TED2012
Jonathan Haidt: Religion, evolution, and the ecstasy of self-transcendence
Џонатан Хајт: Религија, еволуција, и возбудата што доаѓа од себе-трансценденцијата
Filmed:
Readability: 4.2
1,335,755 views
Психологот Џонатан Хајт поставува едноставно, но сепак тешко прашање: зошто бараме себе-трансенденција? Зошто се обидуваме да се изгубиме самите себе? Водејќи нè низ науката за еволуцијата преку групна селекција, тој предлага еден провокативен одговор.
Jonathan Haidt - Social psychologist
Jonathan Haidt studies how -- and why -- we evolved to be moral and political creatures. Full bio
Jonathan Haidt studies how -- and why -- we evolved to be moral and political creatures. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I have a question for you:
0
0
3000
Имам едно прашање за вас:
00:18
Are you religious?
1
3000
2000
Дали сте религиозни?
00:20
Please raise your hand right now
2
5000
2000
Ве молам кренете ја раката сега
00:22
if you think of yourself as a religious person.
3
7000
3000
доколку себеси се сметате за религиозна личност.
00:25
Let's see, I'd say about three or four percent.
4
10000
3000
Да видиме, јас би рекол околу три или четири проценти.
00:28
I had no idea there were so many believers at a TED Conference.
5
13000
3000
Не знаев дека имало толку верници на една TED Конференција.
00:31
(Laughter)
6
16000
2000
(Смеа)
00:33
Okay, here's another question:
7
18000
2000
Во ред, еве уште едно прашање:
00:35
Do you think of yourself as spiritual
8
20000
2000
Дали се сметате себе си за духовни
00:37
in any way, shape or form? Raise your hand.
9
22000
2000
на било кој начин или форма? Кренете рака.
00:39
Okay, that's the majority.
10
24000
3000
Во ред, тоа се мнозинството.
00:42
My Talk today
11
27000
2000
Мојот говор денеска
00:44
is about the main reason, or one of the main reasons,
12
29000
2000
се однесува на главната причина, или една од главните причини,
00:46
why most people consider themselves
13
31000
2000
зошто повеќето луѓе себе си се сметаат
00:48
to be spiritual in some way, shape or form.
14
33000
2000
за духовни на некаков начин.
00:50
My Talk today is about self-transcendence.
15
35000
3000
Мојот денешен говор се однесува на себе-трансценденцијата.
00:53
It's just a basic fact about being human
16
38000
3000
Да се биде човек значи дека е сосем
00:56
that sometimes the self seems to just melt away.
17
41000
3000
нормално понекогаш егото да се стопи.
00:59
And when that happens,
18
44000
2000
А кога тоа ќе се случи,
01:01
the feeling is ecstatic
19
46000
3000
тогаш чувството е како екстаза
01:04
and we reach for metaphors of up and down
20
49000
2000
и тогаш почнуваме да користиме метафори
01:06
to explain these feelings.
21
51000
2000
за да ги опишеме овие чувства.
01:08
We talk about being uplifted
22
53000
2000
Кажуваме дека сме
01:10
or elevated.
23
55000
2000
биле возвишени.
01:12
Now it's really hard to think about anything abstract like this
24
57000
3000
Навистина е тешко да размислуваме за една ваква апстрактна појава
01:15
without a good concrete metaphor.
25
60000
2000
без притоа да имаме конкретна метафора.
01:17
So here's the metaphor I'm offering today.
26
62000
3000
Еве ја метафората што ви ја нудам денес.
01:20
Think about the mind as being like a house with many rooms,
27
65000
3000
Мислете за умот како куќа со многу соби, притоа
01:23
most of which we're very familiar with.
28
68000
3000
повеќето од нив ни се познати.
01:26
But sometimes it's as though a doorway appears
29
71000
3000
Но, понекогаш како од никаде се појавува
01:29
from out of nowhere
30
74000
2000
врата, која
01:31
and it opens onto a staircase.
31
76000
3000
се отвара кон некакви скалила.
01:34
We climb the staircase
32
79000
2000
Се качуваме по скалите
01:36
and experience a state of altered consciousness.
33
81000
4000
и доживуваме состојба на поинаква свест.
01:40
In 1902,
34
85000
2000
Во 1902 година,
01:42
the great American psychologist William James
35
87000
2000
големиот американски психолог Вилијам Џејмс
01:44
wrote about the many varieties of religious experience.
36
89000
3000
пишувал за многуте видови на религиозни доживувања.
01:47
He collected all kinds of case studies.
37
92000
2000
Собирал и проучувал секаков вид на лични примери.
01:49
He quoted the words of all kinds of people
38
94000
2000
Ги цитирал зборовите на секакви луѓе
01:51
who'd had a variety of these experiences.
39
96000
2000
кои имале мноштво вакви доживувања.
01:53
One of the most exciting to me
40
98000
2000
Еден од највозбудливите според мене
01:55
is this young man, Stephen Bradley,
41
100000
2000
е овој млад човек, Стивен Бредли,
01:57
had an encounter, he thought, with Jesus in 1820.
42
102000
3000
имал средба во 1820 година, а мислел дека била со Исус.
02:00
And here's what Bradley said about it.
43
105000
3000
Еве што кажал Бредли за ова.
02:06
(Music)
44
111000
2000
(Музика)
02:09
(Video) Stephen Bradley: I thought I saw the savior in human shape
45
114000
3000
(Видео) Стивен Бредли: Мислам дека го видов спасителот во човечка форма
02:12
for about one second in the room,
46
117000
2000
околу една секунда беше во собата,
02:14
with arms extended,
47
119000
2000
со рацете испружени,
02:16
appearing to say to me, "Come."
48
121000
3000
ми се причини дека ми вели, "Дојди."
02:19
The next day I rejoiced with trembling.
49
124000
3000
Следниот ден треперев од среќа.
02:22
My happiness was so great that I said I wanted to die.
50
127000
3000
Мојата среќа беше толку голема што сакав да умрам.
02:25
This world had no place in my affections.
51
130000
3000
Повеќе не сакав да бидам на овој свет.
02:28
Previous to this time,
52
133000
2000
Пред да се случи ова,
02:30
I was very selfish and self-righteous.
53
135000
2000
бев многу себичен и сакав сè да биде по мое.
02:32
But now I desired the welfare of all mankind
54
137000
3000
Но, сега му посакував сè најдобро на целото човештво
02:35
and could, with a feeling heart,
55
140000
2000
и можев, со цело срце,
02:37
forgive my worst enemies.
56
142000
3000
да им простам на најголемите непријатели.
02:41
JH: So note
57
146000
2000
ЏХ: Забележете
02:43
how Bradley's petty, moralistic self
58
148000
2000
како Бредлиевото мало, моралистичко его
02:45
just dies on the way up the staircase.
59
150000
2000
едноставно умира додека се качува по скалилата.
02:47
And on this higher level
60
152000
2000
На ова повисоко ниво
02:49
he becomes loving and forgiving.
61
154000
3000
тој станува полн со љубов и прошка.
02:53
The world's many religions have found so many ways
62
158000
2000
Многуте светски религии пронашле многу начини со цел
02:55
to help people climb the staircase.
63
160000
2000
да им помогнат на луѓето да се искачат по скалилата.
02:57
Some shut down the self using meditation.
64
162000
2000
Некои го исклучуваат егото преку медитација.
02:59
Others use psychedelic drugs.
65
164000
2000
Други користат психоделични дроги.
03:01
This is from a 16th century Aztec scroll
66
166000
4000
Ова е Ацтечки папирус од 16 век
03:05
showing a man about to eat a psilocybin mushroom
67
170000
3000
кој прикажува човек како јаде псилоцибин печурка
03:08
and at the same moment get yanked up the staircase by a god.
68
173000
4000
и во истиот момент е повлечен од страна на господ нагоре по скалилата.
03:12
Others use dancing, spinning and circling
69
177000
2000
Други користат играње, вртење и кружење
03:14
to promote self-transcendence.
70
179000
2000
за да постигнат себе-трансенденција.
03:16
But you don't need a religion to get you through the staircase.
71
181000
3000
Меѓутоа не ви треба религијата за да ве искачи по скалите.
03:19
Lots of people find self-transcendence in nature.
72
184000
3000
Многу луѓе наоѓаат себе-трансценденција во природата.
03:22
Others overcome their self at raves.
73
187000
3000
Други пак забораваат за себе на забави.
03:25
But here's the weirdest place of all:
74
190000
3000
Но, ова е најчудното место од сите:
03:28
war.
75
193000
2000
војна.
03:30
So many books about war say the same thing,
76
195000
2000
Толку многу книги за војни го велат истото,
03:32
that nothing brings people together
77
197000
2000
дека ништо не ги обединува луѓето толку
03:34
like war.
78
199000
2000
како војната.
03:36
And that bringing them together opens up the possibility
79
201000
3000
Притоа, преку самото обединување се отвора можноста
03:39
of extraordinary self-transcendent experiences.
80
204000
3000
за невообичаени себе-трансцендетни доживувања.
03:42
I'm going to play for you an excerpt
81
207000
2000
Ќе ви пуштам еден извадок од
03:44
from this book by Glenn Gray.
82
209000
2000
оваа книга напишана од Глен Греј.
03:46
Gray was a soldier in the American army in World War II.
83
211000
3000
Греј бил војник во Американската армија во Втората Светска војна.
03:49
And after the war he interviewed a lot of other soldiers
84
214000
3000
После војната тој интервјуирал многу други војници
03:52
and wrote about the experience of men in battle.
85
217000
2000
и пишувал за доживувањата на овие луѓе за време на војната.
03:54
Here's a key passage
86
219000
2000
Ова е клучниот пасус
03:56
where he basically describes the staircase.
87
221000
3000
каде што тој ги опишува скалите.
04:01
(Video) Glenn Gray: Many veterans will admit
88
226000
2000
(Видео) Глен Греј: Многу ветерани ќе признаат
04:03
that the experience of communal effort in battle
89
228000
3000
дека доживувањето на колективен напор за време на битка
04:06
has been the high point of their lives.
90
231000
3000
е главната точка од нивните животи.
04:09
"I" passes insensibly into a "we,"
91
234000
3000
"Јас" неприметно преминува во "ние,"
04:12
"my" becomes "our"
92
237000
2000
"моето" станува "наше",
04:14
and individual faith
93
239000
2000
додека пак индивидуалната вера
04:16
loses its central importance.
94
241000
3000
го губи своето централно значење.
04:19
I believe that it is nothing less
95
244000
2000
Верувам дека ништо друго освен
04:21
than the assurance of immortality
96
246000
3000
увереноста во бесмртноста прави
04:24
that makes self-sacrifice at these moments
97
249000
3000
да себе-жртвувањето во овие моменти
04:27
so relatively easy.
98
252000
3000
биде релативно лесно.
04:30
I may fall, but I do not die,
99
255000
3000
Може да паднам, меѓутоа не умирам,
04:33
for that which is real in me goes forward
100
258000
3000
бидејќи тоа што е вистинското во мене продолжува
04:36
and lives on in the comrades
101
261000
2000
да живее во моите другари
04:38
for whom I gave up my life.
102
263000
2000
за кои се откажав од сопствениот живот.
04:42
JH: So what all of these cases have in common
103
267000
3000
ЏХ: Она што им е заедничко на сите овие случаи
04:45
is that the self seems to thin out, or melt away,
104
270000
3000
е дека егото се чини како да исчезнува,
04:48
and it feels good, it feels really good,
105
273000
2000
а тоа го чувствуваме како нешто добро и убаво,
04:50
in a way totally unlike anything we feel in our normal lives.
106
275000
3000
чувството е многу поразлично од сè друго во нашите нормални животи.
04:53
It feels somehow uplifting.
107
278000
3000
Чувството е некако возвишувачко.
04:56
This idea that we move up was central in the writing
108
281000
3000
Оваа идеја дека се движиме нагоре била централна во пишувањето
04:59
of the great French sociologist Emile Durkheim.
109
284000
3000
на големиот Француски социолог Емил Диркхајм
05:02
Durkheim even called us Homo duplex,
110
287000
2000
Диркхајм дури нè нарекувал Homo duplex,
05:04
or two-level man.
111
289000
2000
или човек на две нивоа.
05:06
The lower level he called the level of the profane.
112
291000
3000
Пониското ниво го нарекувал ниво на световното.
05:09
Now profane is the opposite of sacred.
113
294000
3000
Световното е спротивно од светото.
05:12
It just means ordinary or common.
114
297000
2000
Тоа означува она што е обично или секојдневно.
05:14
And in our ordinary lives we exist as individuals.
115
299000
3000
Во нашите секојдневни животи ние постоиме како индивидуи.
05:17
We want to satisfy our individual desires.
116
302000
3000
Сакаме да ги задоволиме нашите индивидуални желби.
05:20
We pursue our individual goals.
117
305000
2000
Трагаме по индивидуалните цели.
05:22
But sometimes something happens
118
307000
2000
Но, некогаш се случува нешто
05:24
that triggers a phase change.
119
309000
2000
кое со себе повлекува фазна промена.
05:26
Individuals unite
120
311000
2000
Единките се обединуваат
05:28
into a team, a movement or a nation,
121
313000
3000
во тим, во движење или во нација,
05:31
which is far more than the sum of its parts.
122
316000
3000
која што е многу повеќе отколку збирот на нејзините делови.
05:34
Durkheim called this level the level of the sacred
123
319000
3000
Диркем го нарекувал ова ниво, ниво на светото
05:37
because he believed that the function of religion
124
322000
2000
бидејќи верувал дека функцијата на религијата
05:39
was to unite people into a group,
125
324000
2000
е да ги обедини луѓето во групи,
05:41
into a moral community.
126
326000
3000
во морални заедници.
05:44
Durkheim believed that anything that unites us
127
329000
3000
Диркхајм верувал дека сè што нè обединува
05:47
takes on an air of sacredness.
128
332000
2000
добива призвук на светост.
05:49
And once people circle around
129
334000
2000
Откако луѓето ќе се обединат околу
05:51
some sacred object or value,
130
336000
2000
некој свет предмет или вредност,
05:53
they'll then work as a team and fight to defend it.
131
338000
3000
тогаш тие ќе работат како тим и ќе се борат за да го одбранат.
05:56
Durkheim wrote
132
341000
2000
Диркхајм пишувал
05:58
about a set of intense collective emotions
133
343000
2000
за неколку интензивни и колективни емоции
06:00
that accomplish this miracle of E pluribus unum,
134
345000
3000
кои го постигнуваат ова чудо наречено E pluribus unum,
06:03
of making a group out of individuals.
135
348000
2000
т.е. создавање на група од поединци.
06:05
Think of the collective joy in Britain
136
350000
3000
Помислете на колективната радост во Британија
06:08
on the day World War II ended.
137
353000
3000
на денот кога Втората Светска војна заврши.
06:11
Think of the collective anger in Tahrir Square,
138
356000
3000
Помислете на колективниот гнев на Тахрир Плоштадот,
06:14
which brought down a dictator.
139
359000
3000
кога беше соборен диктатор.
06:17
And think of the collective grief
140
362000
2000
И помислете на колективната тага
06:19
in the United States
141
364000
2000
во Соединетите Држави
06:21
that we all felt, that brought us all together,
142
366000
3000
која сите ја почувствувавме, која нè обедини,
06:24
after 9/11.
143
369000
3000
после 11 септември.
06:27
So let me summarize where we are.
144
372000
3000
Да сумирам што кажавме до сега.
06:30
I'm saying that the capacity for self-transcendence
145
375000
2000
Велам дека капацитетот за себе-трансценденција
06:32
is just a basic part of being human.
146
377000
3000
е основна човечка карактеристика.
06:35
I'm offering the metaphor
147
380000
2000
Ја нудам метафората
06:37
of a staircase in the mind.
148
382000
2000
наречена скалила во умот.
06:39
I'm saying we are Homo duplex
149
384000
2000
Велам дека ние сме Homo duplex
06:41
and this staircase takes us up from the profane level
150
386000
3000
и овие скалила нè водат од световното ниво нагоре
06:44
to the level of the sacred.
151
389000
2000
кон нивото на светото.
06:46
When we climb that staircase,
152
391000
2000
Кога се качуваме по тие скалила,
06:48
self-interest fades away,
153
393000
2000
интересот за себеси исчезнува,
06:50
we become just much less self-interested,
154
395000
2000
стануваме едноставно помалку заинтересирани за себе,
06:52
and we feel as though we are better, nobler
155
397000
2000
и чувствуваме дека сме подобри, поблагородни
06:54
and somehow uplifted.
156
399000
3000
и некако возвишени.
06:57
So here's the million-dollar question
157
402000
3000
Еве го прашањето за милион долари
07:00
for social scientists like me:
158
405000
2000
наменето за социјалните научници како мене:
07:02
Is the staircase
159
407000
2000
Дали скалилата
07:04
a feature of our evolutionary design?
160
409000
3000
се карактеристика на нашиот еволуциски дизајн?
07:07
Is it a product of natural selection,
161
412000
3000
Дали тие се продукт на природната селекција,
07:10
like our hands?
162
415000
2000
како нашите раце?
07:12
Or is it a bug, a mistake in the system --
163
417000
3000
Или пак станува збор за грешка во системот,
07:15
this religious stuff is just something
164
420000
2000
оваа религиозна работа е само нешто
07:17
that happens when the wires cross in the brain --
165
422000
3000
што се случува кога жиците во мозокот ќе се вкрстат,
07:20
Jill has a stroke and she has this religious experience,
166
425000
2000
Џил имала инфаркт и како резултат на тоа имала религиозно искуство,
07:22
it's just a mistake?
167
427000
2000
дали се работи за грешка?
07:24
Well many scientists who study religion take this view.
168
429000
4000
Многу научници кои ја проучуваат религијата го застапуваат ова гледиште.
07:28
The New Atheists, for example,
169
433000
2000
Новите Атеисти, на пример,
07:30
argue that religion is a set of memes,
170
435000
2000
велат дека религијата е збир на мемеа,
07:32
sort of parasitic memes,
171
437000
2000
вид на паразитски мемеа,
07:34
that get inside our minds
172
439000
2000
кои влегуваат во нашите умови
07:36
and make us do all kinds of crazy religious stuff,
173
441000
3000
и нè принудуваат да правиме разни луди религиозни работи,
07:39
self-destructive stuff, like suicide bombing.
174
444000
2000
себе-уништувачки работи, како бомбашки самоубиства.
07:41
And after all,
175
446000
2000
После сè,
07:43
how could it ever be good for us
176
448000
2000
како може да биде добро за нас
07:45
to lose ourselves?
177
450000
2000
да заборавиме за самите себе?
07:47
How could it ever be adaptive
178
452000
2000
Како може да биде адаптибилно
07:49
for any organism
179
454000
2000
за било кој организам
07:51
to overcome self-interest?
180
456000
3000
да ги надмине своите интереси?
07:54
Well let me show you.
181
459000
2000
Дозволете ми да ви покажам.
07:56
In "The Descent of Man,"
182
461000
2000
Во "Потеклото на Човекот,"
07:58
Charles Darwin wrote a great deal
183
463000
2000
Чарлс Дарвин напишал многу
08:00
about the evolution of morality --
184
465000
2000
за еволуцијата на моралот,
08:02
where did it come from, why do we have it.
185
467000
3000
од каде доаѓа, зошто го имаме.
08:05
Darwin noted that many of our virtues
186
470000
2000
Дарвин забележал дека многу од нашите доблести
08:07
are of very little use to ourselves,
187
472000
2000
имаат мала корист за самите нас,
08:09
but they're of great use to our groups.
188
474000
2000
но тие се од голема полза за нашите групи.
08:11
He wrote about the scenario
189
476000
2000
Тој пишувал за сценариото во
08:13
in which two tribes of early humans
190
478000
2000
кое две племиња на примитивни луѓе
08:15
would have come in contact and competition.
191
480000
2000
доаѓаат во контакт и натпревар.
08:17
He said, "If the one tribe included
192
482000
3000
Тој рекол, "Ако едното племе вклучува
08:20
a great number of courageous, sympathetic
193
485000
2000
голем број на храбри, љубезни
08:22
and faithful members
194
487000
2000
и верни членови
08:24
who are always ready to aid and defend each other,
195
489000
2000
кои секогаш се спремни да си помагаат и да се бранат едни со други
08:26
this tribe would succeed better
196
491000
2000
тогаш поголема е веројатноста дека
08:28
and conquer the other."
197
493000
2000
ќе успеат и ќе ги освојат другите."
08:30
He went on to say that "Selfish and contentious people
198
495000
2000
Тој рекол дека "Себичните и непријатните луѓе
08:32
will not cohere,
199
497000
2000
нема да се обединат,
08:34
and without coherence
200
499000
2000
а без обединетост
08:36
nothing can be effected."
201
501000
2000
ништо не може да се постигне."
08:38
In other words,
202
503000
2000
Со други зборови,
08:40
Charles Darwin believed
203
505000
2000
Чарлс Дарвин верувал
08:42
in group selection.
204
507000
2000
во групна селекција.
08:44
Now this idea has been very controversial for the last 40 years,
205
509000
3000
Оваа идеја беше многу контроверзна во последните 40 години,
08:47
but it's about to make a major comeback this year,
206
512000
3000
но сепак ќе се врати на голема сцена оваа година,
08:50
especially after E.O. Wilson's book comes out in April,
207
515000
3000
особено после излегувањето на книгата на Вилсон во Април,
08:53
making a very strong case
208
518000
2000
која дава многу силни аргументи
08:55
that we, and several other species,
209
520000
2000
дека ние, и неколку други видови,
08:57
are products of group selection.
210
522000
2000
сме продукт на групна селекција.
08:59
But really the way to think about this
211
524000
2000
За ова треба да размислуваме како
09:01
is as multilevel selection.
212
526000
2000
за селекција на повеќе нивоа.
09:03
So look at it this way:
213
528000
2000
Размислувајте на овој начин:
09:05
You've got competition going on within groups and across groups.
214
530000
3000
Имате натпревар кој се одвива внатре и помеѓу групите.
09:08
So here's a group of guys on a college crew team.
215
533000
3000
Еве една група на момци кои се екипаж на еден тим од колеџ.
09:11
Within this team
216
536000
2000
Внатре во овој тим
09:13
there's competition.
217
538000
2000
постои конкуренција.
09:15
There are guys competing with each other.
218
540000
2000
Момците се натпреваруваат едни со други.
09:17
The slowest rowers, the weakest rowers, are going to get cut from the team.
219
542000
3000
Најспорите веслачи, најслабите веслачи, ќе бидат исфрлени од тимот.
09:20
And only a few of these guys are going to go on in the sport.
220
545000
2000
Само неколкумина од овие момци ќе успеат во спортот.
09:22
Maybe one of them will make it to the Olympics.
221
547000
3000
Можеби еден од нив ќе стигне до Олимпијада.
09:25
So within the team,
222
550000
2000
Значи внатре во тимот,
09:27
their interests are actually pitted against each other.
223
552000
3000
всушност нивните интереси се спротивставени еден против друг.
09:30
And sometimes it would be advantageous
224
555000
2000
Понекогаш за еден од овие момци ќе претставува
09:32
for one of these guys
225
557000
2000
предност доколку се обиде
09:34
to try to sabotage the other guys.
226
559000
2000
да ги саботира другите момци.
09:36
Maybe he'll badmouth his chief rival
227
561000
2000
Можеби ќе го оговара својот главен
09:38
to the coach.
228
563000
2000
ривал кај тренерот.
09:40
But while that competition is going on
229
565000
2000
Додека тој натпревар се одвива внатре
09:42
within the boat,
230
567000
2000
во чамецот,
09:44
this competition is going on across boats.
231
569000
3000
ова натпреварување се одвива помеѓу чамците.
09:47
And once you put these guys in a boat competing with another boat,
232
572000
3000
Откако ќе ги ставите овие момци во чамец кој се натпреварува со друг чамец,
09:50
now they've got no choice but to cooperate
233
575000
2000
тие повеќе немаат друг избор освен да соработуваат
09:52
because they're all in the same boat.
234
577000
3000
бидејќи сите се во истиот чамец.
09:55
They can only win
235
580000
2000
Можат да победат само
09:57
if they all pull together as a team.
236
582000
2000
доколку вложат напор како тим.
09:59
I mean, these things sound trite,
237
584000
2000
Мислам, овие работи звучат банално,
10:01
but they are deep evolutionary truths.
238
586000
2000
меѓутоа тие се длабоки еволуциски вистини.
10:03
The main argument against group selection
239
588000
2000
Главниот аргумент против групната селекција
10:05
has always been
240
590000
2000
отсекогаш била
10:07
that, well sure, it would be nice to have a group of cooperators,
241
592000
3000
дека, секако, ќе биде убаво да имате група на соработници,
10:10
but as soon as you have a group of cooperators,
242
595000
2000
но откако ќе имате група на соработници,
10:12
they're just going to get taken over by free-riders,
243
597000
3000
тие ќе бидат надминати од паразитите,
10:15
individuals that are going to exploit the hard work of the others.
244
600000
3000
поединците кои ќе ја искористат напорната работа на другите.
10:18
Let me illustrate this for you.
245
603000
2000
Да ви го илустрирам ова.
10:20
Suppose we've got a group of little organisms --
246
605000
3000
Да претпоставиме дека имаме група на мали организми,
10:23
they can be bacteria, they can be hamsters; it doesn't matter what --
247
608000
3000
можат да бидат бактерии, хрчаци; не е важно што,
10:26
and let's suppose that this little group here, they evolved to be cooperative.
248
611000
3000
и да претпоставиме дека оваа мала група еволуирала да бидат кооперативни.
10:29
Well that's great. They graze, they defend each other,
249
614000
2000
Тоа е супер. Се хранат, се бранат заедно,
10:31
they work together, they generate wealth.
250
616000
3000
работат заедно, создаваат богатство.
10:34
And as you'll see in this simulation,
251
619000
2000
Како што ќе видите во оваа симулација,
10:36
as they interact they gain points, as it were, they grow,
252
621000
3000
како што доаѓаат во контакт тие добиваат поени т.е. растат,
10:39
and when they've doubled in size, you'll see them split,
253
624000
2000
и кога ќе ја дуплираат својата големина, ќе видите дека се делат,
10:41
and that's how they reproduce and the population grows.
254
626000
2000
и на тој начин се размножуваат и популацијата расте.
10:43
But suppose then that one of them mutates.
255
628000
3000
Но, претпоставете дека еден од нив мутира.
10:46
There's a mutation in the gene
256
631000
2000
Има мутација во генот
10:48
and one of them mutates to follow a selfish strategy.
257
633000
2000
и еден од нив мутира и притоа станува себичен.
10:50
It takes advantage of the others.
258
635000
2000
Ги искористува другите.
10:52
And so when a green interacts with a blue,
259
637000
3000
И кога зеленото доаѓа во допир со синото,
10:55
you'll see the green gets larger and the blue gets smaller.
260
640000
2000
ќе видите како зеленото се зголемува, а синото се смалува.
10:57
So here's how things play out.
261
642000
2000
Еве како се одвиваат работите.
10:59
We start with just one green,
262
644000
2000
Почнуваме само со едно зелено,
11:01
and as it interacts
263
646000
2000
и како што доаѓа во допир
11:03
it gains wealth or points or food.
264
648000
3000
добива богатство или поени или храна.
11:06
And in short order, the cooperators are done for.
265
651000
3000
И за кратко време, соработувачите се истребени.
11:09
The free-riders have taken over.
266
654000
3000
Паразитите доаѓаат во прв план.
11:12
If a group cannot solve the free-rider problem
267
657000
3000
Доколку групата не може да го реши паразитскиот проблем
11:15
then it cannot reap the benefits of cooperation
268
660000
3000
тогаш нема да може да ги користи поволностите од соработката
11:18
and group selection cannot get started.
269
663000
3000
и групната селекција нема да може да започне.
11:21
But there are solutions to the free-rider problem.
270
666000
2000
Но, има решенија за проблемот со паразитот.
11:23
It's not that hard a problem.
271
668000
2000
Ова не е толку тежок проблем.
11:25
In fact, nature has solved it many, many times.
272
670000
3000
Всушност, природата го има решено многу, многу пати.
11:28
And nature's favorite solution
273
673000
2000
Омиленото решение на природата
11:30
is to put everyone in the same boat.
274
675000
3000
е да ги стави сите во истиот чамец.
11:33
For example,
275
678000
2000
На пример,
11:35
why is it that the mitochondria in every cell
276
680000
3000
зошто митохондријата во секоја клетка
11:38
has its own DNA,
277
683000
2000
има сопствена ДНК,
11:40
totally separate from the DNA in the nucleus?
278
685000
3000
целосно одвоена од ДНК-та во нуклеусот?
11:43
It's because they used to be
279
688000
2000
Тоа е така бидејќи порано тие биле
11:45
separate free-living bacteria
280
690000
2000
одвоени и слободни живи бактерии
11:47
and they came together
281
692000
2000
потоа се споиле една со друга
11:49
and became a superorganism.
282
694000
2000
и формирале еден суперорганизам.
11:51
Somehow or other -- maybe one swallowed another; we'll never know exactly why --
283
696000
3000
На еден или друг начин - можеби едната ја проголтала другата; никогаш нема да дознаеме зошто,
11:54
but once they got a membrane around them,
284
699000
2000
но, откако добиле мембрана околу нив,
11:56
they were all in the same membrane,
285
701000
2000
тие заедно биле во иста мембрана,
11:58
now all the wealth-created division of labor,
286
703000
3000
настанала поделба на трудот, на сето богатство,
12:01
all the greatness created by cooperation,
287
706000
2000
на сите поволности добиени од соработката,
12:03
stays locked inside the membrane
288
708000
2000
остануваат затворени во мембраната
12:05
and we've got a superorganism.
289
710000
3000
и така добиваме суперорганизам.
12:08
And now let's rerun the simulation
290
713000
2000
Ајде да ја пуштиме симулацијата повторно
12:10
putting one of these superorganisms
291
715000
2000
ставајќи го еден од овие суперорганизми
12:12
into a population of free-riders, of defectors, of cheaters
292
717000
3000
во популација на паразити, на манипулатори, на измамници
12:15
and look what happens.
293
720000
3000
и да видиме што се случува.
12:18
A superorganism can basically take what it wants.
294
723000
2000
Суперорганизмот може во основа да добие што ќе посака.
12:20
It's so big and powerful and efficient
295
725000
3000
Толку е голем, моќен и ефикасен
12:23
that it can take resources
296
728000
2000
што може да извлече ресурси
12:25
from the greens, from the defectors, the cheaters.
297
730000
4000
од зелените, од манипулаторите, измамниците.
12:29
And pretty soon the whole population
298
734000
2000
Набргу целата популација всушност
12:31
is actually composed of these new superorganisms.
299
736000
3000
е составена од овие нови суперорганизми.
12:34
What I've shown you here
300
739000
2000
Она што ви прикажав овде
12:36
is sometimes called a major transition
301
741000
2000
понекогаш се нарекува најголемата транзиција
12:38
in evolutionary history.
302
743000
3000
во еволуциската историја.
12:41
Darwin's laws don't change,
303
746000
2000
Дарвиновите закони не се менуваат,
12:43
but now there's a new kind of player on the field
304
748000
3000
но, сега имаме нов вид играч на теренот и притоа
12:46
and things begin to look very different.
305
751000
3000
нештата почнуваат да стануваат поинакви.
12:49
Now this transition was not a one-time freak of nature
306
754000
2000
Оваа транзиција не била еднократен восклик на природата
12:51
that just happened with some bacteria.
307
756000
2000
кој се случил само со некои бактерии.
12:53
It happened again
308
758000
2000
Се случил повторно
12:55
about 120 or a 140 million years ago
309
760000
2000
од пред околу 120 или 140 милиони години.
12:57
when some solitary wasps
310
762000
3000
кога некои осамени оси
13:00
began creating little simple, primitive
311
765000
2000
почнале да создаваат едноставни, примитивни
13:02
nests, or hives.
312
767000
3000
гнезда, или осила.
13:05
Once several wasps were all together in the same hive,
313
770000
3000
Откако неколку оси ќе се најделе заедно во исто осило,
13:08
they had no choice but to cooperate,
314
773000
2000
тие немале избор освен да соработуваат,
13:10
because pretty soon they were locked into competition
315
775000
2000
бидејќи веднаш влегувале во натпревар со другите
13:12
with other hives.
316
777000
2000
осила.
13:14
And the most cohesive hives won,
317
779000
2000
Најкохезивните осила победувале,
13:16
just as Darwin said.
318
781000
2000
исто како што кажал Дарвин.
13:18
These early wasps
319
783000
2000
Овие примитивни оси
13:20
gave rise to the bees and the ants
320
785000
2000
се претците на пчелите и мравките
13:22
that have covered the world
321
787000
2000
кои го населиле светот
13:24
and changed the biosphere.
322
789000
2000
и ја промениле биосферата.
13:26
And it happened again,
323
791000
2000
Ова се случило повторно,
13:28
even more spectacularly,
324
793000
2000
дури и поспектакуларно,
13:30
in the last half-million years
325
795000
2000
во последните половина милион години
13:32
when our own ancestors
326
797000
2000
кога нашите предци
13:34
became cultural creatures,
327
799000
2000
станале културални суштества,
13:36
they came together around a hearth or a campfire,
328
801000
3000
се собрале околу огништето т.е. логорскиот оган,
13:39
they divided labor,
329
804000
2000
го поделиле трудот,
13:41
they began painting their bodies, they spoke their own dialects,
330
806000
3000
почнале да си ги сликаат телата, зборувале на засебни дијалекти,
13:44
and eventually they worshiped their own gods.
331
809000
3000
и конечно ги обожавале сопствените богови.
13:47
Once they were all in the same tribe,
332
812000
2000
Откако сите ќе се најделе во исто племе,
13:49
they could keep the benefits of cooperation locked inside.
333
814000
3000
можеле да ги чуваат предностите од соработката во групата.
13:52
And they unlocked the most powerful force
334
817000
2000
Така ја создале најмоќната сила
13:54
ever known on this planet,
335
819000
2000
што некогаш била присутна на оваа планета,
13:56
which is human cooperation --
336
821000
2000
а тоа е човечката соработка,
13:58
a force for construction
337
823000
2000
сила за создавање
14:00
and destruction.
338
825000
3000
и уништување.
14:03
Of course, human groups are nowhere near as cohesive
339
828000
2000
Се разбира, човечките групи се далеку од кохезивни како
14:05
as beehives.
340
830000
2000
оние на пчелите.
14:07
Human groups may look like hives for brief moments,
341
832000
3000
Човечките групи можеби изгледаат како пчели за кратки моменти,
14:10
but they tend to then break apart.
342
835000
2000
но тие имаат тенденција брзо да се растураат.
14:12
We're not locked into cooperation the way bees and ants are.
343
837000
3000
Ние немаме онаква соработка каква што имаат пчелите и мравките.
14:15
In fact, often,
344
840000
2000
Всушност, честопати,
14:17
as we've seen happen in a lot of the Arab Spring revolts,
345
842000
2000
како што видовме во многуте востанија од Арапската Пролет,
14:19
often those divisions are along religious lines.
346
844000
4000
честопати тие поделби се по религиозни линии.
14:23
Nonetheless, when people do come together
347
848000
3000
Сепак, кога луѓето ќе се здружат и кога
14:26
and put themselves all into the same movement,
348
851000
2000
ќе се посветат сите на едно исто движење,
14:28
they can move mountains.
349
853000
3000
тогаш тие можат да поместат планини.
14:31
Look at the people in these photos I've been showing you.
350
856000
3000
Погледнете ги луѓето на овие фотографии што ви ги покажав.
14:34
Do you think they're there
351
859000
2000
Дали мислите дека се таму за
14:36
pursuing their self-interest?
352
861000
2000
да задоволат некој личен интерес?
14:38
Or are they pursuing communal interest,
353
863000
3000
Или пак трагаат по заеднички интерес,
14:41
which requires them to lose themselves
354
866000
3000
кое што пак бара да заборават за себе
14:44
and become simply a part of a whole?
355
869000
4000
и едноставно да станат дел од целината?
14:49
Okay, so that was my Talk
356
874000
2000
Во ред, тоа беше мојот Говор
14:51
delivered in the standard TED way.
357
876000
2000
изведен на стандарден TED-овски начин.
14:53
And now I'm going to give the whole Talk over again
358
878000
2000
Сега ќе го претставам истиот Говор уште еднаш
14:55
in three minutes
359
880000
2000
во три минути
14:57
in a more full-spectrum sort of way.
360
882000
3000
на еден посликовит начин.
15:00
(Music)
361
885000
2000
(Музика)
15:02
(Video) Jonathan Haidt: We humans have many varieties
362
887000
2000
(Видео) Џонатан Хајт: Ние луѓето имаме многу видови
15:04
of religious experience,
363
889000
2000
на религиозни доживувања,
15:06
as William James explained.
364
891000
2000
како што објаснил Вилијам Џејмс.
15:08
One of the most common is climbing the secret staircase
365
893000
3000
Еден од најчестите е качување по тајните скалила
15:11
and losing ourselves.
366
896000
2000
и заборавање за себе.
15:13
The staircase takes us
367
898000
2000
Скалилата нè носат од
15:15
from the experience of life as profane or ordinary
368
900000
3000
доживувањето на животот како световен или обичен
15:18
upwards to the experience of life as sacred,
369
903000
2000
нагоре кон доживување на животот како светост,
15:20
or deeply interconnected.
370
905000
2000
или како длабоко поврзан.
15:22
We are Homo duplex,
371
907000
2000
Ние сме Homo duplex,
15:24
as Durkheim explained.
372
909000
2000
како што кажал Диркхајм.
15:26
And we are Homo duplex
373
911000
2000
Ние сме Homo Duplex
15:28
because we evolved by multilevel selection,
374
913000
2000
бидејќи сме еволуирале преку селекција на повеќе нивоа,
15:30
as Darwin explained.
375
915000
3000
како што кажал Дарвин.
15:33
I can't be certain if the staircase is an adaptation
376
918000
2000
Не сум сигурен дека скалилата се адаптација
15:35
rather than a bug,
377
920000
2000
а, не системска грешка,
15:37
but if it is an adaptation,
378
922000
2000
но доколку се адаптација,
15:39
then the implications are profound.
379
924000
2000
тогаш импликациите се длабоки.
15:41
If it is an adaptation,
380
926000
2000
Ако се адаптација,
15:43
then we evolved to be religious.
381
928000
3000
тогаш сме еволуирале за да бидеме религиозни.
15:46
I don't mean that we evolved
382
931000
2000
Не мислам дека сме еволуирале
15:48
to join gigantic organized religions.
383
933000
2000
за да влегуваме во огромни организирани религии.
15:50
Those things came along too recently.
384
935000
2000
Тие работи се настанати од неодмана.
15:52
I mean that we evolved
385
937000
2000
Туку, поентата ми е дека сме еволуирале
15:54
to see sacredness all around us
386
939000
2000
да гледаме светост секаде околу нас
15:56
and to join with others into teams
387
941000
2000
и да се здружуваме со другите во тимови
15:58
and circle around sacred objects,
388
943000
2000
околу одредени свети предмети,
16:00
people and ideas.
389
945000
2000
луѓе и идеи.
16:02
This is why politics is so tribal.
390
947000
3000
Поради ова политиката е толку многу племенска.
16:05
Politics is partly profane, it's partly about self-interest,
391
950000
3000
Политиката е делумно световна, делумно се однесува на сопствен-интерес,
16:08
but politics is also about sacredness.
392
953000
3000
но исто така се однесува на светоста.
16:11
It's about joining with others
393
956000
2000
Станува збор за здружување со другите
16:13
to pursue moral ideas.
394
958000
2000
како би се постигнале морални идеи.
16:15
It's about the eternal struggle between good and evil,
395
960000
3000
Се работи за вечната борба помеѓу доброто и злото,
16:18
and we all believe we're on the good team.
396
963000
3000
и ние сите веруваме дека сме во добриот тим.
16:21
And most importantly,
397
966000
2000
И најважно,
16:23
if the staircase is real,
398
968000
2000
доколку скалилата се вистински,
16:25
it explains the persistent undercurrent
399
970000
2000
тие го објаснуваат постојаното и занемарено
16:27
of dissatisfaction in modern life.
400
972000
2000
незадоволство од модерниот живот.
16:29
Because human beings are, to some extent,
401
974000
3000
Бидејќи човечките битија се, до одреден степен,
16:32
hivish creatures like bees.
402
977000
2000
колективни суштества како пчелите.
16:34
We're bees. We busted out of the hive during the Enlightenment.
403
979000
3000
Ние сме пчели. Излеговме од осилото за време на Просветлувањето.
16:37
We broke down the old institutions
404
982000
3000
Ги растуривме старите институции
16:40
and brought liberty to the oppressed.
405
985000
2000
и им донесовме слобода на обесправените.
16:42
We unleashed Earth-changing creativity
406
987000
2000
Ослободивме огромна креативност
16:44
and generated vast wealth and comfort.
407
989000
3000
и создадовме огромно богатство и удобност.
16:47
Nowadays we fly around
408
992000
2000
Денеска летаме наоколу
16:49
like individual bees exulting in our freedom.
409
994000
2000
како индивидуални пчели насладувајќи и се на слободата.
16:51
But sometimes we wonder:
410
996000
2000
Но, понекогаш се прашуваме:
16:53
Is this all there is?
411
998000
2000
Дали ова е сè што постои?
16:55
What should I do with my life?
412
1000000
2000
Што треба да правам со мојот живот?
16:57
What's missing?
413
1002000
2000
Што недостасува?
16:59
What's missing is that we are Homo duplex,
414
1004000
2000
Она што недостасува е дека ние сме Homo duplex,
17:01
but modern, secular society was built
415
1006000
3000
но, модерното, секуларно општество е изградено
17:04
to satisfy our lower, profane selves.
416
1009000
3000
за да ги задоволи нашите пониски потреби.
17:07
It's really comfortable down here on the lower level.
417
1012000
3000
Навистина е удобно овде долу на пониското ниво.
17:10
Come, have a seat in my home entertainment center.
418
1015000
3000
Дојди, седни во мојот домашен центар за забава.
17:13
One great challenge of modern life
419
1018000
2000
Еден голем предизвик во модерниот живот
17:15
is to find the staircase amid all the clutter
420
1020000
3000
е да се пронајде скалилото во целиот овој хаос
17:18
and then to do something good and noble
421
1023000
3000
и потоа да се направи нешто добро и благородно
17:21
once you climb to the top.
422
1026000
3000
откако ќе се искачиш на врвот.
17:24
I see this desire in my students at the University of Virginia.
423
1029000
3000
Ја гледам оваа желба кај моите студенти на Универзитетот во Вирџинија.
17:27
They all want to find a cause or calling
424
1032000
2000
Сите тие сакаат да пронајдат кауза или мисија
17:29
that they can throw themselves into.
425
1034000
2000
на која целосно ќе се посветат.
17:31
They're all searching for their staircase.
426
1036000
3000
Сите тие го бараат своето скалило.
17:34
And that gives me hope
427
1039000
2000
А, тоа ми дава надеж
17:36
because people are not purely selfish.
428
1041000
2000
бидејќи луѓето не се само себични.
17:38
Most people long to overcome pettiness
429
1043000
2000
Повеќето луѓе копнеат да ја надминат ништожноста
17:40
and become part of something larger.
430
1045000
2000
и да станат дел од нешто поголемо.
17:42
And this explains the extraordinary resonance
431
1047000
3000
Ова ја објаснува неверојатната соодветност
17:45
of this simple metaphor
432
1050000
2000
на оваа едноставна метафора
17:47
conjured up nearly 400 years ago.
433
1052000
3000
создадена приближно пред 400 години.
17:50
"No man is an island
434
1055000
2000
"Ниту еден човек е остров
17:52
entire of itself.
435
1057000
2000
сам за себе.
17:54
Every man is a piece of the continent,
436
1059000
3000
Секој човек е дел од континентот,
17:57
a part of the main."
437
1062000
3000
дел од копното."
18:00
JH: Thank you.
438
1065000
2000
ЏХ: Ви благодарам.
18:02
(Applause)
439
1067000
8000
(Аплауз)
ABOUT THE SPEAKER
Jonathan Haidt - Social psychologistJonathan Haidt studies how -- and why -- we evolved to be moral and political creatures.
Why you should listen
By understanding more about our moral psychology and its biases, Jonathan Haidt says we can design better institutions (including companies, universities and democracy itself), and we can learn to be more civil and open-minded toward those who are not on our team.
Haidt is a social psychologist whose research on morality across cultures led to his 2008 TED Talk on the psychological roots of the American culture war, and his 2013 TED Talk on how "common threats can make common ground." In both of those talks he asks, "Can't we all disagree more constructively?" Haidt's 2012 TED Talk explored the intersection of his work on morality with his work on happiness to talk about "hive psychology" -- the ability that humans have to lose themselves in groups pursuing larger projects, almost like bees in a hive. This hivish ability is crucial, he argues, for understanding the origins of morality, politics, and religion. These are ideas that Haidt develops at greater length in his book, The Righteous Mind: Why Good People are Divided by Politics and Religion.
Haidt joined New York University Stern School of Business in July 2011. He is the Thomas Cooley Professor of Ethical Leadership, based in the Business and Society Program. Before coming to Stern, Professor Haidt taught for 16 years at the University of Virginia in the department of psychology.
Haidt's writings appear frequently in the New York Times and The Wall Street Journal. He was named one of the top global thinkers by Foreign Policy magazine and by Prospect magazine. Haidt received a B.A. in Philosophy from Yale University, and an M.A. and Ph.D. in Psychology from the University of Pennsylvania.
Jonathan Haidt | Speaker | TED.com