Mission Blue II
Carl Safina: What are animals thinking and feeling?
Carl Safina: Động vật đang nghĩ gì và cảm thấy ra sao?
Filmed:
Readability: 3.2
2,341,963 views
Điều gì đang diễn ra bên trong não động vật? Liệu chúng ta có thể biết điều gì, hay là nếu, chúng đang nghĩ và cảm thấy gì? Carl Safina nghĩ rằng ta có thể. Sử dụng những khám phá và những giai thoại mà tồn tại qua sinh thái học, sinh học và khoa học hành vi, ông đã đúc kết những câu chuyện của cá voi, chó sói, voi và hải âu lớn đuôi ngắn để biện luận rằng giống như ta nghĩ, cảm nhận, sử dụng dụng cụ và thể hiện cảm xúc, những sinh vật khác cũng làm vậy - và trí óc - những loài mà chia sẻ Trái Đất với chúng ta.
Carl Safina - Ecologist, writer
Carl Safina's writing explores the scientific, moral and social dimensions of our relationship with nature. Full bio
Carl Safina's writing explores the scientific, moral and social dimensions of our relationship with nature. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Have you ever wondered
what animals think and feel?
what animals think and feel?
0
999
3516
Bạn đã bao giờ tự hỏi
động vật nghĩ và cảm thấy điều gì?
động vật nghĩ và cảm thấy điều gì?
00:17
Let's start with a question:
1
5020
1884
Hãy bắt đầu với một câu hỏi:
00:19
Does my dog really love me,
or does she just want a treat?
or does she just want a treat?
2
7654
4119
Chú cún của tôi có thực sự yêu tôi,
hay nó chỉ muốn được thưởng?
hay nó chỉ muốn được thưởng?
00:24
Well, it's easy to see
that our dog really loves us,
that our dog really loves us,
3
12991
4967
Ừm, thật dễ dàng để thấy được
chó của ta thực sự yêu ta,
chó của ta thực sự yêu ta,
00:29
easy to see, right,
4
17982
2081
dễ dể thấy, đúng vậy,
00:32
what's going on in that fuzzy little head.
5
20087
3650
điều gì đang diễn ra
trong cái đầu xù bé nhỏ đó.
trong cái đầu xù bé nhỏ đó.
00:36
What is going on?
6
24593
1375
Điều gì đang diễn ra?
00:39
Something's going on.
7
27155
1726
Một điều gì đó đang diễn ra.
00:41
But why is the question always
do they love us?
do they love us?
8
29864
4399
Nhưng tại sao câu hỏi luôn là
liệu chúng có yêu ta không?
liệu chúng có yêu ta không?
00:46
Why is it always about us?
9
34287
2111
Tại sao luôn là về chúng ta?
00:48
Why are we such narcissists?
10
36422
2643
Tại sao chúng ta lại là những kẻ
quá yêu bản thân vậy?
quá yêu bản thân vậy?
00:52
I found a different question
to ask animals.
to ask animals.
11
40674
3039
Tôi tìm ra một câu hỏi khác
để hỏi động vật.
để hỏi động vật.
00:57
Who are you?
12
45911
1417
Bạn là ai?
01:01
There are capacities of the human mind
13
49910
2895
Có những khả năng
của trí óc con người
của trí óc con người
01:04
that we tend to think are capacities
only of the human mind.
only of the human mind.
14
52829
4862
chúng ta thường nghĩ
chỉ của trí óc loài người.
chỉ của trí óc loài người.
01:10
But is that true?
15
58176
1358
Nhưng điều đó có đúng ko?
01:12
What are other beings
doing with those brains?
doing with those brains?
16
60047
3975
Những loài khác thì làm gì
với trí não đó?
với trí não đó?
01:16
What are they thinking and feeling?
17
64554
2353
Chúng đang nghĩ và cảm thấy gì?
01:19
Is there a way to know?
18
67570
1633
Có cách nào để biết không?
01:21
I think there is a way in.
19
69227
1674
Tôi nghĩ là có một cách.
01:22
I think there are several ways in.
20
70925
1690
Tôi nghĩ là có một vài cách.
01:24
We can look at evolution,
we can look at their brains
we can look at their brains
21
72950
4122
Ta có thể nhìn vào sự tiến hóa,
ta có thể nhìn vào trí não chúng
ta có thể nhìn vào trí não chúng
01:29
and we can watch what they do.
22
77096
2480
và ta có thể xem chúng làm gì.
01:33
The first thing to remember is:
our brain is inherited.
our brain is inherited.
23
81316
3939
Điều đầu tiên cần nhớ là:
não của chúng ta là được thừa hưởng.
não của chúng ta là được thừa hưởng.
01:38
The first neurons came from jellyfish.
24
86253
3707
Những dây thần kinh đầu tiên
đến từ loài sứa.
đến từ loài sứa.
01:42
Jellyfish gave rise
to the first chordates.
to the first chordates.
25
90435
2840
Sứa khởi nguồn cho
những động vật có dây sống đầu tiên.
những động vật có dây sống đầu tiên.
01:45
The first chordates gave rise
to the first vertebrates.
to the first vertebrates.
26
93299
3668
Động vật có dây sống đầu tiên khởi nguồn
những động vật có xương sống đầu tiên.
những động vật có xương sống đầu tiên.
01:49
The vertebrates came out of the sea,
27
97277
2418
Động vật có xương sống
ra ngoài biển khơi,
ra ngoài biển khơi,
01:51
and here we are.
28
99719
1336
và rồi có chúng ta ở đây.
01:54
But it's still true that a neuron,
a nerve cell, looks the same
a nerve cell, looks the same
29
102737
5590
Nhưng vẫn đúng rằng một dây thần kinh,
một tế bào thần kinh, nhìn giống như
một tế bào thần kinh, nhìn giống như
02:00
in a crayfish, a bird or you.
30
108351
3417
trong một con tôm, một con chim
hay chính bạn.
hay chính bạn.
02:04
What does that say
about the minds of crayfish?
about the minds of crayfish?
31
112427
3541
Điều đó cho thấy gì
về trí óc của tôm?
về trí óc của tôm?
02:08
Can we tell anything about that?
32
116880
1557
Chúng ta có thể nói gì về nó không?
02:10
Well, it turns out that
if you give a crayfish
if you give a crayfish
33
118461
4029
Ừm, thì ra là
nếu bạn đưa đến một con tôm
nếu bạn đưa đến một con tôm
02:14
a lot of little tiny electric shocks
34
122514
2657
rất nhiều sốc điện nhỏ tí xíu
02:17
every time it tries
to come out of its burrow,
to come out of its burrow,
35
125195
2296
mỗi lần nó cố ra khỏi hang,
02:19
it will develop anxiety.
36
127515
2185
nó sẽ dẫn đến
bị bồn chồn lo lắng.
bị bồn chồn lo lắng.
02:23
If you give the crayfish the same drug
37
131133
3418
Nếu bạn cho con tôm đó
cùng loại thuốc
cùng loại thuốc
02:26
used to treat anxiety disorder in humans,
38
134575
2923
dùng để chữa rối loạn lo âu ở người,
02:29
it relaxes and comes out and explores.
39
137522
3081
nó sẽ thư giãn và ra khỏi hang
và khám phá.
và khám phá.
02:34
How do we show how much
we care about crayfish anxiety?
we care about crayfish anxiety?
40
142308
3087
Chúng ta thể hiện ta quan tâm thế nào
đến chứng lo âu của loài tôm?
đến chứng lo âu của loài tôm?
02:37
Mostly, we boil them.
41
145905
1354
Hầu như là, ta luộc chúng lên.
02:39
(Laughter)
42
147283
1316
(Tiếng cười)
02:42
Octopuses use tools,
as well as do most apes
as well as do most apes
43
150490
5358
Bạch tuộc sử dụng công cụ,
cũng giống như phần lớn loài khỉ
cũng giống như phần lớn loài khỉ
02:47
and they recognize human faces.
44
155872
2343
và chúng nhận biết được
khuôn mặt người.
khuôn mặt người.
02:50
How do we celebrate the ape-like
intelligence of this invertebrate?
intelligence of this invertebrate?
45
158808
4784
Ta ăn mừng trí thông minh giống-khỉ của
động vật không xương sống này thế nào?
động vật không xương sống này thế nào?
02:55
Mostly boiled.
46
163999
1447
Hầu như là luộc lên.
02:58
If a grouper chases a fish
into a crevice in the coral,
into a crevice in the coral,
47
166669
4306
Nếu như con cá mú đuổi theo một con cá
vào một kẽ hở trong rạn san hô,
vào một kẽ hở trong rạn san hô,
03:02
it will sometimes go to where it knows
a moray eel is sleeping
a moray eel is sleeping
48
170999
4976
nó sẽ đôi khi đi vào nơi nó biết
một con lươn biển Moray đang ngủ
một con lươn biển Moray đang ngủ
03:07
and it will signal
to the moray, "Follow me,"
to the moray, "Follow me,"
49
175999
3573
và nó sẽ ra hiệu cho con Moray rằng,
"Đi theo tôi,"
"Đi theo tôi,"
03:11
and the moray will understand that signal.
50
179596
2541
và con Moray sẽ hiểu tín hiệu đó.
03:14
The moray may go into the crevice
and get the fish,
and get the fish,
51
182816
2977
Con Moray có thể đi vào hang
và bắt con cá đó,
và bắt con cá đó,
03:17
but the fish may bolt
and the grouper may get it.
and the grouper may get it.
52
185817
2658
nhưng con cá này có thể lao thật nhanh ra
và con cá mú có thể bắt được nó.
và con cá mú có thể bắt được nó.
03:20
This is an ancient partnership that we
have just recently found out about.
have just recently found out about.
53
188880
6031
Đây là một sự hợp tác cổ xưa mà
chúng tôi vừa phát hiện ra gần đây.
chúng tôi vừa phát hiện ra gần đây.
03:26
How do we celebrate
that ancient partnership?
that ancient partnership?
54
194935
3085
Chúng ta ăn mừng sự hợp tác cổ xưa này
thế nào?
thế nào?
03:30
Mostly fried.
55
198044
1578
Hầu như là rán lên.
03:32
A pattern is emerging and it says
a lot more about us
a lot more about us
56
200918
3600
Một kiểu mẫu đang hiện rõ lên
và nó nói lên rất nhiều về chúng ta
và nó nói lên rất nhiều về chúng ta
03:36
than it does about them.
57
204542
2160
hơn là về chúng.
03:39
Sea otters use tools
58
207610
2405
Rái cá biển sử dụng công cụ
03:42
and they take time away
from what they're doing
from what they're doing
59
210039
2977
và chúng dùng thời gian
không làm việc đang làm
không làm việc đang làm
03:45
to show their babies what to do,
which is called teaching.
which is called teaching.
60
213040
4141
để chỉ cho con chúng những gì cần làm,
gọi là dạy bảo.
gọi là dạy bảo.
03:49
Chimpanzees don't teach.
61
217205
2678
Tinh tinh không dạy dỗ.
03:52
Killer whales teach
and killer whales share food.
and killer whales share food.
62
220999
3810
Cá voi sát thủ dạy bảo
và cá voi sát thủ chia sẻ đồ ăn.
và cá voi sát thủ chia sẻ đồ ăn.
03:58
When evolution makes something new,
63
226879
2034
Khi sự tiến hóa tạo ra điều gì đó mới,
04:00
it uses the parts it has
in stock, off the shelf,
in stock, off the shelf,
64
228937
4353
nó dùng những phần đã có sẵn,
04:05
before it fabricates a new twist.
65
233314
2462
trước khi chế tạo ra một vòng xoắn mới.
04:07
And our brain has come to us
66
235800
2176
Và não chúng ta đã đến với ta
04:10
through the enormity
of the deep sweep of time.
of the deep sweep of time.
67
238000
4401
qua sự tán ác
của sự quét nhanh của thời gian.
của sự quét nhanh của thời gian.
04:14
If you look at the human brain
compared to a chimpanzee brain,
compared to a chimpanzee brain,
68
242425
3589
Nếu bạn nhìn vào não con người
so sánh với não của một con tinh tinh,
so sánh với não của một con tinh tinh,
04:18
what you see is we have basically
a very big chimpanzee brain.
a very big chimpanzee brain.
69
246038
3664
cái bạn nhìn thấy là chúng ta cơ bản có
bộ não rất lớn của một con tinh tinh.
bộ não rất lớn của một con tinh tinh.
04:21
It's a good thing ours is bigger,
because we're also really insecure.
because we're also really insecure.
70
249726
3941
Thật là tốt khi não chúng ta lớn hơn,
bởi vì chúng ta cũng rất bấp bênh.
bởi vì chúng ta cũng rất bấp bênh.
04:25
(Laughter)
71
253691
2062
(Tiếng cười)
04:27
But, uh oh, there's a dolphin,
72
255777
3116
Nhưng, ớ ầu, có một con cá heo,
04:30
a bigger brain with more convolutions.
73
258917
2976
một bộ não lớn hơn
với nhiều nếp nhăn hơn.
với nhiều nếp nhăn hơn.
04:34
OK, maybe you're saying,
all right, well, we see brains,
all right, well, we see brains,
74
262777
2707
Được thôi, có lẽ bạn đang nói rằng,
được thôi, ừm, chúng tôi thấy những bộ não,
được thôi, ừm, chúng tôi thấy những bộ não,
04:37
but what does that
have to say about minds?
have to say about minds?
75
265508
2427
nhưng đó thì nói lên điều gì
về trí tuệ?
về trí tuệ?
04:40
Well, we can see the working of the mind
76
268347
3871
Ừm, chúng ta có thể nhìn thấy
sự làm việc của trí óc
sự làm việc của trí óc
04:44
in the logic of behaviors.
77
272242
1709
trong lô-gíc của những hành vi.
04:46
So these elephants, you can see,
78
274530
3631
Vậy nên những chú voi này,
bạn thấy được,
bạn thấy được,
04:50
obviously, they are resting.
79
278185
2600
quá rõ ràng, chúng đang nghỉ ngơi.
04:53
They have found a patch of shade
under the palm trees
under the palm trees
80
281118
4364
Chúng đã tìm thấy một mảnh đất có bóng râm
dưới những cây cọ
dưới những cây cọ
04:57
under which to let their babies sleep,
81
285506
2800
để những đứa con của chúng ngủ,
05:00
while they doze but remain vigilant.
82
288330
2619
trong khi chúng chợp mắt
nhưng vẫn giữ cảnh giác.
nhưng vẫn giữ cảnh giác.
05:03
We make perfect sense of that image
83
291491
2852
Chúng ta giải thích hoàn toàn hợp lý
về hình ảnh đó
về hình ảnh đó
05:06
just as they make perfect sense
of what they're doing
of what they're doing
84
294367
3631
giống như chúng giải mã hoàn toàn hợp lý
về điều chúng đang làm
về điều chúng đang làm
05:10
because under the arc of the same sun
on the same plains,
on the same plains,
85
298022
3802
vì dưới vòng cung của cùng một mặt trời
trên cùng những đồng bằng,
trên cùng những đồng bằng,
05:13
listening to the howls
of the same dangers,
of the same dangers,
86
301848
3426
lắng nghe những tiếng tru
của cùng những mối nguy,
của cùng những mối nguy,
05:17
they became who they are
and we became who we are.
and we became who we are.
87
305298
4411
chúng trở nên đúng bản chất chúng,
và ta trở nên đúng bản chất ta.
và ta trở nên đúng bản chất ta.
05:22
We've been neighbors for a very long time.
88
310536
2176
Chúng ta đã là láng giềng rất lâu rồi.
05:24
No one would mistake
these elephants as being relaxed.
these elephants as being relaxed.
89
312736
3444
Không ai có thể nhầm rằng
những chú voi này đang thư giãn.
những chú voi này đang thư giãn.
05:28
They're obviously very
concerned about something.
concerned about something.
90
316204
2912
Chúng rõ ràng đang rất lo ngại
về điều gì đó.
về điều gì đó.
05:31
What are they concerned about?
91
319140
1976
Chúng lo ngại về điều gì?
05:33
It turns out that if you record
the voices of tourists
the voices of tourists
92
321680
3640
Hóa ra nếu chúng ta thu âm
giọng nói của khách du lịch
giọng nói của khách du lịch
05:37
and you play that recording
from a speaker hidden in bushes,
from a speaker hidden in bushes,
93
325344
4694
và ta mở bản ghi âm đó
từ một cái loa giấu trong bụi cây,
từ một cái loa giấu trong bụi cây,
05:42
elephants will ignore it,
because tourists never bother elephants.
because tourists never bother elephants.
94
330062
3635
những chú voi sẽ lờ nó đi,
vì du khách chẳng bao giờ làm phiền voi.
vì du khách chẳng bao giờ làm phiền voi.
05:46
But if you record the voices of herders
95
334102
4742
Nhưng nếu bạn thu âm tiếng của
những người chăn thả động vật
những người chăn thả động vật
05:50
who carry spears and often hurt elephants
in confrontations at water holes,
in confrontations at water holes,
96
338868
5089
những người mang theo giáo, mác và
thường hại voi khi chạm trán ở xoáy nước,
thường hại voi khi chạm trán ở xoáy nước,
05:55
the elephants will bunch up
and run away from the hidden speaker.
and run away from the hidden speaker.
97
343981
4694
đàn voi sẽ túm tụm lại
và chạy xa khỏi cái loa giấu kín.
và chạy xa khỏi cái loa giấu kín.
06:00
Not only do elephants know
that there are humans,
that there are humans,
98
348699
3359
Không chỉ những chú voi
biết rằng có người,
biết rằng có người,
06:04
they know that there are
different kinds of humans,
different kinds of humans,
99
352082
2536
chúng còn biết
có những loại người khác nhau,
có những loại người khác nhau,
06:06
and that some are OK
and some are dangerous.
and some are dangerous.
100
354642
3582
và rằng một số ổn
và một số thì nguy hiểm.
và một số thì nguy hiểm.
06:10
They have been watching us for much longer
than we have been watching them.
than we have been watching them.
101
358248
5067
Chúng đã theo dõi ta lâu hơn nhiều
so với khi ta theo dõi chúng.
so với khi ta theo dõi chúng.
06:15
They know us better than we know them.
102
363339
2290
Chúng biết về ta nhiều hơn
ta biết về chúng.
ta biết về chúng.
06:18
We have the same imperatives:
103
366272
2848
Chúng ta có những nhu cầu như nhau:
06:21
take care of our babies,
find food, try to stay alive.
find food, try to stay alive.
104
369144
4495
chăm sóc con ta,
tìm thức ăn, cố gắng để tồn tại.
tìm thức ăn, cố gắng để tồn tại.
06:26
Whether we're outfitted for hiking
in the hills of Africa
in the hills of Africa
105
374478
3829
Chúng ta được trang bị để leo
những ngọn đồi của châu Phi
những ngọn đồi của châu Phi
06:30
or outfitted for diving under the sea,
we are basically the same.
we are basically the same.
106
378331
4183
hay trang bị để lặn dưới biển sâu,
chúng ta về cơ bản là như nhau.
chúng ta về cơ bản là như nhau.
06:34
We are kin under the skin.
107
382538
1978
Chúng ta về bản chất
là cùng dòng dõi.
là cùng dòng dõi.
06:36
The elephant has the same skeleton,
108
384999
2403
Loài voi có xương sống tương tự,
06:39
the killer whale has the same skeleton,
109
387426
2342
cá voi sát thủ có xương sống tương tự,
06:41
as do we.
110
389792
1236
như chúng ta vậy.
06:45
We see helping where help is needed.
111
393674
2262
Chúng ta thấy giúp đỡ
khi sự giúp đỡ được cần đến.
khi sự giúp đỡ được cần đến.
06:48
We see curiosity in the young.
112
396560
2628
Chúng ta thấy sự tò mò trong con trẻ.
06:52
We see the bonds of family connections.
113
400467
3603
Chúng ta thấy sự gắn kết
của những mối quan hệ gia đình.
của những mối quan hệ gia đình.
06:57
We recognize affection.
114
405776
2047
Chúng ta nhận ra lòng yêu thương.
07:00
Courtship is courtship.
115
408522
2161
Sự tìm hiểu là sự tìm hiểu.
07:03
And then we ask, "Are they conscious?"
116
411999
2683
Và rồi chúng ta hỏi,
"Chúng có ý thức không?"
"Chúng có ý thức không?"
07:07
When you get general anesthesia,
it makes you unconscious,
it makes you unconscious,
117
415300
2900
Khi bạn bị gây mê tổng quát,
nó làm bạn bất tỉnh,
nó làm bạn bất tỉnh,
07:10
which means you have
no sensation of anything.
no sensation of anything.
118
418224
2835
có nghĩa là bạn không có cảm giác
về bất cứ điều gì.
về bất cứ điều gì.
07:13
Consciousness is simply
the thing that feels like something.
the thing that feels like something.
119
421083
3571
Ý thức đơn giản là
điều mà cảm giác như thứ gì đó.
điều mà cảm giác như thứ gì đó.
07:17
If you see, if you hear, if you feel,
if you're aware of anything,
if you're aware of anything,
120
425292
4149
Nếu bạn nhìn, nếu bạn nghe, nếu bản cảm nhận,
nếu bạn nhận thức điều gì đó,
nếu bạn nhận thức điều gì đó,
07:21
you are conscious, and they are conscious.
121
429465
3052
bạn có ý thức, và chúng có ý thức.
07:27
Some people say
122
435165
1166
Một số người nói,
07:28
well, there are certain things
that make humans humans,
that make humans humans,
123
436355
2605
ừm, có một số thứ nhất định
khiến con người làm con người,
khiến con người làm con người,
07:30
and one of those things is empathy.
124
438984
1922
và một trong số đó là sự đồng cảm.
07:32
Empathy is the mind's ability
to match moods with your companions.
to match moods with your companions.
125
440930
5687
Đồng cảm là khả năng của trí não kết nối
tâm trạng phù hợp với những bạn đồng hành.
tâm trạng phù hợp với những bạn đồng hành.
07:39
It's a very useful thing.
126
447442
1583
Đó là điều rất hữu ích.
07:41
If your companions start to move quickly,
127
449049
2160
Nếu những bạn đồng hành của bạn
bắt đầu dịch chuyển nhanh,
bắt đầu dịch chuyển nhanh,
07:43
you have to feel like
you need to hurry up.
you need to hurry up.
128
451233
2235
bạn sẽ phải cảm thấy
bạn cần nhanh lên.
bạn cần nhanh lên.
07:45
We're all in a hurry now.
129
453492
1730
Tất cả chúng ta đều đang vội vàng.
07:47
The oldest form of empathy
is contagious fear.
is contagious fear.
130
455246
3487
Dạng cổ nhất của đồng cảm là
nỗi sợ hãi lây lan.
nỗi sợ hãi lây lan.
07:50
If your companions suddenly
startle and fly away,
startle and fly away,
131
458757
2846
Nếu những người bạn của bạn
đột nhiên giật mình và bay đi,
đột nhiên giật mình và bay đi,
07:53
it does not work very well for you to say,
132
461627
2164
nó không làm tốt lắm
trong việc để bạn nói,
trong việc để bạn nói,
07:55
"Jeez, I wonder why everybody just left."
133
463815
2903
"Trời,
tôi tự hỏi tại sao mọi người lại bỏ đi."
tôi tự hỏi tại sao mọi người lại bỏ đi."
07:58
(Laughter)
134
466742
1532
(Tiếng cười)
08:03
Empathy is old, but empathy,
like everything else in life,
like everything else in life,
135
471136
3839
Đồng cảm có từ lâu, nhưng đồng cảm,
như mọi thứ khác trong cuộc sống,
như mọi thứ khác trong cuộc sống,
08:06
comes on a sliding scale
and has its elaboration.
and has its elaboration.
136
474999
3911
hiện diện trên một cầu trượt
và có sự tỉ mỉ của nó.
và có sự tỉ mỉ của nó.
08:10
So there's basic empathy:
you feel sad, it makes me sad.
you feel sad, it makes me sad.
137
478934
3721
Vậy nên có những đồng cảm cơ bản:
bạn thấy buồn, nó khiến tôi buồn.
bạn thấy buồn, nó khiến tôi buồn.
08:14
I see you happy, it makes me happy.
138
482679
1937
Tôi thấy bạn vui, nó khiến tôi vui.
08:17
Then there's something
that I call sympathy,
that I call sympathy,
139
485192
2783
Rồi có thứ gì đó
tôi gọi là đồng cảm,
tôi gọi là đồng cảm,
08:19
a little more removed:
140
487999
1860
có một chút khác biệt hơn:
08:22
"I'm sorry to hear that your grandmother
has just passed away.
has just passed away.
141
490365
3467
"Tôi rất tiếc khi biết tin bà bạn
vừa mất.
vừa mất.
08:25
I don't feel that same grief,
but I get it; I know what you feel
but I get it; I know what you feel
142
493856
3627
Tôi không cảm thấy đau buồn như bạn,
nhưng tôi hiểu; tôi biết bạn cảm thấy thế nào
nhưng tôi hiểu; tôi biết bạn cảm thấy thế nào
08:29
and it concerns me."
143
497507
1413
và nó khiến tôi quan tâm."
08:30
And then if we're motivated
to act on sympathy,
to act on sympathy,
144
498944
2617
Và rồi nếu ta được thúc đẩy
để hành động vì đồng cảm,
để hành động vì đồng cảm,
08:33
I call that compassion.
145
501585
1806
tôi gọi đó là lòng trắc ẩn.
08:36
Far from being the thing
that makes us human,
that makes us human,
146
504061
3550
Khác xa so với điều
làm chúng ta là con người.
làm chúng ta là con người.
08:39
human empathy is far from perfect.
147
507635
3340
lòng đồng cảm con người
không hề hoàn hảo.
không hề hoàn hảo.
08:42
We round up empathic creatures,
we kill them and we eat them.
we kill them and we eat them.
148
510999
5011
Ta dồn những sinh vật thương cảm lại,
ta giết chúng và ta ăn chúng.
ta giết chúng và ta ăn chúng.
08:48
Now, maybe you say OK,
well, those are different species.
well, those are different species.
149
516034
2867
Giờ thì, có lẽ bạn nói OK,
ừm, chúng là những loài khác nhau.
ừm, chúng là những loài khác nhau.
08:50
That's just predation,
and humans are predators.
and humans are predators.
150
518925
3718
Đó đơn giản là sự ăn thịt,
và con người là loài ăn thịt.
và con người là loài ăn thịt.
08:54
But we don't treat our own kind
too well either.
too well either.
151
522667
5336
Nhưng ta cũng không
đối xử tốt với chính đồng loại mình.
đối xử tốt với chính đồng loại mình.
09:01
People who seem to know
only one thing about animal behavior
only one thing about animal behavior
152
529212
3154
Những người có vẻ biết
chỉ một điều về thái độ động vật
chỉ một điều về thái độ động vật
09:04
know that you must never attribute
human thoughts and emotions
human thoughts and emotions
153
532390
3973
biết rằng bạn phải không bao giờ quy kết
suy nghĩ và cảm xúc con người
suy nghĩ và cảm xúc con người
09:08
to other species.
154
536387
1801
cho các loài khác.
09:10
Well, I think that's silly,
155
538723
1821
Ừm, tôi nghĩ thế là ngốc nghếch,
09:12
because attributing human thoughts
and emotions to other species
and emotions to other species
156
540568
4122
vì quy suy nghĩ và cảm xúc con người
cho các loài khác
cho các loài khác
09:16
is the best first guess about what
they're doing and how they're feeling,
they're doing and how they're feeling,
157
544714
4251
là sự dự đoán đầu tiên tốt nhất
về điều chúng đang làm và cảm thấy gì,
về điều chúng đang làm và cảm thấy gì,
09:20
because their brains
are basically the same as ours.
are basically the same as ours.
158
548989
3313
vì não của chúng
về cơ bản là giống chúng ta.
về cơ bản là giống chúng ta.
09:24
They have the same structures.
159
552326
1731
Chúng có cấu trúc giống nhau.
09:26
The same hormones that create
mood and motivation in us
mood and motivation in us
160
554081
5050
Hóc-môn giống nhau tạo ra tâm trạng
và động lực trong chúng ta,
và động lực trong chúng ta,
09:31
are in those brains as well.
161
559155
2258
cũng có trong não chúng.
09:35
It is not scientific to say that they
are hungry when they're hunting
are hungry when they're hunting
162
563050
5070
Không khoa học khi nói
chúng đói khi chúng săn mồi
chúng đói khi chúng săn mồi
09:40
and they're tired when
their tongues are hanging out,
their tongues are hanging out,
163
568144
2947
và chúng mệt khi chúng lè lưỡi,
09:43
and then say when they're playing
with their children
with their children
164
571115
2690
và rồi nói khi chúng chơi đùa
vói những đứa con
vói những đứa con
09:45
and acting joyful and happy,
165
573829
1911
và thể hiện niềm vui và hạnh phúc.
09:47
we have no idea if they can possibly
be experiencing anything.
be experiencing anything.
166
575764
4789
chúng ta không thể biết gì nếu
chúng có thể đang trải qua điều gì đó.
chúng có thể đang trải qua điều gì đó.
09:52
That is not scientific.
167
580577
1994
Đó không phải là khoa học.
09:55
So OK, so a reporter said to me,
168
583619
2685
Vậy OK, một phóng viên nói với tôi,
09:58
"Maybe, but how do you really know
that other animals can think and feel?"
that other animals can think and feel?"
169
586328
4308
"Có thể, nhưng làm sao bạn thực sự hiểu
các loài động vật khác có thể nghĩ và cảm nhận?
các loài động vật khác có thể nghĩ và cảm nhận?
10:02
And I started to rifle
through all the hundreds
through all the hundreds
170
590660
3055
Và tôi bắt đầu rà soát
toàn bộ hàng trăm
toàn bộ hàng trăm
10:05
of scientific references
that I put in my book
that I put in my book
171
593739
2499
tài liệu khoa học tham khảo
mà tôi đưa vào trong sách
mà tôi đưa vào trong sách
10:08
and I realized that the answer
was right in the room with me.
was right in the room with me.
172
596262
3240
và tôi nhận ra câu trả lời
ở ngay trong phòng cùng tôi.
ở ngay trong phòng cùng tôi.
10:11
When my dog gets off the rug
and comes over to me --
and comes over to me --
173
599526
3753
Khi chú cún của tôi đứng dậy khỏi thảm
và tiến về phía tôi --
và tiến về phía tôi --
10:15
not to the couch, to me --
174
603303
1762
không phải về phía ghế đi-văng,
về phía tôi --
về phía tôi --
10:17
and she rolls over on her back
and exposes her belly,
and exposes her belly,
175
605089
4177
và nó lăn qua lăn lại và
và giơ bụng ra,
và giơ bụng ra,
10:21
she has had the thought,
"I would like my belly rubbed.
"I would like my belly rubbed.
176
609290
2868
nó đã có suy nghĩ,
"Mình muốn được gãi bụng.
"Mình muốn được gãi bụng.
10:26
I know that I can go over to Carl,
177
614565
2536
Mình biết có thể ra chỗ Carl,
10:29
he will understand what I'm asking.
178
617125
2313
anh ấy sẽ hiểu mình đang muốn gì.
10:32
I know I can trust him
because we're family.
because we're family.
179
620084
2496
Mình biết có thể tin anh ấy
vì chúng mình là một gia đình.
vì chúng mình là một gia đình.
10:35
He'll get the job done,
and it will feel good."
and it will feel good."
180
623406
2715
Anh ấy sẽ làm việc đó,
và nó sẽ có cảm giác rất tuyệt."
và nó sẽ có cảm giác rất tuyệt."
10:38
(Laughter)
181
626145
1886
(Tiếng cười)
10:40
She has thought and she has felt,
182
628055
3329
Nó đã nghĩ và nó đã cảm nhận,
10:43
and it's really not
more complicated than that.
more complicated than that.
183
631408
2664
và nó thực sự
không phức tạp hơn thế.
không phức tạp hơn thế.
10:46
But we see other animals
and we say, "Oh look, killer whales,
and we say, "Oh look, killer whales,
184
634096
4613
Nhưng ta nhìn những động vật khác
và ta nói, "Ôi nhìn kìa, cá voi sát thủ,
và ta nói, "Ôi nhìn kìa, cá voi sát thủ,
10:50
wolves, elephants:
185
638733
2410
chó sói, voi:
10:53
that's not how they see it."
186
641167
1611
đó không phải cách chúng nhìn nhận nó."
10:55
That tall-finned male is L41.
187
643714
4294
Con đực vây dài kia là L41.
11:00
He's 38 years old.
188
648032
2047
Nó 38 tuổi.
11:02
The female right on his left side is L22.
189
650103
3472
Con cái ngay bên
phía trái của nó là L22.
phía trái của nó là L22.
11:05
She's 44.
190
653899
1552
Nó 44 tuổi.
11:07
They've known each other for decades.
191
655475
2635
Chúng đã biết nhau hàng thập kỉ nay.
11:10
They know exactly who they are.
192
658650
1972
Chúng biết chính xác chúng là ai.
11:12
They know who their friends are.
193
660646
1551
Chúng biết bạn chúng là ai.
11:14
They know who their rivals are.
194
662221
1698
Chúng biết đối thủ chúng là ai.
11:15
Their life follows the arc of a career.
195
663943
2113
Cuộc sống của chúng đi theo
vòng cung một sự nghiệp.
vòng cung một sự nghiệp.
11:18
They know where they are all the time.
196
666802
2234
Chúng biết chúng ở đâu mọi lúc.
11:22
This is an elephant named Philo.
197
670863
2375
Đây là chú voi tên Philo.
11:25
He was a young male.
198
673667
1828
Chú là một con đực non.
11:27
This is him four days later.
199
675519
1818
Đây là nó bốn ngày sau đó.
11:30
Humans not only can feel grief,
we create an awful lot of it.
we create an awful lot of it.
200
678999
5330
Con người không chỉ cảm thấy đau buồn,
ta còn tạo ra rất nhiều cảm giác đó.
ta còn tạo ra rất nhiều cảm giác đó.
11:38
We want to carve their teeth.
201
686648
2314
Ta muốn cắt ngà của chúng.
11:42
Why can't we wait for them to die?
202
690153
3304
Tại sao ta không thể chờ chúng chết đi?
11:47
Elephants once ranged from the shores
of the Mediterranean Sea
of the Mediterranean Sea
203
695998
3468
Loài voi đã từng có thời phân bố khắp từ
những bờ Biển Địa Trung Hải
những bờ Biển Địa Trung Hải
11:51
all the way down to the Cape of Good Hope.
204
699490
2075
xuôi xuống tận Mũi Hảo Vọng.
11:53
In 1980, there were vast
strongholds of elephant range
strongholds of elephant range
205
701589
3386
Vào năm 1980, có những đồn lũy mênh mông
của loài voi
của loài voi
11:56
in Central and Eastern Africa.
206
704999
2188
ở Trung và Đông Phi.
11:59
And now their range is shattered
into little shards.
into little shards.
207
707211
4337
Và giờ phạm vi của chúng bị phân tán
thành những vùng rải rác.
thành những vùng rải rác.
12:03
This is the geography of an animal
that we are driving to extinction,
that we are driving to extinction,
208
711572
4679
Đây là địa lý của một loài động vật
mà ta đang đưa đến bờ tuyệt chủng,
mà ta đang đưa đến bờ tuyệt chủng,
12:08
a fellow being, the most
magnificent creature on land.
magnificent creature on land.
209
716275
3849
một sự sống gần gũi,
sinh vật tráng lệ nhất trên đất liền.
sinh vật tráng lệ nhất trên đất liền.
12:13
Of course, we take much better care
of our wildlife in the United States.
of our wildlife in the United States.
210
721288
4028
Đương nhiên, ta quan tâm nhiều hơn nhiều
tới sinh vật hoang dã của ta ở Hoa Kỳ.
tới sinh vật hoang dã của ta ở Hoa Kỳ.
12:17
In Yellowstone National Park,
we killed every single wolf.
we killed every single wolf.
211
725681
4235
Tại Công viên Quốc gia Yellowstone,
ta giết mọi con sói.
ta giết mọi con sói.
12:21
We killed every single wolf
south of the Canadian border, actually.
south of the Canadian border, actually.
212
729940
3449
Ta giết mọi con sói,
thực sự, ở phía nam Biên giới Canada.
thực sự, ở phía nam Biên giới Canada.
12:25
But in the park, park rangers
did that in the 1920s,
did that in the 1920s,
213
733413
4393
Nhưng trong công viên, những bảo vệ
đã làm điều đó trong những năm 1920,
đã làm điều đó trong những năm 1920,
12:29
and then 60 years later
they had to bring them back,
they had to bring them back,
214
737830
2591
và rồi 60 năm sau đó
họ phải đưa chúng trở lại,
họ phải đưa chúng trở lại,
12:32
because the elk numbers
had gotten out of control.
had gotten out of control.
215
740445
2907
bởi vì số lượng nai sừng tấm
đã vượt quá tầm kiểm soát.
đã vượt quá tầm kiểm soát.
12:36
And then people came.
216
744511
1274
Và rồi con người tới.
12:37
People came by the thousands
to see the wolves,
to see the wolves,
217
745809
3724
Hàng ngàn người tới
để xem những con sói,
để xem những con sói,
12:41
the most accessibly
visible wolves in the world.
visible wolves in the world.
218
749557
3495
bầy sói có thể tiếp cận, nhìn thấy được
dễ dàng nhất thế giới.
dễ dàng nhất thế giới.
12:45
And I went there and I watched
this incredible family of wolves.
this incredible family of wolves.
219
753512
3252
Và rồi tôi tới đó và tôi ngắm
gia đình sói đáng kinh ngạc này.
gia đình sói đáng kinh ngạc này.
12:48
A pack is a family.
220
756788
1453
Một đàn là một gia đình.
12:50
It has some breeding adults
and the young of several generations.
and the young of several generations.
221
758265
3575
Nó có một số con sinh sản trưởng thành
và những con non của một vài thế hệ.
và những con non của một vài thế hệ.
12:55
And I watched the most famous, most stable
pack in Yellowstone National Park.
pack in Yellowstone National Park.
222
763158
4616
Và tôi ngắm đàn sói nổi tiếng, ổn định nhất
ở Vườn Quốc gia Yellowstone.
ở Vườn Quốc gia Yellowstone.
13:00
And then, when they wandered
just outside the border,
just outside the border,
223
768370
3130
Và rồi, khi chúng lang thang
ngay bên ngoài biên giới,
ngay bên ngoài biên giới,
13:03
two of their adults were killed,
224
771524
2681
hai trong số những con trưởng thành
bị giết,
bị giết,
13:06
including the mother,
225
774229
2253
gồm cả con sói mẹ,
13:08
which we sometimes call the alpha female.
226
776506
2178
mà ta đôi khi gọi là
con cái alpha.
con cái alpha.
13:11
The rest of the family immediately
descended into sibling rivalry.
descended into sibling rivalry.
227
779502
4243
Những con còn lại trong gia đình lập tức
xuống dốc, tranh giành giữa ruột thịt.
xuống dốc, tranh giành giữa ruột thịt.
13:16
Sisters kicked out other sisters.
228
784871
2241
Những con chị em đuổi
các chị em khác đi.
các chị em khác đi.
13:19
That one on the left tried for days
to rejoin her family.
to rejoin her family.
229
787565
3481
Con bên trái đã cố gắng mấy ngày liền
để tái gia nhập gia đình.
để tái gia nhập gia đình.
13:23
They wouldn't let her
because they were jealous of her.
because they were jealous of her.
230
791070
2692
Chúng không cho phép nó
vì chúng ghen tị với nó.
vì chúng ghen tị với nó.
13:25
She was getting too much attention
from two new males,
from two new males,
231
793786
2813
Nó đã được chú ý quá nhiều
bởi hai con đực mới,
bởi hai con đực mới,
13:28
and she was the precocious one.
232
796623
2018
và nó là một con sớm phát triển.
13:30
That was too much for them.
233
798665
1653
Điều đó quá sức với chúng.
13:32
She wound up wandering
outside the park and getting shot.
outside the park and getting shot.
234
800342
2725
Nó kết thúc sự sống khi lang thang
bên ngoài công viên và bị bắn.
bên ngoài công viên và bị bắn.
13:36
The alpha male wound up
being ejected from his own family.
being ejected from his own family.
235
804463
3409
Con đực alpha kết thúc
khi bị chối bỏ bởi chính gia đình mình.
khi bị chối bỏ bởi chính gia đình mình.
13:40
As winter was coming in,
236
808436
2003
Khi mùa đông đang tới,
13:42
he lost his territory,
his hunting support,
his hunting support,
237
810463
3750
nó mất lãnh thổ,
sự hỗ trợ săn mồi,
sự hỗ trợ săn mồi,
13:46
the members of his family and his mate.
238
814237
2471
các thành viên trong gia đình
và bạn đời của nó.
và bạn đời của nó.
13:50
We cause so much pain to them.
239
818883
3624
Chúng ta đã gây ra quá nhiều nỗi đau
cho chúng.
cho chúng.
13:55
The mystery is, why don't
they hurt us more than they do?
they hurt us more than they do?
240
823665
4960
Bí ẩn là, vì sao chúng không hại ta
nhiều hơn chúng?
nhiều hơn chúng?
14:01
This whale had just finished eating
part of a grey whale
part of a grey whale
241
829855
3198
Con cá voi này vừa mới ăn xong
một phần con cá voi xám
một phần con cá voi xám
14:05
with his companions
who had killed that whale.
who had killed that whale.
242
833077
2579
cùng với các bạn nó
đã giết con cá voi kia.
đã giết con cá voi kia.
14:07
Those people in the boat
had nothing at all to fear.
had nothing at all to fear.
243
835680
3084
Những người trên thuyền kia
không có gì phải sợ cả.
không có gì phải sợ cả.
14:11
This whale is T20.
244
839999
1989
Con cá voi này là T20.
14:14
He had just finished tearing a seal
into three pieces with two companions.
into three pieces with two companions.
245
842488
4251
Nó vừa xé xong một con hải cẩu
thành ba mảnh cùng với hai bạn nó.
thành ba mảnh cùng với hai bạn nó.
14:19
The seal weighed about as much
as the people in the boat.
as the people in the boat.
246
847168
2692
Con hải cẩu nặng tương đương
những người trên thuyền.
những người trên thuyền.
14:21
They had nothing to fear.
247
849884
1503
Chúng chẳng có gì phải sợ.
14:24
They eat seals.
248
852189
1422
Chúng ăn hải cẩu.
14:26
Why don't they eat us?
249
854699
1686
Tại sao chúng không ăn ta?
14:30
Why can we trust them around our toddlers?
250
858823
3760
Tại sao ta có thể tin chúng
khi chúng ở quanh con nhỏ của ta?
khi chúng ở quanh con nhỏ của ta?
14:36
Why is it that killer whales have returned
to researchers lost in thick fog
to researchers lost in thick fog
251
864488
5902
Tại sao cá voi sát thủ quay lại với
những nhà thám hiểm lạc trong sương mù dày
những nhà thám hiểm lạc trong sương mù dày
14:42
and led them miles until the fog parted
252
870414
3330
và dẫn họ đi hàng dặm
đến khi sương mù tan đi
đến khi sương mù tan đi
14:45
and the researchers' home
was right there on the shoreline?
was right there on the shoreline?
253
873768
3165
và nhà những người thám hiểm
thì ngay ở đó trên bờ?
thì ngay ở đó trên bờ?
14:48
And that's happened more than one time.
254
876957
2016
Và điều đó xảy ra nhiều hơn một lần.
14:53
In the Bahamas, there's a woman
named Denise Herzing,
named Denise Herzing,
255
881171
2575
Tại Bahamas, có một người phụ nữ
tên Denise Herzing,
tên Denise Herzing,
14:55
and she studies spotted dolphins
and they know her.
and they know her.
256
883770
3324
và cô ấy nghiên cứu cá heo đốm
và chúng biết cô.
và chúng biết cô.
14:59
She knows them very well.
She knows who they all are.
She knows who they all are.
257
887118
2598
Cô hiểu chúng rất rõ.
Cô hiểu tất cả chúng là ai.
Cô hiểu tất cả chúng là ai.
15:01
They know her.
They recognize the research boat.
They recognize the research boat.
258
889740
2262
Chúng biết cô.
Chúng nhận ra tàu nghiên cứu.
Chúng nhận ra tàu nghiên cứu.
15:04
When she shows up,
it's a big happy reunion.
it's a big happy reunion.
259
892026
2230
Khi cô ấy xuất hiện,
đó là sự đoàn tụ hạnh phúc lớn lao.
đó là sự đoàn tụ hạnh phúc lớn lao.
15:06
Except, one time showed up and they
didn't want to come near the boat,
didn't want to come near the boat,
260
894280
3315
Ngoại trừ, một lần cô xuất hiện và
chúng không muốn đến gần con tàu,
chúng không muốn đến gần con tàu,
15:09
and that was really strange.
261
897619
2074
và điều đó rất kỳ lạ.
15:11
And they couldn't figure out
what was going on
what was going on
262
899717
2164
Và họ không thể hiểu
điều gì đang diễn ra
điều gì đang diễn ra
15:13
until somebody came out on deck
263
901905
1500
tới tận khi một ai đó
đi ra trên boong tàu
đi ra trên boong tàu
15:15
and announced that one
of the people onboard had died
of the people onboard had died
264
903429
2635
và thông báo rằng
một người trên tàu đã chết
một người trên tàu đã chết
15:18
during a nap in his bunk.
265
906088
1771
khi đang chợp mắt trên giường.
15:20
How could dolphins know
that one of the human hearts
that one of the human hearts
266
908740
3926
Làm thế nào cá heo biết được
một trong những trái tim của con người
một trong những trái tim của con người
15:24
had just stopped?
267
912690
1469
đã vừa ngừng lại?
15:26
Why would they care?
268
914818
2290
Tại sao chúng lại quan tâm?
15:29
And why would it spook them?
269
917132
2193
Và tại sao nó lại làm chúng sợ hãi?
15:33
These mysterious things just hint at
all of the things that are going on
all of the things that are going on
270
921111
5299
Những điều bí ẩn này vừa gợi ý
tất cả những thứ đang diễn ra
tất cả những thứ đang diễn ra
15:38
in the minds that are with us on Earth
271
926434
2742
trong những trí óc
ở cùng chúng ta trên Trái Đất
ở cùng chúng ta trên Trái Đất
15:41
that we almost never think about at all.
272
929200
4231
mà ta hầu như không bao giờ nghĩ tới.
15:46
At an aquarium in South Africa
273
934258
2172
Ở bể nuôi cá và loài thủy sinh
tại Nam Phi
tại Nam Phi
15:48
was a little baby bottle-nosed
dolphin named Dolly.
dolphin named Dolly.
274
936454
3224
có một cô cá heo mũi-chai nhỏ
tên Dolly.
tên Dolly.
15:52
She was nursing, and one day
a keeper took a cigarette break
a keeper took a cigarette break
275
940178
6144
Nó đang được cho bú, và một ngày
người trông coi nghỉ giải lao để hút thuốc
người trông coi nghỉ giải lao để hút thuốc
15:58
and he was looking into the window
into their pool, smoking.
into their pool, smoking.
276
946346
4107
và anh ấy nhìn qua cửa sổ,
nhìn vào bể, hút thuốc.
nhìn vào bể, hút thuốc.
16:02
Dolly came over and looked at him,
277
950477
2374
Dolly lại gần và nhìn anh ấy,
16:04
went back to her mother,
nursed for a minute or two,
nursed for a minute or two,
278
952875
3878
quay lại với mẹ,
bú mẹ trong một hoặc hai phút,
bú mẹ trong một hoặc hai phút,
16:08
came back to the window
279
956777
1803
quay lại cửa sổ
16:10
and released a cloud of milk
that enveloped her head like smoke.
that enveloped her head like smoke.
280
958604
5665
và nhả ra một đám mây sữa
bao quanh đầu như khói vậy.
bao quanh đầu như khói vậy.
16:16
Somehow, this baby bottle-nosed dolphin
281
964293
3106
Bằng cách nào đó, chú cá heo mũi chai
mới sinh này
mới sinh này
16:19
got the idea of using milk
to represent smoke.
to represent smoke.
282
967423
4289
có ý nghĩ sử dụng sữa
để tượng trưng cho làn khói.
để tượng trưng cho làn khói.
16:24
When human beings use one thing
to represent another,
to represent another,
283
972211
3348
Khi loài người dùng một thứ
để biểu trưng cho thứ khác,
để biểu trưng cho thứ khác,
16:27
we call that art.
284
975583
2025
ta gọi đó là nghệ thuật.
16:29
(Laughter)
285
977632
2023
(Tiếng cười)
16:31
The things that make us human
286
979679
1531
Những điều làm ta thành con người
16:33
are not the things
that we think make us human.
that we think make us human.
287
981234
3080
không phải những điều
mà ta nghĩ làm ta thành con người.
mà ta nghĩ làm ta thành con người.
16:36
What makes us human is that,
288
984781
2324
Điều khiến ta thành con người là,
16:39
of all these things that our minds
and their minds have,
and their minds have,
289
987129
3136
trong tất cả những điều
trí não ta và trí não chúng có,
trí não ta và trí não chúng có,
16:42
we are the most extreme.
290
990289
2240
chúng ta cực độ nhất.
16:46
We are the most compassionate,
291
994347
2289
Chúng ta là loài vật
có lòng trắc ẩn nhất,
có lòng trắc ẩn nhất,
16:48
most violent, most creative
292
996660
3017
bạo lực nhất,
sáng tạo nhất
sáng tạo nhất
16:51
and most destructive animal
that has ever been on this planet,
that has ever been on this planet,
293
999701
4660
và sức hủy diệt lớn nhất
từng tồn tại trên hành tinh này,
từng tồn tại trên hành tinh này,
16:56
and we are all of those things
all jumbled up together.
all jumbled up together.
294
1004385
3724
và ta là tất cả những thứ đó
lộn xộn lẫn vào nhau.
lộn xộn lẫn vào nhau.
17:01
But love is not the thing
that makes us human.
that makes us human.
295
1009341
4238
Nhưng tình yêu không phải điều
khiến ta là con người.
khiến ta là con người.
17:06
It's not special to us.
296
1014242
2352
Nó không riêng biệt với ta.
17:09
We are not the only ones
who care about our mates.
who care about our mates.
297
1017674
3971
Chúng ta không phải loài duy nhất
quan tâm đến bạn ta.
quan tâm đến bạn ta.
17:13
We are not the only ones
who care about our children.
who care about our children.
298
1021669
3338
Chúng ta không phải loài duy nhất
quan tâm đến con cái ta.
quan tâm đến con cái ta.
17:18
Albatrosses frequently fly six,
sometimes ten thousand miles
sometimes ten thousand miles
299
1026904
4970
Loài hải âu lớn thường bay sáu,
đôi khi mười ngàn dặm
đôi khi mười ngàn dặm
17:23
over several weeks to deliver
one meal, one big meal,
one meal, one big meal,
300
1031898
4487
qua vài tuần để vận chuyển
một bữa ăn, một bữa ăn lớn,
một bữa ăn, một bữa ăn lớn,
17:28
to their chick who is waiting for them.
301
1036409
1976
về cho con chúng
đang đợi chúng.
đang đợi chúng.
17:30
They nest on the most remote islands
in the oceans of the world,
in the oceans of the world,
302
1038835
4398
Chúng làm tổ trên những đảo xa xôi nhất
ở những đại dương của thế giới,
ở những đại dương của thế giới,
17:35
and this is what it looks like.
303
1043257
2373
và nó trông như thế này.
17:39
Passing life from one generation
to the next is the chain of being.
to the next is the chain of being.
304
1047370
4180
Truyền sự sống từ thế hệ này
sang thế hệ tiếp theo là chuỗi sự sống.
sang thế hệ tiếp theo là chuỗi sự sống.
17:43
If that stops, it all goes away.
305
1051574
2976
Nếu nó dừng lại,
mọi thứ sẽ biến mất.
mọi thứ sẽ biến mất.
17:46
If anything is sacred, that is,
and into that sacred relationship
and into that sacred relationship
306
1054975
4650
Nếu bất cứ thứ gì là linh thiêng,
và vào trong mối quan hệ linh thiêng đó
và vào trong mối quan hệ linh thiêng đó
17:51
comes our plastic trash.
307
1059649
2831
xuất hiện rác ni-lông của chúng ta.
17:54
All of these birds
have plastic in them now.
have plastic in them now.
308
1062504
2687
Toàn bộ những chú chim này
giờ có ni-lông trong chúng.
giờ có ni-lông trong chúng.
17:57
This is an albatross six months old,
ready to fledge --
ready to fledge --
309
1065990
4651
Đây là một chú hải âu lớn sáu tháng tuổi,
sẵn sàng đủ lông đủ cánh để bay --
sẵn sàng đủ lông đủ cánh để bay --
18:02
died, packed with red cigarette lighters.
310
1070665
4001
đã chết, chứa đầy bật lửa thuốc lá đỏ.
18:06
This is not the relationship
we are supposed to have
we are supposed to have
311
1074690
3285
Đây không phải mối quan hệ
ta đáng ra phải có
ta đáng ra phải có
18:09
with the rest of the world.
312
1077999
1586
với phần còn lại của thế giới.
18:11
But we, who have named
ourselves after our brains,
ourselves after our brains,
313
1079609
3324
Nhưng ta, những người đã đặt tên
chính bản thân theo trí óc mình,
chính bản thân theo trí óc mình,
18:16
never think about the consequences.
314
1084195
3386
không bao giờ nghĩ về
những hậu quả.
những hậu quả.
18:21
When we welcome new
human life into the world,
human life into the world,
315
1089041
3120
Khi ta chào đón sinh mệnh con người mới
đến với thế giới,
đến với thế giới,
18:24
we welcome our babies
into the company of other creatures.
into the company of other creatures.
316
1092185
4503
ta chào đón những đứa con ta
vào sự bầu bạn của những sinh vật khác.
vào sự bầu bạn của những sinh vật khác.
18:28
We paint animals on the walls.
317
1096712
2093
Ta sơn hình những con vật
trên tường.
trên tường.
18:30
We don't paint cell phones.
318
1098829
1828
Ta không sơn
điện thoại di động.
điện thoại di động.
18:32
We don't paint work cubicles.
319
1100681
2143
Ta không sơn
phòng ngủ nhỏ nơi làm việc.
phòng ngủ nhỏ nơi làm việc.
18:34
We paint animals to show them
that we are not alone.
that we are not alone.
320
1102848
3901
Ta sơn hình động vật để chúng thấy
ta không hề đơn độc.
ta không hề đơn độc.
18:39
We have company.
321
1107316
1743
Ta có bạn đồng hành.
18:42
And every one of those animals
in every painting of Noah's ark,
in every painting of Noah's ark,
322
1110527
4740
Và mọi động vật trong số đó
ở mọi bức vẽ trên thuyền Noah,
ở mọi bức vẽ trên thuyền Noah,
18:47
deemed worthy of salvation
is in mortal danger now,
is in mortal danger now,
323
1115291
4340
tưởng như xứng đáng sự cứu tế
giờ đang trong nguy hiểm sống còn,
giờ đang trong nguy hiểm sống còn,
18:51
and their flood is us.
324
1119655
2253
và nạn lụt của chúng
là chúng ta.
là chúng ta.
18:55
So we started with a question:
325
1123704
2299
Vậy ta bắt đầu với một câu hỏi:
18:58
Do they love us?
326
1126027
1864
Chúng có yêu ta không?
19:01
We're going to ask another question.
327
1129999
2048
Ta sẽ hỏi một câu hỏi khác.
19:04
Are we capable of using what we have
328
1132999
3610
Liệu ta có khả năng sử dụng
thứ ta có
thứ ta có
19:09
to care enough to simply
let them continue?
let them continue?
329
1137918
4173
để đủ quan tâm để đơn giản
khiến chúng tiếp tục?
khiến chúng tiếp tục?
19:16
Thank you very much.
330
1144725
1341
Cảm ơn rất nhiều.
19:18
(Applause)
331
1146090
5640
(Tiếng vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Carl Safina - Ecologist, writerCarl Safina's writing explores the scientific, moral and social dimensions of our relationship with nature.
Why you should listen
Carl Safina explores how the ocean is changing and what those changes mean for wildlife and for people.
Safina is author of seven books, including Song for the Blue Ocean, which was a New York Times Notable Book of the Year, Eye of the Albatross, Voyage of the Turtle and The View From Lazy Point. Safina is founding president of The Safina Center at Stony Brook University, where he also co-chairs the University's Alan Alda Center for Communicating Science. A winner of the 2012 Orion Award and a MacArthur Prize, among others, his work has been featured in outlets such as The New York Times, National Geographic, CNN.com and The Huffington Post, and he hosts “Saving the Ocean” on PBS.
His latest book, Beyond Words: What Animals Think And Feel, explores the inner lives of animals.
Carl Safina | Speaker | TED.com