Mission Blue II
Carl Safina: What are animals thinking and feeling?
Carl Safina: Co czują i myślą zwierzęta?
Filmed:
Readability: 3.2
2,341,963 views
Co dzieje się wewnątrz umysłów zwierząt? Czy możemy wiedzieć, czy i co myślą oraz czują? Carl Sarfina myśli, że możemy. Powołując się na odkrycia i anegdoty dotyczących zróżnicowania ekologicznego, biologicznego oraz nauk behawioralnych i przeplatając ze sobą historie o wielorybach, wilkach, słoniach oraz albatrosach, udowadnia, że podobnie jak my, zwierzęta, dzielące z nami Ziemię, myślą, czują i używają tych samych narzędzi oraz emocji.
Carl Safina - Ecologist, writer
Carl Safina's writing explores the scientific, moral and social dimensions of our relationship with nature. Full bio
Carl Safina's writing explores the scientific, moral and social dimensions of our relationship with nature. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Have you ever wondered
what animals think and feel?
what animals think and feel?
0
999
3516
Zastanawialiście się kiedyś,
co czują i myślą zwierzęta?
co czują i myślą zwierzęta?
00:17
Let's start with a question:
1
5020
1884
Zacznijmy od pytania,
00:19
Does my dog really love me,
or does she just want a treat?
or does she just want a treat?
2
7654
4119
czy mój pies mnie kocha,
czy chce tylko dostać smakołyk?
czy chce tylko dostać smakołyk?
00:24
Well, it's easy to see
that our dog really loves us,
that our dog really loves us,
3
12991
4967
Łatwo dostrzec, że naprawdę nas kocha.
00:29
easy to see, right,
4
17982
2081
Gołym okiem widać,
00:32
what's going on in that fuzzy little head.
5
20087
3650
co dzieje się w tym małym kudłatym łebku.
00:36
What is going on?
6
24593
1375
Co tam się dzieje?
00:39
Something's going on.
7
27155
1726
Coś na pewno musi się dziać.
00:41
But why is the question always
do they love us?
do they love us?
8
29864
4399
Dlaczego zawsze pytamy, czy nas kochają?
00:46
Why is it always about us?
9
34287
2111
Dlaczego zawsze chodzi o nas?
00:48
Why are we such narcissists?
10
36422
2643
Czemu jesteśmy tak egoistyczni?
00:52
I found a different question
to ask animals.
to ask animals.
11
40674
3039
Wymyśliłem inne pytanie
do zadania zwierzętom.
do zadania zwierzętom.
00:57
Who are you?
12
45911
1417
Kim jesteś?
01:01
There are capacities of the human mind
13
49910
2895
Są pewne zdolności umysłowe,
01:04
that we tend to think are capacities
only of the human mind.
only of the human mind.
14
52829
4862
które przypisujemy tylko ludziom.
01:10
But is that true?
15
58176
1358
Ale czy to prawda?
01:12
What are other beings
doing with those brains?
doing with those brains?
16
60047
3975
Co inne istoty robią ze swoimi mózgami?
01:16
What are they thinking and feeling?
17
64554
2353
O czym myślą i co czują?
01:19
Is there a way to know?
18
67570
1633
Czy można się tego dowiedzieć?
01:21
I think there is a way in.
19
69227
1674
Myślę, że jest pewien sposób,
01:22
I think there are several ways in.
20
70925
1690
a nawet kilka.
01:24
We can look at evolution,
we can look at their brains
we can look at their brains
21
72950
4122
Możemy obserwować ewolucję,
badać ich mózgi,
badać ich mózgi,
01:29
and we can watch what they do.
22
77096
2480
obserwować, co robią.
01:33
The first thing to remember is:
our brain is inherited.
our brain is inherited.
23
81316
3939
Nie zapominajmy, że nasz mózg
jest dziedzictwem.
jest dziedzictwem.
01:38
The first neurons came from jellyfish.
24
86253
3707
Pierwsze neurony powstały u meduz.
01:42
Jellyfish gave rise
to the first chordates.
to the first chordates.
25
90435
2840
Z meduz powstały pierwsze strunowce,
01:45
The first chordates gave rise
to the first vertebrates.
to the first vertebrates.
26
93299
3668
a one były przodkami pierwszych kręgowców.
01:49
The vertebrates came out of the sea,
27
97277
2418
Kręgowce wyszły z morza
01:51
and here we are.
28
99719
1336
i oto jesteśmy.
01:54
But it's still true that a neuron,
a nerve cell, looks the same
a nerve cell, looks the same
29
102737
5590
Ale neurony, czyli komórki nerwowe,
02:00
in a crayfish, a bird or you.
30
108351
3417
wciąż wyglądają tak samo
u raka, ptaków, jak i u nas.
u raka, ptaków, jak i u nas.
02:04
What does that say
about the minds of crayfish?
about the minds of crayfish?
31
112427
3541
Co mówi nam to o umyśle raka?
02:08
Can we tell anything about that?
32
116880
1557
Czy w ogóle coś z tego wynika?
02:10
Well, it turns out that
if you give a crayfish
if you give a crayfish
33
118461
4029
Okazuje się, że jeśli poddamy raka
02:14
a lot of little tiny electric shocks
34
122514
2657
niewielkim wstrząsom elektrycznym
02:17
every time it tries
to come out of its burrow,
to come out of its burrow,
35
125195
2296
za każdym razem, gdy
wychodzi ze swojej norki,
wychodzi ze swojej norki,
02:19
it will develop anxiety.
36
127515
2185
rozwinie się u niego strach.
02:23
If you give the crayfish the same drug
37
131133
3418
Jeśli podamy mu później lek
02:26
used to treat anxiety disorder in humans,
38
134575
2923
stosowany w zaburzeniach lękowych u ludzi,
02:29
it relaxes and comes out and explores.
39
137522
3081
rak rozluźni się i wyjdzie z norki.
02:34
How do we show how much
we care about crayfish anxiety?
we care about crayfish anxiety?
40
142308
3087
Jak bardzo przejmujemy się
zaburzeniami lękowymi raków?
zaburzeniami lękowymi raków?
02:37
Mostly, we boil them.
41
145905
1354
Przeważnie... Gotujemy je.
02:39
(Laughter)
42
147283
1316
(Śmiech)
02:42
Octopuses use tools,
as well as do most apes
as well as do most apes
43
150490
5358
Ośmiornice używają narzędzi,
podobnie jak większość małp,
podobnie jak większość małp,
02:47
and they recognize human faces.
44
155872
2343
rozpoznają też ludzkie twarze.
02:50
How do we celebrate the ape-like
intelligence of this invertebrate?
intelligence of this invertebrate?
45
158808
4784
Jak uszanowaliśmy inteligencję
podobną do małpy u tego bezkręgowca?
podobną do małpy u tego bezkręgowca?
02:55
Mostly boiled.
46
163999
1447
Przeważnie gotując go.
02:58
If a grouper chases a fish
into a crevice in the coral,
into a crevice in the coral,
47
166669
4306
Gdy granik zapędzi rybę
w szczelinę koralowca,
w szczelinę koralowca,
03:02
it will sometimes go to where it knows
a moray eel is sleeping
a moray eel is sleeping
48
170999
4976
czasami uda mu się tam,
gdzie wie, że śpi murena
gdzie wie, że śpi murena
03:07
and it will signal
to the moray, "Follow me,"
to the moray, "Follow me,"
49
175999
3573
i zasygnalizuje jej "Chodź za mną",
03:11
and the moray will understand that signal.
50
179596
2541
a murena zrozumie ten znak.
03:14
The moray may go into the crevice
and get the fish,
and get the fish,
51
182816
2977
Murena może wpłynąć
w szczelinę i złapać rybę,
w szczelinę i złapać rybę,
03:17
but the fish may bolt
and the grouper may get it.
and the grouper may get it.
52
185817
2658
ale ryba może jej zwiać,
i wtedy złapie ją granik.
i wtedy złapie ją granik.
03:20
This is an ancient partnership that we
have just recently found out about.
have just recently found out about.
53
188880
6031
To odwieczne partnerstwo,
które odkryliśmy dopiero niedawno.
które odkryliśmy dopiero niedawno.
03:26
How do we celebrate
that ancient partnership?
that ancient partnership?
54
194935
3085
Jak je doceniamy?
03:30
Mostly fried.
55
198044
1578
Przeważnie smażąc.
03:32
A pattern is emerging and it says
a lot more about us
a lot more about us
56
200918
3600
Wyłania się schemat, mówiący więcej o nas
03:36
than it does about them.
57
204542
2160
niż o nich.
03:39
Sea otters use tools
58
207610
2405
Wydry morskie używają narzędzi,
03:42
and they take time away
from what they're doing
from what they're doing
59
210039
2977
przeznaczając trochę czasu,
03:45
to show their babies what to do,
which is called teaching.
which is called teaching.
60
213040
4141
aby pokazać swoim młodym, co robić.
To właśnie jest uczenie.
To właśnie jest uczenie.
03:49
Chimpanzees don't teach.
61
217205
2678
Szympansy nie uczą.
03:52
Killer whales teach
and killer whales share food.
and killer whales share food.
62
220999
3810
Orki uczą i dzielą się jedzeniem.
03:58
When evolution makes something new,
63
226879
2034
Kiedy ewolucja robi coś nowego,
04:00
it uses the parts it has
in stock, off the shelf,
in stock, off the shelf,
64
228937
4353
wykorzystuje to, co już ma w zapasie,
04:05
before it fabricates a new twist.
65
233314
2462
zanim wkroczy na nowe tory.
04:07
And our brain has come to us
66
235800
2176
Nasze mózgi wykształciły się
04:10
through the enormity
of the deep sweep of time.
of the deep sweep of time.
67
238000
4401
podczas długiego procesu ewolucji.
04:14
If you look at the human brain
compared to a chimpanzee brain,
compared to a chimpanzee brain,
68
242425
3589
Porównując mózg ludzki do szympansa,
04:18
what you see is we have basically
a very big chimpanzee brain.
a very big chimpanzee brain.
69
246038
3664
widzimy, że właściwie to mamy
duży mózg szympansa.
duży mózg szympansa.
04:21
It's a good thing ours is bigger,
because we're also really insecure.
because we're also really insecure.
70
249726
3941
To dobrze że są większe, bo naprawdę
brakuje nam wiary w siebie.
brakuje nam wiary w siebie.
04:25
(Laughter)
71
253691
2062
(Śmiech)
04:27
But, uh oh, there's a dolphin,
72
255777
3116
Ale uwaga, co z delfinem?
04:30
a bigger brain with more convolutions.
73
258917
2976
Ma większy mózg i więcej zwojów.
04:34
OK, maybe you're saying,
all right, well, we see brains,
all right, well, we see brains,
74
262777
2707
Może powiecie, że to tylko mózgi,
04:37
but what does that
have to say about minds?
have to say about minds?
75
265508
2427
co mają wspólnego z umysłem?
04:40
Well, we can see the working of the mind
76
268347
3871
Widać jego działanie
04:44
in the logic of behaviors.
77
272242
1709
w logicznych zachowaniach.
04:46
So these elephants, you can see,
78
274530
3631
Te słonie, jak widać,
04:50
obviously, they are resting.
79
278185
2600
po prostu odpoczywają.
04:53
They have found a patch of shade
under the palm trees
under the palm trees
80
281118
4364
Znalazły skrawek cienia pod palmami,
04:57
under which to let their babies sleep,
81
285506
2800
pozwoliły swoim dzieciom spać,
05:00
while they doze but remain vigilant.
82
288330
2619
podczas gdy same drzemią, ale są czujne.
05:03
We make perfect sense of that image
83
291491
2852
Wyciągamy oczywiste wnioski
z tego zachowania,
z tego zachowania,
05:06
just as they make perfect sense
of what they're doing
of what they're doing
84
294367
3631
tak samo jak one
widzą logikę tego, co robią,
widzą logikę tego, co robią,
05:10
because under the arc of the same sun
on the same plains,
on the same plains,
85
298022
3802
ponieważ pod tym samym słońcem,
na tej samej równinie,
na tej samej równinie,
05:13
listening to the howls
of the same dangers,
of the same dangers,
86
301848
3426
słuchając odgłosów
tych samych niebezpieczeństw,
tych samych niebezpieczeństw,
05:17
they became who they are
and we became who we are.
and we became who we are.
87
305298
4411
stały się tym, kim są,
a my staliśmy się tym, kim jesteśmy.
a my staliśmy się tym, kim jesteśmy.
05:22
We've been neighbors for a very long time.
88
310536
2176
Byliśmy sąsiadami bardzo długo.
05:24
No one would mistake
these elephants as being relaxed.
these elephants as being relaxed.
89
312736
3444
Nikt nie pomyśli,
że te słonie są rozluźnione.
że te słonie są rozluźnione.
05:28
They're obviously very
concerned about something.
concerned about something.
90
316204
2912
Są wyraźnie bardzo na czymś skupione.
05:31
What are they concerned about?
91
319140
1976
Tylko na czym?
05:33
It turns out that if you record
the voices of tourists
the voices of tourists
92
321680
3640
Okazuje się, że gdy nagramy głosy turystów
05:37
and you play that recording
from a speaker hidden in bushes,
from a speaker hidden in bushes,
93
325344
4694
i odtworzymy je z głośnika
ukrytego w zaroślach,
ukrytego w zaroślach,
05:42
elephants will ignore it,
because tourists never bother elephants.
because tourists never bother elephants.
94
330062
3635
słonie zignorują je,
ponieważ turyści im nie wadzą.
ponieważ turyści im nie wadzą.
05:46
But if you record the voices of herders
95
334102
4742
Ale gdy odtworzymy głosy pasterzy,
05:50
who carry spears and often hurt elephants
in confrontations at water holes,
in confrontations at water holes,
96
338868
5089
którzy noszą włócznie i często
ranią je przy wodopojach,
ranią je przy wodopojach,
05:55
the elephants will bunch up
and run away from the hidden speaker.
and run away from the hidden speaker.
97
343981
4694
słonie zbiją się w gromadę,
po czym uciekną od głośnika.
po czym uciekną od głośnika.
06:00
Not only do elephants know
that there are humans,
that there are humans,
98
348699
3359
Słonie nie tylko wiedzą, że to ludzie,
06:04
they know that there are
different kinds of humans,
different kinds of humans,
99
352082
2536
wiedzą, że są to różne rodzaje ludzi.
06:06
and that some are OK
and some are dangerous.
and some are dangerous.
100
354642
3582
Niektórzy są w porządku,
a inni niebezpieczni.
a inni niebezpieczni.
06:10
They have been watching us for much longer
than we have been watching them.
than we have been watching them.
101
358248
5067
Obserwowały nas znacznie dłużej
niż my to robimy.
niż my to robimy.
06:15
They know us better than we know them.
102
363339
2290
Znają nas lepiej niż my je.
06:18
We have the same imperatives:
103
366272
2848
Mamy takie same cele:
06:21
take care of our babies,
find food, try to stay alive.
find food, try to stay alive.
104
369144
4495
chronić młode, znaleźć jedzenie, przeżyć.
06:26
Whether we're outfitted for hiking
in the hills of Africa
in the hills of Africa
105
374478
3829
Czy wyposażamy się na polowanie
wśród afrykańskich wzgórz,
wśród afrykańskich wzgórz,
06:30
or outfitted for diving under the sea,
we are basically the same.
we are basically the same.
106
378331
4183
czy na morskie nurkowanie,
jesteśmy w zasadzie tacy sami.
jesteśmy w zasadzie tacy sami.
06:34
We are kin under the skin.
107
382538
1978
Jesteśmy krewnymi pod skórą.
06:36
The elephant has the same skeleton,
108
384999
2403
Słonie mają taki sam szkielet,
06:39
the killer whale has the same skeleton,
109
387426
2342
rekiny mają taki sam szkielet,
06:41
as do we.
110
389792
1236
jak my.
06:45
We see helping where help is needed.
111
393674
2262
Pomagamy, jeśli pomoc jest potrzebna.
06:48
We see curiosity in the young.
112
396560
2628
Jesteśmy ciekawi w młodości.
06:52
We see the bonds of family connections.
113
400467
3603
Dbamy o więzi rodzinne.
06:57
We recognize affection.
114
405776
2047
Rozpoznajemy uczucie: miłość.
07:00
Courtship is courtship.
115
408522
2161
Zaloty to zaloty.
07:03
And then we ask, "Are they conscious?"
116
411999
2683
I wtedy pytamy: "Czy one są świadome?"
07:07
When you get general anesthesia,
it makes you unconscious,
it makes you unconscious,
117
415300
2900
Jeśli jesteś pod całkowitą
narkozą, jesteś nieświadomy,
narkozą, jesteś nieświadomy,
07:10
which means you have
no sensation of anything.
no sensation of anything.
118
418224
2835
co oznacza, że niczego nie doświadczasz.
07:13
Consciousness is simply
the thing that feels like something.
the thing that feels like something.
119
421083
3571
Świadomość jest po prostu odczuwaniem.
07:17
If you see, if you hear, if you feel,
if you're aware of anything,
if you're aware of anything,
120
425292
4149
Jeśli widzisz, czujesz,
rozumiesz cokolwiek,
rozumiesz cokolwiek,
07:21
you are conscious, and they are conscious.
121
429465
3052
jesteś świadomy, tak jak one.
07:27
Some people say
122
435165
1166
Niektórzy mówią,
07:28
well, there are certain things
that make humans humans,
that make humans humans,
123
436355
2605
że jest kilka czynników,
które czynią nas ludźmi,
które czynią nas ludźmi,
07:30
and one of those things is empathy.
124
438984
1922
na przykład empatia.
07:32
Empathy is the mind's ability
to match moods with your companions.
to match moods with your companions.
125
440930
5687
To umiejętność dostosowywania
się do nastrojów naszych towarzyszy.
się do nastrojów naszych towarzyszy.
07:39
It's a very useful thing.
126
447442
1583
Jest bardzo przydatna.
07:41
If your companions start to move quickly,
127
449049
2160
Jeśli ktoś zaczyna się szybko poruszać,
07:43
you have to feel like
you need to hurry up.
you need to hurry up.
128
451233
2235
masz wrażenie, że powinieneś się śpieszyć.
07:45
We're all in a hurry now.
129
453492
1730
Wszyscy jesteśmy teraz w biegu.
07:47
The oldest form of empathy
is contagious fear.
is contagious fear.
130
455246
3487
Najstarsza forma empatii
to zaraźliwy strach.
to zaraźliwy strach.
07:50
If your companions suddenly
startle and fly away,
startle and fly away,
131
458757
2846
Jeśli twoi towarzysze
nagle poderwą się i odlecą,
nagle poderwą się i odlecą,
07:53
it does not work very well for you to say,
132
461627
2164
nie wróży dobrze, jeśli spytasz:
07:55
"Jeez, I wonder why everybody just left."
133
463815
2903
"O rany, a gdzie oni wszyscy poszli?"
07:58
(Laughter)
134
466742
1532
(Śmiech)
08:03
Empathy is old, but empathy,
like everything else in life,
like everything else in life,
135
471136
3839
Empatia jest stara,
ale jak wszystko inne w życiu,
ale jak wszystko inne w życiu,
08:06
comes on a sliding scale
and has its elaboration.
and has its elaboration.
136
474999
3911
ma wiele rodzajów i jest
misternie złożona.
misternie złożona.
08:10
So there's basic empathy:
you feel sad, it makes me sad.
you feel sad, it makes me sad.
137
478934
3721
Jest podstawowa empatia: ty jesteś
smutny, ja jestem smutny.
smutny, ja jestem smutny.
08:14
I see you happy, it makes me happy.
138
482679
1937
Jesteś szczęsliwy, więc i ja jestem.
08:17
Then there's something
that I call sympathy,
that I call sympathy,
139
485192
2783
Później jest coś, co nazywam współczuciem,
08:19
a little more removed:
140
487999
1860
o krok dalej:
08:22
"I'm sorry to hear that your grandmother
has just passed away.
has just passed away.
141
490365
3467
"Przykro mi, że twoja babcia zmarła.
08:25
I don't feel that same grief,
but I get it; I know what you feel
but I get it; I know what you feel
142
493856
3627
Nie czuję tego samego żalu,
ale to rozumiem, wiem, co czujesz,
ale to rozumiem, wiem, co czujesz,
08:29
and it concerns me."
143
497507
1413
to mnie martwi".
08:30
And then if we're motivated
to act on sympathy,
to act on sympathy,
144
498944
2617
Jeśli to współczucie
motywuje nas do działania,
motywuje nas do działania,
08:33
I call that compassion.
145
501585
1806
nazywam to miłosierdziem.
08:36
Far from being the thing
that makes us human,
that makes us human,
146
504061
3550
Bynajmniej nie coś, co czyni nas ludźmi,
08:39
human empathy is far from perfect.
147
507635
3340
ludzkie współczucie jest
dalekie od perfekcji.
dalekie od perfekcji.
08:42
We round up empathic creatures,
we kill them and we eat them.
we kill them and we eat them.
148
510999
5011
Chwytamy wrażliwe istoty,
zabijamy je i jemy.
zabijamy je i jemy.
08:48
Now, maybe you say OK,
well, those are different species.
well, those are different species.
149
516034
2867
Może teraz powiesz,
w porządku, to inne istoty.
w porządku, to inne istoty.
08:50
That's just predation,
and humans are predators.
and humans are predators.
150
518925
3718
To siła przetrwania,
a ludzie są drapieżnikami.
a ludzie są drapieżnikami.
08:54
But we don't treat our own kind
too well either.
too well either.
151
522667
5336
Ale także własnego gatunku
nie traktujemy zbyt dobrze.
nie traktujemy zbyt dobrze.
09:01
People who seem to know
only one thing about animal behavior
only one thing about animal behavior
152
529212
3154
Ci, którzy cokolwiek wiedzą
o zachowaniu zwierząt,
o zachowaniu zwierząt,
09:04
know that you must never attribute
human thoughts and emotions
human thoughts and emotions
153
532390
3973
wiedzą, że ludzkich przemyśleń
i zachowań nie należy przypisywać
i zachowań nie należy przypisywać
09:08
to other species.
154
536387
1801
innym gatunkom.
09:10
Well, I think that's silly,
155
538723
1821
Myślę, że to głupie,
09:12
because attributing human thoughts
and emotions to other species
and emotions to other species
156
540568
4122
bo owo przypisywanie
09:16
is the best first guess about what
they're doing and how they're feeling,
they're doing and how they're feeling,
157
544714
4251
nasuwa się jako pierwsza
myśl: co robią, co czują,
myśl: co robią, co czują,
09:20
because their brains
are basically the same as ours.
are basically the same as ours.
158
548989
3313
ponieważ nasze mózgi są
zasadniczo takie same.
zasadniczo takie same.
09:24
They have the same structures.
159
552326
1731
Mają taką samą strukturę.
09:26
The same hormones that create
mood and motivation in us
mood and motivation in us
160
554081
5050
Te same hormony, które nas
nastrajają i motywują,
nastrajają i motywują,
09:31
are in those brains as well.
161
559155
2258
także są w naszych mózgach.
09:35
It is not scientific to say that they
are hungry when they're hunting
are hungry when they're hunting
162
563050
5070
To nienaukowe stwierdzenie,
że są głodne kiedy polują
że są głodne kiedy polują
09:40
and they're tired when
their tongues are hanging out,
their tongues are hanging out,
163
568144
2947
i zmęczone kiedy wywalają jęzory.
09:43
and then say when they're playing
with their children
with their children
164
571115
2690
Kiedy się bawią z naszymi dziećmi
09:45
and acting joyful and happy,
165
573829
1911
są uradowane,
09:47
we have no idea if they can possibly
be experiencing anything.
be experiencing anything.
166
575764
4789
nie mamy pojęcia, czy właściwie
są zdolne do odczuwania.
są zdolne do odczuwania.
09:52
That is not scientific.
167
580577
1994
To nienaukowe.
09:55
So OK, so a reporter said to me,
168
583619
2685
Tak więc, jak powiedział mi dziennikarz,
09:58
"Maybe, but how do you really know
that other animals can think and feel?"
that other animals can think and feel?"
169
586328
4308
"Może, ale skąd wiesz, że
inne zwierzęta myślą i czują?"
inne zwierzęta myślą i czują?"
10:02
And I started to rifle
through all the hundreds
through all the hundreds
170
590660
3055
Więc zacząłem przeszukiwać setki
10:05
of scientific references
that I put in my book
that I put in my book
171
593739
2499
dowodów naukowych, które
umieściłem w mojej książce
umieściłem w mojej książce
10:08
and I realized that the answer
was right in the room with me.
was right in the room with me.
172
596262
3240
i zdałem sobie sprawę,
że odpowiedź jest tak blisko.
że odpowiedź jest tak blisko.
10:11
When my dog gets off the rug
and comes over to me --
and comes over to me --
173
599526
3753
Kiedy mój pies schodzi ze
swojego dywanika, przychodzi do mnie,
swojego dywanika, przychodzi do mnie,
10:15
not to the couch, to me --
174
603303
1762
nie na kanapę, do mnie,
10:17
and she rolls over on her back
and exposes her belly,
and exposes her belly,
175
605089
4177
i przewraca się na grzbiet,
wypinając swój brzuch,
wypinając swój brzuch,
10:21
she has had the thought,
"I would like my belly rubbed.
"I would like my belly rubbed.
176
609290
2868
myśli sobie: "Chciałbym, żeby
mnie pomasowano po brzuchu.
mnie pomasowano po brzuchu.
10:26
I know that I can go over to Carl,
177
614565
2536
Wiem, że mogę pójść do Carla,
10:29
he will understand what I'm asking.
178
617125
2313
zrozumie moje potrzeby.
10:32
I know I can trust him
because we're family.
because we're family.
179
620084
2496
Wiem, że mogę mu zaufać,
bo jesteśmy rodziną.
bo jesteśmy rodziną.
10:35
He'll get the job done,
and it will feel good."
and it will feel good."
180
623406
2715
Zrobi to najlepiej i będzie dobrze."
10:38
(Laughter)
181
626145
1886
(Śmiech)
10:40
She has thought and she has felt,
182
628055
3329
Pomyślała i poczuła,
10:43
and it's really not
more complicated than that.
more complicated than that.
183
631408
2664
to wcale nie jest bardziej skomplikowane.
10:46
But we see other animals
and we say, "Oh look, killer whales,
and we say, "Oh look, killer whales,
184
634096
4613
Ale widzimy inne zwierzęta i mówimy:
10:50
wolves, elephants:
185
638733
2410
"Spójrz orka, wilki, słonie:
10:53
that's not how they see it."
186
641167
1611
one widzą to inaczej."
10:55
That tall-finned male is L41.
187
643714
4294
Ten grzbieto-płetwy samiec to L41.
11:00
He's 38 years old.
188
648032
2047
Ma 38 lat.
11:02
The female right on his left side is L22.
189
650103
3472
Kobieta z jego lewej strony to L22.
11:05
She's 44.
190
653899
1552
Ma 44 lata.
11:07
They've known each other for decades.
191
655475
2635
Znają się od lat.
11:10
They know exactly who they are.
192
658650
1972
Doskonale się znają.
11:12
They know who their friends are.
193
660646
1551
Znają swoich przyjaciół.
11:14
They know who their rivals are.
194
662221
1698
Znają swoich wrogów.
11:15
Their life follows the arc of a career.
195
663943
2113
Ich życie podąża swoim biegiem.
11:18
They know where they are all the time.
196
666802
2234
Zawsze wiedzą, gdzie są.
11:22
This is an elephant named Philo.
197
670863
2375
To słoń zwany Philo.
11:25
He was a young male.
198
673667
1828
Był młodym samcem.
11:27
This is him four days later.
199
675519
1818
To on 4 dni później.
11:30
Humans not only can feel grief,
we create an awful lot of it.
we create an awful lot of it.
200
678999
5330
Ludzie mogą odczuwać więcej
niż smutek, to my to spowodowaliśmy.
niż smutek, to my to spowodowaliśmy.
11:38
We want to carve their teeth.
201
686648
2314
Chcemy wydłubać jego zęby.
11:42
Why can't we wait for them to die?
202
690153
3304
Dlaczego nie możemy
zaczekać na ich śmierć?
zaczekać na ich śmierć?
11:47
Elephants once ranged from the shores
of the Mediterranean Sea
of the Mediterranean Sea
203
695998
3468
Słonie wyruszyły z wybrzeża
Morza Śródziemnego
Morza Śródziemnego
11:51
all the way down to the Cape of Good Hope.
204
699490
2075
i idą na południe do Przylądka Nadziei.
11:53
In 1980, there were vast
strongholds of elephant range
strongholds of elephant range
205
701589
3386
W 1980 była duża kolonia słoni
11:56
in Central and Eastern Africa.
206
704999
2188
w środkowej i wschodniej Afryce.
11:59
And now their range is shattered
into little shards.
into little shards.
207
707211
4337
Teraz ich populacja jest rozproszona.
12:03
This is the geography of an animal
that we are driving to extinction,
that we are driving to extinction,
208
711572
4679
To jest geografia występowania
zwierzęcia, które przez nas wymiera,
zwierzęcia, które przez nas wymiera,
12:08
a fellow being, the most
magnificent creature on land.
magnificent creature on land.
209
716275
3849
istota żywa, najwspanialsza
istota ziemska.
istota ziemska.
12:13
Of course, we take much better care
of our wildlife in the United States.
of our wildlife in the United States.
210
721288
4028
Oczywiście, znacznie bardziej
dbamy o przyrodę w USA.
dbamy o przyrodę w USA.
12:17
In Yellowstone National Park,
we killed every single wolf.
we killed every single wolf.
211
725681
4235
W Parku Narodowym Yellowstone,
zabiliśmy każdego wilka.
zabiliśmy każdego wilka.
12:21
We killed every single wolf
south of the Canadian border, actually.
south of the Canadian border, actually.
212
729940
3449
Zabiliśmy co do jednego
na południe od granicy z Kanadą.
na południe od granicy z Kanadą.
12:25
But in the park, park rangers
did that in the 1920s,
did that in the 1920s,
213
733413
4393
Ale w parku strażnicy
zrobili to w 1920 roku
zrobili to w 1920 roku
12:29
and then 60 years later
they had to bring them back,
they had to bring them back,
214
737830
2591
i 60 lat później musieli je przywrócić,
12:32
because the elk numbers
had gotten out of control.
had gotten out of control.
215
740445
2907
gdyż liczba łosi wymknęła
się spod kontroli.
się spod kontroli.
12:36
And then people came.
216
744511
1274
A później przyszli ludzie.
12:37
People came by the thousands
to see the wolves,
to see the wolves,
217
745809
3724
Ludzie przybyli tysiącami,
żeby zobaczyć wilki,
żeby zobaczyć wilki,
12:41
the most accessibly
visible wolves in the world.
visible wolves in the world.
218
749557
3495
najbardziej możliwe
do obserwowania wilki na świecie.
do obserwowania wilki na świecie.
12:45
And I went there and I watched
this incredible family of wolves.
this incredible family of wolves.
219
753512
3252
Ja też tam poszedłem. Widziałem tę
niesamowitą rodzinę wilków.
niesamowitą rodzinę wilków.
12:48
A pack is a family.
220
756788
1453
Wataha to rodzina.
12:50
It has some breeding adults
and the young of several generations.
and the young of several generations.
221
758265
3575
Karmiący rodzice i młode z kilku pokoleń.
12:55
And I watched the most famous, most stable
pack in Yellowstone National Park.
pack in Yellowstone National Park.
222
763158
4616
Widziałem najsłynniejsze, najbardziej
stabilne stado w Parku Yellowstone.
stabilne stado w Parku Yellowstone.
13:00
And then, when they wandered
just outside the border,
just outside the border,
223
768370
3130
Później, zaraz po przekroczeniu granicy,
13:03
two of their adults were killed,
224
771524
2681
dwójka dorosłych została zabita,
13:06
including the mother,
225
774229
2253
włączając matkę,
13:08
which we sometimes call the alpha female.
226
776506
2178
którą czasem nazywamy samicą alfa.
13:11
The rest of the family immediately
descended into sibling rivalry.
descended into sibling rivalry.
227
779502
4243
Reszta rodziny natychmiast
weszła w siostrzaną rywalizację.
weszła w siostrzaną rywalizację.
13:16
Sisters kicked out other sisters.
228
784871
2241
Siostry pozbywały się sióstr.
13:19
That one on the left tried for days
to rejoin her family.
to rejoin her family.
229
787565
3481
Ta po lewej próbowała
kilka dni wrócić do rodziny.
kilka dni wrócić do rodziny.
13:23
They wouldn't let her
because they were jealous of her.
because they were jealous of her.
230
791070
2692
Nie pozwolili jej,
bo byli o nią zazdrośni.
bo byli o nią zazdrośni.
13:25
She was getting too much attention
from two new males,
from two new males,
231
793786
2813
Przyciągała za dużą uwagę
dwóch nowych samców
dwóch nowych samców
13:28
and she was the precocious one.
232
796623
2018
i była przedwcześnie rozwinięta.
13:30
That was too much for them.
233
798665
1653
Tego było już za dużo.
13:32
She wound up wandering
outside the park and getting shot.
outside the park and getting shot.
234
800342
2725
Zraniła się wędrując poza
parkiem i została zabita.
parkiem i została zabita.
13:36
The alpha male wound up
being ejected from his own family.
being ejected from his own family.
235
804463
3409
Samiec alfa zranił się,
będąc wyrzuconym ze swojej rodziny.
będąc wyrzuconym ze swojej rodziny.
13:40
As winter was coming in,
236
808436
2003
Nadchodziła zima,
13:42
he lost his territory,
his hunting support,
his hunting support,
237
810463
3750
stracił terytorium, wspólników polowań,
13:46
the members of his family and his mate.
238
814237
2471
członków rodziny i partnera.
13:50
We cause so much pain to them.
239
818883
3624
Sprawiamy im tyle bólu.
13:55
The mystery is, why don't
they hurt us more than they do?
they hurt us more than they do?
240
823665
4960
Zagadką jest, dlaczego nie
ranią nas bardziej?
ranią nas bardziej?
14:01
This whale had just finished eating
part of a grey whale
part of a grey whale
241
829855
3198
Ta orka właśnie skończyła
jeść kawałek pływacza szarego
jeść kawałek pływacza szarego
14:05
with his companions
who had killed that whale.
who had killed that whale.
242
833077
2579
ze swoimi towarzyszami, którzy go zabili.
14:07
Those people in the boat
had nothing at all to fear.
had nothing at all to fear.
243
835680
3084
Tamci ludzie na łódce nie
mieli się czego obawiać.
mieli się czego obawiać.
14:11
This whale is T20.
244
839999
1989
Ta orka to T20.
14:14
He had just finished tearing a seal
into three pieces with two companions.
into three pieces with two companions.
245
842488
4251
Właśnie skończyła rozrywać fokę
na trzy kawałki z dwoma kolegami.
na trzy kawałki z dwoma kolegami.
14:19
The seal weighed about as much
as the people in the boat.
as the people in the boat.
246
847168
2692
Foka ważyła mniej więcej
tyle, co ludzie na łódce.
tyle, co ludzie na łódce.
14:21
They had nothing to fear.
247
849884
1503
Nie mieli się czego obawiać.
14:24
They eat seals.
248
852189
1422
Jedzą foki.
14:26
Why don't they eat us?
249
854699
1686
Czemu nie jedzą nas?
14:30
Why can we trust them around our toddlers?
250
858823
3760
Czemu możemy im powierzyć
w opiece nasze dzieci?
w opiece nasze dzieci?
14:36
Why is it that killer whales have returned
to researchers lost in thick fog
to researchers lost in thick fog
251
864488
5902
Czemu te orki wróciły
do badaczy zagubionych we mgle
do badaczy zagubionych we mgle
14:42
and led them miles until the fog parted
252
870414
3330
i prowadziły ich, zanim
nie rozrzedziła się mgła,
nie rozrzedziła się mgła,
14:45
and the researchers' home
was right there on the shoreline?
was right there on the shoreline?
253
873768
3165
a dom naukowców był zaraz na wybrzeżu?
14:48
And that's happened more than one time.
254
876957
2016
To zdarzyło się kilka razy.
14:53
In the Bahamas, there's a woman
named Denise Herzing,
named Denise Herzing,
255
881171
2575
Na Bahamach jest kobieta, Denise Herzing,
14:55
and she studies spotted dolphins
and they know her.
and they know her.
256
883770
3324
która bada cętkowane delfiny
i one ją znają.
i one ją znają.
14:59
She knows them very well.
She knows who they all are.
She knows who they all are.
257
887118
2598
Ona zna je bardzo dobrze i wie, kim są,
15:01
They know her.
They recognize the research boat.
They recognize the research boat.
258
889740
2262
One również. Rozpoznają
jej badawczą łódkę.
jej badawczą łódkę.
15:04
When she shows up,
it's a big happy reunion.
it's a big happy reunion.
259
892026
2230
Jej pojawienie się
to szczęśliwe spotkanie.
to szczęśliwe spotkanie.
15:06
Except, one time showed up and they
didn't want to come near the boat,
didn't want to come near the boat,
260
894280
3315
Poza jednym razem, kiedy
nie chciały podejść do łódki
nie chciały podejść do łódki
15:09
and that was really strange.
261
897619
2074
i to było bardzo dziwe.
15:11
And they couldn't figure out
what was going on
what was going on
262
899717
2164
Nie mogli się domyślić, o co chodzi,
15:13
until somebody came out on deck
263
901905
1500
aż ktoś nie zszedł z pokładu
15:15
and announced that one
of the people onboard had died
of the people onboard had died
264
903429
2635
i nie oznajmił, że członek załogi zmarł
15:18
during a nap in his bunk.
265
906088
1771
podczas drzemki w koi.
15:20
How could dolphins know
that one of the human hearts
that one of the human hearts
266
908740
3926
Skąd delfiny wiedziały,
15:24
had just stopped?
267
912690
1469
że czyjeś serce stanęło?
15:26
Why would they care?
268
914818
2290
Czemu się przejęły?
15:29
And why would it spook them?
269
917132
2193
Czemu je to wystraszyło?
15:33
These mysterious things just hint at
all of the things that are going on
all of the things that are going on
270
921111
5299
Te zagadkowe rzeczy, zaledwie
napomknięte pośród innych
napomknięte pośród innych
15:38
in the minds that are with us on Earth
271
926434
2742
dziejących się w mózgach
naszych ziemskich towarzyszy,
naszych ziemskich towarzyszy,
15:41
that we almost never think about at all.
272
929200
4231
nad którymi tak rzadko się zastanawiamy.
15:46
At an aquarium in South Africa
273
934258
2172
W akwarium w Afryce Południowej
15:48
was a little baby bottle-nosed
dolphin named Dolly.
dolphin named Dolly.
274
936454
3224
był mały butlonos zwany Dolly.
15:52
She was nursing, and one day
a keeper took a cigarette break
a keeper took a cigarette break
275
940178
6144
Pewnego razu opiekun poszedł na papierosa
15:58
and he was looking into the window
into their pool, smoking.
into their pool, smoking.
276
946346
4107
i patrząc przez okno basenu, palił.
16:02
Dolly came over and looked at him,
277
950477
2374
Dolly przypłynęła i spojrzała na niego,
16:04
went back to her mother,
nursed for a minute or two,
nursed for a minute or two,
278
952875
3878
wróciła do mamy, szybko nakarmiona
16:08
came back to the window
279
956777
1803
wróciła do okna
16:10
and released a cloud of milk
that enveloped her head like smoke.
that enveloped her head like smoke.
280
958604
5665
i wypuściła chmurę mleka, która
otoczyła jej pysk niczym dym papierosowy.
otoczyła jej pysk niczym dym papierosowy.
16:16
Somehow, this baby bottle-nosed dolphin
281
964293
3106
Jakimś cudem, ten mały butlonos
16:19
got the idea of using milk
to represent smoke.
to represent smoke.
282
967423
4289
wpadł na pomysł użycia mleka
do przedstawienia dymu.
do przedstawienia dymu.
16:24
When human beings use one thing
to represent another,
to represent another,
283
972211
3348
Kiedy ludzie używają jednej rzeczy
do przedstawienia innej,
nazywamy to sztuką.
nazywamy to sztuką.
16:27
we call that art.
284
975583
2025
16:29
(Laughter)
285
977632
2023
(Śmiech)
16:31
The things that make us human
286
979679
1531
To, co czyni nas ludźmi,
16:33
are not the things
that we think make us human.
that we think make us human.
287
981234
3080
to nie to, co myślimy, że nas tworzy.
16:36
What makes us human is that,
288
984781
2324
To, co czyni nas ludźmi,
16:39
of all these things that our minds
and their minds have,
and their minds have,
289
987129
3136
ze wszystkiego co posiadają
nasze i ich mózgi,
nasze i ich mózgi,
16:42
we are the most extreme.
290
990289
2240
to to, że jesteśmy najbardziej skrajni.
16:46
We are the most compassionate,
291
994347
2289
Jesteśmy najbardziej współczujacymi,
16:48
most violent, most creative
292
996660
3017
najbardziej brutalnymi,
najbardziej twórczymi
najbardziej twórczymi
16:51
and most destructive animal
that has ever been on this planet,
that has ever been on this planet,
293
999701
4660
i najbardziej szkodliwymi
zwierzętami na tej planecie.
zwierzętami na tej planecie.
16:56
and we are all of those things
all jumbled up together.
all jumbled up together.
294
1004385
3724
Jesteśmy mieszanką tego wszystkiego.
17:01
But love is not the thing
that makes us human.
that makes us human.
295
1009341
4238
Ale to nie miłość czyni nas ludźmi.
17:06
It's not special to us.
296
1014242
2352
Nie jest charakterystyczna dla nas.
17:09
We are not the only ones
who care about our mates.
who care about our mates.
297
1017674
3971
Nie tylko my troszczymy się o partnerów.
17:13
We are not the only ones
who care about our children.
who care about our children.
298
1021669
3338
Nie tylko my troszczymy
się o nasze dzieci.
się o nasze dzieci.
17:18
Albatrosses frequently fly six,
sometimes ten thousand miles
sometimes ten thousand miles
299
1026904
4970
Albatrosy często latają dziesięć,
czasem kilkanaście tysięcy kilometrów
czasem kilkanaście tysięcy kilometrów
17:23
over several weeks to deliver
one meal, one big meal,
one meal, one big meal,
300
1031898
4487
przez kilka miesięcy,
by dostarczyć jeden duży posiłek
by dostarczyć jeden duży posiłek
17:28
to their chick who is waiting for them.
301
1036409
1976
pisklęciu, które na nie czeka.
17:30
They nest on the most remote islands
in the oceans of the world,
in the oceans of the world,
302
1038835
4398
Budują gniazda na najbardziej
oddalonych wyspach na oceanach
oddalonych wyspach na oceanach
17:35
and this is what it looks like.
303
1043257
2373
i tak to wygląda.
17:39
Passing life from one generation
to the next is the chain of being.
to the next is the chain of being.
304
1047370
4180
Przekazywanie życia
z pokolenia na pokolenie,
z pokolenia na pokolenie,
chroni gatunek od wymarcia.
17:43
If that stops, it all goes away.
305
1051574
2976
Jeśli to przerwiemy, wszystko się skończy.
17:46
If anything is sacred, that is,
and into that sacred relationship
and into that sacred relationship
306
1054975
4650
Jeśli coś jest święte, to właśnie to.
Te święte relacje zaburzają nasze śmieci.
17:51
comes our plastic trash.
307
1059649
2831
17:54
All of these birds
have plastic in them now.
have plastic in them now.
308
1062504
2687
Wszystkie te ptaki mają w sobie plastiki.
17:57
This is an albatross six months old,
ready to fledge --
ready to fledge --
309
1065990
4651
To jest sześciomiesięczny
albatros gotowy do opierzania...
albatros gotowy do opierzania...
18:02
died, packed with red cigarette lighters.
310
1070665
4001
zmarł, wypchany czerwonymi zapalniczkami.
18:06
This is not the relationship
we are supposed to have
we are supposed to have
311
1074690
3285
Nie taką relację powinniśmy mieć
18:09
with the rest of the world.
312
1077999
1586
z resztą świata.
18:11
But we, who have named
ourselves after our brains,
ourselves after our brains,
313
1079609
3324
Ale my, którzy nazywamy
się istotami rozumnymi,
się istotami rozumnymi,
18:16
never think about the consequences.
314
1084195
3386
nigdy nie myślimy o konsekwencjach.
18:21
When we welcome new
human life into the world,
human life into the world,
315
1089041
3120
Kiedy witamy nowe życie na Ziemi,
18:24
we welcome our babies
into the company of other creatures.
into the company of other creatures.
316
1092185
4503
witamy nasze dzieci w towarzystwie innych.
18:28
We paint animals on the walls.
317
1096712
2093
Malujemy zwierzęta na ścianach.
18:30
We don't paint cell phones.
318
1098829
1828
Nie malujemy telefonów komórkowych
18:32
We don't paint work cubicles.
319
1100681
2143
ani boksów pracowniczych.
18:34
We paint animals to show them
that we are not alone.
that we are not alone.
320
1102848
3901
Malujemy zwierzęta, żeby im
pokazać, że nie jesteśmy sami,
pokazać, że nie jesteśmy sami,
18:39
We have company.
321
1107316
1743
że mamy towarzystwo.
18:42
And every one of those animals
in every painting of Noah's ark,
in every painting of Noah's ark,
322
1110527
4740
Każde z tych zwierząt,
na każdym obrazie arki Noego
na każdym obrazie arki Noego
18:47
deemed worthy of salvation
is in mortal danger now,
is in mortal danger now,
323
1115291
4340
uznane za warte ocalenia, teraz jest
w śmiertelnym niebezpieczeństwie,
w śmiertelnym niebezpieczeństwie,
18:51
and their flood is us.
324
1119655
2253
a ich potopem jesteśmy my.
18:55
So we started with a question:
325
1123704
2299
Więc zaczęliśmy od pytania,
18:58
Do they love us?
326
1126027
1864
Czy nas kochają?
19:01
We're going to ask another question.
327
1129999
2048
Postawmy inne pytanie.
19:04
Are we capable of using what we have
328
1132999
3610
Czy jesteśmy zdolni do
wykorzystania dostępnych nam
wykorzystania dostępnych nam
19:09
to care enough to simply
let them continue?
let them continue?
329
1137918
4173
środków do opieki nad
nimi i ich przetrwania?
nimi i ich przetrwania?
19:16
Thank you very much.
330
1144725
1341
Bardzo dziękuję.
19:18
(Applause)
331
1146090
5640
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Carl Safina - Ecologist, writerCarl Safina's writing explores the scientific, moral and social dimensions of our relationship with nature.
Why you should listen
Carl Safina explores how the ocean is changing and what those changes mean for wildlife and for people.
Safina is author of seven books, including Song for the Blue Ocean, which was a New York Times Notable Book of the Year, Eye of the Albatross, Voyage of the Turtle and The View From Lazy Point. Safina is founding president of The Safina Center at Stony Brook University, where he also co-chairs the University's Alan Alda Center for Communicating Science. A winner of the 2012 Orion Award and a MacArthur Prize, among others, his work has been featured in outlets such as The New York Times, National Geographic, CNN.com and The Huffington Post, and he hosts “Saving the Ocean” on PBS.
His latest book, Beyond Words: What Animals Think And Feel, explores the inner lives of animals.
Carl Safina | Speaker | TED.com