TED2007
Steven Pinker: The surprising decline in violence
Steven Pinker mbi mitin e dhunës
Filmed:
Readability: 5
3,009,786 views
Steven Pinker harton rënien e dhunës nga koha e Bibles deri ne kohërat e sotme, dhe argumenton se, ndonëse mund të duket e pa logjikshme dhe e pahijshme duke marrur parasysh Irakun dhe Dafurin, ne jemi duke jetuar në kohën më të qetë të ekzistencës së species sonë.
Steven Pinker - Psychologist
Steven Pinker is a professor of cognitive science (the study of the human mind) who writes about language, mind and human nature. Full bio
Steven Pinker is a professor of cognitive science (the study of the human mind) who writes about language, mind and human nature. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
Images like this, from the Auschwitz concentration camp,
0
0
4000
Imazhe sikur ky, nga kampi i përqëndrimit Auschwitz,
00:29
have been seared into our consciousness during the twentieth century
1
4000
5000
jane ngulitur në vetëdijën tonë gjatë shekullit të njëzetë
00:34
and have given us a new understanding of who we are,
2
9000
5000
dhe na kanë bërë të kuptojmë se kush jemi,
00:39
where we've come from and the times we live in.
3
14000
3000
prej nga vijmë, dhe kohërat në të cilat jetojmë.
00:42
During the twentieth century, we witnessed the atrocities
4
17000
4000
Gjatë shekullit të njëzetë, ne ishim dëshmitar të barbarizmave
00:46
of Stalin, Hitler, Mao, Pol Pot, Rwanda and other genocides,
5
21000
5000
të Stalin-it, Hitler-it, Mao-t, Pol Pot-it, Rwandës dhe gjenocideve tjera,
00:51
and even though the twenty-first century is only seven years old,
6
26000
4000
dhe edhe pse shekulli i 21-të është vetëm shtatë vjeç,
00:55
we have already witnessed an ongoing genocide in Darfur
7
30000
4000
ne tashmë kemi qenë dëshmitar të një gjenocidi të vazhdueshëm në Dafur
00:59
and the daily horrors of Iraq.
8
34000
2000
dhe të tmerreve ditore në Irak.
01:02
This has led to a common understanding of our situation,
9
37000
3000
Kjo ka çuar në një kuptim të përbashkët të situates tonë.
01:05
namely that modernity has brought us terrible violence, and perhaps
10
40000
4000
Saktësisht, tashmë e dimë që modernizmi ka sjellur një dhunë të tmerëshme, dhe ndoshta
01:09
that native peoples lived in a state of harmony that we have departed from, to our peril.
11
44000
3000
njerëzit indigjen jetuan në një gjendje harmonie prej së cilës ne jemi larguar, për të keqen tonë.
01:12
Here is an example
12
47000
5000
Këtu është një shembull
01:17
from an op-ed on Thanksgiving, in the Boston Globe
13
52000
3000
nga një artikull gazete për Ditën e Falenderimeve që u paraqit në Boston Globe
01:20
a couple of years ago, where the writer wrote, "The Indian life
14
55000
3000
disa vite më parë. Shkrimtari shkruajti, " Jeta indiane
01:24
was a difficult one, but there were no employment problems,
15
59000
3000
ishte e vështirë, por nuk kishte probleme me punësim,
01:27
community harmony was strong, substance abuse unknown,
16
62000
2000
harmonia në komunitet ishte e zhvilluar, abuzimi i substancave ishte i panjohur,
01:30
crime nearly non-existent, what warfare there was between tribes
17
65000
3000
krimi gati që nuk ekzistonte, lufta mes fiseve
01:34
was largely ritualistic and seldom resulted in indiscriminate
18
69000
3000
ishte kryesisht ritualistike dhe rrallë rezultonte në mbyetje të
01:37
or wholesale slaughter." Now, you're all familiar with this treacle.
19
72000
4000
shumicës." Tani, të gjithë ju e dini për këtë kundërhelm.
01:42
We teach it to our children. We hear it on television
20
77000
3000
Ne i'u mësojmë atë fëmijëve tanë. Ne e dëgjojmë atë në televizion
01:45
and in storybooks. Now, the original title of this session
21
80000
5000
dhe në libra të tregimeve. Titulli origjinal i kësaj seance
01:50
was, "Everything You Know Is Wrong," and I'm going to present evidence
22
85000
3000
ishte, " Gjithçka që dini është gabim," dhe unë do të ju prezantoj dëshmi
01:53
that this particular part of our common understanding is wrong,
23
88000
3000
se kjo pjesë e veçantë e kuptimit tonë të përbashkët është gabim.
01:56
that, in fact, our ancestors were far more violent than we are,
24
91000
4000
Në fakt, paraardhësit tanë ishin shumë më të dhunshëm se sa ne,
02:00
that violence has been in decline for long stretches of time,
25
95000
3000
dhe dhuna ka përjetuar rënie për një periudhe të gjatë kohore,
02:04
and that today we are probably living in the most peaceful time in our species' existence.
26
99000
3000
dhe sot ndoshta ne jemi duke jetuar në kohën më të qetë të ekzistences se species tonë.
02:07
Now, in the decade of Darfur and Iraq,
27
102000
4000
Në dekadën e Dafur-it dhe Irakut,
02:12
a statement like that might seem somewhere between hallucinatory
28
107000
3000
një deklaratë si kjo mund të duket si iluzion
02:15
and obscene. But I'm going to try to convince you
29
110000
3000
dhe e pahijëshme. Por unë do të provoj të ju bind
02:18
that that is the correct picture. The decline of violence
30
113000
6000
që ajo është pamja e saktë. Rënia e dhunës
02:24
is a fractal phenomenon. You can see it over millennia,
31
119000
3000
është një fenomen fraktal. Ju mund ta shihni atë gjatë mijëvjecarëve,
02:27
over centuries, over decades and over years,
32
122000
3000
shekujve, dekadave dhe viteve,
02:31
although there seems to have been a tipping point at the onset
33
126000
2000
edhe pse duket se ka qenë një pikë kthesë në fillim
02:33
of the Age of Reason in the sixteenth century. One sees it
34
128000
4000
të Kohës së Arsyes në shekullin e gjashtëmbëdhjetë. E shohim këtë
02:37
all over the world, although not homogeneously.
35
132000
3000
në gjithë botën, edhe pse jo në mënyrë homogjene.
02:41
It's especially evident in the West, beginning with England
36
136000
2000
Është evidente veçanërisht në Perëndim, duke filluar me Anglinë
02:44
and Holland around the time of the Enlightenment.
37
139000
2000
dhe Hollandën gjatë kohës së Sqarimit.
02:47
Let me take you on a journey of several powers of 10 --
38
142000
3000
Më lejoni të ju dërgoj në një udhëtim të disa fuqive të 10-tës--
02:51
from the millennium scale to the year scale --
39
146000
2000
nga shkalla e mijëvjecarit deri tek shkalla e vitit--
02:53
to try to persuade you of this. Until 10,000 years ago, all humans
40
148000
4000
në përpjekje për t'ju bindur për këtë. Deri 10.000 vite më parë, të gjithë njerëzit
02:57
lived as hunter-gatherers, without permanent settlements
41
152000
3000
jetuan si gjuetarë dhe mbledhës, pa vendbanime të përhershme
03:00
or government. And this is the state that's commonly thought
42
155000
3000
apo qeveri. Kjo është gjendja që zakonisht mendohet
03:03
to be one of primordial harmony. But the archaeologist
43
158000
5000
të jetë një gjendje e harmonisë fillestare. Por arkelogu
03:09
Lawrence Keeley, looking at casualty rates
44
164000
4000
Lawrence Keeley, që studion përqindjen e viktimave
03:13
among contemporary hunter-gatherers, which is our best source
45
168000
3000
në mesin e gjuetarëve bashkëkohor, i cili është burimi ynë më i mirë
03:17
of evidence about this way of life, has shown a rather different conclusion.
46
172000
6000
i dëshmive rreth kësaj mënyre të jetesës, ka treguar rezultate mjaft të ndryshme.
03:23
Here is a graph that he put together
47
178000
2000
Këtu është një diagram që ai e krijoj.
03:25
showing the percentage of male deaths due to warfare
48
180000
3000
E tregon përqindjen e vdekjes së mashkujve për shkak të betejave
03:28
in a number of foraging, or hunting and gathering societies.
49
183000
4000
në disa shoqëri të kërkimit, të gjuetisë dhe mbledhjes.
03:33
The red bars correspond to the likelihood that a man will die
50
188000
6000
Shiritat e kuq korrespondojnë me gjasat se një njeri do të vdes
03:39
at the hands of another man, as opposed to passing away
51
194000
3000
në duart e një njeriu tjetër, në krahasim me
03:42
of natural causes, in a variety of foraging societies
52
197000
4000
vdekje nga çështje natyrore, në një shumëllojshmëri të shoqërive kërkuese
03:46
in the New Guinea Highlands and the Amazon Rainforest.
53
201000
3000
në vendin malor të New Guinea dhe pyllin e Amazon-it.
03:50
And they range from a rate of almost a 60 percent chance that a man will die
54
205000
3000
Ato shtrihen nga një normë e gati 60% shansi që një njeri do të vdes
03:53
at the hands of another man to, in the case of the Gebusi,
55
208000
3000
në duart e një personi tjetër. Në rastin e Gebusit,
03:57
only a 15 percent chance. The tiny, little blue bar in the lower
56
212000
4000
ka vetëm 15% shans. Shiriti i vogël i kaltër në
04:01
left-hand corner plots the corresponding statistic from United States
57
216000
3000
pjesën e poshtëme të anës së majtë komploton statistikat korresponduese nga Shtetet e Bashkuara
04:05
and Europe in the twentieth century, and includes all the deaths
58
220000
4000
dhe Europa në shekullin e 20-të, dhe përfshin të gjitha vdekjet
04:09
of both World Wars. If the death rate in tribal warfare had prevailed
59
224000
5000
e të dy Luftrave Botërore. Nëse shkalla e vdekshmërisë në luftën fisnore kishte mbizotëruar
04:14
during the 20th century, there would have been two billion deaths rather than 100 million.
60
229000
6000
gjatë shekullit të 20-të, atëherë do kishim dy miliard vdekje, jo 100 milion.
04:20
Also at the millennium scale, we can look
61
235000
3000
Gjithashtu në shkallën e mileniumit, ne mund të shikojmë
04:23
at the way of life of early civilizations such as the ones described
62
238000
5000
mënyrën e jetës së qytetërimeve të hershme; të tilla si ato të përshkruara
04:28
in the Bible. And in this supposed source of our moral values,
63
243000
5000
në Bibël. Në këtë burim të supozuar të vlerave tona morale,
04:33
one can read descriptions of what was expected in warfare,
64
248000
4000
dikush mund të lexoj përshkrime të asaj që pritet në betejë,
04:37
such as the following from Numbers 31: "And they warred
65
252000
3000
të tilla si ato pas Numrit 31: "Dhe ata luftuan
04:40
against the Midianites as the Lord commanded Moses,
66
255000
3000
kundër Madianiteve sikurse Zoti kishte komanduar Moisiun,
04:43
and they slew all the males. And Moses said unto them,
67
258000
3000
dhe ata kthyen të gjithë mashkujt. Dhe Moisiu i'u tha atyre,
04:46
'Have you saved all the women alive? Now, therefore, kill every male
68
261000
4000
'A i keni shpëtuar të gjitha gratë gjallë? Tani, si pasojë, vritni të gjithë meshkujt
04:50
among the little ones and kill every woman that hath known man
69
265000
3000
ndërmjet të vegjëlve, dhe vriteni çdo grua që ka njohur burrë
04:53
by lying with him, but all the women children that have not know a man
70
268000
4000
që është shtrirë me të, por të gjitha gratë e reja që nuk kanë njohur një burrë
04:57
by lying with him keep alive for yourselves.'" In other words,
71
272000
3000
duke u shtrirë me të, mbajini gjallë për veten tuaj.'' Me fjalë të tjera,
05:00
kill the men; kill the children; if you see any virgins,
72
275000
5000
vritni burrat; vritni fëmijët; nëse shihni ndonjë të virgjër,
05:05
then you can keep them alive so that you can rape them.
73
280000
2000
atëherë ju mund t'i mbani ato gjallë, kështu që ju mund t'i dhunoni ato.
05:08
You can find four or five passages in the Bible of this ilk.
74
283000
4000
Ju mund të gjeni katër ose pesë pjesë të tilla në Bibël.
05:12
Also in the Bible, one sees that the death penalty
75
287000
3000
Gjithashtu në Bibël, shohim që ndëshkimin me vdekje
05:15
was the accepted punishment for crimes such as homosexuality,
76
290000
5000
ishte ndëshkimi i pranushem për krimet sikurse homoseksualiteti,
05:20
adultery, blasphemy, idolatry, talking back to your parents --
77
295000
4000
tradhëtia bashkshortore, blasfimia, adhurimi, përleshje me prindërit tuaj--
05:24
(Laughter) -- and picking up sticks on the Sabbath.
78
299000
4000
(Buzëqeshje)-- dhe ringjallja e shkopinjëve gjatë të Shtunave.
05:28
Well, let's click the zoom lens
79
303000
3000
E pra, le të klikojmë lentet e zmadhimit
05:31
down one order of magnitude, and look at the century scale.
80
306000
3000
dhe të shikoni rënditjen e shekujve.
05:34
Although we don't have statistics for warfare throughout
81
309000
4000
Megjithëse ne nuk kemi statistika për luftën që ndodhi gjatë
05:39
the Middle Ages to modern times,
82
314000
1000
Kohës së mesjetës e deri në kohërat moderne,
05:40
we know just from conventional history -- the evidence
83
315000
3000
ne e dimë nga historia konvencionale që prova
05:43
was under our nose all along that there has been a reduction
84
318000
4000
ishte nën hundët tona dhe tregonte që ka pasur një reduktim
05:47
in socially sanctioned forms of violence.
85
322000
3000
në format e sanksionuara të dhunës në shoqëri.
05:50
For example, any social history will reveal that mutilation and torture
86
325000
4000
Për shembull, çdo histori shoqërore do të zbuloj se gjymtimi dhe tortura
05:54
were routine forms of criminal punishment. The kind of infraction
87
329000
3000
ishin forma të zakonshme të dënimit penal. Shkelje e tillë
05:57
today that would give you a fine, in those days would result in
88
332000
4000
që sot do të rezultonte në një gjobë, në ato ditë do të rezultonte
06:01
your tongue being cut out, your ears being cut off, you being blinded,
89
336000
4000
në prerje të gjuhës, të veshëve, verbim
06:05
a hand being chopped off and so on.
90
340000
2000
apo në prerjen e dorës.
06:07
There were numerous ingenious forms of sadistic capital punishment:
91
342000
4000
Ka pasur forma të shumta e të zgjuara të ndëshkimit me vdekje:
06:12
burning at the stake, disemboweling, breaking on the wheel,
92
347000
2000
djegia në dru, heqja e organeve, rrahja me kamxhik,
06:15
being pulled apart by horses and so on.
93
350000
2000
tërheqja nga kuajt, e kështu me rradhe.
06:18
The death penalty was a sanction for a long list of non-violent crimes:
94
353000
4000
Dënimi me vdekje ishte një miratim për një listë të gjatë të krimeve jo-të-dhunëshme:
06:22
criticizing the king, stealing a loaf of bread. Slavery, of course,
95
357000
4000
kritikimi i mbretit, vjedhja e bukës. Skllaveria,natyrisht,
06:27
was the preferred labor-saving device, and cruelty was
96
362000
3000
ishte e preferuar sa i përket punës, dhe mizoria ishte
06:31
a popular form of entertainment. Perhaps the most vivid example
97
366000
3000
një formë e famshe e argëtimit. Ndoshta shëmbulli më i gjallë
06:34
was the practice of cat burning, in which a cat was hoisted
98
369000
3000
ishte praktika e djegies së maces, në të cilën një mace ngrihej
06:37
on a stage and lowered in a sling into a fire,
99
372000
3000
në një skenë dhe lëshohej poshtë në zjarr.
06:40
and the spectators shrieked in laughter as the cat, howling in pain,
100
375000
5000
Spektatorët qeshnin me zë të lartë, përderisa macja që rënkonte nga dhimbja,
06:46
was burned to death.
101
381000
2000
digjej deri në vdekje.
06:48
What about one-on-one murder? Well, there, there are good statistics,
102
383000
3000
Po në lidhje me vrasje një- me- një? Mire, ka statistika të mira,
06:51
because many municipalities recorded the cause of death.
103
386000
6000
sepse shumë komuna kanë regjistruar shkakun e vdekjes.
06:57
The criminologist Manuel Eisner
104
392000
4000
Kriminologu Manuel Eisner
07:02
scoured all of the historical records across Europe
105
397000
2000
kontrolloj të gjitha të dhënat historike në Evropë
07:04
for homicide rates in any village, hamlet, town, county
106
399000
5000
për norma të vrasjes në çdo fshat, fshat të vogël, qytet
07:09
that he could find, and he supplemented them
107
404000
2000
që ai ka mund të gjente, dhe plotësoj ato
07:11
with national data, when nations started keeping statistics.
108
406000
3000
me të dhëna kombetare, ku kombet filluan të mbajnë statistikat.
07:15
He plotted on a logarithmic scale, going from 100 deaths
109
410000
7000
Ai komplotoj në shkallë logaritmike, duke filluar nga 100 vdekje
07:22
per 100,000 people per year, which was approximately the rate
110
417000
6000
për 100.000 njerëz në vit, e cila ishte shkalla mesatare
07:28
of homicide in the Middle Ages. And the figure plummets down
111
423000
5000
e vrasjeve në Kohën e mesjetës. Kjo figurë bie
07:33
to less than one homicide per 100,000 people per year
112
428000
4000
në më pak se një vrasje për 100.00 njerëz për vit
07:38
in seven or eight European countries. Then, there is a slight uptick
113
433000
4000
në shtatë ose tetë vende europiane. Pastaj, ka një rritje të vogël
07:42
in the 1960s. The people who said that rock 'n' roll would lead
114
437000
4000
në 1960-ën. Njerëzit të cilët thanë se rock'n'roll do të printe
07:46
to the decline of moral values actually had a grain of truth to that.
115
441000
3000
në rënien e vlerave morale në fakt kishin të drejtë.
07:50
But there was a decline from at least two orders of magnitude
116
445000
3000
Por rënia e vrasjeve prej Kohës se Mesjetës e deri tani
07:54
in homicide from the Middle Ages to the present,
117
449000
2000
është e një madhësie të madhe.
07:57
and the elbow occurred in the early sixteenth century.
118
452000
3000
Kjo kthesë ndodhi në filllim të shekullit të gjashtëmbëdhjetë.
08:02
Let's click down now to the decade scale.
119
457000
2000
Le të klikojmë tash në shkallën e dekadës.
08:04
According to non-governmental organizations
120
459000
2000
Sipas organizatave jo-qeveritare
08:07
that keep such statistics, since 1945, in Europe and the Americas,
121
462000
4000
që i mbajnë statistikat e tilla, që nga viti 1945, në Evropë dhe në Amerikë,
08:11
there has been a steep decline in interstate wars,
122
466000
3000
ka pasur një rënie të madhe në luftërat ndërshtetërore,
08:15
in deadly ethnic riots or pogroms, and in military coups,
123
470000
4000
në trazirat vdekjeprurëse etnike dhe masakrat, si dhe në grushtete ushtarake,
08:19
even in South America. Worldwide, there's been a steep decline
124
474000
4000
edhe në Amerikën Jugore. Në mbarë botën ka pasur një rënie
08:23
in deaths in interstate wars. The yellow bars here show the number
125
478000
5000
në numrin e vdekjeve të shkaktuara nga luftërat ndërshtetërore.
08:29
of deaths per war per year from 1950 to the present.
126
484000
4000
Shiriti i verdhë tregon numrin e vdekjeve në luftë për vit, nga 1950 deri më sot.
08:34
And, as you can see, the death rate goes down from 65,000 deaths
127
489000
4000
Dhe, siç po e shihni, shkalla e vdekshmërisë zvogëlohet nga 65 000 vdekje
08:38
per conflict per year in the 1950s to less than 2,000 deaths
128
493000
4000
për konflikt, për vit gjatë 1950-ve, në më pak se 2.000 vdekje
08:42
per conflict per year in this decade, as horrific as it is.
129
497000
4000
për konflikt në vit në këtë dekadë, edhe pse kjo është tmerruese.
08:46
Even in the year scale, one can see a decline of violence.
130
501000
3000
Edhe në shkallë të vitit, mund të shihni që dhuna ka rënë.
08:50
Since the end of the Cold War, there have been fewer civil wars,
131
505000
3000
Që nga fundi i Luftës së Ftohtë, ka pasur lufta të pakta civile,
08:53
fewer genocides -- indeed, a 90 percent reduction since post-World War II highs --
132
508000
6000
më pak gjenocide - në të vërtetë, shohim 90% zvogëlim që pas Luftës së Dytë Botërore -
08:59
and even a reversal of the 1960s uptick in homicide and violent crime.
133
514000
6000
dhe kthim të rritjes së vrasjeve që ndodhi në 1960.
09:05
This is from the FBI Uniform Crime Statistics. You can see
134
520000
4000
Kjo është nga Statistikat e Krimeve të FBI-së. Ju mund të shihni
09:09
that there is a fairly low rate of violence in the '50s and the '60s,
135
524000
3000
që gjatë të 50-tave dhe të 60-tave përqindja e dhunës ishte e ulët,
09:13
then it soared upward for several decades, and began
136
528000
4000
dhe pastaj u rrit për disa dekada. Filloi
09:17
a precipitous decline, starting in the 1990s, so that it went back
137
532000
4000
të bie rrëmbyshëm duke filluar nga të 1990-ve, kështu qe u kthye prapë
09:21
to the level that was last enjoyed in 1960.
138
536000
4000
në nivelin që se fundi ishte shijuar në 1960.
09:25
President Clinton, if you're here, thank you.
139
540000
2000
Presidenti Clinton, nëse ju jeni këtu, faleminderit
09:27
(Laughter)
140
542000
2000
(Qeshje)
09:29
So the question is, why are so many people so wrong
141
544000
3000
Pra pyetja është, pse janë kaq shumë njerëz gabim
09:32
about something so important? I think there are a number of reasons.
142
547000
4000
për diçka kaq të rëndësishme? Unë mendoj që ka një numër arsyesh.
09:36
One of them is we have better reporting. The Associated Press
143
551000
3000
Njëra ndër to është se ne kemi raportim më të mirë. Associated Press
09:39
is a better chronicler of wars over the surface of the Earth
144
554000
4000
është një kronikë më e mirë e luftrave që ndodhin në Tokë,
09:43
than sixteenth-century monks were.
145
558000
4000
sesa murgjet e shekullit të gjashtëmbëdhjetë.
09:47
There's a cognitive illusion. We cognitive psychologists know that the easier it is
146
562000
5000
Eshtë një iluzion mendor. Ne, psikologët njohës e dime që sa më e lehtë është
09:52
to recall specific instances of something,
147
567000
3000
të përkujtohen rastet e veçanta,
09:55
the higher the probability that you assign to it.
148
570000
3000
aq më i lartë është probabiliteti që ju përcaktoni për atë moment.
09:58
Things that we read about in the paper with gory footage
149
573000
3000
Gjërat që ne lexojmë në gazeta me pamje të përgjakuara
10:02
burn into memory more than reports of a lot more people dying
150
577000
4000
nguliten në kujtesën tonë më shumë sesa raportet e shumta të njerëzve që vdesin
10:06
in their beds of old age. There are dynamics in the opinion
151
581000
5000
në shtretërit e tyre nga mosha e vjetër. Ka dinamika në opinionin
10:12
and advocacy markets: no one ever attracted observers, advocates
152
587000
5000
dhe në tregjet mbrojtëse: askush nuk ka tërhequr vëzhgues, avokat
10:17
and donors by saying
153
592000
1000
dhe donator duke thënë
10:19
things just seem to be getting better and better.
154
594000
2000
që gjërat po përmisohen.
10:21
(Laughter)
155
596000
1000
(Qeshje)
10:22
There's guilt about our treatment of native peoples
156
597000
2000
Ndjehemi të fajshëm në lidhje me trajtimin tonë të popujve vendas
10:25
in modern intellectual life, and an unwillingness to acknowledge
157
600000
3000
në jetën moderne intelektuale, dhe nuk dëshirojmë të pranojmë
10:28
there could be anything good about Western culture.
158
603000
2000
që edhe kultura Perëndimore ka anën e saj pozitive.
10:31
And of course, our change in standards can outpace the change
159
606000
4000
Natyrisht, ndryshimi jonë i standardeve mund të lë pas ndryshimin
10:36
in behavior. One of the reasons violence went down
160
611000
2000
e sjelljes. Një ndër arsyet pse dhuna ka rënë
10:39
is that people got sick of the carnage and cruelty in their time.
161
614000
3000
është sepse njerëzit u lodhën nga masakrat dhe mizoritë e kohës së tyre.
10:42
That's a process that seems to be continuing,
162
617000
3000
Ky është një proces që duket se është duke vazhduar,
10:45
but if it outstrips behavior by the standards of the day,
163
620000
4000
por në qoftë se ajo mbizotëron sjelljen nga standardet e ditës,
10:49
things always look more barbaric than they would have been
164
624000
3000
gjërat gjithmonë duken më barbare sesa kanë qenë
10:52
by historic standards. So today, we get exercised -- and rightly so --
165
627000
4000
sipas standardet historike. Pra sot, ne ushtrohemi-- dhe siç duhet--
10:56
if a handful of murderers get executed by lethal injection
166
631000
6000
në qoftë se disa vrasës ekzekutohen nëpërmjet ineksionit vdekjeprurës
11:02
in Texas after a 15-year appeal process. We don't consider
167
637000
4000
në Texas pas një procesi 15 vjetor. Ne nuk e konsiderojmë
11:07
that a couple of hundred years ago, they may have been burned
168
642000
3000
se disa vite më parë, ata mund të jenë djegur
11:10
at the stake for criticizing the king after a trial
169
645000
3000
në shtyla për kritikimin e mbretit pas një gjykimi
11:13
that lasted 10 minutes, and indeed, that that would have been repeated
170
648000
3000
që ka zgjatur 10 minuta, dhe me të vertete, kjo ka mundur të përsëritet
11:16
over and over again. Today, we look at capital punishment
171
651000
4000
disa herë. Sot ne e shohim ndëshkimin me vdekje
11:21
as evidence of how low our behavior can sink,
172
656000
3000
si dëshmi se sa poshtë sjellja jonë mund të fundoset,
11:24
rather than how high our standards have risen.
173
659000
2000
sesa sa lartë standardet tona janë ngritur.
11:28
Well, why has violence declined? No one really knows,
174
663000
3000
Mirë, pse ka rënë dhuna? Askush nuk e di,
11:31
but I have read four explanations, all of which, I think,
175
666000
4000
por unë kam lexuar katër sqarime, të cilat, unë mendoj,
11:36
have some grain of plausibility. The first is, maybe
176
671000
3000
kanë disa grimca të besushmërisë. E para është, ndoshta
11:39
Thomas Hobbes got it right. He was the one who said
177
674000
3000
Thomas Hobbes i'a qëlloj. Ai ishte i pari i cili tha
11:42
that life in a state of nature was "solitary, poor, nasty, brutish
178
677000
5000
që jeta në gjendje të natyrës ishte "e vetmuar, e varfër, e qelbur, brutale
11:47
and short." Not because, he argued,
179
682000
4000
dhe e shkurtër." Jo sepse, ai argumentoj,
11:51
humans have some primordial thirst for blood
180
686000
3000
njerëzit kanë disa etje primitive për gjak
11:54
or aggressive instinct or territorial imperative,
181
689000
3000
ose instikt agresiv ose domosdoshmëri territoriale,
11:58
but because of the logic of anarchy. In a state of anarchy,
182
693000
3000
por për shkak të anarkisë. Në një shtet të anarkisë,
12:01
there's a constant temptation to invade your neighbors preemptively,
183
696000
4000
ka një tundim të vazhdueshëm për të pushtuar fqinjët tuaj,
12:05
before they invade you. More recently, Thomas Schelling
184
700000
3000
para se ata t'ju pushtojnë juve. Kohet e fundit, Thomas Schelling
12:08
gives the analogy of a homeowner who hears a rustling
185
703000
2000
jep analogjinë e një qiradhënësi i cili ndëgjon një shushurimë
12:11
in the basement. Being a good American, he has a pistol
186
706000
2000
në bodrum. Duke qenë një Amerikan i mirë, ai ka një pistoletë
12:13
in the nightstand, pulls out his gun, and walks down the stairs.
187
708000
3000
në dollap, e nxjerr armën e tij, dhe zbret poshtë shkallëve.
12:17
And what does he see but a burglar with a gun in his hand.
188
712000
2000
Ai sheh nje hajdut me një armë në dorë.
12:20
Now, each one of them is thinking,
189
715000
1000
Tani, secili prej tyre është duke menduar,
12:21
"I don't really want to kill that guy, but he's about to kill me.
190
716000
4000
"Unë nuk dua që ta vras atë djalë, por ai është gati të me vras mua.
12:25
Maybe I had better shoot him, before he shoots me,
191
720000
4000
Ndoshta është më mirë ta gjuaj atë, para se ai të gjuaj në mua,
12:29
especially since, even if he doesn't want to kill me,
192
724000
2000
veçanërisht sepse, edhe nëse ai nuk dëshiron të më vret mua,
12:31
he's probably worrying right now that I might kill him
193
726000
3000
ai ndoshta është duke u brengosur së une mund ta vras atë
12:34
before he kills me." And so on.
194
729000
2000
para se ai të më vret mua." Dhe kështu vazhdon.
12:37
Hunter-gatherer peoples explicitly go through this train of thought,
195
732000
4000
Njerëzit mbledhës në menyrë të qartë kalojnë nëpër këto mendime,
12:42
and will often raid their neighbors out of fear of being raided first.
196
737000
3000
dhe shpesh do të sulmojnë komshinjët e tyre nga frika se mos sulmohen ata së pari.
12:47
Now, one way of dealing with this problem is by deterrence.
197
742000
3000
Tani, një mënyrë për t'u marrë me këtë problem është nga përmbajtja.
12:50
You don't strike first, but you have a publicly announced policy
198
745000
5000
Ju nuk sulmoni së pari, por bëni një shpallje publike
12:55
that you will retaliate savagely if you are invaded.
199
750000
3000
se do të hakmerreni me ashpërsi nëse pushtoheni.
12:58
The only thing is that it's
200
753000
2000
Gjëja e vetme është se
13:00
liable to having its bluff called, and therefore can only work
201
755000
4000
disa herë ky mashtrim nuk punon, dhe për këtë arsye punon
13:05
if it's credible. To make it credible, you must avenge all insults
202
760000
4000
vetëm nëse është e besueshme. Për ta bërë të besueshme, ju duhet të shpaguani të gjitha ofendimet
13:10
and settle all scores, which leads to the cycles of bloody vendetta.
203
765000
4000
dhe të zgjidhëni të gjitha rezultatet, e cila çon në ciklet e hakmarrjes së përgjakshme.
13:14
Life becomes an episode of "The Sopranos." Hobbes' solution,
204
769000
5000
Jeta bëhet një episodë e " The Sopranos." Zgjidhja e Hobbes,
13:19
the "Leviathan," was that if authority for the legitimate use
205
774000
4000
"Vigani," ishte se nëse kompetenca për përdorimin legjitim
13:23
of violence was vested in a single democratic agency -- a leviathan --
206
778000
5000
të dhunës i jepet një agjencije të vetme demokratike-- një vigani--
13:29
then such a state can reduce the temptation of attack,
207
784000
3000
pastaj një gjendje e tillë mund të zvogëloj tundimin për sulm,
13:32
because any kind of aggression will be punished,
208
787000
3000
sepse çdo lloj i agresionit do të ndëshkohet,
13:35
leaving its profitability as zero. That would remove the temptation
209
790000
5000
duke lënë profitabilitetin e saj si zero. Kjo mund të heqë tundimin
13:40
to invade preemptively, out of fear of them attacking you first.
210
795000
4000
për të pushtuar më përpara, nga frika se ata mund të sulmojnë së pari.
13:44
It removes the need for a hair trigger for retaliation
211
799000
4000
E largon nevojën për hakmarrje
13:48
to make your deterrent threat credible. And therefore, it would lead
212
803000
3000
për të bërë kërcënimin tënd tmerrues të besueshëm. Prandaj, kjo do dërgoj
13:51
to a state of peace. Eisner -- the man who plotted the homicide rates
213
806000
6000
në një gjendje të paqes. Eisner-- njeriu i cili hartoj përqindjet e vrasjeve
13:57
that you failed to see in the earlier slide --
214
812000
2000
të cilat nuk mund ti shihnit më parë--
14:00
argued that the timing of the decline of homicide in Europe
215
815000
3000
argumentoi se koha e rënies së vrasjeve në Evropë
14:04
coincided with the rise of centralized states.
216
819000
4000
përkoi me rritjen e shteteve të centralizuara.
14:08
So that's a bit of a support for the leviathan theory.
217
823000
3000
Pra është një mbështetje për teorinë e viganit.
14:11
Also supporting it is the fact that we today see eruptions of violence
218
826000
4000
Gjithashtu duke e mbështetur atë është fakti se ne sot shohim shpërthim të dhunës
14:15
in zones of anarchy, in failed states, collapsed empires,
219
830000
4000
në pjesët e anarkisë, në shtetet e dështuara, mbretërit e rrëzuara,
14:19
frontier regions, mafias, street gangs and so on.
220
834000
4000
kufi, mafi, banda të rrugës e kështu me rradhë.
14:25
The second explanation is that in many times and places,
221
840000
3000
Shpejgimi i dytë është se në shumë kohëra dhe vende,
14:28
there is a widespread sentiment that life is cheap.
222
843000
3000
mendohet që jeta është e lirë.
14:32
In earlier times, when suffering and early death were common
223
847000
4000
Në kohërat e mëhershme, kur vuajtjet dhe vdekshmëria e herëshme ishin të zakonshme
14:36
in one's own life, one has fewer compunctions about inflicting them
224
851000
4000
në jetën e dikujt, ai/ajo ka më pak brejtje të ndërgjegjës për shkaktimin e tyre
14:40
on others. And as technology and economic efficiency make life
225
855000
4000
tek tjetër kush. Pasi që teknologjia dhe efikasiteti ekonomik e bëjnë jetën
14:44
longer and more pleasant, one puts a higher value on life in general.
226
859000
4000
më të gjatë dhe më të kënaqshme, dikush e vendos një vlerë më të lartë në jetë.
14:48
This was an argument from the political scientist James Payne.
227
863000
3000
Ky ishte një argument nga shkenctari poltikan James Payne.
14:52
A third explanation invokes the concept of a nonzero-sum game,
228
867000
4000
Një shpjegim i tretë thërret konceptin e një loje me shumën zero
14:56
and was worked out in the book "Nonzero" by the journalist
229
871000
4000
dhe ishte punuar në librin " Nonzero" nga gazetari
15:00
Robert Wright. Wright points out that in certain circumstances,
230
875000
3000
Robert Wright. Wright potencon se në situata të caktuara,
15:04
cooperation or non-violence can benefit both parties
231
879000
3000
bashkëpunimi apo jo-dhuna mund të jenë të dobishme për të dy partitë
15:07
in an interaction, such as gains in trade when two parties trade
232
882000
6000
në një bashkëveprim, sikurse fitimet në tregti kur dy parti tregtojnë
15:13
their surpluses and both come out ahead, or when two parties
233
888000
4000
tepricen e tyre dhe të dyja dalin përpara, ose kur dy parti
15:17
lay down their arms and split the so-called peace dividend
234
892000
3000
i shtrijnë duart e tyre dhe ndajnë të ashtuquajturën paqe
15:20
that results in them not having to fight the whole time.
235
895000
3000
duke rezultuar në mbarimin e përleshjeve.
15:24
Wright argues that technology has increased the number
236
899000
2000
Wright argumenton se teknologjia ka rritur numrin
15:26
of positive-sum games that humans tend to be embroiled in,
237
901000
4000
e lojërave me shumë pozitive në të cilat njerëzit priren të ngatrrohen,
15:31
by allowing the trade of goods, services and ideas
238
906000
3000
duke e lejuar tregtinë e mallërave, shërbimeve dhe ideve
15:34
over longer distances and among larger groups of people.
239
909000
3000
në distanca të largëta dhe përgjatë grupeve të mëdha të njerëzve.
15:38
The result is that other people become more valuable alive than dead,
240
913000
3000
Rezultati është se njerëzit tjerë u bënë më të vlefshëm të gjallë sesa të vdekur,
15:41
and violence declines for selfish reasons. As Wright put it,
241
916000
5000
dhe dhuna bie për arsye vetanake. Siç thotë Wright,
15:47
"Among the many reasons that I think that we should not bomb
242
922000
2000
"Ndërmjet shumë prej arsyeve që unë mendoj që ne nuk duhet të bombardojmë
15:49
the Japanese is that they built my mini-van."
243
924000
3000
Japonezët është sepse ata ndërtojnë kombi-busin tim."
15:52
(Laughter)
244
927000
2000
(Qeshje)
15:54
The fourth explanation is captured in the title of a book
245
929000
4000
Shpjegimi i katërt shihet në titullin e librit
15:58
called "The Expanding Circle," by the philosopher Peter Singer,
246
933000
3000
të quajtur " Rrethi që rritet," nga filozofi Peter Singer,
16:02
who argues that evolution bequeathed humans with a sense
247
937000
3000
i cili argumenton se evolucioni i ka japur njerëzve një ndjenjë
16:05
of empathy, an ability to treat other peoples' interests
248
940000
5000
të ndjeshmërisë, një aftësi për t'i trajtuar interesat e njerëzve
16:10
as comparable to one's own. Unfortunately, by default
249
945000
4000
si të krahasueshëm me interesat tonë. Fatkeqësisht, nga pakujdesia
16:14
we apply it only to a very narrow circle of friends and family.
250
949000
4000
ne e aplikojmë atë vetëm në një rreth të ngushtë të shoqërise dhe familjes.
16:18
People outside that circle are treated as sub-human,
251
953000
3000
Njerëzit jashtë atij rrethi trajtohen si nën-njerëzor,
16:21
and can be exploited with impunity. But, over history,
252
956000
4000
dhe mund të shfrytëzohen me pandëshkushmeri. Por, gjatë historisë,
16:25
the circle has expanded. One can see, in historical record,
253
960000
4000
rrethi është zgjeruar. Dikush mund të shoh, në të dhënat historike,
16:29
it expanding from the village, to the clan, to the tribe,
254
964000
3000
që rrethi zgjerohet nga fshati, në klan, në fis,
16:33
to the nation, to other races, to both sexes,
255
968000
3000
në shtet, në raca tjera, në dy gjinitë,
16:36
and, in Singer's own arguments, something that we should extend
256
971000
2000
dhe, në argumentet e Singer-it, diçka që ne duhet të përhapim
16:38
to other sentient species. The question is,
257
973000
5000
tek speciet tjera të ndjeshme. Pyetja është,
16:43
if this has happened, what has powered that expansion?
258
978000
3000
nëse kjo ka ndodhur, çfare mundësoi këtë zgjerim?
16:46
And there are a number of possibilities, such as increasing circles
259
981000
3000
Ka një numër të mundësive, sikurse rritja e rretheve
16:49
of reciprocity in the sense that Robert Wright argues for.
260
984000
4000
të reprocitetit në sensin që Robert Wright argumenton.
16:54
The logic of the golden rule -- the more you think about and interact
261
989000
4000
Logjika e rregullit të artë-- aq më shumë që mendon dhe bashkëvepron
16:58
with other people, the more you realize that it is untenable
262
993000
4000
me njerëz të tjerë, aq më shumë kuptoni që është e pa përshtatshme
17:02
to privilege your interests over theirs,
263
997000
4000
të privelegjoni intersat tuaja mbi të atyre.
17:06
at least not if you want them to listen to you. You can't say
264
1001000
3000
Së paku jo nëse ju dëshironi që ata të ju dëgjojnë. Ju nuk mund të
17:09
that my interests are special compared to yours,
265
1004000
3000
thoni që interesat e mija janë speciale në krahasim me të tuajat,
17:12
anymore than you can say that the particular spot
266
1007000
2000
më shumë se që mund të thoni se vendi i veçantë
17:15
that I'm standing on is a unique part of the universe
267
1010000
2000
në të cilin jam duke qëndruar është pjesë unike e universit
17:18
because I happen to be standing on it that very minute.
268
1013000
2000
sepse unë qëndroj këtu në atë minutë.
17:21
It may also be powered by cosmopolitanism, by histories,
269
1016000
4000
Mund të jetë mundësuar nga kosmopolitizmi, nga historitë,
17:25
and journalism, and memoirs, and realistic fiction, and travel,
270
1020000
4000
dhe gazetaria, kujtimet, trillime realiste, udhëtimet,
17:29
and literacy, which allows you to project yourself into the lives
271
1024000
4000
dhe letërsia, të cilat ju'a lejojnë të projektoni veten tuaj në jetën
17:33
of other people that formerly you may have treated as sub-human,
272
1028000
4000
e njerëzve të tjerë që më parë ndoshta i keni trajtuar si nën-njerëz,
17:37
and also to realize the accidental contingency of your own station
273
1032000
4000
dhe gjithashtu për të realizuar aksidentente të paparashikushme të stacionit tuaj
17:41
in life, the sense that "there but for fortune go I."
274
1036000
3000
në jetë, kuptimi që "unë shkoj aty ku ka fat."
17:46
Whatever its causes, the decline of violence, I think,
275
1041000
3000
Çfarë do që e shkakton, rënien e dhunës, unë mendoj
17:49
has profound implications. It should force us to ask not just, why
276
1044000
4000
ka nënkuptim të thellë. Duhet të na shtyj të pyesim jo vetëm pse
17:53
is there war? But also, why is there peace? Not just,
277
1048000
4000
ka luftë? Por gjithashtu, pse ka paqe? Jo vetëm,
17:58
what are we doing wrong? But also, what have we been doing right?
278
1053000
3000
çka jemi duke bërë gabim? Por gjithashtu, çka kemi qenë duke bërë në rregull?
18:02
Because we have been doing something right,
279
1057000
1000
Sepse ne jemi duke bërë diçka në rregull,
18:04
and it sure would be good to find out what it is.
280
1059000
2000
dhe sigurisht që do të ishte mirë të gjenim se çka është.
18:06
Thank you very much.
281
1061000
1000
Shumë Faleminderit
18:07
(Applause).
282
1062000
11000
(Duartrokitje).
18:18
Chris Anderson: I loved that talk. I think a lot of people here in the room would say
283
1073000
4000
Chris Anderson: Më pëlqeu fjalimi juaj. Unë mendoj që shumë njerëz këtu në sallë do të thonin
18:22
that that expansion of -- that you were talking about,
284
1077000
3000
se ai zgjerimi për të cilin ju po flisnit
18:25
that Peter Singer talks about, is also driven by, just by technology,
285
1080000
3000
për të cilin Peter Singer flet, gjithashtu është nxitur nga, vetëm nga teknologjia
18:28
by greater visibility of the other, and the sense that the world
286
1083000
4000
me shikueshmëri më të madhe të të tjerëve, dhe kuptimin se bota
18:32
is therefore getting smaller. I mean, is that also a grain of truth?
287
1087000
3000
si pasojë është duke u zvogluar. Po mendoj, a është kjo gjithashtu nje grimcë e së vërtetës?
18:36
Steven Pinker: Very much. It would fit both in Wright's theory,
288
1091000
3000
Steven Pinker: Po, është. Do të përshtateshin me teorinë e Wright,
18:40
that it allows us to enjoy the benefits of cooperation
289
1095000
3000
që kjo na lejon të shijojmë të mirat e bashkëpunimit
18:44
over larger and larger circles. But also, I think it helps us
290
1099000
3000
mbi rrethe më të mëdha. Por gjithashtu, unë mendoj që do të na ndihmoj neve
18:49
imagine what it's like to be someone else. I think when you read
291
1104000
3000
të imagjinojmë si do të ishte të ishim dikush tjetër. Unë mendoj që kur ju lexoni
18:52
these horrific tortures that were common in the Middle Ages, you think,
292
1107000
3000
këto tortura të tmerrëshme që ishin të zakonshme në Kohën e Mesjtës, ju mendoni
18:55
how could they possibly have done it,
293
1110000
2000
si kanë mundur të bëjnë atë,
18:57
how could they have not have empathized with the person
294
1112000
2000
si kanë mundur të mos lidhen me personin
19:00
that they're disemboweling? But clearly,
295
1115000
2000
që ata jane duke e torturuar? Por qartë,
19:03
as far as they're concerned, this is just an alien being
296
1118000
3000
përderisa ata janë të shqetësuar, kjo është vetëm një krijesë e huaj
19:06
that does not have feelings akin to their own. Anything, I think,
297
1121000
3000
që nuk ka ndjenja të ngjashme me të atyre. ëfarëdoqoftë, unë mendoj
19:09
that makes it easier to imagine trading places
298
1124000
2000
që kjo e lehtëson imagjinimin e ndërrimit të vendeve
19:12
with someone else means that it increases your moral consideration
299
1127000
3000
me dikë tjetër do të thotë se kjo rrit konsiderimin tuaj moral
19:15
to that other person.
300
1130000
1000
me atë person.
19:16
CA: Well, Steve, I would love every news media owner to hear that talk
301
1131000
4000
CA: Mirë, Steve, Unë do të doja që çdo pronar i mediave të dëgjonte këtë fjalim
19:20
at some point in the next year. I think it's really important. Thank you so much.
302
1135000
2000
gjatë vitit që vjen. Unë mendoj që është me të vërtetë e rëndësishme. Shumë faleminderit.
19:22
SP: My pleasure.
303
1137000
1000
SP: Kënaqësia është e imja.
ABOUT THE SPEAKER
Steven Pinker - PsychologistSteven Pinker is a professor of cognitive science (the study of the human mind) who writes about language, mind and human nature.
Why you should listen
Steven Pinker grew up in the English-speaking community of Montreal but has spent his adult life bouncing back and forth between Harvard and MIT. He is interested in all aspects of human nature: how we see, hear, think, speak, remember, feel and interact.
To be specific: he developed the first comprehensive theory of language acquisition in children, used verb meaning as a window into cognition, probed the limits of neural networks and showed how the interaction between memory and computation shapes language. He has used evolution to illuminate innuendo, emotional expression and social coordination. He has documented historical declines in violence and explained them in terms of the ways that the violent and peaceable components of human nature interact in different eras. He has written books on the language instinct, how the mind works, the stuff of thought and the doctrine of the blank slate, together with a guide to stylish writing that is rooted in psychology.
In his latest book, Enlightenment Now: The Case for Reason, Science, Humanism, and Progress, he writes about progress -- why people are healthier, richer, safer, happier and better educated than ever. His other books include The Language Instinct, How the Mind Works, The Blank Slate: The Modern Denial of Human Nature, The Stuff of Thought, and The Better Angels of Our Nature.
Steven Pinker | Speaker | TED.com