TED2015
David Eagleman: Can we create new senses for humans?
Девид Ийглман: Бид шинэ мэдрэхүйг бүтээж чадах уу?
Filmed:
Readability: 4.1
2,933,070 views
Хүмүүс бид гэрлийн долгионы маш бага хэсгийг л мэдэрч чаддаг. Неврологи судлаач Девид Ийглманы хэлж байгаагаар бодит амьдралын тухай бидний төсөөлөл хүний биологийн чадвараар хязгаарлагдаж байдаг. Тэрээр үүнийг өөрчлөхийн тулд хүний тархийг судалж "мэдрэхүйн хантаазыг" бүтээжээ. Үүний тусламжтайгаар бидний өмнө нь харж чадаагүй ертөнцийг мэдрэх боломжтой.
David Eagleman - Neuroscientist
David Eagleman decodes the mysteries of the tangled web of neurons and electricity that make our minds tick -- and also make us human. Full bio
David Eagleman decodes the mysteries of the tangled web of neurons and electricity that make our minds tick -- and also make us human. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
We are built out of very small stuff,
0
973
4543
Бидний бие махбодь асар жижиг
зүйлсээс бүрддэг.
зүйлсээс бүрддэг.
00:17
and we are embedded in
a very large cosmos,
a very large cosmos,
1
5516
2515
Бид бас асар том сансар огторгуйн
гүнд нь аж тѳрдѳг.
гүнд нь аж тѳрдѳг.
00:20
and the fact is that we are not
very good at understanding reality
very good at understanding reality
2
8031
4551
Гэвч бид бодит байдлыг энэ хоёр түвшинд
00:24
at either of those scales,
3
12582
1579
алин дээр нь ч сайн мэддэггүй.
00:26
and that's because our brains
4
14161
1602
Учир нь бидний уураг тархи
00:27
haven't evolved to understand
the world at that scale.
the world at that scale.
5
15763
4394
орчлонг тэр хэмжээнд ойлгож чадах
хүртлээ хувьсан хѳгжѳѳгүй байгаа.
хүртлээ хувьсан хѳгжѳѳгүй байгаа.
00:32
Instead, we're trapped on this
very thin slice of perception
very thin slice of perception
6
20157
4220
Харин бидний мэдэх бодит байдал яг голд нь
00:36
right in the middle.
7
24377
1766
маш нимгэн ойлголтоор хязгаарлагддаг.
00:38
But it gets strange, because even at
that slice of reality that we call home,
that slice of reality that we call home,
8
26723
4468
Хамгийн хачирхалтай нь гэр гэж нэрлэдэг
тэр нимгэн хэсэгтээ ч
тэр нимгэн хэсэгтээ ч
00:43
we're not seeing most
of the action that's going on.
of the action that's going on.
9
31191
2985
болж буй үйл явдлыг
бүрэн харж чаддаггүй.
бүрэн харж чаддаггүй.
00:46
So take the colors of our world.
10
34176
3390
Жишээ нь ѳнгийг аваад үзье л дээ.
00:49
This is light waves, electromagnetic
radiation that bounces off objects
radiation that bounces off objects
11
37566
4713
Энэ бол гэрлийн долгион буюу биет юмсаас
ойж буй цахилгаан соронзон долгион ба
ойж буй цахилгаан соронзон долгион ба
00:54
and it hits specialized receptors
in the back of our eyes.
in the back of our eyes.
12
42279
3437
нүдний угийн тусгай хүлээн авагч
эсэд хүрч очдог.
эсэд хүрч очдог.
00:57
But we're not seeing
all the waves out there.
all the waves out there.
13
45716
3645
Гэхдээ бид бүх төрлийн
долгионыг хардаггүй.
долгионыг хардаггүй.
01:01
In fact, what we see
14
49361
1695
Үнэндээ бидний хардаг нь
01:03
is less than a 10 trillionth
of what's out there.
of what's out there.
15
51056
4063
10 их наядын нэгд ч
хүрэхгүй жижиг хэсэг.
хүрэхгүй жижиг хэсэг.
01:07
So you have radio waves and microwaves
16
55119
3367
Радио долгион, бичил долгион,
01:10
and X-rays and gamma rays
passing through your body right now
passing through your body right now
17
58486
3297
рентген болон гамма долгион яг одоо
таны биеэр дамжин ѳнгѳрч байгаа.
таны биеэр дамжин ѳнгѳрч байгаа.
01:13
and you're completely unaware of it,
18
61783
2949
Харин та үүнийг огтхон ч анзаардаггүй.
01:16
because you don't come with
the proper biological receptors
the proper biological receptors
19
64732
3181
Учир нь таны бие эдгээрийг хүлээж авахад
биологийн хувьд бүрэн
тоноглогдоогүй.
тоноглогдоогүй.
01:19
for picking it up.
20
67913
1208
Гар утасны яриа яг одоо
01:21
There are thousands
of cell phone conversations
of cell phone conversations
21
69631
2567
таныг нэвтлээд ѳнгѳрѳѳд байгаа боловч
01:24
passing through you right now,
22
72198
1556
01:25
and you're utterly blind to it.
23
73754
2301
Та үүнийг мэдрэхгүй.
01:28
Now, it's not that these things
are inherently unseeable.
are inherently unseeable.
24
76055
3898
Энэ нь огт харагдахгүй
гэсэн үг биш л дээ.
гэсэн үг биш л дээ.
01:31
Snakes include some infrared
in their reality,
in their reality,
25
79953
4899
Жишээ нь, могойнууд
хэт улаан туяаг хардаг,
хэт улаан туяаг хардаг,
01:36
and honeybees include ultraviolet
in their view of the world,
in their view of the world,
26
84852
3878
бас балт зѳгийнүүд хэт ягаан
туяаг мэдэрдэг.
туяаг мэдэрдэг.
01:40
and of course we build machines
in the dashboards of our cars
in the dashboards of our cars
27
88730
2925
Мөн автомашины хянах самбарт нь
01:43
to pick up on signals
in the radio frequency range,
in the radio frequency range,
28
91655
3228
радио долгион барих тѳхѳѳрѳмж байдаг.
01:46
and we built machines in hospitals
to pick up on the X-ray range.
to pick up on the X-ray range.
29
94883
3692
Эмнэлэгт рентген туяаны түвшинд
ажилладаг тѳхѳѳрѳмжүүд бас бий.
ажилладаг тѳхѳѳрѳмжүүд бас бий.
01:50
But you can't sense
any of those by yourself,
any of those by yourself,
30
98575
3390
Гэвч эдгээрийн алийг ч та
ѳѳрийнхѳѳ биеэр мэдэрч чадахгүй.
ѳѳрийнхѳѳ биеэр мэдэрч чадахгүй.
01:53
at least not yet,
31
101965
1509
Одоогийн байдлаар шүү дээ.
01:55
because you don't come equipped
with the proper sensors.
with the proper sensors.
32
103474
3947
Яагаад гэвэл тохирсон мэдрэхүйн
эрхтэн нь бидэнд байхгүй.
эрхтэн нь бидэнд байхгүй.
01:59
Now, what this means is that
our experience of reality
our experience of reality
33
107421
4481
Энэ юу гэсэн үг вэ гэвэл
бидний мэдэх бодит байдал нь
бидний мэдэх бодит байдал нь
02:03
is constrained by our biology,
34
111902
3460
бидний биологийн чадамжаар
хязгаарлагддаг гэсэн үг.
хязгаарлагддаг гэсэн үг.
02:07
and that goes against
the common sense notion
the common sense notion
35
115362
2554
Энэ бидний хэвшмэл ойлголт болох
02:09
that our eyes and our ears
and our fingertips
and our fingertips
36
117916
2263
нүд, чих, хурууны үзүүрүүд маань
02:12
are just picking up
the objective reality that's out there.
the objective reality that's out there.
37
120179
4215
бодит байдлыг дамжуулдаг гэдэгтэй зөрдөг.
02:16
Instead, our brains are sampling
just a little bit of the world.
just a little bit of the world.
38
124394
5619
Оронд нь тархи маань ертөнцийн
багахан хэсгийг түүвэрлэж авдаг.
багахан хэсгийг түүвэрлэж авдаг.
Амьтны аймгууд дотор амьтад нь
02:22
Now, across the animal kingdom,
39
130013
2067
02:24
different animals pick up
on different parts of reality.
on different parts of reality.
40
132080
3320
хоорондоо ялгаатай хэсгүүдийг
хүлээж авдаг.
хүлээж авдаг.
02:27
So in the blind
and deaf world of the tick,
and deaf world of the tick,
41
135400
2949
Хувалз хорхойд сонсгол, харааны
аль нь ч байхгүй.
аль нь ч байхгүй.
02:30
the important signals
are temperature and butyric acid;
are temperature and butyric acid;
42
138349
4481
Дулаан болон тосны хүчил
түүнд чухал дохио болдог.
түүнд чухал дохио болдог.
02:34
in the world of the black ghost knifefish,
43
142830
2926
Үл үзэгдэгч илдэн загасны ертөнцөд
02:37
its sensory world is lavishly colored
by electrical fields;
by electrical fields;
44
145756
4899
мэдрэхүйн орчин нь өнгө өнгийн
цахилгаан соронзон орон болдог.
цахилгаан соронзон орон болдог.
Авиагаар орон зайн байршлаа
тогтоодог сарьсан багваахай
тогтоодог сарьсан багваахай
02:42
and for the echolocating bat,
45
150655
2461
02:45
its reality is constructed
out of air compression waves.
out of air compression waves.
46
153116
4040
агаарын даралтат долгионоор баримжаалдаг.
02:49
That's the slice of their ecosystem
that they can pick up on,
that they can pick up on,
47
157156
4365
Энэ бол тэдний орчноосоо
хүлээж авч чадах хэсэг.
хүлээж авч чадах хэсэг.
02:53
and we have a word for this in science.
48
161521
1858
Энэ үзэгдлийг шинжлэх ухаанд
02:55
It's called the umwelt,
49
163403
1508
"Умвэлт" гэж нэрлэдэг.
02:56
which is the German word
for the surrounding world.
for the surrounding world.
50
164911
3692
Хүрээлэн буй ертѳнц гэсэн
герман үгнээс гаралтай.
герман үгнээс гаралтай.
03:00
Now, presumably, every animal assumes
51
168603
2995
Магадгүй бүх амьтад
ѳѳрсдийн умвэлтийг
ѳѳрсдийн умвэлтийг
03:03
that its umwelt is the entire
objective reality out there,
objective reality out there,
52
171598
4389
туйлын бодит байдал
гэж андуурдаг байх.
гэж андуурдаг байх.
Учир нь мэдэрч чаддагаас нь
гадна өөр юмс байдаг гэж
гадна өөр юмс байдаг гэж
03:07
because why would you ever stop to imagine
53
175987
2294
03:10
that there's something beyond
what we can sense.
what we can sense.
54
178281
2521
төсөөлөхөө хэн ч болихгүй.
03:13
Instead, what we all do
is we accept reality
is we accept reality
55
181412
2714
Харин оронд нь бид
бодит байдлыг яг өгөгдсөнөөр нь л
хүлээн зѳвшѳѳрѳѳд сурчихсан.
хүлээн зѳвшѳѳрѳѳд сурчихсан.
03:16
as it's presented to us.
56
184126
2646
03:19
Let's do a consciousness-raiser on this.
57
187222
2495
Нэг жишээ авъя.
03:21
Imagine that you are a bloodhound dog.
58
189717
2656
Ѳѳрийгѳѳ Бладхаунд нохой гэж төсөөл дөө.
03:24
Your whole world is about smelling.
59
192973
2205
Үнэр бол чиний хувьд маш чухал зүйл.
03:27
You've got a long snout that has
200 million scent receptors in it,
200 million scent receptors in it,
60
195178
4412
Хоншоор дотор чинь үнэр хүлээн авагч
200 сая эс бий.
200 сая эс бий.
03:31
and you have wet nostrils
that attract and trap scent molecules,
that attract and trap scent molecules,
61
199590
4504
Хамрын нүх чинь нойтон учраас
үнэрийн молекулуудыг тѳвѳггүй татаж
үнэрийн молекулуудыг тѳвѳггүй татаж
03:36
and your nostrils even have slits
so you can take big nosefuls of air.
so you can take big nosefuls of air.
62
204094
3994
цээж дүүрэн амьсгалах боломжтой.
03:40
Everything is about smell for you.
63
208088
3274
Чиний хувьд бүх зүйл үнэртэй холбоотой.
03:43
So one day, you stop in your tracks
with a revelation.
with a revelation.
64
211362
3901
Гэтэл нэг ѳдѳр чамд нэг гайхмаар
бодол орж ирнэ.
бодол орж ирнэ.
03:47
You look at your human owner
and you think,
and you think,
65
215263
3320
Эзэн рүүгээ хараад
03:50
"What is it like to have the pitiful,
impoverished nose of a human?
impoverished nose of a human?
66
218583
4810
"Ийм хариугүй, жижигхэн хамартай
байх ямар байдаг бол оо?"
байх ямар байдаг бол оо?"
03:55
(Laughter)
67
223393
1690
(Инээд)
03:57
What is it like when you take
a feeble little noseful of air?
a feeble little noseful of air?
68
225083
3252
"Ийм жаахан хамраар тийм ѳчүүхэн агаар
амьсгалахад яадаг бол оо?
амьсгалахад яадаг бол оо?
04:00
How can you not know that there's
a cat 100 yards away,
a cat 100 yards away,
69
228335
4049
100 метрийн цаана муур байгааг эсвэл
хѳрш чинь 6 цагийн ѳмнѳ яг энд зогсож
байсныг мэдэхгүй яаж амьдарч чадна вэ?"
байсныг мэдэхгүй яаж амьдарч чадна вэ?"
04:04
or that your neighbor was on
this very spot six hours ago?"
this very spot six hours ago?"
70
232384
3334
04:07
(Laughter)
71
235718
2740
(Инээд)
04:10
So because we're humans,
72
238458
2299
Бид хүн төрөлхтөн учраас
04:12
we've never experienced
that world of smell,
that world of smell,
73
240757
2647
тэр баялаг үнэр бүхий орчлон
ертѳнцийг огт мэдэхгүй.
ертѳнцийг огт мэдэхгүй.
04:15
so we don't miss it,
74
243404
2679
Тиймээс тэр ертѳнц бидэнд үгүйлэгдэхгүй.
04:18
because we are firmly settled
into our umwelt.
into our umwelt.
75
246083
4031
Учир нь бид зѳвхѳн ѳѳрсдийн умвэлтэд
маш бат бэх cуурьшсан байдаг.
маш бат бэх cуурьшсан байдаг.
04:22
But the question is,
do we have to be stuck there?
do we have to be stuck there?
76
250114
3663
Гол нь бидэнд энэ байдлаа
ѳѳрчлѳх боломж бий юу?
ѳѳрчлѳх боломж бий юу?
04:26
So as a neuroscientist, I'm interested
in the way that technology
in the way that technology
77
254317
4528
Би мэдрэл судлаач эрдэмтний хувьд бидэнд
технологи ашиглан ѳѳрсдийн умвэлтийг
технологи ашиглан ѳѳрсдийн умвэлтийг
04:30
might expand our umwelt,
78
258845
2623
нэмэгдүүлэх боломж бий эсэх мѳн
энэ нь бидний хүн байх
энэ нь бидний хүн байх
04:33
and how that's going to change
the experience of being human.
the experience of being human.
79
261468
3640
гэсэн ойлголтыг хэрхэн ѳѳрчилж болох
эсэхэд онцгой анхаарал хандуулдаг.
эсэхэд онцгой анхаарал хандуулдаг.
04:38
So we already know that we can marry
our technology to our biology,
our technology to our biology,
80
266228
3553
Бид хүний бие, технологи хоёр гайхалтай
хосолж болдог жишээг мэднэ.
хосолж болдог жишээг мэднэ.
04:41
because there are hundreds of thousands
of people walking around
of people walking around
81
269781
3784
Дэлхий дээр хэдэн зуун мянган хүн
04:45
with artificial hearing
and artificial vision.
and artificial vision.
82
273565
3599
тусгай төхөөрөмжийн тусламжтай
харж, сонсож байна.
харж, сонсож байна.
04:49
So the way this works is, you take
a microphone and you digitize the signal,
a microphone and you digitize the signal,
83
277164
4389
Сонсголын төхөөрөмж яаж ажилладаг вэ
гэхээр микрофонд ирсэн дохиог
гэхээр микрофонд ирсэн дохиог
04:53
and you put an electrode strip
directly into the inner ear.
directly into the inner ear.
84
281553
3738
тоон болгож чихэнд суурилуулсан
тусгай электрод руу дамжуулна.
тусгай электрод руу дамжуулна.
04:57
Or, with the retinal implant,
you take a camera
you take a camera
85
285291
2299
Эсвэл нүдний торлог суулгац нь
камерын мэдээллийг
камерын мэдээллийг
04:59
and you digitize the signal,
and then you plug an electrode grid
and then you plug an electrode grid
86
287590
3274
тоон дохио болгож хувиргаад
нүдний мэдрэлд суулгасан
нүдний мэдрэлд суулгасан
05:02
directly into the optic nerve.
87
290864
3018
электрод руу шууд дамжуулна.
05:05
And as recently as 15 years ago,
88
293882
3924
Дѳнгѳж 15 жилийн ѳмнѳ
05:09
there were a lot of scientists who thought
these technologies wouldn't work.
these technologies wouldn't work.
89
297806
3738
ийм технологийг ажиллахгүй гэж
бодож байсан.
бодож байсан.
05:13
Why? It's because these technologies
speak the language of Silicon Valley,
speak the language of Silicon Valley,
90
301544
5179
Учир нь эдгээр шинэ технологи нь зѳвхѳн
Цахиурын хөндийн хэлээр л ярьдаг,
Цахиурын хөндийн хэлээр л ярьдаг,
05:18
and it's not exactly the same dialect
as our natural biological sense organs.
as our natural biological sense organs.
91
306723
5572
бидний байгалиас заяасан мэдрэхүйн
"аялгаас" ялгаатай байсан.
"аялгаас" ялгаатай байсан.
05:24
But the fact is that it works;
92
312295
2415
Гэхдээ эдгээр нь бодит үр дүнд хүрсэн.
05:26
the brain figures out
how to use the signals just fine.
how to use the signals just fine.
93
314710
4589
Тархи энэ шинэ тѳрлийн дохиог
ойлгодог болно.
ойлгодог болно.
Энийг юу гэж ойлгох вэ?
05:31
Now, how do we understand that?
94
319719
1514
Гол нууц нь
05:33
Well, here's the big secret:
95
321763
1695
05:35
Your brain is not hearing
or seeing any of this.
or seeing any of this.
96
323458
5270
тархи чинь одоо энд болж буй зүйлсийн
алийг ч шууд харах эсвэл сонсохгүй байгаа.
алийг ч шууд харах эсвэл сонсохгүй байгаа.
05:40
Your brain is locked in a vault of silence
and darkness inside your skull.
and darkness inside your skull.
97
328728
6455
Тархи чинь гавлан дотроо анир чимээгүй,
түнэр харанхуйд л сууж байгаа.
түнэр харанхуйд л сууж байгаа.
05:47
All it ever sees are
electrochemical signals
electrochemical signals
98
335183
3808
Зѳвхѳн цахилгаан болон химийн дохиог
05:50
that come in along different data cables,
99
338991
2549
мэдээллийн сувгуудаар л хүлээж авдаг.
05:53
and this is all it has to work with,
and nothing more.
and nothing more.
100
341540
4452
Үүнээс ѳѳр өгөгдөл байхгүй.
05:58
Now, amazingly,
101
346672
2252
Гайхамшигтай нь
06:00
the brain is really good
at taking in these signals
at taking in these signals
102
348924
2763
тархи эдгээр дохиог хүлээж аваад
06:03
and extracting patterns
and assigning meaning,
and assigning meaning,
103
351687
3551
түүнээсээ зүй тогтол олж
тайлбарлахдаа үнэхээр чадварлаг.
тайлбарлахдаа үнэхээр чадварлаг.
06:07
so that it takes this inner cosmos
and puts together a story
and puts together a story
104
355238
4054
Эдгээрийг хооронд нь нийлүүлж
06:11
of this, your subjective world.
105
359292
4887
шууд бус орчны чинь тухай түүх болгоно.
Гэхдээ нэг чухал зүйл байна.
06:16
But here's the key point:
106
364179
1950
06:18
Your brain doesn't know,
and it doesn't care,
and it doesn't care,
107
366129
3390
Тархи чинь мэдээллийг хаанаас ирж байгааг
06:21
where it gets the data from.
108
369519
3042
мэдэхгүй, бүр тоох ч үгүй.
06:24
Whatever information comes in,
it just figures out what to do with it.
it just figures out what to do with it.
109
372561
4853
Ямар мэдээлэл ирнэ,
тэрийг л боловсруулна.
тэрийг л боловсруулна.
06:29
And this is a very efficient
kind of machine.
kind of machine.
110
377414
2438
Энэ зарим талаараа
их үр дүнтэй систем л дээ.
их үр дүнтэй систем л дээ.
06:31
It's essentially a general purpose
computing device,
computing device,
111
379852
4156
Тун ѳргѳн хүрээг хамарсан
тооцоолон бодох машин бѳгѳѳд
тооцоолон бодох машин бѳгѳѳд
06:36
and it just takes in everything
112
384008
2415
бүх тѳрлийн мэдээллийг авч
06:38
and figures out
what it's going to do with it,
what it's going to do with it,
113
386423
2600
яахаа бодож олдог.
06:41
and that, I think, frees up Mother Nature
114
389023
3646
Энэ нь Байгаль Эхийн ажлыг хѳнгѳвчилж
06:44
to tinker around with different
sorts of input channels.
sorts of input channels.
115
392669
4783
тархинд шинэ эх үүсвэр олох
шаардлагагүй болно.
шаардлагагүй болно.
06:49
So I call this the P.H.
model of evolution,
model of evolution,
116
397452
2832
Үүнийг би P.H. загварын хувьсал
гэж нэрлэсэн.
гэж нэрлэсэн.
06:52
and I don't want to get
too technical here,
too technical here,
117
400284
2044
Энд техник нэр томъёо
хэрэгэхийг зорьсонгүй.
хэрэгэхийг зорьсонгүй.
06:54
but P.H. stands for Potato Head,
118
402328
3041
P.H нь Potato Head буюу
тѳмсѳн толгой гэсэн үгний товчлол юм.
тѳмсѳн толгой гэсэн үгний товчлол юм.
06:57
and I use this name to emphasize
that all these sensors
that all these sensors
119
405369
3831
Энэ нэрээр юуг харуулахыг зорьсон бэ гэвэл
бидний сайн мэддэг бас хайрладаг
бидний сайн мэддэг бас хайрладаг
07:01
that we know and love, like our eyes
and our ears and our fingertips,
and our ears and our fingertips,
120
409200
3251
мэдрэгчүүд болох нүд, чих, хамар,
хурууны үзүүр зэрэг нь
хурууны үзүүр зэрэг нь
07:04
these are merely peripheral
plug-and-play devices:
plug-and-play devices:
121
412451
4319
бүгд л ердѳѳ тархины гаднаас нь залгаад
хэрэглэдэг багаж хэрэгсэл тѳдий юм.
хэрэглэдэг багаж хэрэгсэл тѳдий юм.
07:08
You stick them in, and you're good to go.
122
416770
3274
Яг л чихэвчний үзүүрийг
хѳгжимд залгадаг шиг.
хѳгжимд залгадаг шиг.
07:12
The brain figures out what to do
with the data that comes in.
with the data that comes in.
123
420044
5109
Тархи харин орж ирсэн мэдээллээр
юу хийхээ л бодож олдог.
юу хийхээ л бодож олдог.
Амьтдын ертѳнцийг харахад,
тийм маш олон тѳрлийн
тийм маш олон тѳрлийн
07:18
And when you look across
the animal kingdom,
the animal kingdom,
124
426243
2206
07:20
you find lots of peripheral devices.
125
428449
2647
"залгаж" хэрэглэдэг онцгой
үүрэгтэй мэдрэгчүүд байдаг.
үүрэгтэй мэдрэгчүүд байдаг.
07:23
So snakes have heat pits
with which to detect infrared,
with which to detect infrared,
126
431096
4110
Могой гэхэд хамарныхаа хажууд хэт улаан
туяа мэдрэх хонхорхой нүхтэй,
туяа мэдрэх хонхорхой нүхтэй,
07:27
and the ghost knifefish has
electroreceptors,
electroreceptors,
127
435206
3250
Үл үзэгдэгч илдэн загас гэхэд
цахилгаан мэдрэгчтэй,
цахилгаан мэдрэгчтэй,
07:30
and the star-nosed mole has this appendage
128
438456
2601
сохор номинд л гэхэд 22 хуруу бүхий
07:33
with 22 fingers on it
129
441057
2647
дайвар эрхтэний тусламжтайгаар
07:35
with which it feels around and constructs
a 3D model of the world,
a 3D model of the world,
130
443704
3669
орчин тойрноо мэдэрч, 3D зураглал
бүрдүүлснээр хѳдѳлж явдаг,
бүрдүүлснээр хѳдѳлж явдаг,
07:39
and many birds have magnetite
so they can orient
so they can orient
131
447373
3924
Ихэнх шувуу биедээ соронзон гүр
агуулж байдаг ба үүгээрээ
агуулж байдаг ба үүгээрээ
дэлхийн соронзон орон дотор зүг чигээ
алдалгүй баримжаалж байдаг.
алдалгүй баримжаалж байдаг.
07:43
to the magnetic field of the planet.
132
451297
2495
07:45
So what this means is that
nature doesn't have to continually
nature doesn't have to continually
133
453792
3872
Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэвэл
байгал эх бидний тархины загварыг
байгал эх бидний тархины загварыг
07:49
redesign the brain.
134
457664
2415
олон дахин шинэчилэх хэрэггүй гэсэн үг юм.
07:52
Instead, with the principles
of brain operation established,
of brain operation established,
135
460079
4481
Тэрний оронд тархины ѳѳрийх нь ажиллах
зарчим дээр тулгуурлан,
зарчим дээр тулгуурлан,
07:56
all nature has to worry about
is designing new peripherals.
is designing new peripherals.
136
464560
4679
зѳвхѳн гаднаас мэдээлэл хүлээж авах
хэрэгслийг л бүрдүүлэхэд болно.
хэрэгслийг л бүрдүүлэхэд болно.
08:01
Okay. So what this means is this:
137
469239
2925
Тэгэхээр, энэ бүхнээс бид юуг
08:04
The lesson that surfaces
138
472164
2020
гол анхааралдаа авах хэрэгтэй вэ гэвэл:
08:06
is that there's nothing
really special or fundamental
really special or fundamental
139
474184
3669
бидний бие махбодийн биологийн
бүтэц зохион байгуулалт
бүтэц зохион байгуулалт
08:09
about the biology that we
come to the table with.
come to the table with.
140
477853
2995
үнэндээ тийм ч онцгой
бас "заяагдсан" бус юм.
бас "заяагдсан" бус юм.
08:12
It's just what we have inherited
141
480848
2067
Харин маш нарийн тѳвѳгтэй хувьслын явцад
08:14
from a complex road of evolution.
142
482915
3227
бий болж, ѳвѳг эцгээс
удамшиж үлдсэн тѳдий.
удамшиж үлдсэн тѳдий.
08:18
But it's not what we have to stick with,
143
486142
3529
Гэхдээ бид үүрд энэ бие бүтэцтэй
амьдрах албагүй бѳгѳѳд,
амьдрах албагүй бѳгѳѳд,
08:21
and our best proof of principle of this
144
489671
2044
Хамгийн тод жишээ нь
08:23
comes from what's called
sensory substitution.
sensory substitution.
145
491715
2600
Мэдрэхүйг Орлуулах арга юм.
08:26
And that refers to feeding
information into the brain
information into the brain
146
494315
3228
Үүгээр бид тархи руу ердийн бус аргаар,
ѳѳр мэдрэхүйн сувгаар
ѳѳр мэдрэхүйн сувгаар
08:29
via unusual sensory channels,
147
497543
2786
мэдээлэллийг дамжуулах явдал юм.
08:32
and the brain just figures out
what to do with it.
what to do with it.
148
500329
2879
тархи харин тэр мэдээллээр яах эсэхээ
ѳѳрѳѳ бодож олдог.
ѳѳрѳѳ бодож олдог.
08:35
Now, that might sound speculative,
149
503208
2461
саяны хэлсэн зүйл хэтэрхий холын
таамаг мэт боловч
таамаг мэт боловч
08:37
but the first paper demonstrating this was
published in the journal Nature in 1969.
published in the journal Nature in 1969.
150
505669
4952
Энэ сэдвээр анхны шинжлэх ухааны ѳгүүлэл
"Nature" сэтгүүлд 1969 онд хэвлэгдсэн юм.
"Nature" сэтгүүлд 1969 онд хэвлэгдсэн юм.
08:43
So a scientist named Paul Bach-y-Rita
151
511985
2368
Паул Бах-И-Рита гэгч эрдэмтэн
08:46
put blind people
in a modified dental chair,
in a modified dental chair,
152
514353
3228
сандалын налуурт цахилгаан
импульсыг механик руу хѳрвүүлэх
импульсыг механик руу хѳрвүүлэх
08:49
and he set up a video feed,
153
517581
2345
сараалжин тор байрлуулан сохор хүмүүсийг
08:51
and he put something
in front of the camera,
in front of the camera,
154
519926
2252
суулгаад камерт бууж буй дүрсийг ялган
08:54
and then you would feel that
155
522178
2461
тэдний нуруун дээр товшилт хэлбэрээр
08:56
poked into your back
with a grid of solenoids.
with a grid of solenoids.
156
524639
2926
мэдэгдэхээр зохион байгуулсан байна.
08:59
So if you wiggle a coffee cup
in front of the camera,
in front of the camera,
157
527565
2484
Жишээ нь кофений аяга камерийн
ѳмнѳ бариад сэгсэрэхэд
ѳмнѳ бариад сэгсэрэхэд
09:02
you're feeling that in your back,
158
530049
2345
та түүнийг нуруун дээрээ яг зэрэг мэдэрнэ,
09:04
and amazingly, blind people
got pretty good
got pretty good
159
532394
3088
Гайхалтай нь, сохор хүмүүс хэсэг
хугацааны дараа камерийн урд
хугацааны дараа камерийн урд
09:07
at being able to determine
what was in front of the camera
what was in front of the camera
160
535482
3553
юу байгааг хүнээр хэлүүлэлгүй
маш сайн тааварладаг болсон юм,
маш сайн тааварладаг болсон юм,
09:11
just by feeling it
in the small of their back.
in the small of their back.
161
539035
3785
зүгээр л нуруун дээрх хэсэгхэн
газартаа мэдрээд шүү дээ.
газартаа мэдрээд шүү дээ.
09:14
Now, there have been many
modern incarnations of this.
modern incarnations of this.
162
542820
3506
Ѳнѳѳдѳр, энэхүү туршилтын үргэлжлэл
болсон зѳндѳѳ жишээнүүд бий.
болсон зѳндѳѳ жишээнүүд бий.
09:18
The sonic glasses take a video feed
right in front of you
right in front of you
163
546326
3274
Соник нүдний шил нь урд байрлах камерийн
тусламжтай буусан дүрсийг
тусламжтай буусан дүрсийг
09:21
and turn that into a sonic landscape,
164
549600
2855
дуу авианы мэдээлэл болгож чихэнд хүргэнэ.
09:24
so as things move around,
and get closer and farther,
and get closer and farther,
165
552455
2477
Ингэснээр, аливаа юмс хѳдлѳх,
ойртох, холдохыг
ойртох, холдохыг
09:26
it sounds like "Bzz, bzz, bzz."
166
554956
2074
"Бзз, бзз, бзз" гэсэн ямар ч утгагүй
09:29
It sounds like a cacophony,
167
557030
1973
чимээ байдлаар сонсох болно.
09:31
but after several weeks, blind people
start getting pretty good
start getting pretty good
168
559003
3994
Гэхдээ хэдэн долоо хоногийн дараа гэхэд,
сохор хүмүүс маань тэр чимээг тааварлан,
сохор хүмүүс маань тэр чимээг тааварлан,
09:34
at understanding what's in front of them
169
562997
2322
тэдний урд юу байгааг "харж"
ойлгож эхлэх юм.
ойлгож эхлэх юм.
09:37
just based on what they're hearing.
170
565319
2647
Зѳвхѳн сонсголоороо дамжуулж шүү дээ.
09:39
And it doesn't have to be
through the ears:
through the ears:
171
567966
2000
Дан ганц сонсгол ч байх албагүй юм
09:41
this system uses an electrotactile grid
on the forehead,
on the forehead,
172
569990
3364
энэхүү шил нь мѳн духан дээр байрлуулах
жижиг сараалжны тусламжтайгаар
жижиг сараалжны тусламжтайгаар
09:45
so whatever's in front of the video feed,
you're feeling it on your forehead.
you're feeling it on your forehead.
173
573354
3690
урдах камерт л юу бичигдэнэ, түүнийг
хѳрвүүлэн духан дээр мэдрүүлэх чадвартай.
хѳрвүүлэн духан дээр мэдрүүлэх чадвартай.
09:49
Why the forehead? Because you're not
using it for much else.
using it for much else.
174
577044
2853
Яагаад заавал дух вэ гэвэл бид духыг ѳѳр
юунд ч ашигладаггүй.
юунд ч ашигладаггүй.
09:51
The most modern incarnation
is called the brainport,
is called the brainport,
175
579897
4206
Хамгийн сүүлийн үеийн иймэрхүү тѳрлийн
технологи гэвэл Брэйнпорт гэж нэрийдсэн
технологи гэвэл Брэйнпорт гэж нэрийдсэн
09:56
and this is a little electrogrid
that sits on your tongue,
that sits on your tongue,
176
584103
3749
хэлэн дээр байрлуулдаг нэгэн тѳрлийн
бичил цахилгаан сараалж юм.
бичил цахилгаан сараалж юм.
09:59
and the video feed gets turned into
these little electrotactile signals,
these little electrotactile signals,
177
587852
4116
видео мэдээллийг цахилгаан,цаашлан механик
сигнал болгон хэлэн дээр мэдрүүлнэ.
сигнал болгон хэлэн дээр мэдрүүлнэ.
10:03
and blind people get so good at using this
that they can throw a ball into a basket,
that they can throw a ball into a basket,
178
591968
6487
үүнийг хэрэглэсэн сохор хүмүүс сагс руу
бѳмбѳг шидээд бүр сагсанд оруулж,
бѳмбѳг шидээд бүр сагсанд оруулж,
10:10
or they can navigate
complex obstacle courses.
complex obstacle courses.
179
598455
4016
мѳн тѳвѳгтэй саадуудыг тойрч зүг чигээ
олж чадаж байсан нь гайхалтай.
олж чадаж байсан нь гайхалтай.
10:15
They can come to see through their tongue.
180
603311
4214
Тэд хэлээрээ "харж" чадаж байна гэсэн үг.
10:19
Now, that sounds completely insane, right?
181
607525
2206
Үнэхээр солиотой сонсогдож байгаа биз?
10:21
But remember, all vision ever is
182
609731
2809
Гэхдээ санаарай, нүдний хараа гэдэг бол
10:24
is electrochemical signals
coursing around in your brain.
coursing around in your brain.
183
612540
4017
ердѳѳ л тархин доторх цахилгаан химийн
сигналуудын үр дүнд бий болж буй гэдгийг.
сигналуудын үр дүнд бий болж буй гэдгийг.
10:28
Your brain doesn't know
where the signals come from.
where the signals come from.
184
616557
2694
Таны тархи эдгээр сигналуудын
хаанаас ирж буйг мэдэхгүй.
хаанаас ирж буйг мэдэхгүй.
10:31
It just figures out what to do with them.
185
619251
3436
Зүгээр л энэ сигналуудыг яах вэ
гэдгийг л бодож олдог.
гэдгийг л бодож олдог.
10:34
So my interest in my lab
is sensory substitution for the deaf,
is sensory substitution for the deaf,
186
622687
5806
Тэгэхээр миний судалгаа бол дүлий хүнд
зориулсан мэдрэхүйг орлуулах арга юм.
зориулсан мэдрэхүйг орлуулах арга юм.
10:40
and this is a project I've undertaken
187
628493
2739
Энэ судалгааны ажлаа ѳѳрийн удирдаж буй
10:43
with a graduate student
in my lab, Scott Novich,
in my lab, Scott Novich,
188
631232
2995
оюутан Скотт Новиктэй хамтарж байна,
мѳн тэрээр энэ сэдвээр
мѳн тэрээр энэ сэдвээр
10:46
who is spearheading this for his thesis.
189
634227
2299
эрдмийн зэрэг хамгаалахаар зэхэж байна.
10:48
And here is what we wanted to do:
190
636526
1996
Бидний хийхийг зорьсон зүйл бол :
10:50
we wanted to make it so that
sound from the world gets converted
sound from the world gets converted
191
638522
3994
Эргэн тойрон дахь дуу авиаг
хураагаад, хувиргаад
хураагаад, хувиргаад
10:54
in some way so that a deaf person
can understand what is being said.
can understand what is being said.
192
642516
4876
дүлий хүмүүст ойлгогдож мэдрэгдэх
байдлаар нь дамжуулах технологи юм.
байдлаар нь дамжуулах технологи юм.
10:59
And we wanted to do this, given the power
and ubiquity of portable computing,
and ubiquity of portable computing,
193
647392
4528
Энэ технологи нь хаа сайгүй байх болсон
зѳѳврийн компьютер хэрэгсэл,
зѳѳврийн компьютер хэрэгсэл,
11:03
we wanted to make sure that this
would run on cell phones and tablets,
would run on cell phones and tablets,
194
651920
4876
ухаалаг гар утас,таблет зэрэг дээр ажиллах
боломжтой байдлаар шийдэж ѳгсѳн.
боломжтой байдлаар шийдэж ѳгсѳн.
11:08
and also we wanted
to make this a wearable,
to make this a wearable,
195
656796
2298
Мѳн бид үүнийг ѳмсѳж болох
байдлаар хийсэн,
байдлаар хийсэн,
11:11
something that you could wear
under your clothing.
under your clothing.
196
659094
3042
хувцасныхаа дотуур ѳмсѳх боломжтой
бас авсаархан.
бас авсаархан.
11:14
So here's the concept.
197
662136
1680
Тэгэхээр ажиллах зарчим нь гэвэл,
11:17
So as I'm speaking, my sound
is getting captured by the tablet,
is getting captured by the tablet,
198
665326
5076
Намайг ярихад, миний дуу энэ таблетэд
бичигдэж байгаа,
бичигдэж байгаа,
11:22
and then it's getting mapped onto a vest
that's covered in vibratory motors,
that's covered in vibratory motors,
199
670402
5758
тэр нь бичил моторууд суулгасан хантаазан
дээр чичиргээ ѳгч зураглагдах юм.
дээр чичиргээ ѳгч зураглагдах юм.
11:28
just like the motors in your cell phone.
200
676160
3437
яг л гар утасны чичиргээ шиг мэдрэгдэнэ.
11:31
So as I'm speaking,
201
679597
2391
Тэгэхээр, намайг ярих үед
11:33
the sound is getting translated
to a pattern of vibration on the vest.
to a pattern of vibration on the vest.
202
681988
6339
авиа хѳрвүүлэгдэн, хантаазан дээр ѳвѳрмѳц
дараалал үүсгэн чичиргээ ѳгнѳ.
дараалал үүсгэн чичиргээ ѳгнѳ.
11:40
Now, this is not just conceptual:
203
688327
1579
Энэ бол зүгээр нэг концепци биш:
11:41
this tablet is transmitting Bluetooth,
and I'm wearing the vest right now.
and I'm wearing the vest right now.
204
689906
5108
Яг одоо би хантаазыг ѳмссѳн байгаа ба энэ
таблет bluetooth сигналыг дамжуулж байна.
таблет bluetooth сигналыг дамжуулж байна.
11:47
So as I'm speaking -- (Applause) --
205
695014
2309
Тиймд, яг одоо... (Алга ташилт)
11:50
the sound is getting translated
into dynamic patterns of vibration.
into dynamic patterns of vibration.
206
698033
5933
дуу авиа маань маш динамик хэв шинжтэй
чичиргээ болон хѳрвүүлэгдэж байгаа юм.
чичиргээ болон хѳрвүүлэгдэж байгаа юм.
11:55
I'm feeling the sonic world around me.
207
703966
5374
Дуу авиан ертѳнцийг би
биен дээрээ мэдэрч байна.
биен дээрээ мэдэрч байна.
12:01
So, we've been testing this
with deaf people now,
with deaf people now,
208
709340
4064
Үүнийг бид дүлий хүмүүст хэрэглүүлж
туршиж үзэж байгаа.
туршиж үзэж байгаа.
12:05
and it turns out that after
just a little bit of time,
just a little bit of time,
209
713404
3506
маш богино хугацаанд хэрэглэсний
дараагаар тэд маань
дараагаар тэд маань
12:08
people can start feeling,
they can start understanding
they can start understanding
210
716910
3390
чичиргээг ялган мэдэрч, улмаар юу
хэлэгдсэнийг ойлгох хэмжээнд хүрж,
хэлэгдсэнийг ойлгох хэмжээнд хүрж,
12:12
the language of the vest.
211
720300
2670
нэг ёсондоо хантаазны "хэлийг"
ойлгож эхэлсэн юм.
ойлгож эхэлсэн юм.
12:14
So this is Jonathan. He's 37 years old.
He has a master's degree.
He has a master's degree.
212
722970
4783
За энд Жонатан байна, 37 настай,
магистр зэрэгтэй.
магистр зэрэгтэй.
12:19
He was born profoundly deaf,
213
727753
2345
Тѳрѳлхийн сонсголгүй тѳрсѳн бѳгѳѳд
12:22
which means that there's a part
of his umwelt that's unavailable to him.
of his umwelt that's unavailable to him.
214
730098
4110
түүний "умвэлт"-ийн нэгээхэн хэсэг түүнд
анхнаасаа байгаагүй гэсэн үг.
анхнаасаа байгаагүй гэсэн үг.
12:26
So we had Jonathan train with the vest
for four days, two hours a day,
for four days, two hours a day,
215
734208
4388
Бид Жонатаныг долоо хоногт 4 удаа, ѳдѳрт
2 цагаар хантааз ѳмсгѳж сургуулилсан.
2 цагаар хантааз ѳмсгѳж сургуулилсан.
12:30
and here he is on the fifth day.
216
738596
3280
Энд 5 дахь ѳдѳрийн үйл явцыг харуулъя.
12:33
Scott Novich: You.
217
741876
2136
Скотт Новик : Та.
12:36
David Eagleman: So Scott says a word,
Jonathan feels it on the vest,
Jonathan feels it on the vest,
218
744012
3214
Дэвид Ийглман : Скотт үг хэлэхэд, Жонатан
хантаазан дээрээ мэдэрнэ,
хантаазан дээрээ мэдэрнэ,
12:39
and he writes it on the board.
219
747226
3056
тэгээд тэр үгийг самбар дээр бичнэ.
12:42
SN: Where. Where.
220
750282
3886
Скотт : Хаана. Хаана.
12:46
DE: Jonathan is able to translate
this complicated pattern of vibrations
this complicated pattern of vibrations
221
754168
3637
Дэвид : Жонатан энэхүү нарийн тѳвѳгтэй
дүрс дараалал бүхий чичиргээг тайлж
дүрс дараалал бүхий чичиргээг тайлж
12:49
into an understanding
of what's being said.
of what's being said.
222
757805
2879
юу хэлэгдсэнийг ойлгож чадсан гэсэн үг.
12:52
SN: Touch. Touch.
223
760684
3599
Скотт : Хүрэх. Хүрэх.
12:56
DE: Now, he's not doing this --
224
764283
4440
Дэвид : Тэгэхээр, Жонатан үүнийг...
13:00
(Applause) --
225
768723
6061
(Алга ташилт)
13:07
Jonathan is not doing this consciously,
because the patterns are too complicated,
because the patterns are too complicated,
226
775944
4086
Жонатан үүнийг ухаан зарж ойлгоод байгаа
биш юм, учир нь энэ оньсон дараалал
биш юм, учир нь энэ оньсон дараалал
13:12
but his brain is starting to unlock
the pattern that allows it to figure out
the pattern that allows it to figure out
227
780030
5480
ойлгоход хэтэрхий тѳвѳгтэй.
Харин түүний тархи энэ оньсыг тайлж
Харин түүний тархи энэ оньсыг тайлж
13:17
what the data mean,
228
785510
2276
ямар утгатай болохыг ойлгож
эхэлсэн хэрэг юм.
эхэлсэн хэрэг юм.
13:19
and our expectation is that,
after wearing this for about three months,
after wearing this for about three months,
229
787786
4202
Бидний тооцоолж буйгаар, энэ хантаазыг
3 сар ѳмссѳний дараагаар
3 сар ѳмссѳний дараагаар
13:23
he will have a direct
perceptual experience of hearing
perceptual experience of hearing
230
791988
4598
Жонатан маань яриаг шууд ойлгох
хэмжээнд хүрнэ хэмээн найдаж байгаа.
хэмжээнд хүрнэ хэмээн найдаж байгаа.
13:28
in the same way that when a blind person
passes a finger over braille,
passes a finger over braille,
231
796586
4179
Яг л сохор хүмүүс Брайлийн үсгэн
дээгүүр хуруугаа явуулаад л
дээгүүр хуруугаа явуулаад л
13:32
the meaning comes directly off the page
without any conscious intervention at all.
without any conscious intervention at all.
232
800765
5597
юу гэж бичсэнийг ямар ч тѳвѳггүй
уншиж сурдагтай адилхан юм.
уншиж сурдагтай адилхан юм.
13:38
Now, this technology has the potential
to be a game-changer,
to be a game-changer,
233
806941
3553
Тэгэхээр, энэ технологи нь асар их
потенциал, ач холбогдолтой л доо.
потенциал, ач холбогдолтой л доо.
13:42
because the only other solution
for deafness is a cochlear implant,
for deafness is a cochlear implant,
234
810494
3784
Учир нь дүлий хүмүүст сонсгол оруулах цор
ганц арга нь дун яс суулгах буюу,
ганц арга нь дун яс суулгах буюу,
13:46
and that requires an invasive surgery.
235
814278
2903
эрсдэл дагуулсан мэс засалын арга юм.
13:49
And this can be built for 40 times cheaper
than a cochlear implant,
than a cochlear implant,
236
817181
5154
Харин энэ технологи нь дун яс суулгах мэс
заслаас 40 дахин бага зардлаар бүтнэ,
заслаас 40 дахин бага зардлаар бүтнэ,
13:54
which opens up this technology globally,
even for the poorest countries.
even for the poorest countries.
237
822335
4899
энэ нь дэлхий дахинд болоод буурай оронд
ашиглах боломжийг нээх юм.
ашиглах боломжийг нээх юм.
14:00
Now, we've been very encouraged
by our results with sensory substitution,
by our results with sensory substitution,
238
828052
5119
Тэгэхээр, бид энэхүү мэдрэхүй орлуулгын
аргаас гарсан үр дүнд ихэд урамшиж байгаа.
аргаас гарсан үр дүнд ихэд урамшиж байгаа.
14:05
but what we've been thinking a lot about
is sensory addition.
is sensory addition.
239
833171
4203
Бидний ѳѳр судалж буй чиглэл бол хүнд шинэ
мэдрэхүй нэмж болох эсэх тухай юм.
мэдрэхүй нэмж болох эсэх тухай юм.
14:09
How could we use a technology like this
to add a completely new kind of sense,
to add a completely new kind of sense,
240
837374
5429
Ийм тѳрлийн технологи ашиглан хэрхэн
хүн тѳрѳлхтѳнд цоо шинэ мэдрэхүй нэмэх вэ?
хүн тѳрѳлхтѳнд цоо шинэ мэдрэхүй нэмэх вэ?
14:14
to expand the human umvelt?
241
842803
3134
Яаж ѳѳрсдийн "умвэлт" ийг ѳргѳжүүлэх вэ?
14:17
For example, could we feed
real-time data from the Internet
real-time data from the Internet
242
845937
4249
Жишээ нь, интернэтээс мэдээллийг
хэн нэгний тархи руу шууд цаг алдалгүй
хэн нэгний тархи руу шууд цаг алдалгүй
14:22
directly into somebody's brain,
243
850186
1881
дамжуулах боломжтой юу?
14:24
and can they develop a direct
perceptual experience?
perceptual experience?
244
852067
3878
Тэгээд хүлээн авагчдад шууд мэдрэн ойлгох
чадвар хѳгжих боломж бий юу?
чадвар хѳгжих боломж бий юу?
14:27
So here's an experiment
we're doing in the lab.
we're doing in the lab.
245
855945
2537
Тэгэхээр бид дараах туршилтыг
хийж байгаа юм л даа.
хийж байгаа юм л даа.
14:30
A subject is feeling a real-time
streaming feed from the Net of data
streaming feed from the Net of data
246
858482
3894
Оролцогч маань 5 секундын турш
интернэтээс шууд цацагдаж буй
интернэтээс шууд цацагдаж буй
14:34
for five seconds.
247
862376
1811
мэдээллийг мэдрэх юм.
14:36
Then, two buttons appear,
and he has to make a choice.
and he has to make a choice.
248
864187
3269
Тэгээд 2 товчлуур ѳмнѳ нь гарч ирэхэд
аль нэгийг нь сонгох ёстой.
аль нэгийг нь сонгох ёстой.
14:39
He doesn't know what's going on.
249
867456
1689
Тэрээр юу болоод байгааг мэдэхгүй.
14:41
He makes a choice,
and he gets feedback after one second.
and he gets feedback after one second.
250
869145
2696
Сонголтоо хийгээд
1 секундын дараа хариугаа авна.
1 секундын дараа хариугаа авна.
14:43
Now, here's the thing:
251
871841
1205
Юу вэ гэвэл:
14:45
The subject has no idea
what all the patterns mean,
what all the patterns mean,
252
873046
2644
Оролцогч энэ бүхний утга
учрыг огтхон ч мэдэхгүй.
учрыг огтхон ч мэдэхгүй.
14:47
but we're seeing if he gets better
at figuring out which button to press.
at figuring out which button to press.
253
875690
3671
бид харин түүнийг зѳв товчийг дарж
сурах нь уу гэдгийг ажиглаж байв.
сурах нь уу гэдгийг ажиглаж байв.
14:51
He doesn't know that what we're feeding
254
879361
2067
Оролцогчийн мэдэхгүй байгаа зүйл бол
14:53
is real-time data from the stock market,
255
881428
3181
бид түүнийг хѳрѳнгийн биржээс ирж буй
тоон үзүүлэлтээр шууд хангаж,
тоон үзүүлэлтээр шууд хангаж,
14:56
and he's making buy and sell decisions.
256
884609
2507
харин тэр арилжаа хийж байсан юм.
14:59
(Laughter)
257
887116
1754
(Инээд)
15:01
And the feedback is telling him
whether he did the right thing or not.
whether he did the right thing or not.
258
889490
3302
Хариуг авснаар тэр зѳв шийдвэр гаргасан
эсэхээ нэн даруй шалгана.
эсэхээ нэн даруй шалгана.
15:04
And what we're seeing is,
can we expand the human umvelt
can we expand the human umvelt
259
892792
2869
Бид юуг харж байна вэ гэвэл, бид
ѳѳрсдийн умвэлтийг ѳргѳсгѳж
ѳѳрсдийн умвэлтийг ѳргѳсгѳж
15:07
so that he comes to have,
after several weeks,
after several weeks,
260
895661
2995
хэдэн долоо хоногийн дараа гэхэд,
оролцогч маань магадгүй
оролцогч маань магадгүй
15:10
a direct perceptual experience
of the economic movements of the planet.
of the economic movements of the planet.
261
898656
6107
дэлхийн эдийн засгийн байдлыг шууд
биеэрээ мэдэрдэг болох ч юм билүү.
биеэрээ мэдэрдэг болох ч юм билүү.
15:16
So we'll report on that later
to see how well this goes.
to see how well this goes.
262
904763
3366
Энэ туршилтын хэр үр дүнтэй байхыг
дараа та бүхэнд мэдээлнэ ээ.
дараа та бүхэнд мэдээлнэ ээ.
15:20
(Laughter)
263
908129
1821
(Инээд)
15:22
Here's another thing we're doing:
264
910730
2090
Бидний ѳѳр нэг туршилт бол:
15:24
During the talks this morning,
we've been automatically scraping Twitter
we've been automatically scraping Twitter
265
912820
4597
Ѳглѳѳ энэ хѳтѳлбѳр эхэлснээс хойш бид
автоматаар Твиттэр дэх TED2015 түлхүүр үг
автоматаар Твиттэр дэх TED2015 түлхүүр үг
15:29
for the TED2015 hashtag,
266
917417
2438
бүхий жиргээнүүдийг цуглуулаад
15:31
and we've been doing
an automated sentiment analysis,
an automated sentiment analysis,
267
919855
2693
хандлага тодорхойлох шинжилгээг
хийж байсан юм л даа.
хийж байсан юм л даа.
15:34
which means, are people using positive
words or negative words or neutral?
words or negative words or neutral?
268
922548
4575
энэ нь хүмүүсийн эерэг, сѳрѳг, завсрын аль
үгийг ашиглаж байгааг тандана гэсэн үг.
үгийг ашиглаж байгааг тандана гэсэн үг.
15:39
And while this has been going on,
269
927123
2444
Энэ бүхэн болж байх зуур,
15:41
I have been feeling this,
270
929567
2995
би бүгдийг бие дээрээ мэдэрч байлаа л даа,
15:44
and so I am plugged in
to the aggregate emotion
to the aggregate emotion
271
932562
4273
мянга мянган хүмүүсийн бѳѳгнѳрсѳн сэтгэл
хѳдлѳлүүдтэй би биеэрээ холбогдож,
хѳдлѳлүүдтэй би биеэрээ холбогдож,
15:48
of thousands of people in real time,
272
936835
4156
бүгдийг нь цаг тухайд нь мэдэрч байна.
15:52
and that's a new kind of human experience,
because now I can know
because now I can know
273
940991
3738
Энэ нь хүний амьдралдаа үзэж болох нэгэн
шинэ тѳрлийн мэдрэмж юм,
шинэ тѳрлийн мэдрэмж юм,
15:56
how everyone's doing
and how much you're loving this.
and how much you're loving this.
274
944729
3297
хүмүүст энэ хѳтѳлбѳр хэр их таалагдаж
буйг хүртэл мэдэх боломжтой.
буйг хүртэл мэдэх боломжтой.
16:00
(Laughter) (Applause)
275
948026
5133
(Инээд) (Алга ташилт)
16:06
It's a bigger experience
than a human can normally have.
than a human can normally have.
276
954899
4356
Бидэнд байдаг ердийн мэдрэхүйнүүдээс
хавьгүй догь байгаа биз!
хавьгүй догь байгаа биз!
16:11
We're also expanding the umvelt of pilots.
277
959845
2693
Мѳн бид нисгэгчийн умвэлтийг
нэмэхийг зорьж байна.
нэмэхийг зорьж байна.
16:14
So in this case, the vest is streaming
nine different measures
nine different measures
278
962538
4086
Нисч буй удирдлагатай онгоцноос ирэх
9 тѳрлийн мэдээллийг хантаазанд мэдрэх юм.
9 тѳрлийн мэдээллийг хантаазанд мэдрэх юм.
16:18
from this quadcopter,
279
966624
1626
тэр нь онгоцны чиглүүлэлт, хазайлт
16:20
so pitch and yaw and roll
and orientation and heading,
and orientation and heading,
280
968250
3367
эргэлдэлт , дээшлэх, доошлох гэх зэрэг 9
хэмжигдэхүүнийг мэдээлнэ,
хэмжигдэхүүнийг мэдээлнэ,
16:23
and that improves
this pilot's ability to fly it.
this pilot's ability to fly it.
281
971617
4086
ингэснээр нисгэгчийн жолоодох чадварыг
дээшлүүлж байна гэсэн үг.
дээшлүүлж байна гэсэн үг.
16:27
It's essentially like he's extending
his skin up there, far away.
his skin up there, far away.
282
975703
5295
Бараг л нисгэгч тэнгэрлүү гараа сунгаад
байдал ямар байгааг мэдэж байгаатай адил.
байдал ямар байгааг мэдэж байгаатай адил.
16:32
And that's just the beginning.
283
980998
1555
Энэ бол зѳвхѳн эхлэл.
16:34
What we're envisioning is taking
a modern cockpit full of gauges
a modern cockpit full of gauges
284
982553
5804
Бидний ирээдүйн тѳсѳѳллѳѳр бол орчин
үеийн онгоцны бүхээг дотор ороод
үеийн онгоцны бүхээг дотор ороод
16:40
and instead of trying
to read the whole thing, you feel it.
to read the whole thing, you feel it.
285
988357
4551
хэмжүүрүүдийн заалтуудыг зэрэг унших
гэж байснаас оронд нь биеэрээ мэдрэх юм.
гэж байснаас оронд нь биеэрээ мэдрэх юм.
16:44
We live in a world of information now,
286
992908
2485
Бид одоо мэдээллийн эрин зуунд
амьдарч байна.
амьдарч байна.
16:47
and there is a difference
between accessing big data
between accessing big data
287
995393
3808
Их хэмжээний мэдээллийг ухаан зарж
ашиглах болон биеэрээ мэдрээд ойлгох
ашиглах болон биеэрээ мэдрээд ойлгох
16:51
and experiencing it.
288
999201
3088
хоёрын хооронд ихээхэн ялгаа бий.
16:54
So I think there's really no end
to the possibilities
to the possibilities
289
1002289
3825
Тэгэхээр, үүн дээр тулгуурлан хүний
хѳгжих боломж бололцоо
хѳгжих боломж бололцоо
16:58
on the horizon for human expansion.
290
1006114
2322
үнэндээ эцэс тѳгсгѳлгүй гэж бодож байна.
17:00
Just imagine an astronaut
being able to feel
being able to feel
291
1008436
4922
Зүгээр тѳсѳѳлѳѳд үз л дээ, сансрын
нисгэгч гэхэд Олон Улсын Сансрын Станцын
нисгэгч гэхэд Олон Улсын Сансрын Станцын
17:05
the overall health
of the International Space Station,
of the International Space Station,
292
1013358
3321
ерѳнхий байдал, хэвийн ажиллагааг
биеэрээ мэдэрдэг болох,
биеэрээ мэдэрдэг болох,
17:08
or, for that matter, having you feel
the invisible states of your own health,
the invisible states of your own health,
293
1016679
4876
түүнчлэн хүн ѳѳрийн биеийн байдлын
үл үзэгдэх хэмжигдэхүүнийг мэдэрдэг болох,
үл үзэгдэх хэмжигдэхүүнийг мэдэрдэг болох,
17:13
like your blood sugar
and the state of your microbiome,
and the state of your microbiome,
294
1021555
3939
жишээ нь цусан дахь сахарын хэмжээ
эсвэл биеийн бичил орчны байдал ч юмуу,
эсвэл биеийн бичил орчны байдал ч юмуу,
17:17
or having 360-degree vision
or seeing in infrared or ultraviolet.
or seeing in infrared or ultraviolet.
295
1025494
5627
бүр 360 градусын харах орчинтой болох
эсвэл хэт ягаан, улаан туяаг хардаг болох.
эсвэл хэт ягаан, улаан туяаг хардаг болох.
17:23
So the key is this:
As we move into the future,
As we move into the future,
296
1031121
3495
Гол нь бид ирээдүй рүү дѳхѳх тусам
ѳѳрт таарсан, хүссэн гадаад орчинтой
ѳѳрт таарсан, хүссэн гадаад орчинтой
17:26
we're going to increasingly be able
to choose our own peripheral devices.
to choose our own peripheral devices.
297
1034616
4899
холбогдох тѳхѳѳрѳмжѳѳ сонгох боломж
нь тэр хэмжээгээр ихсэнэ гэсэн үг.
нь тэр хэмжээгээр ихсэнэ гэсэн үг.
17:31
We no longer have to wait
for Mother Nature's sensory gifts
for Mother Nature's sensory gifts
298
1039515
3854
Шинэ мэдрэхүй хайрлаач хэмээн
Байгаль Эхээс горьдож хүлээдэг
Байгаль Эхээс горьдож хүлээдэг
17:35
on her timescales,
299
1043369
1858
цаг үе ард хоцрох юм.
17:37
but instead, like any good parent,
she's given us the tools that we need
she's given us the tools that we need
300
1045227
4272
Харин ч сайн эцэг эхийн нэгэн адил Байгаль
Эх бидэнд ѳѳрсдѳѳ бүхнийг хийж чадах
Эх бидэнд ѳѳрсдѳѳ бүхнийг хийж чадах
17:41
to go out and define our own trajectory.
301
1049499
4133
бололцоо, багаж хэрэгслээр хангаж ѳгсѳн.
17:45
So the question now is,
302
1053632
1741
Эцэст нь танаас асуух асуулт гэвэл,
17:47
how do you want to go out
and experience your universe?
and experience your universe?
303
1055373
5225
та хэрхэн ѳѳрийнхѳѳ хорвоо ертѳнцийг
туулж мэдрэхийг хүсч байна вэ?
туулж мэдрэхийг хүсч байна вэ?
17:52
Thank you.
304
1060598
2043
Баярлалаа.
17:54
(Applause)
305
1062641
8336
(Алга ташилт)
Крис Андерсон: Энийг мэдэрч байна уу?
Дэвид: Тийм
Дэвид: Тийм
18:11
Chris Anderson: Can you feel it?
DE: Yeah.
DE: Yeah.
306
1079365
2188
18:13
Actually, this was the first time
I felt applause on the vest.
I felt applause on the vest.
307
1081553
3390
Анх удаа алга ташилтыг хантаазан дээр
мэдэрч байгаа минь юм байна.
мэдэрч байгаа минь юм байна.
18:16
It's nice. It's like a massage. (Laughter)
308
1084943
2159
Гоё юм байна. Яг л массаж шиг. (Инээд)
18:19
CA: Twitter's going crazy.
Twitter's going mad.
Twitter's going mad.
309
1087102
3645
Крис: Твиттэр ч ёстой галзуурч байнаа.
18:22
So that stock market experiment.
310
1090747
2293
Тэр хѳрѳнгийн биржэд арилжаалдаг туршилт
18:25
This could be the first experiment
that secures its funding forevermore,
that secures its funding forevermore,
311
1093040
4528
санхүүгийн эх үүсвэрээ ѳѳрѳѳ олдог анхны
шинжлэх ухааны туршилт гэсэн үг үү?
шинжлэх ухааны туршилт гэсэн үг үү?
18:29
right, if successful?
312
1097568
1995
хэрвээ амжилттай бол шүү дээ?
18:31
DE: Well, that's right, I wouldn't
have to write to NIH anymore.
have to write to NIH anymore.
313
1099563
3152
Дэвид: Тэгэлгүй дээ. NIH ээс санхүүжилт
хүсэх шаардлагагүй болно.
хүсэх шаардлагагүй болно.
18:34
CA: Well look, just to be
skeptical for a minute,
skeptical for a minute,
314
1102715
2817
Крис: Бага зэрэг эргэлзээ байна л даа.
18:37
I mean, this is amazing,
but isn't most of the evidence so far
but isn't most of the evidence so far
315
1105532
3170
Энэ бүхэн үнэхээр гайхалтай байлаа.
Гэхдээ одоогийн байдлаар
Гэхдээ одоогийн байдлаар
18:40
that sensory substitution works,
316
1108702
2347
мэдрэхүйн орлуулах арга нь
мэдрэхүйн нэмэх аргаас
мэдрэхүйн нэмэх аргаас
18:43
not necessarily
that sensory addition works?
that sensory addition works?
317
1111049
2107
илүү бодит
үр дүн гарсан гэсэн үг үү?
үр дүн гарсан гэсэн үг үү?
18:45
I mean, isn't it possible that the
blind person can see through their tongue
blind person can see through their tongue
318
1113156
3637
Сохор хүмүүс хэлээрээ харж байгаа нь
тэдний тархин дахь харах мэдээллийг
тэдний тархин дахь харах мэдээллийг
18:48
because the visual cortex is still there,
ready to process,
ready to process,
319
1116793
5178
боловсруулдаг хэсэг нь хэвийн ажиллаж
буй учраас, түүнчлэн тархины тухайн хэсэг
буй учраас, түүнчлэн тархины тухайн хэсэг
18:53
and that that is needed as part of it?
320
1121971
1819
үүнд зайлшгүй шаардлагатай бус уу?
18:55
DE: That's a great question.
We actually have no idea
We actually have no idea
321
1123790
2644
Дэвид: Маш сайн асуулт байна.
Хүний тархи ямар тѳрлийн
Хүний тархи ямар тѳрлийн
18:58
what the theoretical limits are of what
kind of data the brain can take in.
kind of data the brain can take in.
322
1126434
3896
мэдээллүүдтэй ажиллаж чадахыг бид
одоогоор бүрэн тодорхойлоогүй.
одоогоор бүрэн тодорхойлоогүй.
19:02
The general story, though,
is that it's extraordinarily flexible.
is that it's extraordinarily flexible.
323
1130330
3048
Ерѳнхийдѳѳ бол тархи чадамжийн
хувьд асар уян хатан юм.
хувьд асар уян хатан юм.
19:05
So when a person goes blind,
what we used to call their visual cortex
what we used to call their visual cortex
324
1133402
3805
Хүн сохроход, түүний харах мэдээлэл
боловсруулдаг тархины хэсгийг нь бусад
боловсруулдаг тархины хэсгийг нь бусад
19:09
gets taken over by other things,
by touch, by hearing, by vocabulary.
by touch, by hearing, by vocabulary.
325
1137207
5058
сонсох, хүрэх зэрэг мэдрэхүйнүүд
давамгайлдаг бѳгѳѳд
давамгайлдаг бѳгѳѳд
19:14
So what that tells us is that
the cortex is kind of a one-trick pony.
the cortex is kind of a one-trick pony.
326
1142265
4062
Энэ нь бидэнд юуг хэлээд байна гэвэл
тархины тэр хэсэг нь нэг л илбэтэй илбэчин
тархины тэр хэсэг нь нэг л илбэтэй илбэчин
19:18
It just runs certain kinds
of computations on things.
of computations on things.
327
1146327
2648
адил зѳвхѳн тодорхой хэдэн тѳрлийн
тооцооллыг хийдэг.
тооцооллыг хийдэг.
19:20
And when we look around
at things like braille, for example,
at things like braille, for example,
328
1148975
3101
Эргэн тойронд буй бусад зүйлүүд,
жишээ нь: Брайлийн үсэг уншихад,
жишээ нь: Брайлийн үсэг уншихад,
19:24
people are getting information
through bumps on their fingers.
through bumps on their fingers.
329
1152076
3089
зѳвхѳн хурууны ѳндгѳѳр товгор
зүйлийг мэдэрч мэдээлэл авж байна.
зүйлийг мэдэрч мэдээлэл авж байна.
19:27
So I don't thing we have any reason
to think there's a theoretical limit
to think there's a theoretical limit
330
1155165
3655
Тийм учраас бидэнд тархины боломж
чадамжид хязгаар буй хэмээн итгэх
чадамжид хязгаар буй хэмээн итгэх
19:30
that we know the edge of.
331
1158820
1514
шалтгаан одоогоор алга.
19:33
CA: If this checks out,
you're going to be deluged.
you're going to be deluged.
332
1161244
3264
Крис: Хэрвээ тийм болж батлагдвал, чи бүр
захиалгаар даруулах нь дээ.
захиалгаар даруулах нь дээ.
19:36
There are so many
possible applications for this.
possible applications for this.
333
1164508
3251
Энэ технологид маш олон боломжит
хэрэглээ байна шүү дээ.
хэрэглээ байна шүү дээ.
19:39
Are you ready for this? What are you most
excited about, the direction it might go?
excited about, the direction it might go?
334
1167759
3931
Бэлэн үү? Энэ бүгд хаашаа чиглэх бол
гэхээс хамгийн их догдолж байна?
гэхээс хамгийн их догдолж байна?
19:43
DE: I mean, I think there's
a lot of applications here.
a lot of applications here.
335
1171690
2577
Дэвид: Таны зѳв, үүнд маш олон тѳрлийн
хэрэглээ байгаа.
хэрэглээ байгаа.
19:46
In terms of beyond sensory substitution,
the things I started mentioning
the things I started mentioning
336
1174267
3448
Мэдрэхүйн орлуулах аргаас гадна, түрүүхэн
миний дурьдсан жишээнүүд болох,
миний дурьдсан жишээнүүд болох,
19:49
about astronauts on the space station,
they spend a lot of their time
they spend a lot of their time
337
1177715
4370
станц дээрх сансрын нисгэгчид ихэнх цагаа
байдлыг хянаж шалгахад зарцуулахын оронд
байдлыг хянаж шалгахад зарцуулахын оронд
19:54
monitoring things, and they could instead
just get what's going on,
just get what's going on,
338
1182085
3219
тэр бүхнийг зүгээр л шууд мэдэрчихдэг бол
хамаагүй хялбар болно.
хамаагүй хялбар болно.
19:57
because what this is really good for
is multidimensional data.
is multidimensional data.
339
1185304
3460
Учир нь олон тѳрлийн мэдээллийг нэг дор
шинжлэхдээ энэ арга гаргууд юм.
шинжлэхдээ энэ арга гаргууд юм.
20:00
The key is this: Our visual systems
are good at detecting blobs and edges,
are good at detecting blobs and edges,
340
1188764
4783
Бидний харааны систем нь хэлбэр дүрсийн
учрыг олохдоо сайн боловч,
учрыг олохдоо сайн боловч,
20:05
but they're really bad
at what our world has become,
at what our world has become,
341
1193547
2448
бидний хамгийн ихээр хэрэглэх
болсон дэлгэц дүүрэн
болсон дэлгэц дүүрэн
20:07
which is screens
with lots and lots of data.
with lots and lots of data.
342
1195995
2187
тоон, үсгэн мэдээллийг
тайлахдаа маш муу,
тайлахдаа маш муу,
20:10
We have to crawl that
with our attentional systems.
with our attentional systems.
343
1198182
2403
зѳвхѳн анхаарлаа тѳвлѳрүүлж,
ухаан зарж л ойлгоно.
ухаан зарж л ойлгоно.
20:12
So this is a way of just
feeling the state of something,
feeling the state of something,
344
1200585
2670
Бид хѳл дээрээ зогсож байгаагаа
тѳвѳггүй мэддэг шиг,
тѳвѳггүй мэддэг шиг,
20:15
just like the way you know the state
of your body as you're standing around.
of your body as you're standing around.
345
1203255
3594
энэ технологи нь бидэнд аливаа юмсын
байдлыг мэдрэх боломж олгоно.
байдлыг мэдрэх боломж олгоно.
20:18
So I think heavy machinery, safety,
feeling the state of a factory,
feeling the state of a factory,
346
1206849
3179
Тэгэхээр хамгийн түрүүнд хүнд механизм,
хѳдѳлмѳрийн аюулгүй байдал,
хѳдѳлмѳрийн аюулгүй байдал,
20:22
of your equipment, that's one place
it'll go right away.
it'll go right away.
347
1210028
3064
машин механизмын хэвийн ажиллагаа
хянах зэрэгт ашиглагдах болно.
хянах зэрэгт ашиглагдах болно.
20:25
CA: David Eagleman, that was one
mind-blowing talk. Thank you very much.
mind-blowing talk. Thank you very much.
348
1213092
3705
Крис: Дэвид Ийглман, энэ бол гайхамшигтай
сайхан яриа байлаа.Маш их баярлалаа.
сайхан яриа байлаа.Маш их баярлалаа.
20:28
DE: Thank you, Chris.
(Applause)
(Applause)
349
1216797
4779
Дэвид: Баярлалаа, Крис.
(Алга ташилт)
(Алга ташилт)
ABOUT THE SPEAKER
David Eagleman - NeuroscientistDavid Eagleman decodes the mysteries of the tangled web of neurons and electricity that make our minds tick -- and also make us human.
Why you should listen
As the creator of stacks of compelling research, books and now the 6-part PBS series The Brain, grey matter expert David Eagleman is our most visible evangelist for neuroscience. He has helmed ground-breaking studies on time perception, brain plasticity and neurolaw. His latest research explores technology that bypasses sensory impairment -- such as a smartphone-controlled vest that translates sound into patterns of vibration for the deaf.
Eagleman is also the author of Sum, an internationally bestselling short story collection speculating on life, death and what it means to be human. Translated into 28 languages, Sum has been turned into two separate operas at the Sydney Opera House and the Royal Opera House in London.
David Eagleman | Speaker | TED.com