioze impozonë
05:58
the supposed Islamic way of life
147
343000
2000
menyren e jetesës sipas Islamit
06:00
on every citizen, by force --
148
345000
2000
në secilin qytetarë, me forcë --
06:02
like women are forced to cover their heads --
149
347000
2000
sikurse gratë janë të forcuar për ti mbuluar kokatë e tyre --
06:04
wear the hijab, the Islamic head cover.
150
349000
3000
të veshij hijab, mbulesat e kokës Islamike.
06:07
Now that is pretty authoritarian,
151
352000
2000
Tani, kjo është shumë autoritative,
06:09
and that's something I'm very much critical of.
152
354000
3000
dhe kjo është diqka që unë jam shumë kritikë rreth sajë.
06:12
But when I realized
153
357000
3000
Mirpo kur e marë me mend
06:15
that the non-Muslim,
154
360000
2000
që jo-Muslimanet,
06:17
or the non-Islamic-minded actors in the same geography,
155
362000
3000
apo jo-Islamikët- në të njejtin vendë,
06:20
sometimes behaved similarly,
156
365000
2000
nganjëher sillen njejët,
06:22
I realized that the problem maybe
157
367000
2000
Unë e kuptoj si një problem që ndoshta
06:24
lies in the political culture of the whole region, not just Islam.
158
369000
3000
varet në kulturen politike tek i gjithë regjioni, jo vetem në Islamë.
06:27
Let me give you an example: in Turkey where I come from,
159
372000
3000
Më lejoni t'ju japë një shembull: në Turqi nga ku unë vi,
06:30
which is a very hyper-secular republic,
160
375000
2000
e cila është një republikë shumë jo-fetare,
06:32
until very recently
161
377000
2000
deri kohëve të fundit
06:34
we used to have what I call secularism police,
162
379000
3000
ne kemi pasur atë që unë e quaj policia sekulariste,
06:37
which would guard the universities
163
382000
3000
e cila do ti mbronte universitetet
06:40
against veiled students.
164
385000
2000
kundër studentëve me vello.
06:42
In other words, they would force students
165
387000
3000
Me fjalë të tjera, ata i detyrojnë studentët
06:45
to uncover their heads,
166
390000
2000
ti zbulojnë kokat e tyre,
06:47
and I think forcing people to uncover their head
167
392000
2000
dhe unë mendoj që ti detyrosh njerëzit ti zbulojnë kokat e tyre
06:49
is as tyrannical as forcing them to cover it.
168
394000
3000
është pothuajse njësoi sikurse ti detyrosh ata ti mbulojnë.
06:52
It should be the citizen's decision.
169
397000
2000
Duhet të jetë vendimi i qytetarëve.
06:54
But when I saw that, I said,
170
399000
2000
Mirpo kur unë e pash atë, thash,
06:56
"Maybe the problem
171
401000
2000
"Ndoshta problemi
06:58
is just an authoritarian culture in the region,
172
403000
2000
është vetem në kulturen autoritative në regjionë,
07:00
and some Muslims have been influenced by that.
173
405000
2000
dhe disa Musliman kanë qenë të influencuar nga ai.
07:02
But the secular-minded people can be influenced by that.
174
407000
3000
Mirpo kokat e njerëzve sekulorë mund të ishin influancuar nga ai.
07:05
Maybe it's a problem of the political culture,
175
410000
2000
Ndoshta është një problem i politikës kulturore,
07:07
and we have to think about
176
412000
2000
dhe ne duhet të mendojmë rreth asaj
07:09
how to change that political culture."
177
414000
2000
se si të ndryshojmë këtë kulëtur politike."
07:11
Now these are some of the questions
178
416000
2000
Tani këto janë disa nga pyetjet
07:13
I had in mind a few years ago
179
418000
2000
që unë kisha në kokë disa vite më parë
07:15
when I sat down to write a book.
180
420000
2000
kur unë u ula për të shkruar një libër.
07:17
I said, "Well I will make a research
181
422000
2000
Thash, "Unë do të bëjë një kërkim
07:19
about how Islam actually came to be what it is today,
182
424000
5000
rreth asaj se si Islami erdhi në kështu siq është në diten e sotit,
07:24
and what roads were taken
183
429000
2000
dhe cilat rrugë ishin marr
07:26
and what roads could have been taken."
184
431000
2000
dhe cilat rrugë duhe të ishin marrurë."
07:28
The name of the book is "Islam Without Extremes: A Muslim Case for Liberty."
185
433000
5000
Emri i libërit është " Islami Pa Ekstremizem: Një rastë i Muslimanit Liberalë."
07:33
And as the subtitle suggests,
186
438000
2000
dhe siq nëntitulli sygjeronë,
07:35
I looked at Islamic tradition and the history of Islamic thought
187
440000
3000
Unë shiqova traditen e Islamit dhe historin e tij
07:38
from the perspective of individual liberty,
188
443000
2000
nëpermjet prespektivave të lirisë individuale,
07:40
and I tried to find what are the strengths
189
445000
2000
dhe u përpiqa të gjejë se cilat janë fuqitë
07:42
with regard to individual liberty.
190
447000
2000
me drejti të lirisë individuale.
07:44
And there are strengths in Islamic tradition.
191
449000
2000
Dhe ka fuqi në traditen Islamike.
07:46
Islam actually, as a monotheistic religion,
192
451000
3000
Islami, si një religjion monoteistë,
07:49
which defined man as a responsible agent by itself,
193
454000
4000
që shumica e definojnë si një gjent i përgjegjëshem për veten e tij,
07:53
created the idea of the individual in the Middle East
194
458000
2000
krijimin e ides individuale në Lindjen e Mesme
07:55
and saved it from the communitarianism, the collectivism
195
460000
3000
dhe ta ruajmë atë për komunitarizem, dhe kolektivizem
07:58
of the tribe.
196
463000
2000
e një fisi.
08:00
You can derive many ideas from that.
197
465000
2000
Ju mund ti nxirrni shumë ideja nga ajo.
08:02
But besides that, I also saw problems within Islamic tradition.
198
467000
3000
Mirpo përveq saj,unë gjithashtu pash problem brenda traditës Islame.
08:05
But one thing was curious:
199
470000
2000
Mirpo një gjë që isha kuriozë:
08:07
most of those problems turn out to be problems that emerged later,
200
472000
3000
shumica e ketyre problemeve dolen të jenë problem që janë krijuar më vonë,
08:10
not from the very divine core of Islam, the Koran,
201
475000
3000
jo nga thelbi i ndarëjes së Islamit, Kurani,
08:13
but from, again, traditions and mentalities,
202
478000
3000
mirpo nga, përpara, traditat dhe mentalitetet,
08:16
or the interpretations of the Koran
203
481000
2000
apo interpretimi i Kuranit
08:18
that Muslims made in the Middle Ages.
204
483000
2000
që Muslimanet berën në mesin e viteve.
08:20
The Koran, for example,
205
485000
2000
Kurani , përshembull,
08:22
doesn't condone stoning.
206
487000
2000
nuk e lejonë hedhjen e gurëve.
08:24
There is no punishment on apostasy.
207
489000
2000
Nuk egzistonë denimet në brakëtisje.
08:26
There is no punishment on personal things like drinking.
208
491000
3000
Nuk ka denime në gjërat përsonale skurse pirja.
08:29
These things which make Islamic Law,
209
494000
4000
Këto gjëra të cilat e bejnë ligjin Islam,
08:33
the troubling aspects of Islamic Law,
210
498000
3000
aspekti i keq i ligjit Islamë,
08:36
were later developed into later interpretations of Islam.
211
501000
3000
ishte zhvilluar më vonë në interpretimin e Islamit.
08:39
Which means that Muslims can, today,
212
504000
2000
E cila do të thot që Muslimanet sotë,
08:41
look at those things and say,
213
506000
2000
mund ti shiqojnë këto gjëra dhe thonë,
08:43
"Well, the core of our religion
214
508000
2000
"Mirë, thelbi i religjionit tonë
08:45
is here to stay with us.
215
510000
2000
është këtu me ne.
08:47
It's our faith, and we will be loyal to it.
216
512000
2000
Është besimi ynë, dhe ne do të jemi lojanë me të.
08:49
But we can change how it was interpreted,
217
514000
2000
Mirpo ne mund ta ndryshojmë atë se si ishte interpretuar,
08:51
because it was interpreted according to the time and milieu in the Middle Ages.
218
516000
3000
spese ishte interpretuar në bazë të kohës dhe viteve kur kan jetuar ata.
08:54
Now we are living in a different world
219
519000
2000
Tani ne po jetojmë në një botë ndryshe
08:56
with different values and different political systems."
220
521000
2000
me vlera të ndryshme dhe sisteme të ndryshme politike."
08:58
That interpretation is quite possible and feasible.
221
523000
3000
Ai interpretim ishte shumë i mundeshme dhe i dukshem.
09:02
Now if I were the only person thinking that way,
222
527000
3000
Tani po të isha i vetmi përson që do mendoja në atë menyr,
09:05
we would be in trouble.
223
530000
3000
ne do të ishim në sikletë.
09:08
But that's not the case at all.
224
533000
2000
Mipor nuk është kështu në përgjethësi.
09:10
Actually, from the 19th century on,
225
535000
3000
Faktikisht, nga shekulli i 19 e tutje,
09:13
there's a whole revisionist, reformist --
226
538000
3000
është një revisjonë komplet , reformistë --
09:16
whatever you call it --
227
541000
2000
qfardo që ju e quani atë --
09:18
tradition,
228
543000
2000
traditë,
09:20
a trend in Islamic thinking.
229
545000
2000
një trendë në mendimin Islamikë.
09:22
And these were intellectuals or statesmen
230
547000
2000
Dhe këto ishin intelektuale apo deklerata
09:24
of the 19th century, and later, 20th century,
231
549000
3000
të shekullit 19, dhe më vonë, shekullit 20,
09:27
which looked at Europe basically
232
552000
2000
të cilet i shiquan Evropjanet
09:29
and saw that Europe has many things to admire,
233
554000
2000
dhe panë që Evopa ka shumë gjëra për tu admiruar,
09:31
like science and technology.
234
556000
2000
si shkencen dhe teknologjinë.
09:33
But not just that; also democracy, parliament,
235
558000
2000
Mirpo jo vetem atë, gjithashtu demokracinë, parlamentin,
09:35
the idea of representation,
236
560000
2000
ideja e riprezentimit,
09:37
the idea of equal citizenship.
237
562000
2000
ideja e qytetrimit të barabartë.
09:39
These Muslim thinkers and intellectuals and statesmen
238
564000
3000
Këta mendues Musliman dhe intelektual dhe dekleratëgji
09:42
of the 19th century looked at Europe, saw these things.
239
567000
3000
të shekullit 19 e shiquan Evropen, dhe panë këto gjëra.
09:45
They said, "Why don't we have these things?"
240
570000
2000
Ata than, " Përse nuk i kemi këto gjëra?"
09:47
And they looked back at Islamic tradition,
241
572000
2000
Dhe i shiquan traditat Islamike,
09:49
they saw that there are problematic aspects,
242
574000
3000
Ata panë që ka aspekte problematike,
09:52
but they're not the core of the religion, so maybe they can be re-understood,
243
577000
3000
mirpo ata nuk janë thelbi i religjionit, pra ndoshta ata mund të ri-kuptohen,
09:55
and the Koran can be reread
244
580000
2000
dhe Kurani mund të ri-lexohet
09:57
in the modern world.
245
582000
2000
në boten moderne.
09:59
That trend
246
584000
2000
Ai trend
10:01
is generally called Islamic modernism,
247
586000
3000
në përgjthësi quhet modernizimi Islamikë,
10:04
and it was advanced by intellectuals and statesmen,
248
589000
3000
dhe ishte avancuar nga intelektualet dhe dekleratëgjitë,
10:07
not just as an intellectual idea though,
249
592000
2000
jo vetem si një ide e menduar intelektuale,
10:09
but also as a political program.
250
594000
2000
mirpo gjithashtu edhe një program politikë.
10:11
And that's why actually in the 19th century
251
596000
2000
Dhe ajo është përse në shekullin e 19
10:13
the Ottoman Empire, which then covered the whole Middle East,
252
598000
3000
perandoria osmane, e cila pastaj e mbuloj të gjithë Lindjen e Mesme,
10:16
made very important reforms --
253
601000
3000
bëri shumë reforma të rendësishme --
10:19
reforms like giving Christians and Jews
254
604000
2000
reforka sikurse dhënja e Krishterve dhe Hindusme
10:21
an equal citizenship status,
255
606000
2000
statusin e qytetarit të barabartë,
10:23
accepting a constitution,
256
608000
2000
pranimin e kushtetutes,
10:25
accepting a representative parliament,
257
610000
2000
pranimin e parlamentit ri-prezentues,
10:27
advancing the idea of freedom of religion.
258
612000
3000
avancimin e ides së lirisë dhe religjionit.
10:30
And that's why the Ottoman Empire in its last decades
259
615000
3000
Dhe kjo është përse perandoria osmane në dekadat e fundit
10:33
turned into a proto-democracy,
260
618000
2000
u kthye në një proto-demokraci,
10:35
a constitutional monarchy,
261
620000
2000
një monarki kushtetuese,
10:37
and freedom was a very important political value at the time.
262
622000
3000
dhe liria ishte një vlerë shumë e rendësishme e politikes së asaj kohe.
10:40
Similarly, in the Arab world,
263
625000
2000
Njejët, sikurse në boten Arabe,
10:42
there was what the great Arab historian Albert Hourani
264
627000
3000
atje ishte ajo që një historjan i shkelqyer Arab Albert Hourani
10:45
defines as the Liberal Age.
265
630000
2000
e definon si vitet e lirisë.
10:47
He has a book, "Arabic Thought in the Liberal Age,"
266
632000
2000
Ai ka një libër, " Arabet menduan në vitet e lirsë,"
10:49
and the Liberal Age, he defines
267
634000
2000
dhe vitet e lirisë, ai definon
10:51
as 19th century and early 20th century.
268
636000
3000
si shekulli 19 dhe fillimi i shekulit 20.
10:54
Quite notably, this was the dominant trend
269
639000
3000
Thjeshtë, ky ishte trendi i dominuar
10:57
in the early 20th century
270
642000
2000
në fillim të shekullit 20
10:59
among Islamic thinkers and statesmen and theologians.
271
644000
4000
në mesin e mendimtarve Islamik dhe dekleratave.
11:03
But there is a very curious pattern
272
648000
2000
Mirpo është një menyr shumë kurioze
11:05
in the rest of the 20th century,
273
650000
2000
në pjesën tjetër të shekullit 20,
11:07
because we see a sharp decline
274
652000
2000
sepse ne shofim një zvoglim i mprehët
11:09
in this Islamic modernist line.
275
654000
2000
në linëjen e modernizimit Islamik.
11:11
And in place of that,
276
656000
2000
Dhe në vend të tij,
11:13
what happens is that Islamism grows
277
658000
3000
ajo që ndodh është që Islamizmi rritet
11:16
as an ideology which is authoritarian,
278
661000
3000
si një ideologji e cila është autoritative,
11:19
which is quite strident,
279
664000
2000
që është diqka tendosese,
11:21
which is quite anti-Western,
280
666000
2000
e cila është diqka kurdër-përendimit,
11:23
and which wants to shape society
281
668000
2000
dhe që dëshiron të ndryshoj shoqërin
11:25
based on a utopian vision.
282
670000
2000
bazuar në vizjonin utopian.
11:27
So Islamism is the problematic idea
283
672000
3000
Pra Islamizmi është ideja problematike
11:30
that really created a lot of problems
284
675000
2000
e cila me të vërtet krijojë shumë probleme
11:32
in the 20th century Islamic world.
285
677000
3000
në shekullin e 20 në boten Islamike.
11:35
And even the very extreme forms of Islamism
286
680000
3000
Dhe madje edhe në disa forma ekstreme të Islamizmit
11:38
led to terrorism in the name of Islam --
287
683000
3000
solli deri te terrorismi në emrin e Islamit --
11:41
which is actually a practice that I think is against Islam,
288
686000
3000
që aktualishtë është një praktikë që unë mendoj se është kundër Islamit,
11:44
but some, obviously, extremists did not think that way.
289
689000
3000
mirpo, disa ekstremist të tjerë nuk mendojnë në këtë menyrë.
11:47
But there is a curious question:
290
692000
2000
Mirpo është një pyetje kurioze:
11:49
If Islamic modernism was so popular
291
694000
3000
Nese modernizimi i Islamizmit ishte aq i njohur
11:52
in the 19th and early 20th centuries,
292
697000
2000
në shekullinë 19 dhe në fillimet e shekullit 20,
11:54
why did Islamism become so popular
293
699000
2000
përse u bë aqë i fashmum Islamizmi
11:56
in the rest of the 20th century?
294
701000
2000
në pjesën tjetër të shekullit 20?
11:58
And this is a question, I think,
295
703000
2000
Dhe kjo është një pyetje që une mendoj,
12:00
which needs to be discussed carefully.
296
705000
2000
e cila duhet të diskutohet shumë me kujdesë.
12:02
And in my book, I went into that question as well.
297
707000
2000
Dhe në libërin timë, unë hyra në këtë pyetje gjithashtu.
12:04
And actually you don't need to be a rocket scientist to understand that.
298
709000
4000
Dhe faktikisht nuk duhet të jeni ndonjë shkencëtar raketash ta kuptosh këtë.
12:08
You just look at the political history of the 20th century,
299
713000
2000
Ju vetem mund ta shiqoni historin politike të shekullit 20,
12:10
and you see things have changed a lot.
300
715000
2000
dhe mund të shihni që gjërat kanë ndryshuar shumë.
12:12
The context has changed.
301
717000
2000
Konteksti ka ndryshuar.
12:14
In the 19th century,
302
719000
2000
Në shekullin 19,
12:16
when Muslims were looking at Europe as an example,
303
721000
2000
kur Muslimanet po shiqonin Evrope si një shembull,
12:18
they were independent; they were more self-confident.
304
723000
3000
ata ishin të pamvarur;ata ishinë më teper me vetëbesim.
12:21
In the early 20th century, with the fall of the Ottoman Empire,
305
726000
3000
Në fillmet e shekullit 20, me rënjen e pushtuesit Osman,
12:24
the whole Middle East was colonized.
306
729000
3000
e gjithë Lindja e Mesme ishte kolonizuarë.
12:27
And when you have colonization what do you have?
307
732000
2000
Dhe kur ju kolonizoheni qfar keni ?
12:29
You have anti-colonization.
308
734000
2000
Ju keni anti-konolizimë.
12:31
So Europe is not just an example now to emulate;
309
736000
3000
Pra Evopa nuk është vetem një shembull tani se si të vlerësohet;
12:34
it's an enemy to fight and to resist.
310
739000
3000
është një armik për tu luftuar dhe për tu rezistuarë.
12:37
So there's a very sharp decline
311
742000
2000
Pra është një zbritje e mprehët
12:39
in liberal ideas in the Muslim world,
312
744000
2000
në idet liberale të botës Muslimane,
12:41
and what you see is more of a defensive,
313
746000
3000
dhe atë që shihni është më tepër si një mbërojtje,
12:44
rigid, reactionary strain,
314
749000
3000
mbrotje e drejtëpërdrejtë,
12:47
which led to Arab socialism, Arab nationalism
315
752000
2000
e cila kalon në socializmin Arabë, nacionalizmin Arabë
12:49
and ultimately to the Islamist ideology.
316
754000
3000
dhe përfundimisht te ideologjia Islamiste.
12:52
And when the colonial period ended,
317
757000
3000
Dhe kur periudha koloniale përfudnoi,
12:55
what you had in place of that
318
760000
2000
qafë kishte në vend të saj
12:57
was, generally, secular dictators,
319
762000
2000
ishte, në përgjiëthsi,dikëtaror jo-fetarë,
12:59
which say they're a country,
320
764000
2000
të cilet thonë ata janë një shtetë,
13:01
but did not bring democracy to the country,
321
766000
2000
mirpo nuk sjellin demokraci tek shteti i tyre,
13:03
and established their own dictatorship.
322
768000
2000
dhe formuanë diktatorshipin e tyre.
13:05
And I think the West, at least some powers in the West,
323
770000
3000
Dhe unë mendoj se perendimi, të pakten disa fuqi të perendimit,
13:08
particularly the United States,
324
773000
2000
në veqanti Shtetet e Bashkuara,
13:10
made the mistake of supporting those secular dictators,
325
775000
3000
bëren gabim në përkrahjen e këtyre shteteve diktarore,
13:13
thinking that they were more helpful for their interests.
326
778000
3000
duke menduar se ato ishim më ndihmuese për interesin e tyre.
13:16
But the fact that those dictators
327
781000
2000
Mirpo fakti që këta diktatorë
13:18
suppressed democracy in their country
328
783000
2000
ndaluan demokracinë në shtetet e tyre
13:20
and suppressed Islamic groups in their country
329
785000
2000
dhe përkrahen grupet Islamiste në shtetet e tyre
13:22
actually made the Islamists much more strident.
330
787000
2000
faktikish i bëri Islamistet shumë më të fuqishem.
13:24
So in the 20th century,
331
789000
2000
Pra në shekullin e 20,
13:26
you had this vicious cycle in the Arab world
332
791000
2000
ju keni pasur këtë rrethin e egër të botes Arabe
13:28
where you have a dictatorship suppressing its own people
333
793000
3000
ku keni pasur një diktator i cili i shtypëte popullin e tij
13:31
including the Islamic-pious,
334
796000
2000
duke përfshir edhe Islamin e vyrtytshem,
13:33
and they're reacting in reactionary ways.
335
798000
3000
dhe ata po reagojnë në një menyrë reaktive.
13:36
There was one country, though,
336
801000
2000
Ishte një shtet, nepërmjet,
13:38
which was able to escape or stay away
337
803000
3000
të cilit isha në gjendje të largohem apo të rri largë
13:41
from that vicious cycle.
338
806000
2000
nga ky qark i arbitrarë.
13:43
And that's the country where I come from; that's Turkey.
339
808000
3000
Dhe ai është shteti nga unë vi; kjo është Turqia.
13:46
Turkey has never been colonized,
340
811000
2000
Turqia kurr nuk ka qen e kolonizuar,
13:48
so it remained as an independent nation after the fall of the Ottoman Empire.
341
813000
3000
pra është mbajtur mend si një shtet i pamvarur pas rënjes së pushtuesit osman.
13:51
That's one thing to remember.
342
816000
2000
Ajo është një gjë për tu kujtuar.
13:53
They did not share the same anti-colonial hype
343
818000
3000
Ata nuk ndanin të njejtin anti-kolonian
13:56
that you can find in some other countries in the region.
344
821000
3000
të cilat i gjen në disa shtete tjera regjionale.
13:59
Secondly, and most importantly,
345
824000
2000
Së dyti, dhe më e rendësishmja,
14:01
Turkey became a democracy
346
826000
2000
Turqia u bë demokraci
14:03
earlier than any of the countries we are talking about.
347
828000
2000
më herët sesa shtetet për të cilat ne kishim qenë duke folurë.
14:05
In 1950, Turkey had the first free and fair elections,
348
830000
2000
Në vitin 1950, Turqia zhvilloi zgjedhjet e para të lira,
14:07
which ended the more autocratic secular regime,
349
832000
3000
të cilat përfunduan regjimin më autokratë,
14:10
which was the beginning of Turkey.
350
835000
2000
i cili ishte në fillimin e Turqisë.
14:12
And the pious Muslims in Turkey
351
837000
2000
Dhe Muslimanet e vyrtytëshem në Turqi
14:14
saw that they can change the political system by voting.
352
839000
4000
e panë se ata mund të ndryshojnë sistemin politikë duke votuarë.
14:18
And they realize that democracy is something that is compatible with Islam,
353
843000
3000
Dhe ata e kuptuan se demokracia është diqka që është e përshtatëshme me Islamin,
14:21
compatible with their values,
354
846000
2000
e përshtatëshme me vlerat e sajë,
14:23
and they've been supportive of democracy.
355
848000
2000
dhe ata ishin përkrahës të demokracisë.
14:25
That's an experience
356
850000
2000
Ajo është një eksperiencë
14:27
that not every other Muslim nation in the Middle East had
357
852000
2000
të cilen jo secili Muslimanë në lindjen e mesme ka pasurë
14:29
until very recently.
358
854000
2000
deri shumë vonë.
14:31
Secondly, in the past two decades,
359
856000
2000
Së dyti, në dy dekadat e fundit,
14:33
thanks to globalization, thanks to the market economy,
360
858000
3000
duke i falenderuar globalizimit,duke i falenderuar tregut të ekonomisë,
14:36
thanks to the rise of a middle-class,
361
861000
2000
duke i falenderuar rritëjes së klasave të mesme,
14:38
we in Turkey see
362
863000
2000
ne në Turqi e pamë
14:40
what I define as a rebirth of Islamic modernism.
363
865000
4000
atë që unë e definoj si ri-lindje të modernizimit Islamë.
14:44
Now there's the more urban middle-class pious Muslims
364
869000
3000
Tani, ka më shumë klasa të mesme urbana të Muslimanve të vyrtytëshem
14:47
who, again, look at their tradition
365
872000
2000
i cili, prapë, shiqoj traditat e tyre
14:49
and see that there are some problems in the tradition,
366
874000
3000
dhe e pa që ka disa probleme në tradita,
14:52
and they understand that they need to be changed and questioned and reformed.
367
877000
3000
dhe ata e kupëtuan se ato duhet ndryshuar dhe pyeturë dhe reformuarë.
14:55
And they look at Europe,
368
880000
2000
Dhe ata shiquan Evropen,
14:57
and they see an example, again, to follow.
369
882000
3000
dhe ata shofin një shembull, prapë për ta ndjekurë.
15:00
They see an example, at least, to take some inspiration from.
370
885000
2000
Ata shofin një shembull, të pakten, për të fituar pak inspirim.
15:02
That's why the E.U. process,
371
887000
2000
Për këtë arsyeje E.U procesoi,
15:04
Turkey's effort to join the E.U.,
372
889000
2000
Përpjekjet e Turqis për tu bashkangjitur ne E.U,
15:06
has been supported inside Turkey
373
891000
2000
ishin të përkrahuar brenda Turqisë
15:08
by the Islamic-pious,
374
893000
2000
nga fetarët Islamikë,
15:10
while some secular nations were against that.
375
895000
3000
ndërkaq disa vende jo-fetare ishin kundër këtij.
15:13
Well that process has been a little bit blurred
376
898000
2000
Mirpo ai procesë ka qenë paksa i vonuarë
15:15
by the fact that not all Europeans are that welcoming --
377
900000
2000
nga fakti që jo të gjithë Evropëjanet janë të mirëseardhur --
15:17
but that's another discussion.
378
902000
3000
mirpo kjo është një bisedë tjetër.
15:20
But the pro-E.U. sentiment in Turkey in the past decade
379
905000
3000
Mirpo pro bashkimit Europian në Turiqi në dekadën e fundit
15:23
has become almost an Islamic cause
380
908000
2000
ka qenë pothuajse një qështje Islamike
15:25
and supported by the Islamic liberals
381
910000
2000
dhe i përkrahur nga liberalët Islamikë
15:27
and the secular liberals as well, of course.
382
912000
3000
dhe jo-fetarët gjithashtu, sigurishtë.
15:30
And thanks to that,
383
915000
2000
Dhe faliminderit për atë,
15:32
Turkey has been able to reasonably create a success story
384
917000
3000
Turqia ka qenë në gjendje të arësyeshme të krijoj një tregim të sukëseshem
15:35
in which Islam and the most pious understandings of Islam
385
920000
5000
në të cilën Islami dhe vyrtytet më të kupëtueshme të Islamit
15:40
have become part of the democratic game,
386
925000
2000
janë bërë pjesë e lojës demokratike,
15:42
and even contributes to the democratic and economic
387
927000
2000
dhe madje kontribues të demokracisë dhe ekonomisë
15:44
advance of the country.
388
929000
2000
përparimin e shtetit.
15:46
And this has been an inspiring example right now
389
931000
3000
Dhe ky ka qenë një shembull inspirues tani për tani
15:49
for some of the Islamic movements
390
934000
2000
për disa prej lëvizjeve Islamike
15:51
or some of the countries in the Arab world.
391
936000
3000
apo disa prej shteteve në botën Arabe.
15:54
You must have all seen the Arab Spring,
392
939000
2000
Ju mund të keni parë Pranëveren Arabe,
15:56
which began in Tunis and in Egypt.
393
941000
3000
e cila filloi në Tunis dhe në Egjiptë.
15:59
And Arab masses
394
944000
2000
Dhe masa Arabe
16:01
just revolted against their dictators.
395
946000
2000
vetem u revoltua kundër diktatorëve të vetë.
16:03
They were asking for democracy; they were asking for freedom.
396
948000
3000
Ata ishin duke kërkuar për demokraci; ata po kërkonin për liri.
16:06
And they did not turn out to be the Islamist boogyman
397
951000
3000
Dhe ata nuk u gjinden të jenë Islamisët lojalë
16:09
that the dictators were always using
398
954000
2000
që diktarori ishte duke i përdorur
16:11
to justify their regime.
399
956000
3000
për të justifikuar regjimin e tyre.
16:14
They said that "we want freedom; we want democracy.
400
959000
3000
Ata than që "ne dëshirojmë liri; ne dëshirojmë demokraci.
16:17
We are Muslim believers,
401
962000
2000
Ne jemi besimëtarë Muslimanë,
16:19
but we want to be living as free people in free societies."
402
964000
3000
mirpo ne dëshirojmë të jetojmë si njerëz të lirë në shoqëri."
16:22
Of course, this is a long road.
403
967000
2000
Sigurishtë,kjo është një rrugë e gjatë.
16:24
Democracy is not an overnight achievement;
404
969000
2000
Demokracia nuk është ndonjë gjë që arrihet brenda natës;
16:26
it's a process.
405
971000
2000
Është një procesë.
16:28
But this is a promising era
406
973000
2000
Mirpo është një opokë premtuese
16:30
in the Muslim world.
407
975000
2000
në botën Muslimane.
16:32
And I believe that the Islamic modernism
408
977000
2000
Dhe unë besoj që modernizimi Islamë
16:34
which began in the 19th century,
409
979000
2000
i cili filloi në shekullin 19-të,
16:36
but which had a setback in the 20th century
410
981000
2000
mirpo e cila kishte një nguritje në shekullin e 20
16:38
because of the political troubles of the Muslim world,
411
983000
2000
për arësyje të problemeve politike të botës Muslimane,
16:40
is having a rebirth.
412
985000
2000
ka një rilindje.
16:42
And I think the getaway message from that
413
987000
3000
Dhe unë mendoj se porosia marrëse nga ajo
16:45
would be that Islam,
414
990000
2000
do të jetë Islami,
16:47
despite some of the skeptics in the West,
415
992000
3000
edhe për arësyje të disa skepticistëve në Perendim,
16:50
has the potential in itself
416
995000
2000
ka potencjalinë në vetëvete
16:52
to create its own way to democracy, create its own way to liberalism,
417
997000
3000
për të krijuar menyrën e vetë për demokraci,krijimin e menyrës se vetë për liberalizem,
16:55
create its own way to freedom.
418
1000000
2000
krijimin e menyrës se vetë për liri.
16:57
They just should be allowed to work for that.
419
1002000
2000
Ata vetem duhet të lejohen për të punuar me ta.
16:59
Thanks so much.
420
1004000
2000
Faliminderit shumë.
17:01
(Applause)
421
1006000
4000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Mustafa Akyol - JournalistMustafa Akyol is a columnist for Turkey's oldest English-language daily, Hurriyet Daily News.
Why you should listen
Mustafa Akyol is a Turkish political commentator and author based in Istanbul. He thinks and writes on issues relating to Islam and modernity, and dissects Turkish politics as a columnist for the English-language Hurriyet Daily News and the website Al-Monitor: The Pulse of the Middle East. He also writes a monthly opinion piece for The International New York Times.
Akyol's book, Islam Without Extremes, was published in July 2011 and calls for "an interpretation of Islam that synthesizes liberal ideas and respect for the Islamic tradition."
More profile about the speakerAkyol's book, Islam Without Extremes, was published in July 2011 and calls for "an interpretation of Islam that synthesizes liberal ideas and respect for the Islamic tradition."
Mustafa Akyol | Speaker | TED.com