ABOUT THE SPEAKER
Jonathan Haidt - Social psychologist
Jonathan Haidt studies how -- and why -- we evolved to be moral and political creatures.

Why you should listen

By understanding more about our moral psychology and its biases, Jonathan Haidt says we can design better institutions (including companies, universities and democracy itself), and we can learn to be more civil and open-minded toward those who are not on our team.

Haidt is a social psychologist whose research on morality across cultures led to his 2008 TED Talk on the psychological roots of the American culture war, and his 2013 TED Talk on how "common threats can make common ground." In both of those talks he asks, "Can't we all disagree more constructively?" Haidt's 2012 TED Talk explored the intersection of his work on morality with his work on happiness to talk about "hive psychology" -- the ability that humans have to lose themselves in groups pursuing larger projects, almost like bees in a hive. This hivish ability is crucial, he argues, for understanding the origins of morality, politics, and religion. These are ideas that Haidt develops at greater length in his book, The Righteous Mind: Why Good People are Divided by Politics and Religion.

Haidt joined New York University Stern School of Business in July 2011. He is the Thomas Cooley Professor of Ethical Leadership, based in the Business and Society Program. Before coming to Stern, Professor Haidt taught for 16 years at the University of Virginia in the department of psychology.

Haidt's writings appear frequently in the New York Times and The Wall Street Journal. He was named one of the top global thinkers by Foreign Policy magazine and by Prospect magazine. Haidt received a B.A. in Philosophy from Yale University, and an M.A. and Ph.D. in Psychology from the University of Pennsylvania.

More profile about the speaker
Jonathan Haidt | Speaker | TED.com
TED2012

Jonathan Haidt: Religion, evolution, and the ecstasy of self-transcendence

Jonathan Haidt: Religia, ewolucja i ekstaza autotranscendencji.

Filmed:
1,335,755 views

Psycholog Jonathan Haidt zadaje z pozoru proste pytanie, na które jednak niełatwo odpowiedzieć: dlaczego poszukujemy autotranscendencji? Dlaczego staramy się wyjść poza własne ''Ja'' ? Zabierając nas w niezwykłą podróż po zagadnieniach ewolucji na podstawie doboru grupowego, Haidt proponuje kontrowersyjne odpowiedzi.
- Social psychologist
Jonathan Haidt studies how -- and why -- we evolved to be moral and political creatures. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:15
I have a questionpytanie for you:
0
0
3000
Mam do was pytanie:
00:18
Are you religiousreligijny?
1
3000
2000
Czy jesteście religijni?
00:20
Please raisepodnieść your handdłoń right now
2
5000
2000
Niech podniosą rękę ci,
00:22
if you think of yourselfsiebie as a religiousreligijny personosoba.
3
7000
3000
którzy uważają się za religijnych.
00:25
Let's see, I'd say about threetrzy or fourcztery percentprocent.
4
10000
3000
Powiedziałbym, że jakieś trzy, cztery procent.
00:28
I had no ideapomysł there were so manywiele believerswierzących at a TEDTED ConferenceKonferencja.
5
13000
3000
Nie przypuszczałem, że na konferencji TED będzie tylu wierzących.
00:31
(LaughterŚmiech)
6
16000
2000
(śmiech)
00:33
Okay, here'soto jest anotherinne questionpytanie:
7
18000
2000
Kolejne pytanie:
00:35
Do you think of yourselfsiebie as spiritualduchowy
8
20000
2000
Czy uważacie się za uduchowionych,
00:37
in any way, shapekształt or formformularz? RaisePodnieść your handdłoń.
9
22000
2000
w jakimkolwiek znaczeniu?
00:39
Okay, that's the majoritywiększość.
10
24000
3000
Mamy większość.
00:42
My Talk todaydzisiaj
11
27000
2000
Moje wystąpienie
00:44
is about the mainGłówny reasonpowód, or one of the mainGłówny reasonspowody,
12
29000
2000
dotyczy jednego z głównych powodów,
00:46
why mostwiększość people considerrozważać themselvessami
13
31000
2000
dla którego większość ludzi uważa się
00:48
to be spiritualduchowy in some way, shapekształt or formformularz.
14
33000
2000
w jakiejś mierze za uduchowionych.
00:50
My Talk todaydzisiaj is about self-transcendencewłasnej transcendencji.
15
35000
3000
Opowiem dziś o autotranscendencji.
00:53
It's just a basicpodstawowy factfakt about beingistota humanczłowiek
16
38000
3000
Podstawową zasadą człowieczeństwa
00:56
that sometimesczasami the selfsamego siebie seemswydaje się to just meltMelt away.
17
41000
3000
jest to, że czasem jaźń się rozmywa.
00:59
And when that happensdzieje się,
18
44000
2000
Gdy tak się dzieje,
01:01
the feelinguczucie is ecstaticwniebowzięci
19
46000
3000
odczuwamy ekstazę, sięgamy po metafory
01:04
and we reachdosięgnąć for metaphorsmetafory of up and down
20
49000
2000
odnoszące się do pojęć "góra" i "dół",
01:06
to explainwyjaśniać these feelingsuczucia.
21
51000
2000
aby wytłumaczyć sobie te uczucia.
01:08
We talk about beingistota upliftedpodniesiony
22
53000
2000
Mówimy o uniesieniu,
01:10
or elevatedpodniesiony.
23
55000
2000
czy o uwzniośleniu.
01:12
Now it's really hardciężko to think about anything abstractabstrakcyjny like this
24
57000
3000
Trudno wyobrazić sobie coś tak abstrakcyjnego
01:15
withoutbez a good concretebeton metaphormetafora.
25
60000
2000
bez użycia dobrej przenośni.
01:17
So here'soto jest the metaphormetafora I'm offeringoferując todaydzisiaj.
26
62000
3000
Oto moja propozycja.
01:20
Think about the mindumysł as beingistota like a housedom with manywiele roomspokoje,
27
65000
3000
Wyobraźcie sobie umysł jako dom z wieloma pokojami,
01:23
mostwiększość of whichktóry we're very familiarznajomy with.
28
68000
3000
z których większość dobrze znamy.
01:26
But sometimesczasami it's as thoughchociaż a doorwaydrzwi appearspojawia się
29
71000
3000
Czasem jednak niespodziewanie
01:29
from out of nowherenigdzie
30
74000
2000
pojawia się przejście,
01:31
and it opensotwiera się ontona a staircaseklatka schodowa.
31
76000
3000
za którym znajdują się schody.
01:34
We climbwspinać się the staircaseklatka schodowa
32
79000
2000
Wchodzimy po schodach
01:36
and experiencedoświadczenie a statestan of alteredzmieniony consciousnessświadomość.
33
81000
4000
i doświadczamy stanu zmienionej świadomości.
01:40
In 1902,
34
85000
2000
W roku 1902
01:42
the great AmericanAmerykański psychologistpsycholog WilliamWilliam JamesJames
35
87000
2000
wielki amerykański psycholog William James
01:44
wrotenapisał about the manywiele varietiesodmiany of religiousreligijny experiencedoświadczenie.
36
89000
3000
pisał o różnych odmianach doświadczenia religijnego.
01:47
He collectedZebrane all kindsrodzaje of casewalizka studiesstudia.
37
92000
2000
Zebrał szereg studiów przypadku.
01:49
He quotedpodane the wordssłowa of all kindsrodzaje of people
38
94000
2000
Cytował słowa rozmaitych ludzi,
01:51
who'dkto by had a varietyróżnorodność of these experienceswzruszenie religijne.
39
96000
2000
którzy doświadczali tych przeżyć.
01:53
One of the mostwiększość excitingekscytujący to me
40
98000
2000
Jednym z najbardziej ekscytujących
01:55
is this youngmłody man, StephenStephen BradleyBradley,
41
100000
2000
jest przypadek Stephena Bradleya,
01:57
had an encounterspotkanie, he thought, with JesusJezusa in 1820.
42
102000
3000
który twierdził, że w roku 1820 spotkał Jezusa.
02:00
And here'soto jest what BradleyBradley said about it.
43
105000
3000
Oto co powiedział o tym Bradley.
02:06
(MusicMuzyka)
44
111000
2000
(muzyka)
02:09
(VideoWideo) StephenStephen BradleyBradley: I thought I saw the saviorZbawiciel in humanczłowiek shapekształt
45
114000
3000
Wydawało mi się przez sekundę, że w pokoju
02:12
for about one seconddruga in the roompokój,
46
117000
2000
widzę zbawiciela w ludzkiej postaci,
02:14
with armsramiona extendedrozszerzony,
47
119000
2000
z rozpostartymi ramionami,
02:16
appearingpojawiające się to say to me, "Come."
48
121000
3000
mówiącego do mnie "Chodź".
02:19
The nextNastępny day I rejoicedcieszyli się with tremblingdrżenie.
49
124000
3000
Następnego dnia drżałem z uradowania.
02:22
My happinessszczęście was so great that I said I wanted to dieumierać.
50
127000
3000
Moje szczęście było tak wielkie, że chciałem umrzeć.
02:25
This worldświat had no placemiejsce in my affectionsuczucia.
51
130000
3000
Nie miałem już miłości dla doczesnego świata.
02:28
PreviousPoprzedni to this time,
52
133000
2000
Przed tym, co się stało
02:30
I was very selfishsamolubny and self-righteousobłudne.
53
135000
2000
byłem samolubny i zadufany w sobie.
02:32
But now I desiredżądaną the welfaredobrobyt of all mankindludzkości
54
137000
3000
Teraz zapragnąłem szczęścia dla wszystkich ludzi
02:35
and could, with a feelinguczucie heartserce,
55
140000
2000
i mogłem z miłością w sercu
02:37
forgiveprzebaczyć my worstnajgorszy enemieswrogowie.
56
142000
3000
przebaczyć moim najgorszym wrogom.
02:41
JHJH: So noteUwaga
57
146000
2000
Zauważcie, jak licha osobowość Bradleya umiera,
02:43
how Bradley'sBradley's pettydrobny, moralisticmoralne selfsamego siebie
58
148000
2000
Zauważcie, jak licha osobowość Bradleya umiera,
02:45
just diesumiera on the way up the staircaseklatka schodowa.
59
150000
2000
gdy ten wspina się po schodach.
02:47
And on this higherwyższy levelpoziom
60
152000
2000
Bycie na wyższym poziomie
02:49
he becomesstaje się lovingkochający and forgivingwyrozumiały.
61
154000
3000
napełnia go miłością i przebaczeniem.
02:53
The world'srecyrodycyjstwo diecystwo recyrodycyjstwo diecystwo recy sektorcy manywiele religionsreligie have founduznany so manywiele wayssposoby
62
158000
2000
Wiele religii świata znalazło tak wiele sposobów,
02:55
to help people climbwspinać się the staircaseklatka schodowa.
63
160000
2000
by pomóc ludziom pokonać te schody.
02:57
Some shutzamknąć down the selfsamego siebie usingza pomocą meditationMedytacja.
64
162000
2000
W niektórych jaźń wyłącza się dzięki medytacji.
02:59
OthersInni use psychedelicpsychodeliczny drugsleki.
65
164000
2000
Inni używają psychodelików.
03:01
This is from a 16thth centurystulecie AztecAztec scrollzwój
66
166000
4000
Oto XVI-wieczny aztecki zwój, przedstawiający
03:05
showingseans a man about to eatjeść a psilocybinPsylocybina mushroomGrzyb
67
170000
3000
człowieka jedzącego grzyby z psylocybiną,
03:08
and at the samepodobnie momentza chwilę get yankedszarpnął up the staircaseklatka schodowa by a god.
68
173000
4000
którego w tym samym czasie bóg zaciąga ku schodom.
03:12
OthersInni use dancingtaniec, spinningspinning and circlingkrąży
69
177000
2000
Inne sposoby na osiągnięcie transcendencji
03:14
to promotepromować self-transcendencewłasnej transcendencji.
70
179000
2000
to taniec, wirowanie, zataczanie kręgów.
03:16
But you don't need a religionreligia to get you throughprzez the staircaseklatka schodowa.
71
181000
3000
Nie potrzebujemy jednak religii, aby wejść na schody.
03:19
Lots of people find self-transcendencewłasnej transcendencji in natureNatura.
72
184000
3000
Wielu znajduje autotranscendencję na łonie natury.
03:22
OthersInni overcomeprzezwyciężać theirich selfsamego siebie at ravesRaves.
73
187000
3000
Inni osiągają ją na imprezach rave.
03:25
But here'soto jest the weirdestNajdziwniejsze placemiejsce of all:
74
190000
3000
Jednak najdziwniejszą sytuacją, w której możemy jej doświadczyć, jest wojna.
03:28
warwojna.
75
193000
2000
Jednak najdziwniejszą sytuacją, w której możemy jej doświadczyć, jest wojna.
03:30
So manywiele booksksiążki about warwojna say the samepodobnie thing,
76
195000
2000
Wiele książek mówi o niej to samo:
03:32
that nothing bringsprzynosi people togetherRazem
77
197000
2000
nic tak nie zbliża ludzi do siebie
03:34
like warwojna.
78
199000
2000
jak wojna
03:36
And that bringingprzynoszący them togetherRazem opensotwiera się up the possibilitymożliwość
79
201000
3000
To zbliżenie otwiera możliwość przeżycia
03:39
of extraordinaryniezwykły self-transcendentsamodzielne transcendentny experienceswzruszenie religijne.
80
204000
3000
niezwykłej autotranscendencji.
03:42
I'm going to playgrać for you an excerptfragment
81
207000
2000
Zaprezentuję wam fragment
03:44
from this bookksiążka by GlennGlenn GraySzary.
82
209000
2000
książki Glenna Graya.
03:46
GraySzary was a soldierżołnierz in the AmericanAmerykański armyarmia in WorldŚwiat WarWojny IIII.
83
211000
3000
Walczył on w armii amerykańskiej podczas II wojny światowej.
03:49
And after the warwojna he interviewedwywiady a lot of other soldiersżołnierski
84
214000
3000
Po wojnie przeprowadził wywiady z wieloma żołnierzami
03:52
and wrotenapisał about the experiencedoświadczenie of menmężczyźni in battlebitwa.
85
217000
2000
i opisał ich przeżycia z pola walki.
03:54
Here'sTutaj jest a keyklawisz passageprzejście
86
219000
2000
Oto kluczowy fragment,
03:56
where he basicallygruntownie describesopisuje the staircaseklatka schodowa.
87
221000
3000
w którym opisuje doświadczenie schodów.
04:01
(VideoWideo) GlennGlenn GraySzary: ManyWiele veteransweteranów will admitprzyznać
88
226000
2000
Wielu weteranów może potwierdzić,
04:03
that the experiencedoświadczenie of communalwspólny effortwysiłek in battlebitwa
89
228000
3000
że wspólne przeżycia z pola bitwy
04:06
has been the highwysoki pointpunkt of theirich liveszyje.
90
231000
3000
były punktem zwrotnym w ich życiu.
04:09
"I" passesKarnety insensiblynieznacznie into a "we,"
91
234000
3000
"Ja" bezwolnie zamienia się w "my",
04:12
"my" becomesstaje się "our"
92
237000
2000
"nasze" zastępuje "moje",
04:14
and individualindywidualny faithwiara
93
239000
2000
a osobiste przekonania
04:16
losestraci its centralcentralny importanceznaczenie.
94
241000
3000
tracą na znaczeniu.
04:19
I believe that it is nothing lessmniej
95
244000
2000
Myślę, że w takich momentach
04:21
than the assurancezapewnienie of immortalitynieśmiertelność
96
246000
3000
przekonanie o własnej nieśmiertelności
04:24
that makesczyni self-sacrificepoświęcenie at these momentschwile
97
249000
3000
czyni względnie łatwym poświęcenie samego siebie.
04:27
so relativelystosunkowo easyłatwo.
98
252000
3000
czyni względnie łatwym poświęcenie samego siebie.
04:30
I maymoże fallspadek, but I do not dieumierać,
99
255000
3000
Mogę upaść, ale nie umrę,
04:33
for that whichktóry is realreal in me goesidzie forwardNaprzód
100
258000
3000
bo to, co jest prawdziwe we mnie
04:36
and liveszyje on in the comradestowarzysze
101
261000
2000
będzie trwać w moich towarzyszach,
04:38
for whomkogo I gavedał up my life.
102
263000
2000
za których oddałem życie.
04:42
JHJH: So what all of these casesprzypadki have in commonpospolity
103
267000
3000
Wspólnym mianownikiem dla opisanych przypadków
04:45
is that the selfsamego siebie seemswydaje się to thincienki out, or meltMelt away,
104
270000
3000
jest to, że jaźń rozrzedza się i rozmywa,
04:48
and it feelsczuje good, it feelsczuje really good,
105
273000
2000
a uczucie to jest tak dobre,
04:50
in a way totallycałkowicie unlikew odróżnieniu anything we feel in our normalnormalna liveszyje.
106
275000
3000
jak nic, czego możemy doświadczyć na co dzień.
04:53
It feelsczuje somehowjakoś upliftingpodnoszący na duchu.
107
278000
3000
Jest to uczucie uwznioślenia.
04:56
This ideapomysł that we moveruszaj się up was centralcentralny in the writingpisanie
108
281000
3000
Koncepcja wznoszenia się była kluczowym elementem prac
04:59
of the great FrenchFrancuski sociologistsocjolog EmileEmile DurkheimDurkheim.
109
284000
3000
francuskiego socjologa Emile'a Durkheima.
05:02
DurkheimDurkheim even callednazywa us HomoHomo duplexDuplex,
110
287000
2000
Określił on ludzi mianem homo duplex,
05:04
or two-leveldwupoziomowe man.
111
289000
2000
człowiek dwoisty, dwupoziomowy.
05:06
The lowerniższy levelpoziom he callednazywa the levelpoziom of the profaneprofanum.
112
291000
3000
Niższy poziom to sfera profanum.
05:09
Now profaneprofanum is the oppositenaprzeciwko of sacredpoświęcony.
113
294000
3000
Profanum znajduje się w opozycji do sacrum.
05:12
It just meansznaczy ordinaryzwykły or commonpospolity.
114
297000
2000
Oznacza coś zwykłego, pospolitego.
05:14
And in our ordinaryzwykły liveszyje we exististnieć as individualsosoby prywatne.
115
299000
3000
W zwykłym życiu jesteśmy indywidualistami.
05:17
We want to satisfyusatysfakcjonować our individualindywidualny desirespragnienia.
116
302000
3000
Chcemy zaspokoić nasze indywidualne pragnienia.
05:20
We pursuekontynuować our individualindywidualny goalscele.
117
305000
2000
Realizujemy indywidualne cele.
05:22
But sometimesczasami something happensdzieje się
118
307000
2000
Jednak czasem zdarza się coś,
05:24
that triggerswyzwalacze a phasefazy changezmiana.
119
309000
2000
co wywołuje zmianę.
05:26
IndividualsOsób unitezjednoczyć
120
311000
2000
Jednostki łączą się
05:28
into a teamzespół, a movementruch or a nationnaród,
121
313000
3000
w zespół, ruch, czy naród,
05:31
whichktóry is fardaleko more than the sumsuma of its partsCzęści.
122
316000
3000
które są czymś więcej, niż sumą ich części.
05:34
DurkheimDurkheim callednazywa this levelpoziom the levelpoziom of the sacredpoświęcony
123
319000
3000
Durkheim nazwał ten poziom sferą sacrum,
05:37
because he believeduwierzyli that the functionfunkcjonować of religionreligia
124
322000
2000
bo uważał, że funkcją religii
05:39
was to unitezjednoczyć people into a groupGrupa,
125
324000
2000
jest scalanie ludzi w grupy,
05:41
into a moralmorał communityspołeczność.
126
326000
3000
w moralnie spójne społeczności.
05:44
DurkheimDurkheim believeduwierzyli that anything that unitesjednoczy us
127
329000
3000
Durkheim uważał, że wszystko co nas jednoczy,
05:47
takes on an airpowietrze of sacrednessświętość.
128
332000
2000
leży w sferze sacrum.
05:49
And oncepewnego razu people circleokrąg around
129
334000
2000
Jeśli ludzie skupiają się
05:51
some sacredpoświęcony objectobiekt or valuewartość,
130
336000
2000
na wartościach z tej sfery,
05:53
they'lloni to zrobią then work as a teamzespół and fightwalka to defendbronić it.
131
338000
3000
będą wspólnie działać, by ich bronić.
05:56
DurkheimDurkheim wrotenapisał
132
341000
2000
Durkheim pisał
05:58
about a setzestaw of intenseintensywny collectivekolektyw emotionsemocje
133
343000
2000
o silnych zbiorowych emocjach,
06:00
that accomplishukończyć this miraclecud of E pluribusPluribus unumunum,
134
345000
3000
urzeczywistniających maksymę "E pluribus unum",
06:03
of makingzrobienie a groupGrupa out of individualsosoby prywatne.
135
348000
2000
oznaczającej "z wielości jedność".
06:05
Think of the collectivekolektyw joyradość in BritainWielkiej Brytanii
136
350000
3000
Pomyślmy o zbiorowej radości w Wielkiej Brytanii
06:08
on the day WorldŚwiat WarWojny IIII endedzakończyło się.
137
353000
3000
w dniu zakończenia II wojny światowej
06:11
Think of the collectivekolektyw angergniew in TahrirTahrir SquarePlac,
138
356000
3000
lub o społecznym gniewie na Placu Tahrir,
06:14
whichktóry broughtprzyniósł down a dictatordyktator.
139
359000
3000
który pomógł obalić dyktatora.
06:17
And think of the collectivekolektyw griefsmutek
140
362000
2000
Przypomnimy sobie jednoczący ludzi w Stanach Zjednoczonych żal,
06:19
in the UnitedStany Zjednoczone StatesPaństwa
141
364000
2000
Przypomnimy sobie jednoczący ludzi w Stanach Zjednoczonych żal,
06:21
that we all feltczułem, that broughtprzyniósł us all togetherRazem,
142
366000
3000
jaki czuliśmy po 11 września.
06:24
after 9/11.
143
369000
3000
jaki czuliśmy po 11 września.
06:27
So let me summarizepodsumować where we are.
144
372000
3000
Podsumujmy to, co zostało dotychczas powiedziane.
06:30
I'm sayingpowiedzenie that the capacityPojemność for self-transcendencewłasnej transcendencji
145
375000
2000
Twierdzę, że możliwość autotranscendencji
06:32
is just a basicpodstawowy partczęść of beingistota humanczłowiek.
146
377000
3000
to podstawowy wyznacznik człowieczeństwa.
06:35
I'm offeringoferując the metaphormetafora
147
380000
2000
Zaproponowałem metaforę
06:37
of a staircaseklatka schodowa in the mindumysł.
148
382000
2000
schodów w umyśle.
06:39
I'm sayingpowiedzenie we are HomoHomo duplexDuplex
149
384000
2000
Mówiłem, że bycie homo duplex
06:41
and this staircaseklatka schodowa takes us up from the profaneprofanum levelpoziom
150
386000
3000
i schody prowadzą nas ze sfery profanum
06:44
to the levelpoziom of the sacredpoświęcony.
151
389000
2000
na poziom sacrum.
06:46
When we climbwspinać się that staircaseklatka schodowa,
152
391000
2000
Kiedy wchodzimy po schodach,
06:48
self-interestwłasny interes fadesznika away,
153
393000
2000
własny interes traci na znaczeniu,
06:50
we becomestają się just much lessmniej self-interestedzapatrzeni w siebie,
154
395000
2000
a my mniej skupiamy się na sobie,
06:52
and we feel as thoughchociaż we are better, noblerszlachetniejsze
155
397000
2000
czujemy się lepsi, szlachetniejsi,
06:54
and somehowjakoś upliftedpodniesiony.
156
399000
3000
w pewien sposób uwzniośleni.
06:57
So here'soto jest the million-dollarmilion dolarów questionpytanie
157
402000
3000
Oto pytanie za milion dolarów,
07:00
for socialspołeczny scientistsnaukowcy like me:
158
405000
2000
które zadają sobie socjolodzy tacy jak ja:
07:02
Is the staircaseklatka schodowa
159
407000
2000
Czy schody to następstwo ewolucji?
07:04
a featurececha of our evolutionaryewolucyjny designprojekt?
160
409000
3000
Czy schody to następstwo ewolucji?
07:07
Is it a productprodukt of naturalnaturalny selectionwybór,
161
412000
3000
Czy jest to wytwór doboru naturalnego,
07:10
like our handsręce?
162
415000
2000
jak nasze dłonie?
07:12
Or is it a bugpluskwa, a mistakebłąd in the systemsystem --
163
417000
3000
A może jest to błąd w systemie,
07:15
this religiousreligijny stuffrzeczy is just something
164
420000
2000
a religijność to coś, co pojawia się,
07:17
that happensdzieje się when the wiresprzewody crosskrzyż in the brainmózg --
165
422000
3000
kiedy połączenia sensoryczne się przetną,
07:20
JillJill has a strokeuderzenie and she has this religiousreligijny experiencedoświadczenie,
166
425000
2000
czy też przy udarze mózgu.
07:22
it's just a mistakebłąd?
167
427000
2000
Czy jest to po prostu błąd?
07:24
Well manywiele scientistsnaukowcy who studybadanie religionreligia take this viewwidok.
168
429000
4000
Wielu naukowców badających religię wyznaje taki pogląd.
07:28
The NewNowy AtheistsAteiści, for exampleprzykład,
169
433000
2000
Dla przykładu Nowi Ateiści twierdzą,
07:30
arguespierać się that religionreligia is a setzestaw of memesmemy,
170
435000
2000
że religia jest zbiorem pasożytniczych memów,
07:32
sortsortować of parasiticpasożytnicze memesmemy,
171
437000
2000
że religia jest zbiorem pasożytniczych memów,
07:34
that get insidewewnątrz our mindsumysły
172
439000
2000
które opanowują nasze umysły
07:36
and make us do all kindsrodzaje of crazyzwariowany religiousreligijny stuffrzeczy,
173
441000
3000
i zmuszają do szalonych i destrukcyjnych działań,
07:39
self-destructiveautodestrukcyjne stuffrzeczy, like suicidesamobójstwo bombingbombardowanie.
174
444000
2000
jak u zamachowców-samobójców.
07:41
And after all,
175
446000
2000
Tak w ogóle,
07:43
how could it ever be good for us
176
448000
2000
czy samozatracenie może być dla nas dobre?
07:45
to losestracić ourselvesmy sami?
177
450000
2000
czy samozatracenie może być dla nas dobre?
07:47
How could it ever be adaptiveadaptacyjny
178
452000
2000
Jak cechą przystosowawczą
07:49
for any organismorganizm
179
454000
2000
jakiegokolwiek ogranizmu
07:51
to overcomeprzezwyciężać self-interestwłasny interes?
180
456000
3000
może stać się niedbanie o własne korzyści?
07:54
Well let me showpokazać you.
181
459000
2000
Pokażę wam jak.
07:56
In "The DescentZjazd of Man,"
182
461000
2000
W dziele "O pochodzeniu człowieka"
07:58
CharlesCharles DarwinDarwin wrotenapisał a great dealsprawa
183
463000
2000
Karol Darwin pisał dużo
08:00
about the evolutionewolucja of moralitymoralność --
184
465000
2000
o ewolucji moralności:
08:02
where did it come from, why do we have it.
185
467000
3000
skąd się wzięła, dlaczego ją mamy.
08:05
DarwinDarwin notedzauważyć that manywiele of our virtuescnót
186
470000
2000
Darwin zauważył, że z wielu cnót
08:07
are of very little use to ourselvesmy sami,
187
472000
2000
mamy niewielki osobisty pożytek,
08:09
but they're of great use to our groupsgrupy.
188
474000
2000
ale są one bardzo ważne dla grup.
08:11
He wrotenapisał about the scenarioscenariusz
189
476000
2000
Nakreślił scenariusz,
08:13
in whichktóry two tribesplemiona of earlywcześnie humansludzie
190
478000
2000
w którym dwa plemiona wczesnych ludzi
08:15
would have come in contactkontakt and competitionzawody.
191
480000
2000
wchodzą w kontakt i rywalizują.
08:17
He said, "If the one tribeplemię includedw zestawie
192
482000
3000
Napisał, "Jeśli w jednym z plemion
08:20
a great numbernumer of courageousodważny, sympatheticwspółczujący
193
485000
2000
jest wielu odważnych, współczujących
08:22
and faithfulwierny membersczłonków
194
487000
2000
i oddanych członków,
08:24
who are always readygotowy to aidpomoc and defendbronić eachkażdy other,
195
489000
2000
zawsze gotowych pomagać sobie i ochraniać się,
08:26
this tribeplemię would succeedosiągnąć sukces better
196
491000
2000
wtedy to plemię poradzi sobie lepiej
08:28
and conquerpodbić the other."
197
493000
2000
i pokona przeciwnika".
08:30
He wentposzedł on to say that "SelfishSamolubny and contentioussporny people
198
495000
2000
Dalej pisał, że "Samolubni i kłótliwi
08:32
will not coherestają się spójne,
199
497000
2000
nie będą zgodni,
08:34
and withoutbez coherencekonsekwencja
200
499000
2000
a bez zgodności
08:36
nothing can be effecteddokonane."
201
501000
2000
nic się nie osiągnie".
08:38
In other wordssłowa,
202
503000
2000
Innymi słowy,
08:40
CharlesCharles DarwinDarwin believeduwierzyli
203
505000
2000
Karol Darwin wierzył
08:42
in groupGrupa selectionwybór.
204
507000
2000
w dobór grupowy.
08:44
Now this ideapomysł has been very controversialkontrowersyjny for the last 40 yearslat,
205
509000
3000
Teoria ta przez ostatnie 40 lat budziła kontrowersje,
08:47
but it's about to make a majorpoważny comebackComeback this yearrok,
206
512000
3000
ale w tym roku szykuje się jej wielki powrót,
08:50
especiallyszczególnie after E.O. Wilson'sWilsona bookksiążka comespochodzi out in AprilKwietnia,
207
515000
3000
głównie za sprawą książki E.O. Wilsona,
08:53
makingzrobienie a very strongsilny casewalizka
208
518000
2000
która ma ukazać się w kwietniu.
08:55
that we, and severalkilka other speciesgatunki,
209
520000
2000
Stawia on mocną tezę, że ludzie i inne gatunki są produktami doboru grupowego.
08:57
are productsprodukty of groupGrupa selectionwybór.
210
522000
2000
Stawia on mocną tezę, że ludzie i inne gatunki są produktami doboru grupowego.
08:59
But really the way to think about this
211
524000
2000
Jednak tak naprawdę należałoby
09:01
is as multilevelwielopoziomowe selectionwybór.
212
526000
2000
uznać to za selekcję na wielu poziomach.
09:03
So look at it this way:
213
528000
2000
Spójrzmy na to w ten sposób.
09:05
You've got competitionzawody going on withinw ciągu groupsgrupy and acrossprzez groupsgrupy.
214
530000
3000
Rywalizacja odbywa się w ramach grup i pomiędzy nimi.
09:08
So here'soto jest a groupGrupa of guys on a collegeSzkoła Wyższa crewzałoga teamzespół.
215
533000
3000
Widzimy tu reprezentującą college osadę wioślarzy.
09:11
WithinW ramach this teamzespół
216
536000
2000
W ramach tego zespołu
09:13
there's competitionzawody.
217
538000
2000
ma miejsce rywalizacja.
09:15
There are guys competingkonkurowanie with eachkażdy other.
218
540000
2000
Jego członkowie współzawodniczą.
09:17
The slowestNajwolniejsze rowersWioślarze, the weakestnajsłabsze rowersWioślarze, are going to get cutciąć from the teamzespół.
219
542000
3000
Najwolniejsi i najsłabsi wypadną z zespołu.
09:20
And only a fewkilka of these guys are going to go on in the sportsport.
220
545000
2000
Tylko kilku z nich zaistnieje w sporcie.
09:22
Maybe one of them will make it to the OlympicsIgrzyska Olimpijskie.
221
547000
3000
Być może jeden z nich pojedzie na olimpiadę.
09:25
So withinw ciągu the teamzespół,
222
550000
2000
Wewnątrz osady
09:27
theirich interestszainteresowania are actuallytak właściwie pittedPestki againstprzeciwko eachkażdy other.
223
552000
3000
interesy jej członków są sprzeczne.
09:30
And sometimesczasami it would be advantageouskorzystny
224
555000
2000
Czasem dla jednego z nich
09:32
for one of these guys
225
557000
2000
korzystne byłoby
09:34
to try to sabotagesabotaż the other guys.
226
559000
2000
sabotowanie starań kolegów.
09:36
Maybe he'llpiekło badmouthobmawiać his chiefszef rivalrywalizować
227
561000
2000
Może pójść do trenera i obmówić głównego rywala.
09:38
to the coachtrener.
228
563000
2000
Może pójść do trenera i obmówić głównego rywala.
09:40
But while that competitionzawody is going on
229
565000
2000
Jednak kiedy rywalizacja ma miejsce
09:42
withinw ciągu the boatłódź,
230
567000
2000
w ramach zespołu
09:44
this competitionzawody is going on acrossprzez boatsłodzie.
231
569000
3000
przekłada się na rywalizację z innymi osadami.
09:47
And oncepewnego razu you put these guys in a boatłódź competingkonkurowanie with anotherinne boatłódź,
232
572000
3000
Gdy dochodzi do rywalizacji z innymi załogami,
09:50
now they'veoni got no choicewybór but to cooperatewspółpracy
233
575000
2000
znajdujący się na jednej łodzi
09:52
because they're all in the samepodobnie boatłódź.
234
577000
3000
nie mają wyjścia i muszą współpracować.
09:55
They can only winzdobyć
235
580000
2000
Wygrają tylko,
09:57
if they all pullCiągnąć togetherRazem as a teamzespół.
236
582000
2000
jeśli będą działać zespołowo.
09:59
I mean, these things sounddźwięk tritebanalne,
237
584000
2000
Brzmi to banalnie,
10:01
but they are deepgłęboki evolutionaryewolucyjny truthsprawdy.
238
586000
2000
ale tkwi głęboko w teorii ewolucji.
10:03
The mainGłówny argumentargument againstprzeciwko groupGrupa selectionwybór
239
588000
2000
Głównym argumentem przeciwko doborowi grupowemu była zawsze opinia,
10:05
has always been
240
590000
2000
Głównym argumentem przeciwko doborowi grupowemu była zawsze opinia,
10:07
that, well sure, it would be nicemiły to have a groupGrupa of cooperatorswspółpracownicy,
241
592000
3000
że, owszem, miło gdy mamy grupę kooperantów,
10:10
but as soonwkrótce as you have a groupGrupa of cooperatorswspółpracownicy,
242
595000
2000
ale gdy tylko tacy się pojawią,
10:12
they're just going to get takenwzięty over by free-ridersFree-riders,
243
597000
3000
zostają szybko zdominowani przez wolnych strzelców,
10:15
individualsosoby prywatne that are going to exploitwykorzystać the hardciężko work of the othersinni.
244
600000
3000
jednostki, które wykorzystują ciężką pracę innych.
10:18
Let me illustratezilustrować this for you.
245
603000
2000
Zilistruję wam to.
10:20
SupposeZałóżmy, że we'vemamy got a groupGrupa of little organismsorganizmy --
246
605000
3000
Przypuśćmy, że mamy grupę małych organizmów -
10:23
they can be bacteriabakteria, they can be hamsterschomiki; it doesn't mattermateria what --
247
608000
3000
mogą być to bakterie, chomiki, to nie istotne.
10:26
and let's supposeprzypuszczać that this little groupGrupa here, they evolvedewoluował to be cooperativeSpółdzielnia.
248
611000
3000
Grupa ta ewoluowała w kierunku współpracy.
10:29
Well that's great. They grazewypas, they defendbronić eachkażdy other,
249
614000
2000
Wspaniale. Razem się żywią i ochraniają,
10:31
they work togetherRazem, they generateGenerować wealthbogactwo.
250
616000
3000
razem pracują, powiększają zasoby.
10:34
And as you'llTy będziesz see in this simulationsymulacja,
251
619000
2000
Jak zobaczycie w symulacji,
10:36
as they interactoddziaływać they gainzdobyć pointszwrotnica, as it were, they growrosnąć,
252
621000
3000
gdy wchodzą w interakcje, zyskują, rosną,
10:39
and when they'veoni doubledpodwojony in sizerozmiar, you'llTy będziesz see them splitrozdzielać,
253
624000
2000
a kiedy podwoją liczebność, dzielą się.
10:41
and that's how they reproducerozmnażać się and the populationpopulacja growsrośnie.
254
626000
2000
Reprodukują się, a populacja wzrasta.
10:43
But supposeprzypuszczać then that one of them mutatesmutuje.
255
628000
3000
Ale przypuśćmy, że gen jednego z nich mutuje i osobnik ten
10:46
There's a mutationMutacja in the genegen
256
631000
2000
Ale przypuśćmy, że gen jednego z nich mutuje i osobnik ten
10:48
and one of them mutatesmutuje to followśledzić a selfishsamolubny strategystrategia.
257
633000
2000
obiera samolubną strategię.
10:50
It takes advantageZaletą of the othersinni.
258
635000
2000
Wykorzystuje innych.
10:52
And so when a greenZielony interactswspółdziała with a blueniebieski,
259
637000
3000
Kiedy zielony wchodzi w interakcję z niebieskim,
10:55
you'llTy będziesz see the greenZielony getsdostaje largerwiększy and the blueniebieski getsdostaje smallermniejszy.
260
640000
2000
zielony powiększa się, a niebieski maleje.
10:57
So here'soto jest how things playgrać out.
261
642000
2000
Tak to właśnie działa.
10:59
We startpoczątek with just one greenZielony,
262
644000
2000
Zaczynamy z jednym zielonym,
11:01
and as it interactswspółdziała
263
646000
2000
który za sprawą interakcji
11:03
it gainszyski wealthbogactwo or pointszwrotnica or foodjedzenie.
264
648000
3000
zyskuje zasoby, punkty, pożywienie.
11:06
And in shortkrótki orderzamówienie, the cooperatorswspółpracownicy are doneGotowe for.
265
651000
3000
W skrócie, kooperanci zostają wyeliminowani.
11:09
The free-ridersFree-riders have takenwzięty over.
266
654000
3000
Wolni strzelcy przejmują władzę.
11:12
If a groupGrupa cannotnie może solverozwiązać the free-riderFree rider problemproblem
267
657000
3000
Jeśli grupa nie umie rozwiązać tego problemu,
11:15
then it cannotnie może reapczerpać the benefitskorzyści of cooperationwspółpraca
268
660000
3000
nie skorzysta z dobrodziejstw współpracy,
11:18
and groupGrupa selectionwybór cannotnie może get startedRozpoczęty.
269
663000
3000
nie rozpocznie się dobór grupowy.
11:21
But there are solutionsrozwiązania to the free-riderFree rider problemproblem.
270
666000
2000
Istnieją jednak rozwiązania tego problemu.
11:23
It's not that hardciężko a problemproblem.
271
668000
2000
Nie są one znów tak trudne.
11:25
In factfakt, natureNatura has solvedrozwiązany it manywiele, manywiele timesczasy.
272
670000
3000
Tak naprawdę natura wpadła na nie wiele razy.
11:28
And nature'snatura favoriteulubiony solutionrozwiązanie
273
673000
2000
Jej ulubionym wyjściem
11:30
is to put everyonekażdy in the samepodobnie boatłódź.
274
675000
3000
jest umieszczenie wszystkich w jednej łodzi.
11:33
For exampleprzykład,
275
678000
2000
Przykładowo, dlaczego mitochondria w każdej komórce
11:35
why is it that the mitochondriamitochondria in everykażdy cellkomórka
276
680000
3000
Przykładowo, dlaczego mitochondria w każdej komórce
11:38
has its ownwłasny DNADNA,
277
683000
2000
mają swoje własne DNA,
11:40
totallycałkowicie separateoddzielny from the DNADNA in the nucleusjądro?
278
685000
3000
zupełnie odmienne od tego z jądra komórkowego?
11:43
It's because they used to be
279
688000
2000
Dlatego, że mitochondria były
11:45
separateoddzielny free-livingwolny czas bacteriabakteria
280
690000
2000
osobno żyjącymi bakteriami,
11:47
and they cameoprawa ołowiana witrażu togetherRazem
281
692000
2000
które połączyły się
11:49
and becamestał się a superorganismniczym superorganizm.
282
694000
2000
i stworzyły superorganizm.
11:51
SomehowJakoś or other -- maybe one swallowedpołknięty anotherinne; we'lldobrze never know exactlydokładnie why --
283
696000
3000
Być może jedna z nich połknęła drugą, nie wiemy dokładnie,
11:54
but oncepewnego razu they got a membranemembrana around them,
284
699000
2000
ale gdy wytworzyły wokół siebie błonę,
11:56
they were all in the samepodobnie membranemembrana,
285
701000
2000
która otaczała je obydwie,
11:58
now all the wealth-createdstworzone przez bogactwo divisionpodział of laborpraca,
286
703000
3000
podział pracy generujący zasoby
12:01
all the greatnesswielkość createdstworzony by cooperationwspółpraca,
287
706000
2000
i korzyści wynikające z kooperacji,
12:03
staysgorset lockedzablokowany insidewewnątrz the membranemembrana
288
708000
2000
pozostawały w obrębie membrany,
12:05
and we'vemamy got a superorganismniczym superorganizm.
289
710000
3000
co wytworzyło superorganizm.
12:08
And now let's rerunponowne odtworzenie the simulationsymulacja
290
713000
2000
Powtórzmy symulację.
12:10
puttingwprowadzenie one of these superorganismssuperorganizmy
291
715000
2000
Jeden z tych superorganizmów
12:12
into a populationpopulacja of free-ridersFree-riders, of defectorsuciekinierów, of cheatersoszustów
292
717000
3000
umieśćmy wśród wolnych strzelców, dezerterów i oszustów,
12:15
and look what happensdzieje się.
293
720000
3000
zobaczymy co się stanie.
12:18
A superorganismniczym superorganizm can basicallygruntownie take what it wants.
294
723000
2000
Superorganizm bierze, co chce.
12:20
It's so bigduży and powerfulpotężny and efficientwydajny
295
725000
3000
Jest na tyle potężny i skuteczny,
12:23
that it can take resourceszasoby
296
728000
2000
że przejmuje zasoby
12:25
from the greensZieloni, from the defectorsuciekinierów, the cheatersoszustów.
297
730000
4000
od zielonych, dezerterów i oszustów.
12:29
And prettyładny soonwkrótce the wholecały populationpopulacja
298
734000
2000
Dość szybko całą populację
12:31
is actuallytak właściwie composedopanowany of these newNowy superorganismssuperorganizmy.
299
736000
3000
opanowują te nowe superorganizmy.
12:34
What I've shownpokazane you here
300
739000
2000
Pokazałem wam coś,
12:36
is sometimesczasami callednazywa a majorpoważny transitionprzejście
301
741000
2000
co świadczy o poważnej zmianie
12:38
in evolutionaryewolucyjny historyhistoria.
302
743000
3000
w odbiorze historii ewolucji.
12:41
Darwin'sDarwina lawsprawa don't changezmiana,
303
746000
2000
Prawa Darwina się nie zmieniły,
12:43
but now there's a newNowy kinduprzejmy of playergracz on the fieldpole
304
748000
3000
ale na scenę wkroczył nowy aktor
12:46
and things beginzaczynać to look very differentróżne.
305
751000
3000
i pewne rzeczy wyglądają inaczej.
12:49
Now this transitionprzejście was not a one-timejednorazowe freakwybryk of natureNatura
306
754000
2000
Ta zmiana to nie jednorazowy wybryk natury
12:51
that just happenedstało się with some bacteriabakteria.
307
756000
2000
z udziałem jakiejś bakterii.
12:53
It happenedstało się again
308
758000
2000
Zdarzyło się to ponownie,
12:55
about 120 or a 140 millionmilion yearslat agotemu
309
760000
2000
jakieś 120-140 milionów lat temu,
12:57
when some solitarysamotny waspsosy
310
762000
3000
gdy pojedyncze osy
13:00
beganrozpoczął się creatingtworzenie little simpleprosty, primitiveprymitywny
311
765000
2000
zaczęły tworzyć prymitywne ule.
13:02
nestsgniazda, or hivespokrzywka.
312
767000
3000
zaczęły tworzyć prymitywne ule.
13:05
OnceRaz severalkilka waspsosy were all togetherRazem in the samepodobnie hiveUla,
313
770000
3000
Kiedy kilka z nich znalazło się w jednym gnieździe,
13:08
they had no choicewybór but to cooperatewspółpracy,
314
773000
2000
współpraca była jedynym wyjściem,
13:10
because prettyładny soonwkrótce they were lockedzablokowany into competitionzawody
315
775000
2000
bo wkrótce czekała je rywalizacja
13:12
with other hivespokrzywka.
316
777000
2000
z innymi ulami.
13:14
And the mostwiększość cohesivespójnego hivespokrzywka wonwygrał,
317
779000
2000
Najbardziej spójne wygrały,
13:16
just as DarwinDarwin said.
318
781000
2000
zgodnie z teorią Darwina.
13:18
These earlywcześnie waspsosy
319
783000
2000
Te wczesne osy
13:20
gavedał risewzrost to the beespszczoły and the antsmrówki
320
785000
2000
były przodkami pszczół i mrówek,
13:22
that have coveredpokryty the worldświat
321
787000
2000
które opanowały cały świat
13:24
and changedzmienione the biospherebiosfera.
322
789000
2000
i przekształciły biosferę.
13:26
And it happenedstało się again,
323
791000
2000
Jeszcze bardziej spektakularna zmiana nastąpiła
13:28
even more spectacularlyspektakularnie,
324
793000
2000
Jeszcze bardziej spektakularna zmiana nastąpiła
13:30
in the last half-millionpół miliona yearslat
325
795000
2000
w ciągu ostatnich pół miliona lat,
13:32
when our ownwłasny ancestorsprzodkowie
326
797000
2000
kiedy nasi przodkowie
13:34
becamestał się culturalkulturalny creaturesstworzenia,
327
799000
2000
stworzyli kulturę.
13:36
they cameoprawa ołowiana witrażu togetherRazem around a hearthpalenisko or a campfireognisko,
328
801000
3000
Zbierali się razem przy ognisku, dzielili się pracą,
13:39
they dividedpodzielony laborpraca,
329
804000
2000
Zbierali się razem przy ognisku, dzielili się pracą,
13:41
they beganrozpoczął się paintingobraz theirich bodiesciała, they spokeprzemówił theirich ownwłasny dialectsdialekty,
330
806000
3000
malowali ciała, rozmawiali we własnych dialektach,
13:44
and eventuallyostatecznie they worshipedczczony theirich ownwłasny godsbogowie.
331
809000
3000
wreszcie zaczęli czcić swoich bogów.
13:47
OnceRaz they were all in the samepodobnie tribeplemię,
332
812000
2000
Kiedy już stworzyli wspólnotę plemienną,
13:49
they could keep the benefitskorzyści of cooperationwspółpraca lockedzablokowany insidewewnątrz.
333
814000
3000
mogli czerpać korzyści ze współpracy wewnątrz niej.
13:52
And they unlockedodblokowany the mostwiększość powerfulpotężny forcesiła
334
817000
2000
Uruchomili przez to najpotężniejszą siłę,
13:54
ever knownznany on this planetplaneta,
335
819000
2000
jaka istnieje na tej planecie:
13:56
whichktóry is humanczłowiek cooperationwspółpraca --
336
821000
2000
kooperację, czyli
13:58
a forcesiła for constructionbudowa
337
823000
2000
siłę zdolną do tworzenia,
14:00
and destructionzniszczenie.
338
825000
3000
ale także do niszczenia.
14:03
Of coursekurs, humanczłowiek groupsgrupy are nowherenigdzie nearBlisko as cohesivespójnego
339
828000
2000
Oczywiście grupy ludzkie nie są tak spójne
14:05
as beehivesUle.
340
830000
2000
jak pszczoły w ulu.
14:07
HumanCzłowieka groupsgrupy maymoże look like hivespokrzywka for briefkrótki momentschwile,
341
832000
3000
Mogą momentami przypominać ule,
14:10
but they tendzmierzać to then breakprzerwa apartniezależnie.
342
835000
2000
ale nie są tak stabilne.
14:12
We're not lockedzablokowany into cooperationwspółpraca the way beespszczoły and antsmrówki are.
343
837000
3000
Nie umiemy współpracować jak pszczoły i mrówki.
14:15
In factfakt, oftenczęsto,
344
840000
2000
Jak działo się to podczas Arabskiej Wiosny,
14:17
as we'vemamy seenwidziany happenzdarzyć in a lot of the ArabEmiraty SpringWiosna revoltsbunty,
345
842000
2000
Jak działo się to podczas Arabskiej Wiosny,
14:19
oftenczęsto those divisionsdywizje are alongwzdłuż religiousreligijny lineskwestia.
346
844000
4000
przyczyną takich podziałów często jest religia.
14:23
NonethelessNiemniej jednak, when people do come togetherRazem
347
848000
3000
Mimo to, kiedy ludzie są razem
14:26
and put themselvessami all into the samepodobnie movementruch,
348
851000
2000
i wspólnie działają,
14:28
they can moveruszaj się mountainsgóry.
349
853000
3000
mogą poruszyć góry.
14:31
Look at the people in these photoszdjęcia I've been showingseans you.
350
856000
3000
Spójrzcie na ludzi na prezentowanych zdjęciach.
14:34
Do you think they're there
351
859000
2000
Czy uważacie,
14:36
pursuingdążenie theirich self-interestwłasny interes?
352
861000
2000
że dbają o własne korzyści?
14:38
Or are they pursuingdążenie communalwspólny interestzainteresowanie,
353
863000
3000
Czy może troszczą się o wspólny interes,
14:41
whichktóry requireswymaga them to losestracić themselvessami
354
866000
3000
co wymaga wyjścia poza własne "ja"
14:44
and becomestają się simplypo prostu a partczęść of a wholecały?
355
869000
4000
i stania się częścią całości?
14:49
Okay, so that was my Talk
356
874000
2000
To było moje wystąpienie
14:51
delivereddostarczone in the standardstandard TEDTED way.
357
876000
2000
w standardowym stylu TED.
14:53
And now I'm going to give the wholecały Talk over again
358
878000
2000
Opowiem o tym wszystkim raz jeszcze
14:55
in threetrzy minutesminuty
359
880000
2000
w ciągu trzech minut,
14:57
in a more full-spectrumpełne spektrum sortsortować of way.
360
882000
3000
streszczając najważniejsze wątki.
15:00
(MusicMuzyka)
361
885000
2000
(muzyka)
15:02
(VideoWideo) JonathanJonathan HaidtHaidt: We humansludzie have manywiele varietiesodmiany
362
887000
2000
Ludzie doświadczają wielu odmian
15:04
of religiousreligijny experiencedoświadczenie,
363
889000
2000
uczuć religijnych,
15:06
as WilliamWilliam JamesJames explainedwyjaśnione.
364
891000
2000
jak wyjaśnił William James.
15:08
One of the mostwiększość commonpospolity is climbingwspinaczka the secretsekret staircaseklatka schodowa
365
893000
3000
Jednym z najczęstszych jest wspinaczka po schodach
15:11
and losingprzegrywający ourselvesmy sami.
366
896000
2000
i utrata poczucia własnego "ja".
15:13
The staircaseklatka schodowa takes us
367
898000
2000
Schody prowadzą nas
15:15
from the experiencedoświadczenie of life as profaneprofanum or ordinaryzwykły
368
900000
3000
z poziomu zwykłego życia w sferze profanum
15:18
upwardsdo góry to the experiencedoświadczenie of life as sacredpoświęcony,
369
903000
2000
do góry, do wymiaru sacrum,
15:20
or deeplygłęboko interconnectedpołączone.
370
905000
2000
gdzie sfery te w pełni się łączą.
15:22
We are HomoHomo duplexDuplex,
371
907000
2000
'Jesteśmy homo duplex,
15:24
as DurkheimDurkheim explainedwyjaśnione.
372
909000
2000
jak mówił Durkheim.
15:26
And we are HomoHomo duplexDuplex
373
911000
2000
Człowiek dwoisty jest wytworem wielopoziomowej selekcji,
15:28
because we evolvedewoluował by multilevelwielopoziomowe selectionwybór,
374
913000
2000
Człowiek dwoisty jest wytworem wielopoziomowej selekcji,
15:30
as DarwinDarwin explainedwyjaśnione.
375
915000
3000
jak tłumaczył Darwin.
15:33
I can't be certainpewny if the staircaseklatka schodowa is an adaptationdostosowanie
376
918000
2000
Nie można mieć pewności, czy schody to adaptacja, czy błąd.
15:35
ratherraczej than a bugpluskwa,
377
920000
2000
Nie można mieć pewności, czy schody to adaptacja, czy błąd.
15:37
but if it is an adaptationdostosowanie,
378
922000
2000
Jeśli to adaptacja,
15:39
then the implicationsimplikacje are profoundgłęboki.
379
924000
2000
to jej implikacje są doniosłe.
15:41
If it is an adaptationdostosowanie,
380
926000
2000
Jeśli to adaptacja, to znaczy że religijność jest wytworem ewolucji.
15:43
then we evolvedewoluował to be religiousreligijny.
381
928000
3000
Jeśli to adaptacja, to znaczy że religijność jest wytworem ewolucji.
15:46
I don't mean that we evolvedewoluował
382
931000
2000
Nie chodzi o to, że ewoluowaliśmy,
15:48
to joinprzyłączyć się giganticgigantyczne organizedzorganizowany religionsreligie.
383
933000
2000
by tworzyć potężne systemy wierzeń.
15:50
Those things cameoprawa ołowiana witrażu alongwzdłuż too recentlyostatnio.
384
935000
2000
Dzieje się tak od dość niedawna.
15:52
I mean that we evolvedewoluował
385
937000
2000
Ewoluowaliśmy, by dostrzegać świętości wokół nas,
15:54
to see sacrednessświętość all around us
386
939000
2000
Ewoluowaliśmy, by dostrzegać świętości wokół nas,
15:56
and to joinprzyłączyć się with othersinni into teamszespoły
387
941000
2000
żeby zespolić się z innymi
15:58
and circleokrąg around sacredpoświęcony objectsobiekty,
388
943000
2000
i poruszać wśród świętych obiektów,
16:00
people and ideaspomysły.
389
945000
2000
ludzi oraz idei.
16:02
This is why politicsPolityka is so tribalplemienny.
390
947000
3000
Polityka ma charakter plemienny.
16:05
PoliticsPolityka is partlyczęściowo profaneprofanum, it's partlyczęściowo about self-interestwłasny interes,
391
950000
3000
Polityka po części dotyczy profanum, własnego interesu,
16:08
but politicsPolityka is alsorównież about sacrednessświętość.
392
953000
3000
ale odnosi się również do świętości.
16:11
It's about joiningłączący with othersinni
393
956000
2000
Polega na łączeniu się z innymi
16:13
to pursuekontynuować moralmorał ideaspomysły.
394
958000
2000
i walki o moralne ideały.
16:15
It's about the eternalwieczne struggleborykać się betweenpomiędzy good and evilzło,
395
960000
3000
Chodzi w niej o odwieczną walkę między dobrem i złem,
16:18
and we all believe we're on the good teamzespół.
396
963000
3000
wszyscy wierzymy, że gramy we właściwym zespole.
16:21
And mostwiększość importantlyco ważne,
397
966000
2000
Co najważniejsze,
16:23
if the staircaseklatka schodowa is realreal,
398
968000
2000
jeśli schody są prawdziwe,
16:25
it explainswyjaśnia the persistenttrwałe undercurrentnurt
399
970000
2000
wyjaśnia to podskórne uczucie
16:27
of dissatisfactionniezadowolenie in modernnowoczesny life.
400
972000
2000
braku satysfakcji w naszym życiu.
16:29
Because humanczłowiek beingsIstoty are, to some extentstopień,
401
974000
3000
Dzieje się tak, bo ludzie są do pewnego stopnia
16:32
hivishhivish creaturesstworzenia like beespszczoły.
402
977000
2000
podobni do pszczół w ulu.
16:34
We're beespszczoły. We bustedodpadł out of the hiveUla duringpodczas the EnlightenmentOświecenie.
403
979000
3000
Wylecieliśmy z ula w czasach oświecenia.
16:37
We brokezepsuł się down the oldstary institutionsinstytucje
404
982000
3000
Obaliliśmy stare instytucje,
16:40
and broughtprzyniósł libertywolność to the oppresseduciśnionych.
405
985000
2000
daliśmy wolność uciskanym.
16:42
We unleashedUnleashed Earth-changingZmiany na ziemi creativitykreatywność
406
987000
2000
Nasza kreatywność zmieniła Ziemię,
16:44
and generatedwygenerowany vastogromny wealthbogactwo and comfortkomfort.
407
989000
3000
stworzyliśmy wielkie bogactwa i wygody.
16:47
NowadaysW dzisiejszych czasach we flylatać around
408
992000
2000
Dziś latamy niczym pszczoły, ciesząc się wolnością.
16:49
like individualindywidualny beespszczoły exultingradując in our freedomwolność.
409
994000
2000
Dziś latamy niczym pszczoły, ciesząc się wolnością.
16:51
But sometimesczasami we wondercud:
410
996000
2000
Jednak czasem zastanawiamy się:
16:53
Is this all there is?
411
998000
2000
Czy to wystarczy?
16:55
What should I do with my life?
412
1000000
2000
Co mam zrobić z moim życiem?
16:57
What's missingbrakujący?
413
1002000
2000
Co tu nie gra?
16:59
What's missingbrakujący is that we are HomoHomo duplexDuplex,
414
1004000
2000
Nie gra, to że jesteśmy homo duplex,
17:01
but modernnowoczesny, secularświecka societyspołeczeństwo was builtwybudowany
415
1006000
3000
a nowoczesny świat i społeczeństwo
17:04
to satisfyusatysfakcjonować our lowerniższy, profaneprofanum selvessamych.
416
1009000
3000
zaspokaja niższe potrzeby naszego "ja".
17:07
It's really comfortablewygodny down here on the lowerniższy levelpoziom.
417
1012000
3000
Życie według tych potrzeb jest komfortowe.
17:10
Come, have a seatsiedzenie in my home entertainmentzabawa centercentrum.
418
1015000
3000
Przyjdź i zobacz moje kino domowe.
17:13
One great challengewyzwanie of modernnowoczesny life
419
1018000
2000
Jednym z wyzwań współczesności
17:15
is to find the staircaseklatka schodowa amidwśród all the clutterbałaganu
420
1020000
3000
jest odnalezienie schodów pośród chaosu
17:18
and then to do something good and nobleszlachetny
421
1023000
3000
oraz uczynienie czegoś szlachetnego,
17:21
oncepewnego razu you climbwspinać się to the topTop.
422
1026000
3000
kiedy dotrzemy na ich szczyt.
17:24
I see this desirepragnienie in my studentsstudenci at the UniversityUniwersytet of VirginiaVirginia.
423
1029000
3000
Takie pragnienie dostrzegam wśród moich studentów.
17:27
They all want to find a causeprzyczyna or callingpowołanie
424
1032000
2000
Chcą znaleźć swoje powołanie,
17:29
that they can throwrzucać themselvessami into.
425
1034000
2000
coś czemu się poświęcą.
17:31
They're all searchingbadawczy for theirich staircaseklatka schodowa.
426
1036000
3000
Wszyscy z nich szukają schodów.
17:34
And that givesdaje me hopenadzieja
427
1039000
2000
Daje mi to nadzieję,
17:36
because people are not purelyczysto selfishsamolubny.
428
1041000
2000
bo ludzie się są z gruntu samolubni.
17:38
MostWiększość people long to overcomeprzezwyciężać pettinessmałostkowość
429
1043000
2000
Większość próbuje się stać
17:40
and becomestają się partczęść of something largerwiększy.
430
1045000
2000
częścią czegoś ważniejszego.
17:42
And this explainswyjaśnia the extraordinaryniezwykły resonancerezonans
431
1047000
3000
Wyjaśnia to niezwykłą siłę
17:45
of this simpleprosty metaphormetafora
432
1050000
2000
prostej metafory,
17:47
conjuredwyczarował up nearlyprawie 400 yearslat agotemu.
433
1052000
3000
która powstała prawie 400 lat temu.
17:50
"No man is an islandwyspa
434
1055000
2000
"Żaden człowiek nie jest
17:52
entireCały of itselfsamo.
435
1057000
2000
samotną wyspą.
17:54
EveryKażdy man is a piecekawałek of the continentkontynent,
436
1059000
3000
Każdy człowiek to kawałek kontynentu,
17:57
a partczęść of the mainGłówny."
437
1062000
3000
cząstka całości".
18:00
JHJH: Thank you.
438
1065000
2000
Dziękuję.
18:02
(ApplauseAplauz)
439
1067000
8000
(brawa)
Translated by Marcin Mituniewicz
Reviewed by Anna Wladyka

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Jonathan Haidt - Social psychologist
Jonathan Haidt studies how -- and why -- we evolved to be moral and political creatures.

Why you should listen

By understanding more about our moral psychology and its biases, Jonathan Haidt says we can design better institutions (including companies, universities and democracy itself), and we can learn to be more civil and open-minded toward those who are not on our team.

Haidt is a social psychologist whose research on morality across cultures led to his 2008 TED Talk on the psychological roots of the American culture war, and his 2013 TED Talk on how "common threats can make common ground." In both of those talks he asks, "Can't we all disagree more constructively?" Haidt's 2012 TED Talk explored the intersection of his work on morality with his work on happiness to talk about "hive psychology" -- the ability that humans have to lose themselves in groups pursuing larger projects, almost like bees in a hive. This hivish ability is crucial, he argues, for understanding the origins of morality, politics, and religion. These are ideas that Haidt develops at greater length in his book, The Righteous Mind: Why Good People are Divided by Politics and Religion.

Haidt joined New York University Stern School of Business in July 2011. He is the Thomas Cooley Professor of Ethical Leadership, based in the Business and Society Program. Before coming to Stern, Professor Haidt taught for 16 years at the University of Virginia in the department of psychology.

Haidt's writings appear frequently in the New York Times and The Wall Street Journal. He was named one of the top global thinkers by Foreign Policy magazine and by Prospect magazine. Haidt received a B.A. in Philosophy from Yale University, and an M.A. and Ph.D. in Psychology from the University of Pennsylvania.

More profile about the speaker
Jonathan Haidt | Speaker | TED.com