ABOUT THE SPEAKER
Jonathan Haidt - Social psychologist
Jonathan Haidt studies how -- and why -- we evolved to be moral and political creatures.

Why you should listen

By understanding more about our moral psychology and its biases, Jonathan Haidt says we can design better institutions (including companies, universities and democracy itself), and we can learn to be more civil and open-minded toward those who are not on our team.

Haidt is a social psychologist whose research on morality across cultures led to his 2008 TED Talk on the psychological roots of the American culture war, and his 2013 TED Talk on how "common threats can make common ground." In both of those talks he asks, "Can't we all disagree more constructively?" Haidt's 2012 TED Talk explored the intersection of his work on morality with his work on happiness to talk about "hive psychology" -- the ability that humans have to lose themselves in groups pursuing larger projects, almost like bees in a hive. This hivish ability is crucial, he argues, for understanding the origins of morality, politics, and religion. These are ideas that Haidt develops at greater length in his book, The Righteous Mind: Why Good People are Divided by Politics and Religion.

Haidt joined New York University Stern School of Business in July 2011. He is the Thomas Cooley Professor of Ethical Leadership, based in the Business and Society Program. Before coming to Stern, Professor Haidt taught for 16 years at the University of Virginia in the department of psychology.

Haidt's writings appear frequently in the New York Times and The Wall Street Journal. He was named one of the top global thinkers by Foreign Policy magazine and by Prospect magazine. Haidt received a B.A. in Philosophy from Yale University, and an M.A. and Ph.D. in Psychology from the University of Pennsylvania.

More profile about the speaker
Jonathan Haidt | Speaker | TED.com
TED2012

Jonathan Haidt: Religion, evolution, and the ecstasy of self-transcendence

Jonathan Haidt: Tôn giáo, sự tiến hóa, và niềm hân hoan trong chuyển hóa tinh thần

Filmed:
1,335,755 views

Nhà tâm lý học Jonathan Haidt đặt ra một câu hỏi tưởng chừng đơn giản mà hóc búa: Tại sao chúng ta lại tìm cách chuyển hóa tinh thần? Tại sao chúng ta lại nỗ lực tới vậy để dấn thân? Giới thiệu với chúng ta về khoa học tiến hóa thông qua chọn lọc nhóm, Haidt đề đạt một câu trả lời hấp dẫn.
- Social psychologist
Jonathan Haidt studies how -- and why -- we evolved to be moral and political creatures. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:15
I have a questioncâu hỏi for you:
0
0
3000
Tôi có một câu hỏi cho các bạn:
00:18
Are you religiousTôn giáo?
1
3000
2000
Bạn có theo đạo không?
00:20
Please raisenâng cao your handtay right now
2
5000
2000
Hãy giơ tay lên.
00:22
if you think of yourselfbản thân bạn as a religiousTôn giáo personngười.
3
7000
3000
Nếu bạn nghĩ mình là một người theo đạo.
00:25
Let's see, I'd say about threesố ba or fourbốn percentphần trăm.
4
10000
3000
Xem nào, tôi ước chừng khoảng 3 hay 4%.
00:28
I had no ideaý kiến there were so manynhiều believerstín hữu at a TEDTED ConferenceHội nghị.
5
13000
3000
Tôi không ngờ là có nhiều người mộ đạo như vậy
tại buổi hội thảo TED cơ đấy.
00:31
(LaughterTiếng cười)
6
16000
2000
(Cười)
00:33
Okay, here'sđây là anotherkhác questioncâu hỏi:
7
18000
2000
Được rồi, một câu hỏi nữa:
00:35
Do you think of yourselfbản thân bạn as spiritualtinh thần
8
20000
2000
Bạn có nghĩ rằng mình có linh hồn
00:37
in any way, shapehình dạng or formhình thức? RaiseNâng cao your handtay.
9
22000
2000
ở bất kỳ hình dạng hay cách thức nào không?
Hãy giơ tay lên nào.
00:39
Okay, that's the majorityđa số.
10
24000
3000
Được, phần đông là có.
00:42
My Talk todayhôm nay
11
27000
2000
Buổi nói chuyện hôm nay của tôi
00:44
is about the mainchủ yếu reasonlý do, or one of the mainchủ yếu reasonslý do,
12
29000
2000
là về lý do chính, hay nói đúng hơn
là một trong những lý do chính,
00:46
why mostphần lớn people considerxem xét themselvesbản thân họ
13
31000
2000
mà hầu hết mọi người cho rằng
00:48
to be spiritualtinh thần in some way, shapehình dạng or formhình thức.
14
33000
2000
bản thân họ có tâm linh
theo một hình thức nào đó.
00:50
My Talk todayhôm nay is about self-transcendencetự siêu.
15
35000
3000
Tôi sẽ nói về sự chuyển hóa tinh thần
00:53
It's just a basiccăn bản factthực tế about beingđang humanNhân loại
16
38000
3000
Đó là một sự thật cơ bản về loài người
00:56
that sometimesđôi khi the selftự seemsdường như to just meltlàm tan chảy away.
17
41000
3000
rằng đôi lúc cái tôi dường như biến mất.
00:59
And when that happensxảy ra,
18
44000
2000
Và khi điều đó xảy ra,
01:01
the feelingcảm giác is ecstaticngây ngất
19
46000
3000
có một cảm giác hân hoan, vui sướng tột cùng
01:04
and we reachchạm tới for metaphorsphép ẩn dụ of up and down
20
49000
2000
và chúng ta dùng vô số các loại ẩn dụ so sánh
01:06
to explaingiải thích these feelingscảm xúc.
21
51000
2000
để diễn ta những cảm xúc này.
01:08
We talk about beingđang upliftednổi lên
22
53000
2000
Chúng ta nói về việc cảm thấy
như được nâng đỡ
01:10
or elevatedcao.
23
55000
2000
hay là phấn khởi vui vẻ.
01:12
Now it's really hardcứng to think about anything abstracttrừu tượng like this
24
57000
3000
Thực sự là khó để nghĩ về
những thứ trừu tượng như thế này
01:15
withoutkhông có a good concretebê tông metaphorphép ẩn dụ.
25
60000
2000
mà không dùng đến
một phép ẩn dụ cụ thể nào cả.
01:17
So here'sđây là the metaphorphép ẩn dụ I'm offeringchào bán todayhôm nay.
26
62000
3000
Vậy nên, đây là phép ẩn dụ
mà tôi sẽ viện dẫn ngày hôm nay.
01:20
Think about the mindlí trí as beingđang like a housenhà ở with manynhiều roomsphòng,
27
65000
3000
Hãy nghĩ về tâm trí của mình
như một ngôi nhà với rất nhiều căn phòng,
01:23
mostphần lớn of which we're very familiarquen with.
28
68000
3000
và chúng ta thì khá quen thuộc
với hầu hết những căn phòng đó.
01:26
But sometimesđôi khi it's as thoughTuy nhiên a doorwaycửa ra vào appearsxuất hiện
29
71000
3000
Nhưng đôi khi một cánh cửa
01:29
from out of nowherehư không
30
74000
2000
bỗng dưng hiện ra
01:31
and it opensmở ra ontotrên a staircasecầu thang.
31
76000
3000
và nó dẫn tới một chiếc cầu thang.
01:34
We climbleo the staircasecầu thang
32
79000
2000
Chúng ta trèo lên chiếc cầu thang này
01:36
and experiencekinh nghiệm a statetiểu bang of alteredthay đổi consciousnessý thức.
33
81000
4000
và trải nghiệm một trạng thái thay đổi ý thức.
01:40
In 1902,
34
85000
2000
Vào năm 1902,
01:42
the great AmericanNgười Mỹ psychologistnhà tâm lý học WilliamWilliam JamesJames
35
87000
2000
nhà tâm lý học vĩ đại người Mỹ,
William James
01:44
wroteđã viết about the manynhiều varietiesgiống of religiousTôn giáo experiencekinh nghiệm.
36
89000
3000
đã viết về rất nhiều thể loại trải nghiệm tôn giáo.
01:47
He collectedthu thập all kindscác loại of casetrường hợp studieshọc.
37
92000
2000
Ông thu thập vô số những bài học tình huống.
01:49
He quotedtrích dẫn the wordstừ ngữ of all kindscác loại of people
38
94000
2000
Ông trích dẫn lời nói của đủ loại người
01:51
who'dai muốn had a varietyđa dạng of these experienceskinh nghiệm.
39
96000
2000
những người có những kinh nghiệm
rất đa dạng.
01:53
One of the mostphần lớn excitingthú vị to me
40
98000
2000
Một trong những câu chuyện thú vị nhất với tôi
01:55
is this youngtrẻ man, StephenStephen BradleyBradley,
41
100000
2000
là về một chàng trai trẻ,
tên là Stephen Bradely,
01:57
had an encountergặp gỡ, he thought, with JesusChúa Giêsu in 1820.
42
102000
3000
người đã có một cuộc gặp gỡ,
mà theo anh ta là, với chúa Jesus vào năm 1820.
02:00
And here'sđây là what BradleyBradley said about it.
43
105000
3000
Và đây là những gì
mà Bradley đã nói về trải nghiệm đó.
02:06
(MusicÂm nhạc)
44
111000
2000
(Âm nhạc)
02:09
(VideoVideo) StephenStephen BradleyBradley: I thought I saw the saviorvị cứu tinh in humanNhân loại shapehình dạng
45
114000
3000
(Video) Stephen Bradley: Tôi nghĩ rằng
mình đã nhìn thấy đấng cứu thế
02:12
for about one secondthứ hai in the roomphòng,
46
117000
2000
trong hình hài của một con người
một tích tắc trong căn phòng này,
02:14
with armscánh tay extendedmở rộng,
47
119000
2000
với cánh tay giang rộng,
02:16
appearingxuất hiện to say to me, "Come."
48
121000
3000
người xuất hiện để nói với tôi rằng,
"Hãy tới đây."
02:19
The nextkế tiếp day I rejoicedrejoiced with tremblingrun rẩy.
49
124000
3000
Ngày hôm sau, tôi đã hân hoan đến mức run rẩy.
02:22
My happinesshạnh phúc was so great that I said I wanted to diechết.
50
127000
3000
Niềm hạnh phúc lớn tới nỗi
mà tôi đã thốt lên rằng tôi muốn chết.
02:25
This worldthế giới had no placeđịa điểm in my affectionstình cảm.
51
130000
3000
Thế giới chẳng có vị trí gì
trong tình yêu của tôi.
02:28
PreviousTrước đó to this time,
52
133000
2000
Trước đó,
02:30
I was very selfishích kỷ and self-righteoustự công bình.
53
135000
2000
tôi vốn là người rất ích kỉ
và luôn cho mình là đúng.
02:32
But now I desiredmong muốn the welfarephúc lợi of all mankindnhân loại
54
137000
3000
Thế nhưng, sau đó
tôi cầu nguyện cho hạnh phúc nhân loại
02:35
and could, with a feelingcảm giác hearttim,
55
140000
2000
và với một trái tim thổn thức,
02:37
forgivetha lỗi my worsttệ nhất enemieskẻ thù.
56
142000
3000
tôi có thể tha thứ
cho những kẻ thù đáng ghét nhất của mình,
02:41
JHJH: So notechú thích
57
146000
2000
JH: Chúng ta hãy để ý
02:43
how Bradley'sBradley's pettynhỏ, moralisticmoralistic selftự
58
148000
2000
cái cách mà cái tôi hẹp hòi
với đạo đức của riêng nó
02:45
just dieschết on the way up the staircasecầu thang.
59
150000
2000
chết trên những bước đi
lên cầu thang như thế nào.
02:47
And on this highercao hơn levelcấp độ
60
152000
2000
Và ở mức độ cao hơn
02:49
he becomestrở thành lovingthương and forgivingkhoan dung.
61
154000
3000
anh ta trở nên yêu thương và rộng lượng.
02:53
The world'scủa thế giới manynhiều religionstôn giáo have foundtìm so manynhiều wayscách
62
158000
2000
Những tôn giáo trên thế giới
đã tìm ra được nhiều cách
02:55
to help people climbleo the staircasecầu thang.
63
160000
2000
để khiến con người ta
leo lên được chiếc cầu thang ấy.
02:57
Some shutđóng lại down the selftự usingsử dụng meditationthiền định.
64
162000
2000
Một số tìm cách diệt cái tôi bằng thiền.
02:59
OthersNhững người khác use psychedelicảo giác drugsma túy.
65
164000
2000
Số khác sử dụng những loại thuốc gây ảo giác.
03:01
This is from a 16ththứ centurythế kỷ AztecAztec scrollcuộn
66
166000
4000
Đây là từ một cuộn giấy Aztec từ thế kỷ 16
03:05
showinghiển thị a man about to eatăn a psilocybinpsilocybin mushroomnấm
67
170000
3000
mô tả một người đàn ông chuẩn bị ăn
một cây nấm chứa chất gây ảo giác
03:08
and at the sametương tự momentchốc lát get yankedkéo dài up the staircasecầu thang by a god.
68
173000
4000
và trong chính khoảnh khắc đó,
được kéo lên trên chiếc cầu thang bởi một vị thần.
03:12
OthersNhững người khác use dancingkhiêu vũ, spinningquay and circlingQuanh
69
177000
2000
Một số tôn giáo khác sử dụng các hình thức múa,
xoay tròn, hay là đi vòng tròn
03:14
to promoteQuảng bá self-transcendencetự siêu.
70
179000
2000
để giúp đạt tới trạng thái chuyển hóa tinh thần.
03:16
But you don't need a religiontôn giáo to get you throughxuyên qua the staircasecầu thang.
71
181000
3000
Thế nhưng, bạn chẳng cần tới một tôn giáo nào
để đưa mình tới chiếc cầu thang kia.
03:19
Lots of people find self-transcendencetự siêu in naturethiên nhiên.
72
184000
3000
Rất nhiều người tìm thấy
sự chuyển hóa đó trong tự nhiên.
03:22
OthersNhững người khác overcomevượt qua theirhọ selftự at ravesraves.
73
187000
3000
Số khác vượt qua cái tôi
vốn đang trong cơn mê sảng.
03:25
But here'sđây là the weirdestkỳ lạ nhất placeđịa điểm of all:
74
190000
3000
Nhưng đây là điểm kỳ lạ nhất trong số đó:
03:28
warchiến tranh.
75
193000
2000
chiến tranh.
03:30
So manynhiều bookssách about warchiến tranh say the sametương tự thing,
76
195000
2000
Và có rất nhiều cuốn sách về chiến tranh
nói về cùng một điều,
03:32
that nothing bringsmang lại people togethercùng với nhau
77
197000
2000
rằng chẳng có gì
đưa con người lại gần nhau hơn
03:34
like warchiến tranh.
78
199000
2000
như chiến tranh.
03:36
And that bringingđưa them togethercùng với nhau opensmở ra up the possibilitykhả năng
79
201000
3000
Và việc đưa con người lại gần nhau như vậy
mở ra cơ hội
03:39
of extraordinarybất thường self-transcendentsiêu tự experienceskinh nghiệm.
80
204000
3000
có được những trải nghiệm
chuyển hóa tinh thần.
03:42
I'm going to playchơi for you an excerpttrích đoạn
81
207000
2000
Tôi sẽ mở cho các bạn xem một đoạn trích
03:44
from this booksách by GlennGlenn GrayMàu xám.
82
209000
2000
từ cuốn sách này, của tác giả Glenn Gray.
03:46
GrayMàu xám was a soldierlính in the AmericanNgười Mỹ armyquân đội in WorldTrên thế giới WarChiến tranh IIII.
83
211000
3000
Gray vốn là một binh sĩ
trong quân đội Hoa Kỳ vào Thế chiến thứ II.
03:49
And after the warchiến tranh he interviewedphỏng vấn a lot of other soldiersbinh lính
84
214000
3000
Sau chiến tranh,
anh đã phỏng vấn rất nhiều binh sĩ khác
03:52
and wroteđã viết about the experiencekinh nghiệm of menđàn ông in battlechiến đấu.
85
217000
2000
và viết về kinh nghiệm của họ trên chiến trường.
03:54
Here'sĐây là a keyChìa khóa passageđoạn văn
86
219000
2000
Đây là một đoạn quan trọng
03:56
where he basicallyvề cơ bản describesmô tả the staircasecầu thang.
87
221000
3000
mà anh mô tả cái thang kia.
04:01
(VideoVideo) GlennGlenn GrayMàu xám: ManyNhiều veteranscựu chiến binh will admitthừa nhận
88
226000
2000
(Video) Glenn Gray: Rất nhiều cựu chiến binh
sẽ thú nhận rằng
04:03
that the experiencekinh nghiệm of communalchung effortcố gắng in battlechiến đấu
89
228000
3000
kinh nghiệm chiến đấu cùng nhau
trên chiến trường
04:06
has been the highcao pointđiểm of theirhọ livescuộc sống.
90
231000
3000
là cao điểm trong cuộc đời họ.
04:09
"I" passesvượt qua insensiblymiếng into a "we,"
91
234000
3000
Cái "tôi" đã chuyển biến sang cái "ta,"
04:12
"my" becomestrở thành "our"
92
237000
2000
"của tôi" trở thành "của chúng ta"
04:14
and individualcá nhân faithđức tin
93
239000
2000
và niềm tin cá nhân
04:16
losesmất its centralTrung tâm importancetầm quan trọng.
94
241000
3000
mất đi tính quan trọng vốn có của nó.
04:19
I believe that it is nothing lessít hơn
95
244000
2000
Tôi tin rằng không có gì
04:21
than the assurancebảo đảm of immortalitysự bất tử
96
246000
3000
ngoài sự đảm bảo bất tử
04:24
that makeslàm cho self-sacrificeself-Sacrifice at these momentskhoảnh khắc
97
249000
3000
đã khiến cho sự hi sinh
trong những thời điểm này
04:27
so relativelytương đối easydễ dàng.
98
252000
3000
trở nên thật dễ dàng.
04:30
I mayTháng Năm fallngã, but I do not diechết,
99
255000
3000
Tôi có thể ngã xuống,
nhưng tôi sẽ không chết,
04:33
for that which is realthực in me goesđi forwardphía trước
100
258000
3000
bởi vì cái tôi thực sự sẽ tiếp tục tiến lên
04:36
and livescuộc sống on in the comradesđồng chí
101
261000
2000
và tiếp tục sống
trong thân xác những người đồng đội
04:38
for whomai I gaveđưa ra up my life.
102
263000
2000
những người mà, vì họ,
tôi đã hi sinh mạng sống của mình.
04:42
JHJH: So what all of these casescác trường hợp have in commonchung
103
267000
3000
JH: Vậy điểm tương đồng
của tất cả những tình huống này
04:45
is that the selftự seemsdường như to thingầy out, or meltlàm tan chảy away,
104
270000
3000
đó là cái tôi có vẻ như nhỏ lại,
hay đơn giản là tan chảy,
04:48
and it feelscảm thấy good, it feelscảm thấy really good,
105
273000
2000
và cảm giác đó rất tuyệt, thực sự là rất tuyệt,
04:50
in a way totallyhoàn toàn unlikekhông giống anything we feel in our normalbình thường livescuộc sống.
106
275000
3000
theo một cách hoàn toàn khác với những gì
ta đã từng cảm nhận trong cuộc sống hàng ngày.
04:53
It feelscảm thấy somehowbằng cách nào đó upliftingnâng cao.
107
278000
3000
Đó là một cảm giác nâng đỡ.
04:56
This ideaý kiến that we movedi chuyển up was centralTrung tâm in the writingviết
108
281000
3000
Ý tưởng cho rằng chúng ta tiến lên bậc cao
là trọng tâm của những nghiên cứu
04:59
of the great FrenchTiếng Pháp sociologistnhà xã hội học EmileEmile DurkheimDurkheim.
109
284000
3000
của nhà xã hội học người Pháp, Emile Durkheim.
05:02
DurkheimDurkheim even calledgọi là us HomoHomo duplexDuplex,
110
287000
2000
Durkheim thậm chí còn gọi chúng ta
là Homo duplex,
05:04
or two-levelhai cấp man.
111
289000
2000
hay là người với hai cấp độ.
05:06
The lowerthấp hơn levelcấp độ he calledgọi là the levelcấp độ of the profaneprofane.
112
291000
3000
Ông gọi cấp độ thấp hơn
là cấp độ trần tục.
05:09
Now profaneprofane is the oppositeđối diện of sacredLinh thiêng.
113
294000
3000
Và trần tục thì đối ngược với thiêng liêng.
05:12
It just meanscó nghĩa ordinarybình thường or commonchung.
114
297000
2000
Trần tục có nghĩa là tầm thường
hay thông thường.
05:14
And in our ordinarybình thường livescuộc sống we existhiện hữu as individualscá nhân.
115
299000
3000
Và trong cuộc sống thường ngày,
chúng ta tồn tại dưới dạng từng cá thể.
05:17
We want to satisfythỏa mãn our individualcá nhân desiresham muốn.
116
302000
3000
Chúng ta muốn thỏa mãn
những ham muốn cá nhân.
05:20
We pursuetheo đuổi our individualcá nhân goalsnhững mục tiêu.
117
305000
2000
Chúng ta theo đuổi những mục đích riêng.
05:22
But sometimesđôi khi something happensxảy ra
118
307000
2000
Nhưng đôi lúc, có thứ gì đó xảy ra
05:24
that triggersgây nên a phasegiai đoạn changethay đổi.
119
309000
2000
kích thích sự thay đổi
05:26
IndividualsCá nhân uniteđoàn kết
120
311000
2000
Những cá nhân hợp lại với nhau
05:28
into a teamđội, a movementphong trào or a nationquốc gia,
121
313000
3000
tạo thành một đội, một phong trào
hay là một quốc gia,
05:31
which is farxa more than the sumtổng hợp of its partscác bộ phận.
122
316000
3000
mang tầm cỡ to lớn hơn nhiều
so với từng cá thể cộng lại.
05:34
DurkheimDurkheim calledgọi là this levelcấp độ the levelcấp độ of the sacredLinh thiêng
123
319000
3000
Durkheim gọi cấp độ này là
cấp độ thiêng liêng
05:37
because he believedtin that the functionchức năng of religiontôn giáo
124
322000
2000
vì ông cho rằng
chức năng của tôn giáo
05:39
was to uniteđoàn kết people into a groupnhóm,
125
324000
2000
là nhằm hợp nhất mọi người
thành một nhóm,
05:41
into a moralđạo đức communitycộng đồng.
126
326000
3000
trong một cộng đồng đạo đức.
05:44
DurkheimDurkheim believedtin that anything that unitesđoàn kết us
127
329000
3000
Durkheim tin rằng
bất kỳ thứ gì hợp nhất chúng ta
05:47
takes on an airkhông khí of sacrednessthiêng liêng.
128
332000
2000
đều có giá trị thiêng liêng.
05:49
And onceMột lần people circlevòng tròn around
129
334000
2000
Và một khi con người được bao bọc
05:51
some sacredLinh thiêng objectvật or valuegiá trị,
130
336000
2000
bởi một mục tiêu
hay một giá trị thiêng liêng nào đó,
05:53
they'llhọ sẽ then work as a teamđội and fightchiến đấu to defendphòng thủ it.
131
338000
3000
họ sẽ cùng nhau làm việc
và đấu tranh để bảo vệ nó.
05:56
DurkheimDurkheim wroteđã viết
132
341000
2000
Durkheim đã viết
05:58
about a setbộ of intensecường độ cao collectivetập thể emotionscảm xúc
133
343000
2000
về một loạt những xúc cảm mạnh mẽ
mang tính tập thể
06:00
that accomplishhoàn thành this miraclephép màu of E pluribusPluribus unumUnum,
134
345000
3000
giúp đạt được điều kỳ diệu
có tên E pluribus unum này,
06:03
of makingchế tạo a groupnhóm out of individualscá nhân.
135
348000
2000
từ việc tập hợp những cá thể lại thành nhóm.
06:05
Think of the collectivetập thể joyvui sướng in BritainVương Quốc Anh
136
350000
3000
Hãy nghĩ về niềm vui chung của nước Anh
06:08
on the day WorldTrên thế giới WarChiến tranh IIII endedđã kết thúc.
137
353000
3000
vào ngày Thế chiến thứ II chấm dứt.
06:11
Think of the collectivetập thể angerSự phẫn nộ in TahrirTahrir SquareQuảng trường,
138
356000
3000
Nghĩ về cơn thịnh nộ tập thể
trên quảng trường Tahrir,
06:14
which broughtđưa down a dictatornhà độc tài.
139
359000
3000
đã lật đổ một nhà độc tài.
06:17
And think of the collectivetập thể griefđau buồn
140
362000
2000
Nghĩ về nỗi đau chung
06:19
in the UnitedVương StatesTiểu bang
141
364000
2000
ở nước Mỹ
06:21
that we all feltcảm thấy, that broughtđưa us all togethercùng với nhau,
142
366000
3000
mà tất cả chúng ta đều cảm thấy,
điều đã đưa chúng ta lại gần nhau
06:24
after 9/11.
143
369000
3000
từ sau sự kiện 11/9
06:27
So let me summarizetóm tắt where we are.
144
372000
3000
Vậy thì, hãy để tôi tổng kết
về hiện trạng của chúng ta.
06:30
I'm sayingnói that the capacitysức chứa for self-transcendencetự siêu
145
375000
2000
Tôi đang nói rằng
khả năng chuyển hóa tinh thần
06:32
is just a basiccăn bản partphần of beingđang humanNhân loại.
146
377000
3000
chỉ là một phần tất yếu của con người.
06:35
I'm offeringchào bán the metaphorphép ẩn dụ
147
380000
2000
Và tôi đưa ra phép ẩn dụ
06:37
of a staircasecầu thang in the mindlí trí.
148
382000
2000
về một chiếc cầu thang trong tâm trí.
06:39
I'm sayingnói we are HomoHomo duplexDuplex
149
384000
2000
Và chúng ta là Homo duplex
06:41
and this staircasecầu thang takes us up from the profaneprofane levelcấp độ
150
386000
3000
và chiếc thang này đưa chúng ta
từ ngưỡng trần tục
06:44
to the levelcấp độ of the sacredLinh thiêng.
151
389000
2000
tới ngưỡng thiêng liêng.
06:46
When we climbleo that staircasecầu thang,
152
391000
2000
Khi chúng ta trèo lên nó,
06:48
self-interestsự quan tâm fadesmờ dần away,
153
393000
2000
những mưu cầu cá nhân tan biến,
06:50
we becometrở nên just much lessít hơn self-interestedtự quan tâm,
154
395000
2000
ta trở nên bớt vị kỷ hơn,
06:52
and we feel as thoughTuy nhiên we are better, noblernobler
155
397000
2000
ta cảm thấy như thể
mình trở nên tốt hơn, cao quý hơn
06:54
and somehowbằng cách nào đó upliftednổi lên.
156
399000
3000
và theo một cách nào đó, được nâng đỡ
06:57
So here'sđây là the million-dollartriệu đô la questioncâu hỏi
157
402000
3000
Và sau đây là một câu hỏi đắt giá
07:00
for socialxã hội scientistscác nhà khoa học like me:
158
405000
2000
cho một nhà nghiên cứu khoa học xã hội
như tôi đây:
07:02
Is the staircasecầu thang
159
407000
2000
Liệu chiếc thang kia
07:04
a featuređặc tính of our evolutionarytiến hóa designthiết kế?
160
409000
3000
có phải là một nhân tố
trong mô thức tiến hóa của chúng ta?
07:07
Is it a productsản phẩm of naturaltự nhiên selectionlựa chọn,
161
412000
3000
Liệu nó có phải là
một sản phẩm của chọn lọc tự nhiên,
07:10
like our handstay?
162
415000
2000
như đôi bàn tay này?
07:12
Or is it a buglỗi, a mistakesai lầm in the systemhệ thống --
163
417000
3000
Hay đó là một lỗ hổng, một lỗi hệ thống -
07:15
this religiousTôn giáo stuffđồ đạc is just something
164
420000
2000
và thứ tôn giáo này chỉ đơn giản là
07:17
that happensxảy ra when the wiresDây điện crossvượt qua in the brainóc --
165
422000
3000
thứ gì đó diễn ra
khi những dây thần kinh giao nhau -
07:20
JillJill has a strokeCú đánh and she has this religiousTôn giáo experiencekinh nghiệm,
166
425000
2000
Jill bị đột quị
và cô đã rơi vào trải nghiệm tâm linh này,
07:22
it's just a mistakesai lầm?
167
427000
2000
Liệu đó có phải chỉ là tình cờ?
07:24
Well manynhiều scientistscác nhà khoa học who studyhọc religiontôn giáo take this viewlượt xem.
168
429000
4000
Có rất nhiều nhà khoa học về tôn giáo
chọn lựa quan điểm này
07:28
The NewMới AtheistsNgười vô thần, for examplethí dụ,
169
433000
2000
Những người vô thần mới, làm ví dụ,
07:30
arguetranh luận that religiontôn giáo is a setbộ of memesmemes,
170
435000
2000
họ tranh luận rằng
tôn giáo là một chuỗi những virus,
07:32
sortsắp xếp of parasitický sinh trùng memesmemes,
171
437000
2000
một kiểu virus ký sinh,
07:34
that get insidephía trong our mindstâm trí
172
439000
2000
đã chui vào đầu chúng ta
07:36
and make us do all kindscác loại of crazykhùng religiousTôn giáo stuffđồ đạc,
173
441000
3000
và khiến ta gây ra
đủ trò tâm linh điên rồ
07:39
self-destructivephá hoại stuffđồ đạc, like suicidetự tử bombingném bom.
174
444000
2000
những thứ tự làm hại bản thân,
chẳng hạn như là đánh bom liều chết ,
07:41
And after all,
175
446000
2000
Và suy cho cùng,
07:43
how could it ever be good for us
176
448000
2000
liệu có tốt không
07:45
to losethua ourselveschúng ta?
177
450000
2000
nếu chúng ta đánh mất bản thân mình?
07:47
How could it ever be adaptivethích nghi
178
452000
2000
Làm sao mà các sinh vật
07:49
for any organismcơ thể
179
454000
2000
lại trở nên thích ứng tốt hơn
07:51
to overcomevượt qua self-interestsự quan tâm?
180
456000
3000
nếu vượt qua được sự vị kỷ?
07:54
Well let me showchỉ you.
181
459000
2000
Hãy để tôi cho các bạn xem.
07:56
In "The DescentGốc of Man,"
182
461000
2000
Trong "Nguồn gốc loài người,"
07:58
CharlesCharles DarwinDarwin wroteđã viết a great dealthỏa thuận
183
463000
2000
Charles Darwin đã viết rất nhiều
08:00
about the evolutionsự phát triển of moralityđạo đức --
184
465000
2000
về sự tiến hóa của đạo đức -
08:02
where did it come from, why do we have it.
185
467000
3000
chúng đến từ đâu,
tại sao chúng ta lại có nó.
08:05
DarwinDarwin notedlưu ý that manynhiều of our virtuesĐức tính
186
470000
2000
Darwin viết rằng
có rất nhiều đức giá trị của chúng ta
08:07
are of very little use to ourselveschúng ta,
187
472000
2000
chẳng có mấy ý nghĩa,
08:09
but they're of great use to our groupscác nhóm.
188
474000
2000
nhưng lại rất có lợi cho tập thể.
08:11
He wroteđã viết about the scenariokịch bản
189
476000
2000
Ông đã viết về một tình huống
08:13
in which two tribescác bộ lạc of earlysớm humanscon người
190
478000
2000
trong đó hai bộ tộc người
08:15
would have come in contacttiếp xúc and competitioncuộc thi.
191
480000
2000
có thể đã gặp gỡ và cạnh tranh với nhau.
08:17
He said, "If the one tribebộ lạc includedbao gồm
192
482000
3000
Ông viết, "Nếu một bộ tộc bao gồm
08:20
a great numbercon số of courageousdũng cảm, sympatheticthông cảm
193
485000
2000
một số đông những người
dũng cảm, biết cảm thông
08:22
and faithfulTrung thành memberscác thành viên
194
487000
2000
và những thành viên trung thành
08:24
who are always readysẳn sàng to aidviện trợ and defendphòng thủ eachmỗi other,
195
489000
2000
những người luôn sẵn sàng viện trợ
và bảo vệ những người khác,
08:26
this tribebộ lạc would succeedthành công better
196
491000
2000
bộ tộc đó sẽ thành công hơn
08:28
and conquerchinh phục the other."
197
493000
2000
và chế ngự được bộ tộc còn lại."
08:30
He wentđã đi on to say that "SelfishÍch kỷ and contentiouscãi nhau people
198
495000
2000
Ông tiếp tục nói
"Những người ích kỷ và hay gây gổ
08:32
will not coherecohere,
199
497000
2000
sẽ không thể liên kết lại,
08:34
and withoutkhông có coherencesự gắn kết
200
499000
2000
mà nếu thiếu đi sự liên kết,
08:36
nothing can be effectedthực hiện."
201
501000
2000
không có gì có thể thành công."
08:38
In other wordstừ ngữ,
202
503000
2000
Nói cách khác,
08:40
CharlesCharles DarwinDarwin believedtin
203
505000
2000
Charles Darwin tin vào
08:42
in groupnhóm selectionlựa chọn.
204
507000
2000
sự chọn lọc nhóm
08:44
Now this ideaý kiến has been very controversialgây tranh cãi for the last 40 yearsnăm,
205
509000
3000
Thực sự là ý tưởng này đã gây ra
rất nhiều tranh cãi trong suốt 40 năm qua,
08:47
but it's about to make a majorchính comebacksự trở lại this yearnăm,
206
512000
3000
và nó sẽ lại dấy lên dư luận một lần nữa
vào năm nay,
08:50
especiallyđặc biệt after E.O. Wilson'sWilson booksách comesđến out in AprilTháng tư,
207
515000
3000
nhất là sau khi cuốn sách của E.O. WIlson
ra mắt vào tháng 4,
08:53
makingchế tạo a very strongmạnh casetrường hợp
208
518000
2000
tranh luận rất mạnh bạo rằng
08:55
that we, and severalmột số other speciesloài,
209
520000
2000
chúng ta, và nhiều loài khác nữa,
08:57
are productscác sản phẩm of groupnhóm selectionlựa chọn.
210
522000
2000
là sản phẩm của sự chọn lọc nhóm.
08:59
But really the way to think about this
211
524000
2000
Nhưng thực sự, cách nghĩ đúng đắn về vấn đề này
09:01
is as multilevelđa cấp selectionlựa chọn.
212
526000
2000
là sự chọn lọc đa tầng lớp.
09:03
So look at it this way:
213
528000
2000
Hãy nhìn theo hướng này:
09:05
You've got competitioncuộc thi going on withinbên trong groupscác nhóm and acrossbăng qua groupscác nhóm.
214
530000
3000
Bạn phải đối mặt với sự cạnh tranh trong nhóm
cũng như giữa các nhóm.
09:08
So here'sđây là a groupnhóm of guys on a collegetrường đại học crewphi hành đoàn teamđội.
215
533000
3000
Giả dụ đây là một nhóm chèo thuyền
trong trường đại học.
09:11
WithinTrong vòng this teamđội
216
536000
2000
Trong nội bộ nhóm
09:13
there's competitioncuộc thi.
217
538000
2000
có sự cạnh tranh
09:15
There are guys competingcạnh tranh with eachmỗi other.
218
540000
2000
Có những người đang cạnh tranh dữ dội
với những người còn lại.
09:17
The slowestchậm nhất rowerstay chèo, the weakestyếu nhất rowerstay chèo, are going to get cutcắt tỉa from the teamđội.
219
542000
3000
Người chèo thuyền chậm nhất và yếu nhất
sẽ bị loại khỏi đội.
09:20
And only a fewvài of these guys are going to go on in the sportmôn thể thao.
220
545000
2000
Và có rất ít trong số họ
đi sâu vào được bộ môn thể thao.
09:22
Maybe one of them will make it to the OlympicsThế vận hội.
221
547000
3000
Có lẽ một trong số họ
có thể vào đến Olympics.
09:25
So withinbên trong the teamđội,
222
550000
2000
Vậy là trong nội bộ nhóm,
09:27
theirhọ interestssở thích are actuallythực ra pittedđọ sức againstchống lại eachmỗi other.
223
552000
3000
lợi ích của mỗi người
xung đột với những người khác
09:30
And sometimesđôi khi it would be advantageousthuận lợi
224
555000
2000
Và đôi khi sẽ có lợi hơn
09:32
for one of these guys
225
557000
2000
cho một trong số những chàng trai này
09:34
to try to sabotagephá hoại the other guys.
226
559000
2000
nếu họ tìm cách ngầm hại những người khác.
09:36
Maybe he'llĐịa ngục badmouthBADMOUTH his chiefgiám đốc rivalđối thủ
227
561000
2000
Có lẽ cậu ta sẽ nói xấu đối thủ chính của mình
09:38
to the coachhuấn luyện viên.
228
563000
2000
với huấn luyện viên.
09:40
But while that competitioncuộc thi is going on
229
565000
2000
Thế nhưng khi cuộc đua đang diễn ra
09:42
withinbên trong the boatthuyền,
230
567000
2000
ngay trong chiếc thuyền này,
09:44
this competitioncuộc thi is going on acrossbăng qua boatsthuyền.
231
569000
3000
sự cạnh trạnh này diễn ra
giữa những chiếc thuyền.
09:47
And onceMột lần you put these guys in a boatthuyền competingcạnh tranh with anotherkhác boatthuyền,
232
572000
3000
Và một khi bạn đặt những chàng trai này
vào một chiếc thuyền để đua với một chiếc khác,
09:50
now they'vehọ đã got no choicelựa chọn but to cooperatehợp tác
233
575000
2000
họ sẽ không có lựa chọn nào khác
ngoài hợp tác
09:52
because they're all in the sametương tự boatthuyền.
234
577000
3000
bởi vì họ đang ở trên cùng một chiếc thuyền.
09:55
They can only winthắng lợi
235
580000
2000
Họ chỉ có thể chiến thắng
09:57
if they all pullkéo togethercùng với nhau as a teamđội.
236
582000
2000
nếu chèo thuyền như một đội.
09:59
I mean, these things soundâm thanh tritesáo,
237
584000
2000
Có lẽ những thứ này
nghe đã nhàm tai với bạn,
10:01
but they are deepsâu evolutionarytiến hóa truthssự thật.
238
586000
2000
nhưng thực ra, chúng là những bài học sâu sắc
về sự tiến hóa .
10:03
The mainchủ yếu argumenttranh luận againstchống lại groupnhóm selectionlựa chọn
239
588000
2000
Phản biện chính của thuyết chọn lọc nhóm này
10:05
has always been
240
590000
2000
đó là
10:07
that, well sure, it would be nicetốt đẹp to have a groupnhóm of cooperatorscooperators,
241
592000
3000
vâng, đúng vậy, thật tuyệt
khi có một nhóm những người biết hợp tác,
10:10
but as soonSớm as you have a groupnhóm of cooperatorscooperators,
242
595000
2000
nhưng ngay khi bạn có một nhóm
những người hợp tác với nhau,
10:12
they're just going to get takenLấy over by free-ridersngười đi miễn phí,
243
597000
3000
họ rồi sẽ bị đạp đổ bởi
những kẻ lợi dụng, ăn không ngồi rồi,
10:15
individualscá nhân that are going to exploitkhai thác the hardcứng work of the othersKhác.
244
600000
3000
những cá nhân sẽ bóc lột
sự chăm chỉ của những người khác.
10:18
Let me illustrateMinh họa this for you.
245
603000
2000
Để tôi minh họa điều này cho bạn xem.
10:20
SupposeGiả sử we'vechúng tôi đã got a groupnhóm of little organismssinh vật --
246
605000
3000
Giả dụ chúng ta
có một nhóm những sinh vật nhỏ -
10:23
they can be bacteriavi khuẩn, they can be hamsterschuột đồng; it doesn't mattervấn đề what --
247
608000
3000
chúng có thể là vi khuẩn, có thể là chuột đồng;
điều đó không quan trọng -
10:26
and let's supposegiả sử that this little groupnhóm here, they evolvedphát triển to be cooperativehợp tác xã.
248
611000
3000
và hãy giả dụ rằng nhóm nhỏ này,
dần tiến hóa trở nên có tính hợp tác.
10:29
Well that's great. They grazeăn cỏ, they defendphòng thủ eachmỗi other,
249
614000
2000
Chà điều đó tuyệt đấy.
Chúng bảo vệ lẫn nhau,
10:31
they work togethercùng với nhau, they generatetạo ra wealthsự giàu có.
250
616000
3000
chúng làm việc với nhau,
chúng tạo ra sự thịnh vượng.
10:34
And as you'llbạn sẽ see in this simulationmô phỏng,
251
619000
2000
Và bạn sẽ thấy rằng
trong mô phỏng này,
10:36
as they interacttương tác they gainthu được pointsđiểm, as it were, they growlớn lên,
252
621000
3000
khi chúng tiếp xúc, chúng giành điểm,
và rồi thì chúng phát triển,
10:39
and when they'vehọ đã doubledtăng gấp đôi in sizekích thước, you'llbạn sẽ see them splitphân chia,
253
624000
2000
và khi chúng đã phát triển kích thước lên gấp đôi,
bạn sẽ thấy chúng bị chia thành hai nhóm,
10:41
and that's how they reproducetái sản xuất and the populationdân số growsmọc.
254
626000
2000
và đó là cách
mà chúng tự tái tạo và gia tăng dân số.
10:43
But supposegiả sử then that one of them mutatesđột biến.
255
628000
3000
Thế nhưng giả dụ một trong số chúng biến dị.
10:46
There's a mutationđột biến in the genegen
256
631000
2000
Có biến dị trong gene
10:48
and one of them mutatesđột biến to followtheo a selfishích kỷ strategychiến lược.
257
633000
2000
và một trong số chúng
đi theo một chiến lược ích kỷ.
10:50
It takes advantagelợi thế of the othersKhác.
258
635000
2000
Nó lợi dụng những con khác.
10:52
And so when a greenmàu xanh lá interactstương tác with a bluemàu xanh da trời,
259
637000
3000
Và khi một con xanh lá
tiếp xúc với một con xanh dương,
10:55
you'llbạn sẽ see the greenmàu xanh lá getsđược largerlớn hơn and the bluemàu xanh da trời getsđược smallernhỏ hơn.
260
640000
2000
bạn sẽ thấy con xanh lá to lớn hơn,
còn con xanh trở nên nhỏ đi.
10:57
So here'sđây là how things playchơi out.
261
642000
2000
Và rồi đó là cách mà mọi thứ diễn ra.
10:59
We startkhởi đầu with just one greenmàu xanh lá,
262
644000
2000
Chúng ta chỉ cần một con xanh lá thôi,
11:01
and as it interactstương tác
263
646000
2000
và khi chúng tiếp xúc với phần còn lại
11:03
it gainslợi ích wealthsự giàu có or pointsđiểm or foodmón ăn.
264
648000
3000
nó dành được sức mạnh,
điểm số, hay là thức ăn.
11:06
And in shortngắn ordergọi món, the cooperatorscooperators are donelàm xong for.
265
651000
3000
Và chỉ trong một thời gian ngắn,
số phận những kẻ biết hợp tác thế là chấm dứt.
11:09
The free-ridersngười đi miễn phí have takenLấy over.
266
654000
3000
Những kẻ lợi dụng đã lật đổ nó.
11:12
If a groupnhóm cannotkhông thể solvegiải quyết the free-riderrider miễn phí problemvấn đề
267
657000
3000
Nếu tập thể không thể giải quyết vấn đề
về những kẻ lợi dụng
11:15
then it cannotkhông thể reapgặt hái the benefitslợi ích of cooperationhợp tác
268
660000
3000
thì nó cũng không thể được hưởng
lợi ích của việc hợp tác
11:18
and groupnhóm selectionlựa chọn cannotkhông thể get startedbắt đầu.
269
663000
3000
và vì vậy bản thân việc chọn lọc
chẳng thế được tiến hành.
11:21
But there are solutionscác giải pháp to the free-riderrider miễn phí problemvấn đề.
270
666000
2000
Thế nhưng, vẫn tồn tại những giải pháp
cho vấn nạn này.
11:23
It's not that hardcứng a problemvấn đề.
271
668000
2000
Đó không phải là một vấn đề quá khó.
11:25
In factthực tế, naturethiên nhiên has solvedđã được giải quyết it manynhiều, manynhiều timeslần.
272
670000
3000
Thực tế là, tự nhiên đã giải quyết được nó
vô số lần.
11:28
And nature'sthiên nhiên favoriteyêu thích solutiondung dịch
273
673000
2000
Và giải pháp yêu thích của tự nhiên
11:30
is to put everyonetất cả mọi người in the sametương tự boatthuyền.
274
675000
3000
Đó là đưa tất cả mọi người
vào cùng một chiếc thuyền.
11:33
For examplethí dụ,
275
678000
2000
Lấy ví dụ,
11:35
why is it that the mitochondriaty thể in everymỗi celltế bào
276
680000
3000
tại sao ADN ty thế trong mỗi tế bào
11:38
has its ownsở hữu DNADNA,
277
683000
2000
lại có một ADN riêng của nó
11:40
totallyhoàn toàn separatetách rời from the DNADNA in the nucleushạt nhân?
278
685000
3000
tách biệt hoàn toàn với ADN trong nhân?
11:43
It's because they used to be
279
688000
2000
Đó là bởi vì trước kia từng tồn tại
11:45
separatetách rời free-livingtự do sống bacteriavi khuẩn
280
690000
2000
những vi khuẩn tự do
11:47
and they cameđã đến togethercùng với nhau
281
692000
2000
và chúng đã cùng với nhau
11:49
and becameđã trở thành a superorganismsuperorganism.
282
694000
2000
trở thành một tổ chức siêu việt hơn.
11:51
SomehowBằng cách nào đó or other -- maybe one swallowednuốt anotherkhác; we'lltốt never know exactlychính xác why --
283
696000
3000
Bằng cách nào đó - có lẽ là một vi khuẩn
nuốt con còn lại; ta không biết chính xác -
11:54
but onceMột lần they got a membranemàng around them,
284
699000
2000
nhưng một khi
chúng có màng bao quanh,
11:56
they were all in the sametương tự membranemàng,
285
701000
2000
tức là chúng cùng nằm trong một chiếc màng,
11:58
now all the wealth-createdtạo ra sự giàu có divisionphân chia of laborlao động,
286
703000
3000
vậy là tất cả các phân công lao động,
12:01
all the greatnesssự vĩ đại createdtạo by cooperationhợp tác,
287
706000
2000
tất cả những sự vĩ đại
được gây dựng bởi sự hợp tác,
12:03
staysở lại lockedbị khóa insidephía trong the membranemàng
288
708000
2000
bị khóa bên trong chiếc màng đó
12:05
and we'vechúng tôi đã got a superorganismsuperorganism.
289
710000
3000
và chúng ta có được một cơ quan siêu việt.
12:08
And now let's rerunchạy lại the simulationmô phỏng
290
713000
2000
Giờ hãy tiếp tục với mô hình giả lập
12:10
puttingđặt one of these superorganismssuperorganisms
291
715000
2000
đưa một trong những cơ quan này
12:12
into a populationdân số of free-ridersngười đi miễn phí, of defectorsdefectors, of cheatersgian lận
292
717000
3000
vào một môi trường có những kẻ lợi dụng,
những kẻ ngoan trá, lừa dối
12:15
and look what happensxảy ra.
293
720000
3000
và hãy xem điều gì sẽ xảy ra.
12:18
A superorganismsuperorganism can basicallyvề cơ bản take what it wants.
294
723000
2000
Cơ quan siêu việt này có thể lấy
bất kỳ thứ gì mà nó muốn.
12:20
It's so biglớn and powerfulquyền lực and efficienthiệu quả
295
725000
3000
Nó quá lớn mạnh và hiệu quả tới nỗi
12:23
that it can take resourcestài nguyên
296
728000
2000
có thể chiếm lấy tài nguyên
12:25
from the greensrau xanh, from the defectorsdefectors, the cheatersgian lận.
297
730000
4000
của những con màu xanh,
những kẻ phá hoại, ăn gian.
12:29
And prettyđẹp soonSớm the wholetoàn thể populationdân số
298
734000
2000
Và không sớm thì muộn,
12:31
is actuallythực ra composedsáng tác of these newMới superorganismssuperorganisms.
299
736000
3000
môi trường này dần chỉ còn t
oàn những cơ quan siêu việt mới được hình thành.
12:34
What I've shownđược hiển thị you here
300
739000
2000
Những gì tôi vừa cho bạn xem
12:36
is sometimesđôi khi calledgọi là a majorchính transitionquá trình chuyển đổi
301
741000
2000
đôi lúc được gọi là chuyển biến trọng đại
12:38
in evolutionarytiến hóa historylịch sử.
302
743000
3000
trong lịch sử tiến hóa.
12:41
Darwin'sDarwin lawspháp luật don't changethay đổi,
303
746000
2000
Thuyết của Darwin không hề thay đổi,
12:43
but now there's a newMới kindloại of playerngười chơi on the fieldcánh đồng
304
748000
3000
nhưng giờ đây
có những người chơi mới trong cuộc chơi này
12:46
and things beginbắt đầu to look very differentkhác nhau.
305
751000
3000
và mọi thứ trông khác đi rất nhiều.
12:49
Now this transitionquá trình chuyển đổi was not a one-timemột thời gian freakquái vật of naturethiên nhiên
306
754000
2000
Và sự biến chuyển này không phải chỉ là
một diễn biến tự nhiên
12:51
that just happenedđã xảy ra with some bacteriavi khuẩn.
307
756000
2000
chỉ xảy ra với một vài loài vi khuẩn.
12:53
It happenedđã xảy ra again
308
758000
2000
Nó đã diễn ra một lần nữa
12:55
about 120 or a 140 milliontriệu yearsnăm agotrước
309
760000
2000
vào khoảng 120 hay 140 triệu năm về trước
12:57
when some solitaryđơn độc waspsong bắp cày
310
762000
3000
khi một số con ong bắp cày đơn độc
13:00
beganbắt đầu creatingtạo little simpleđơn giản, primitivenguyên thủy
311
765000
2000
bắt đầu tạo dựng
một cách đơn giản và cổ lỗ,
13:02
neststổ, or hivesphát ban.
312
767000
3000
những tổ ong.
13:05
OnceMột lần severalmột số waspsong bắp cày were all togethercùng với nhau in the sametương tự hivetổ ong,
313
770000
3000
Một khi vài con ong
đều cùng ở trong cái tổ này,
13:08
they had no choicelựa chọn but to cooperatehợp tác,
314
773000
2000
chúng không còn lựa chọn nào khác
ngoài việc hợp tác,
13:10
because prettyđẹp soonSớm they were lockedbị khóa into competitioncuộc thi
315
775000
2000
bởi vì rất nhanh thôi,
chúng sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh
13:12
with other hivesphát ban.
316
777000
2000
từ những tổ ong khác.
13:14
And the mostphần lớn cohesivegắn kết hivesphát ban wonthắng,
317
779000
2000
Và tổ nào liên kết chặt chẽ nhất
sẽ giành chiến thắng,
13:16
just as DarwinDarwin said.
318
781000
2000
đúng như Darwin đã nói.
13:18
These earlysớm waspsong bắp cày
319
783000
2000
Những con ong bắp cày này
13:20
gaveđưa ra risetăng lên to the beescon ong and the antskiến
320
785000
2000
phát triển thành ong và kiến
13:22
that have coveredbao phủ the worldthế giới
321
787000
2000
ngập tràn trên thế giới
13:24
and changedđã thay đổi the biospheresinh quyển.
322
789000
2000
và thay đổi sinh quyển.
13:26
And it happenedđã xảy ra again,
323
791000
2000
Và sự biến chuyển này lại tiếp tục xảy ra,
13:28
even more spectacularlyngoạn mục,
324
793000
2000
thậm chí còn kỳ diệu hơn,
13:30
in the last half-millionnửa triệu yearsnăm
325
795000
2000
trong nửa triệu năm trước đây,
13:32
when our ownsở hữu ancestorstổ tiên
326
797000
2000
khi chính tổ tiên của chúng ta
13:34
becameđã trở thành culturalvăn hoá creaturessinh vật,
327
799000
2000
trở thành những sinh vật có văn hóa,
13:36
they cameđã đến togethercùng với nhau around a hearthlò sưởi or a campfirelửa trại,
328
801000
3000
họ quây quần quanh những đống lửa,
13:39
they dividedchia laborlao động,
329
804000
2000
họ phân chia lao động,
13:41
they beganbắt đầu paintingbức vẽ theirhọ bodiescơ thể, they spokenói theirhọ ownsở hữu dialectsphương ngữ,
330
806000
3000
họ bắt đầu tô vẽ lên người,
họ nói những ngôn ngữ địa phương của riêng mình,
13:44
and eventuallycuối cùng they worshipedthờ theirhọ ownsở hữu godsthần.
331
809000
3000
và dần dà, họ tôn thờ những vị thần của riêng họ.
13:47
OnceMột lần they were all in the sametương tự tribebộ lạc,
332
812000
2000
Một khi họ ở trong cùng một tộc người,
13:49
they could keep the benefitslợi ích of cooperationhợp tác lockedbị khóa insidephía trong.
333
814000
3000
họ có thể gìn giữ được
những lợi ích của sự hợp tác trong bộ tộc đó.
13:52
And they unlockedmở khóa the mostphần lớn powerfulquyền lực forcelực lượng
334
817000
2000
Và họ đã mở ra
những tiềm lực mạnh mẽ nhất
13:54
ever knownnổi tiếng on this planethành tinh,
335
819000
2000
chưa từng thấy trên hành tinh này
13:56
which is humanNhân loại cooperationhợp tác --
336
821000
2000
đó chính là hợp tác giữa con người --
13:58
a forcelực lượng for constructionxây dựng
337
823000
2000
một sức mạnh giúp cho việc xây dựng
14:00
and destructionsự phá hủy.
338
825000
3000
và phá hoại.
14:03
Of coursekhóa học, humanNhân loại groupscác nhóm are nowherehư không nearở gần as cohesivegắn kết
339
828000
2000
Dĩ nhiên, con người không thể
hợp tác chặt chẽ được
14:05
as beehivestổ ong.
340
830000
2000
như những chú ong kia.
14:07
HumanCon người groupscác nhóm mayTháng Năm look like hivesphát ban for briefngắn gọn momentskhoảnh khắc,
341
832000
3000
Bộ tộc người chỉ trông giống tổ ong
trong một khoảng thời gian ngắn,
14:10
but they tendcó xu hướng to then breakphá vỡ apartxa nhau.
342
835000
2000
rồi thì chúng có xu hướng đổ vỡ.
14:12
We're not lockedbị khóa into cooperationhợp tác the way beescon ong and antskiến are.
343
837000
3000
Chúng ta hiện giờ không còn bị kìm kẹp
trong việc hợp tác với nhau như loài ong và kiến.
14:15
In factthực tế, oftenthường xuyên,
344
840000
2000
Trên thực tế, thông thường,
14:17
as we'vechúng tôi đã seenđã xem happenxảy ra in a lot of the ArabẢ Rập SpringMùa xuân revoltscuộc nổi dậy,
345
842000
2000
như chúng ta đã thấy rất nhiều
trong những cuộc biểu tình Mùa Xuân Ả-rập
14:19
oftenthường xuyên those divisionsđơn vị are alongdọc theo religiousTôn giáo linesđường dây.
346
844000
4000
thông thường, sự phân chia
xảy ra giữa những dòng tôn giáo.
14:23
NonethelessTuy nhiên, when people do come togethercùng với nhau
347
848000
3000
Mặc dù vậy, khi con người thực sự đến với nhau
14:26
and put themselvesbản thân họ all into the sametương tự movementphong trào,
348
851000
2000
cùng sống chung trong một làn sóng,
14:28
they can movedi chuyển mountainsnúi.
349
853000
3000
họ có thể chuyển núi dời sông.
14:31
Look at the people in these photosảnh I've been showinghiển thị you.
350
856000
3000
Hãy nhìn những người trong những bức ảnh
mà tôi đang trình chiếu cho bạn
14:34
Do you think they're there
351
859000
2000
Bạn có cho rằng họ ở đó
14:36
pursuingtheo đuổi theirhọ self-interestsự quan tâm?
352
861000
2000
là để theo đuổi mục đích cá nhân không?
14:38
Or are they pursuingtheo đuổi communalchung interestquan tâm,
353
863000
3000
Hay đang theo đuổi mục đích của tập thế,
14:41
which requiresđòi hỏi them to losethua themselvesbản thân họ
354
866000
3000
thứ mà sẽ đòi hỏi ở họ
sự quên mình
14:44
and becometrở nên simplyđơn giản a partphần of a wholetoàn thể?
355
869000
4000
và trở thành của một phần của tập thể?
14:49
Okay, so that was my Talk
356
874000
2000
Bài diễn thuyết của tôi là vậy
14:51
deliveredđã giao hàng in the standardTiêu chuẩn TEDTED way.
357
876000
2000
được trình bày
theo tiêu chuẩn của "TED".
14:53
And now I'm going to give the wholetoàn thể Talk over again
358
878000
2000
Và giờ thì tôi sẽ trình bày
cuộc nói chuyện ấy lại từ đầu
14:55
in threesố ba minutesphút
359
880000
2000
trong ba phút
14:57
in a more full-spectrumđầy đủ-quang phổ sortsắp xếp of way.
360
882000
3000
một cách bao quát hơn.
15:00
(MusicÂm nhạc)
361
885000
2000
(Âm nhạc)
15:02
(VideoVideo) JonathanJonathan HaidtHaidt: We humanscon người have manynhiều varietiesgiống
362
887000
2000
(Video) Jonathan Haidt:
Con người chúng ta có rất nhiều dạng
15:04
of religiousTôn giáo experiencekinh nghiệm,
363
889000
2000
trải nghiệm tôn giáo,
15:06
as WilliamWilliam JamesJames explainedgiải thích.
364
891000
2000
như William James đã giải thích
15:08
One of the mostphần lớn commonchung is climbingleo the secretbí mật staircasecầu thang
365
893000
3000
Một trong những cách thông thường nhất
là trèo lên chiếc thang bí mật
15:11
and losingmất ourselveschúng ta.
366
896000
2000
và quên đi bản thân mình.
15:13
The staircasecầu thang takes us
367
898000
2000
Chiếc thang kia đưa chúng ta
15:15
from the experiencekinh nghiệm of life as profaneprofane or ordinarybình thường
368
900000
3000
từ cuộc sống trần tục và tầm thường
15:18
upwardslên trên to the experiencekinh nghiệm of life as sacredLinh thiêng,
369
903000
2000
vươn tới những trải nghiệm thiêng liêng,
15:20
or deeplysâu sắc interconnectedkết nối.
370
905000
2000
hay gắn bó sâu sắc với nhau.
15:22
We are HomoHomo duplexDuplex,
371
907000
2000
Chúng ta là loài Homo duplex,
15:24
as DurkheimDurkheim explainedgiải thích.
372
909000
2000
như Durkheim đã diễn giải.
15:26
And we are HomoHomo duplexDuplex
373
911000
2000
Và chúng ta là Homo duplex
15:28
because we evolvedphát triển by multilevelđa cấp selectionlựa chọn,
374
913000
2000
bởi vì chúng ta tiến hóa
theo chọn lọc đa tầng lớp,
15:30
as DarwinDarwin explainedgiải thích.
375
915000
3000
như Darwin đã giải thích.
15:33
I can't be certainchắc chắn if the staircasecầu thang is an adaptationthích nghi
376
918000
2000
Tôi không thể chắc chắn rằng
chiếc thang đó giúp cho việc thích nghi
15:35
ratherhơn than a buglỗi,
377
920000
2000
hay đơn giản
là một lỗi hệ thống,
15:37
but if it is an adaptationthích nghi,
378
922000
2000
nhưng nếu nó hỗ trợ cho việc thích nghi,
15:39
then the implicationshàm ý are profoundthâm thúy.
379
924000
2000
thì ý nghĩa của nó là vô cùng quan trọng
15:41
If it is an adaptationthích nghi,
380
926000
2000
Nếu nó là sự thích nghi,
15:43
then we evolvedphát triển to be religiousTôn giáo.
381
928000
3000
thì chúng ta đã tiến hóa
để trở nên tâm linh hơn.
15:46
I don't mean that we evolvedphát triển
382
931000
2000
Tôi không có ý rằng chúng ta tiến hóa
15:48
to jointham gia gigantickhổng lồ organizedtổ chức religionstôn giáo.
383
933000
2000
để tham gia vào những dòng tôn giáo to lớn.
15:50
Those things cameđã đến alongdọc theo too recentlygần đây.
384
935000
2000
Những thứ đó mới xuất hiện gần đây thôi.
15:52
I mean that we evolvedphát triển
385
937000
2000
Ý của tôi là chúng ta tiến hóa
15:54
to see sacrednessthiêng liêng all around us
386
939000
2000
để tìm thấy sự thiêng liêng ở xung quanh mình
15:56
and to jointham gia with othersKhác into teamsđội
387
941000
2000
và để cùng những người khác
tham gia vào tập thể
15:58
and circlevòng tròn around sacredLinh thiêng objectscác đối tượng,
388
943000
2000
được bao quanh bởi những mục đích,
16:00
people and ideasý tưởng.
389
945000
2000
con người, và ý tưởng thiêng liêng.
16:02
This is why politicschính trị is so tribalbộ lạc.
390
947000
3000
Đó là lý do tại sao
chính trị lại mang tính bộ tộc đến thế.
16:05
PoliticsChính trị is partlytừng phần profaneprofane, it's partlytừng phần about self-interestsự quan tâm,
391
950000
3000
Chính trị có phần trần tục,
có phần vị kỷ,
16:08
but politicschính trị is alsocũng thế about sacrednessthiêng liêng.
392
953000
3000
nhưng chính trị cũng có phần thiêng liêng.
16:11
It's about joininggia nhập with othersKhác
393
956000
2000
Đó là việc cùng với người khác
16:13
to pursuetheo đuổi moralđạo đức ideasý tưởng.
394
958000
2000
theo đuổi những tư tưởng đạo đức.
16:15
It's about the eternalvĩnh cửu struggleđấu tranh betweengiữa good and eviltà ác,
395
960000
3000
Đó là sự đấu tranh bất tận
giữa cái tốt và cái xấu,
16:18
and we all believe we're on the good teamđội.
396
963000
3000
mà tất cả chúng ta
đều cho rằng mình đang ở phe tốt.
16:21
And mostphần lớn importantlyquan trọng,
397
966000
2000
Và quan trọng nhất,
16:23
if the staircasecầu thang is realthực,
398
968000
2000
nếu chiếc thang kia là thật,
16:25
it explainsgiải thích the persistentliên tục undercurrentdòng chảy ngầm
399
970000
2000
nó sẽ giải thích được sự bất mãn
16:27
of dissatisfactionkhông hài lòng in modernhiện đại life.
400
972000
2000
dai dẳng và ngấm ngầm
bên trong cuộc sống hiện tại.
16:29
Because humanNhân loại beingschúng sanh are, to some extentphạm vi,
401
974000
3000
Bởi vì loài người chúng ta,
ở một mức độ nào đó,
16:32
hivishhivish creaturessinh vật like beescon ong.
402
977000
2000
cũng giống như loài ong vậy.
16:34
We're beescon ong. We bustedbứt phá out of the hivetổ ong duringsuốt trong the EnlightenmentGiác ngộ.
403
979000
3000
Chúng ta là ong. Chúng ta rời khỏi tổ
trong thời kỳ khải huyền vào thế kỷ 18.
16:37
We brokeđã phá vỡ down the old institutionstổ chức
404
982000
3000
Chúng ta lật đổ những thể chế cũ kỹ
16:40
and broughtđưa libertytự do to the oppressedbị áp bức.
405
985000
2000
và đem tự do tới cho những người bị áp bức.
16:42
We unleashedtung Earth-changingTrái đất thay đổi creativitysáng tạo
406
987000
2000
Chúng ta đem tới sự sáng tạo
làm thay đổi Trái đất
16:44
and generatedtạo ra vastrộng lớn wealthsự giàu có and comfortthoải mái.
407
989000
3000
và tạo dựng sự thịnh vượng và tiện nghi.
16:47
NowadaysNgày nay we flybay around
408
992000
2000
Ngày nay, chúng ta bay lượn xung quanh
16:49
like individualcá nhân beescon ong exultingexulting in our freedomsự tự do.
409
994000
2000
như những con ong hạnh phúc trong tự do.
16:51
But sometimesđôi khi we wonderngạc nhiên:
410
996000
2000
Nhưng đôi lúc ta tự hỏi:
16:53
Is this all there is?
411
998000
2000
Có phải đây là tất cả?
16:55
What should I do with my life?
412
1000000
2000
Ta cần làm gì với cuộc đời mình?
16:57
What's missingmất tích?
413
1002000
2000
Điều gì còn thiếu?
16:59
What's missingmất tích is that we are HomoHomo duplexDuplex,
414
1004000
2000
Điều còn thiếu đó là
chúng ta là loài Homo duplex,
17:01
but modernhiện đại, secularthế tục societyxã hội was builtđược xây dựng
415
1006000
3000
nhưng xã hội thực dụng hiện đại được xây dựng
17:04
to satisfythỏa mãn our lowerthấp hơn, profaneprofane selvesbản thân.
416
1009000
3000
nhằm thỏa mãn những cái tôi thấp hơn, trần tục hơn.
17:07
It's really comfortableThoải mái down here on the lowerthấp hơn levelcấp độ.
417
1012000
3000
Thực sự, ở cấp độ thấp hơn rất thoải mái.
17:10
Come, have a seatghế in my home entertainmentsự giải trí centerTrung tâm.
418
1015000
3000
Hãy tới đây,
hãy đến ngồi trong khu giải trí trong nhà của tôi.
17:13
One great challengethử thách of modernhiện đại life
419
1018000
2000
Một thách thức lớn với cuộc sống hiện đại
17:15
is to find the staircasecầu thang amidtrong bối cảnh all the clutterlộn xộn
420
1020000
3000
đó là tìm thấy chiếc thang
lẫn giữa tất cả những thứ lộn xộn kia
17:18
and then to do something good and noblequý tộc
421
1023000
3000
và làm một cái gì đó tốt và cao quý
17:21
onceMột lần you climbleo to the tophàng đầu.
422
1026000
3000
một khi bạn trèo lên tới đỉnh.
17:24
I see this desirekhao khát in my studentssinh viên at the UniversityTrường đại học of VirginiaVirginia.
423
1029000
3000
Tôi nhìn thấy khao khát này
trong những sinh viên của mình ở Đại học Virginia.
17:27
They all want to find a causenguyên nhân or callingkêu gọi
424
1032000
2000
Họ đều muốn tìm thấy một lý do, hay một tiếng gọi
17:29
that they can throwném themselvesbản thân họ into.
425
1034000
2000
mà họ có thể hoà mình vào trong đó.
17:31
They're all searchingđang tìm kiếm for theirhọ staircasecầu thang.
426
1036000
3000
Họ đều đang kiếm tìm chiếc thang của mình.
17:34
And that givesđưa ra me hopemong
427
1039000
2000
Và điều đó cho tôi hi vọng
17:36
because people are not purelyhoàn toàn selfishích kỷ.
428
1041000
2000
bởi vì con người không hoàn toàn ích kỷ.
17:38
MostHầu hết people long to overcomevượt qua pettinesspettiness
429
1043000
2000
Hầu hết mọi người mong muốn vượt qua
sự hèn mọn
17:40
and becometrở nên partphần of something largerlớn hơn.
430
1045000
2000
và trở thành một phần của cái gì to lớn hơn.
17:42
And this explainsgiải thích the extraordinarybất thường resonancecộng hưởng
431
1047000
3000
Và điều đó giải thích sự vang vọng kỳ diệu
17:45
of this simpleđơn giản metaphorphép ẩn dụ
432
1050000
2000
của phép so sánh ẩn dụ này
17:47
conjuredconjured up nearlyGần 400 yearsnăm agotrước.
433
1052000
3000
được hình thành cách đây 400 năm về trước.
17:50
"No man is an islandĐảo
434
1055000
2000
"Không có ai là một
17:52
entiretoàn bộ of itselfchinh no.
435
1057000
2000
hoang đảo riêng.
17:54
EveryMỗi man is a piececái of the continentlục địa,
436
1059000
3000
Mỗi con người là một phần của lục địa,
17:57
a partphần of the mainchủ yếu."
437
1062000
3000
là một phần của một cái chung."
18:00
JHJH: Thank you.
438
1065000
2000
JH: Xin cảm ơn.
18:02
(ApplauseVỗ tay)
439
1067000
8000
(Vỗ tay)
Translated by Tam Bui
Reviewed by Nhu PHAM

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Jonathan Haidt - Social psychologist
Jonathan Haidt studies how -- and why -- we evolved to be moral and political creatures.

Why you should listen

By understanding more about our moral psychology and its biases, Jonathan Haidt says we can design better institutions (including companies, universities and democracy itself), and we can learn to be more civil and open-minded toward those who are not on our team.

Haidt is a social psychologist whose research on morality across cultures led to his 2008 TED Talk on the psychological roots of the American culture war, and his 2013 TED Talk on how "common threats can make common ground." In both of those talks he asks, "Can't we all disagree more constructively?" Haidt's 2012 TED Talk explored the intersection of his work on morality with his work on happiness to talk about "hive psychology" -- the ability that humans have to lose themselves in groups pursuing larger projects, almost like bees in a hive. This hivish ability is crucial, he argues, for understanding the origins of morality, politics, and religion. These are ideas that Haidt develops at greater length in his book, The Righteous Mind: Why Good People are Divided by Politics and Religion.

Haidt joined New York University Stern School of Business in July 2011. He is the Thomas Cooley Professor of Ethical Leadership, based in the Business and Society Program. Before coming to Stern, Professor Haidt taught for 16 years at the University of Virginia in the department of psychology.

Haidt's writings appear frequently in the New York Times and The Wall Street Journal. He was named one of the top global thinkers by Foreign Policy magazine and by Prospect magazine. Haidt received a B.A. in Philosophy from Yale University, and an M.A. and Ph.D. in Psychology from the University of Pennsylvania.

More profile about the speaker
Jonathan Haidt | Speaker | TED.com