TEDWomen 2015
Pardis Sabeti: How we'll fight the next deadly virus
Pardis Sabeti: Làm cách nào chiến đấu với virut chết người sau này
Filmed:
Readability: 4.2
1,341,966 views
Khi Ebola bùng nổ tháng ba 2014, Pardis Sabeti và nhóm của cô phải sắp xếp gen virut, tìm hiểu cách nó biến đổi và lan truyền. Sabeti ngay lập tức đưa nghiên cứu của cô lên mạng, vì vậy những người theo chân virut và những nhà khoa học từ khắp nơi trên thế giới có thể tham gia cuộc chiến khẩn cấp này. Trong bài nói chuyện này, cô chia sẻ làm cách nào sự hợp tác mở rộng là chìa khoá để chặn đứng virut... và để tấn công virut kế tiếp sắp đến. Sabeti cho rằng "Chúng ta phải làm việc công khai, phải chia sser và phải cùng nhau thực hiện... Chúng ta không để thế giới bị định hình bởi sự huỷ hoại của một loại virut, mà được thắp sáng bởi hàng tỉ trái tim và khối óc làm việc đoàn kết với nhau."
Pardis Sabeti - Computational geneticist
Pardis Sabeti investigates the genomes of microbes, including the Ebola virus, to help understand how to slow them. Full bio
Pardis Sabeti investigates the genomes of microbes, including the Ebola virus, to help understand how to slow them. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
You may never have heard
of Kenema, Sierra Leone
of Kenema, Sierra Leone
0
1015
2762
Bạn có thể chưa bao giờ nghe tới
Kenema, ở Sierrra Leone
Kenema, ở Sierrra Leone
00:15
or Arua, Nigeria.
1
3801
1532
hay Arua, ở Nigeria.
00:17
But I know them as two of the most
extraordinary places on earth.
extraordinary places on earth.
2
5357
3771
Tôi biết đó là hai trong những nơi
phi thường nhất trên trái đất.
phi thường nhất trên trái đất.
00:21
In hospitals there, there's a community
of nurses, physicians and scientists
of nurses, physicians and scientists
3
9956
5053
Tại nhiều bệnh viện ở đó, có một nhóm
y tá, bác sĩ và nhà khoa học
y tá, bác sĩ và nhà khoa học
00:27
that have been quietly battling
4
15033
1557
đang thầm lặng chiến đấu với
00:28
one of the deadliest threats
to humanity for years:
to humanity for years:
5
16614
2700
mối đe doạ chết người nhất
của nhân loại trong nhiều năm:
của nhân loại trong nhiều năm:
00:31
Lassa virus.
6
19338
1174
virut Lassa
00:33
Lassa virus is a lot like Ebola.
7
21118
2138
Virut Lassa có nhiều điểm giống Ebola.
00:35
It can cause a severe fever
and can often be fatal.
and can often be fatal.
8
23280
3233
Nó có thể gây sốt cao và
thường đưa đến tử vong.
thường đưa đến tử vong.
00:39
But these individuals,
they risk their lives every day
they risk their lives every day
9
27053
3939
Nhưng những con người này,
họ thử thách cuộc sống mình hằng ngày
họ thử thách cuộc sống mình hằng ngày
00:43
to protect the individuals
in their communities,
in their communities,
10
31016
2917
để bảo vệ những người khác trong nhóm,
00:45
and by doing so, protect us all.
11
33957
2580
và khi làm vậy, cũng bảo vệ chúng ta.
00:49
But one of the most extraordinary things
I learned about them
I learned about them
12
37093
2908
Nhưng một trong những
điều kì diệu nhất tôi học từ họ
điều kì diệu nhất tôi học từ họ
00:52
on one of my first visits
out there many years ago
out there many years ago
13
40025
2567
trong chuyến viếng thăm đầu tiên
cách đây nhiều năm
cách đây nhiều năm
00:54
was that they start each morning --
14
42616
1709
là việc họ bắt đầu mỗi buổi sáng--
00:56
these challenging, extraordinary days
on the front lines -- by singing.
on the front lines -- by singing.
15
44349
4943
những ngày kỳ diệu thử thách ở
chiến tuyến đầu - bằng việc ca hát-
chiến tuyến đầu - bằng việc ca hát-
01:01
They gather together,
and they show their joy.
and they show their joy.
16
49731
3339
Họ tụ lại với nhau, và họ thể hiện
sự vui sướng của họ.
sự vui sướng của họ.
01:05
They show their spirit.
17
53094
1522
Họ bày tỏ tâm tư của mình.
01:06
And over the years,
18
54640
1159
Và trong nhiều năm,
01:07
from year after year as I've visited them
and they've visited me,
and they've visited me,
19
55823
3113
từ năm này sang năm khác
lúc tôi thăm họ hay họ thăm tôi,
lúc tôi thăm họ hay họ thăm tôi,
01:10
I get to gather with them and I sing
20
58960
1993
Tôi cùng họp với họ và tôi hát
01:12
and we write and we love it,
21
60977
2174
và chúng tôi viết và
chúng tôi thích điều đó,
chúng tôi thích điều đó,
01:15
because it reminds us that we're not
just there to pursue science together;
just there to pursue science together;
22
63175
3543
vì điều đó nhắc rằng ngoài việc
cùng nhau theo đuổi khoa học,
cùng nhau theo đuổi khoa học,
01:18
we're bonded through a shared humanity.
23
66742
2317
chúng tôi còn gắn kết với nhau
bằng tình người.
bằng tình người.
01:21
And that of course, as you can imagine,
becomes extremely important,
becomes extremely important,
24
69586
4323
Và dĩ nhiên, bạn có thể thấy là,
điều này trở nên cực kỳ quan trọng,
điều này trở nên cực kỳ quan trọng,
01:25
even essential, as things begin to change.
25
73933
2773
thậm chí thiết yếu,
khi mọi việc bắt đầu thay đổi.
khi mọi việc bắt đầu thay đổi.
01:28
And that changed a great deal
in March of 2014,
in March of 2014,
26
76730
4789
Thay đổi lớn xảy ra vào tháng ba 2014,
01:33
when the Ebola outbreak
was declared in Guinea.
was declared in Guinea.
27
81543
2346
khi dịch Ebola bùng phát ở Guinea.
01:36
This is the first outbreak in West Africa,
28
84426
2132
Đây là dịch đầu tiên ở Tây Phi,
01:38
near the border
of Sierra Leone and Liberia.
of Sierra Leone and Liberia.
29
86582
2442
gần biên giới Sierra Leone và Liberia
01:42
And it was frightening,
frightening for us all.
frightening for us all.
30
90074
2522
Nó rất đáng sợ, đáng sợ
với tất cả chúng tôi.
với tất cả chúng tôi.
01:44
We had actually suspected for some time
31
92620
1912
Chúng tôi có lúc cảm thấy hoài nghi
01:46
that Lassa and Ebola were more
widespread than thought,
widespread than thought,
32
94556
2642
là Lassa và Ebola phát tán
rộng hơn chúng tôi nghĩ
rộng hơn chúng tôi nghĩ
01:49
and we thought it could
one day come to Kenema.
one day come to Kenema.
33
97222
2309
một ngày nào đó nó có thể
lan đến Kenema.
lan đến Kenema.
01:51
And so members of my team
immediately went out
immediately went out
34
99896
2410
Vì vậy các thành viên
nhóm chúng tôi lập tức đi
nhóm chúng tôi lập tức đi
01:54
and joined Dr. Humarr Khan
and his team there,
and his team there,
35
102330
2397
gia nhập với T.S Hummar Khan
và nhóm của ông ở đó,
và nhóm của ông ở đó,
01:56
and we set up diagnostics to be able
to have sensitive molecular tests
to have sensitive molecular tests
36
104751
3677
chúng tôi lập nơi chẩn đoán để có thể lấy
xét nghiệm phân tử nhạy cảm
xét nghiệm phân tử nhạy cảm
02:00
to pick up Ebola if it came
across the border
across the border
37
108452
2153
để xác nhận Ebola liệu nó vượt biên giới
02:02
and into Sierra Leone.
38
110629
1263
và vào Sierra Leone không.
02:03
We'd already set up this kind
of capacity for Lassa virus,
of capacity for Lassa virus,
39
111916
2996
Chúng tôi lập ra loại khả năng
virut Lassa xâm nhập,
virut Lassa xâm nhập,
02:06
we knew how to do it,
40
114936
1157
chúng tôi biết cách làm,
02:08
the team is outstanding.
41
116117
1430
nhóm làm việc rất xuất sắc.
02:09
We just had to give them
the tools and place to survey for Ebola.
the tools and place to survey for Ebola.
42
117571
3237
Chúng tôi chỉ phải đưa họ công cụ
và địa điểm nghiên cứu Ebola.
và địa điểm nghiên cứu Ebola.
02:13
And unfortunately, that day came.
43
121340
1628
Không may, ngày đó lại đến.
02:14
On May 23, 2014, a woman checked
into the maternity ward at the hospital,
into the maternity ward at the hospital,
44
122992
4981
Vào ngày 23/3/2014, một phụ nữ
nhập khoa sản ở bệnh viện
nhập khoa sản ở bệnh viện
02:19
and the team ran
those important molecular tests
those important molecular tests
45
127997
3726
và nhóm làm việc lấy xét nghiệm
phân tử quan trọng này
phân tử quan trọng này
02:23
and they identified the first
confirmed case of Ebola in Sierra Leone.
confirmed case of Ebola in Sierra Leone.
46
131747
3835
và họ xác nhận ca Ebola đầu tiên
ở Sierra Leone.
ở Sierra Leone.
02:28
This was an exceptional
work that was done.
work that was done.
47
136107
2049
Đây là việc làm phi thường đã xảy ra.
02:30
They were able to diagnose
the case immediately,
the case immediately,
48
138180
2260
Họ có thể chẩn đoán ngay lập tức,
02:32
to safely treat the patient
49
140464
2313
và chữa trị cho bệnh nhân an toàn
02:34
and to begin to do contact tracing
to follow what was going on.
to follow what was going on.
50
142801
3018
và bắt đầu công việc lần dấu vết
tìm hiểu nguyên nhân.
tìm hiểu nguyên nhân.
02:37
It could've stopped something.
51
145843
1972
Việc này có thể ngăn chặn vài thứ.
02:39
But by the time that day came,
52
147839
2847
Nhưng tại thời điểm đó,
02:42
the outbreak had already
been breeding for months.
been breeding for months.
53
150710
2358
dịch bệnh đã lan tràn trong nhiều tháng.
02:45
With hundreds of cases, it had already
eclipsed all previous outbreaks.
eclipsed all previous outbreaks.
54
153092
3640
Với hàng trăm ca, nó đã lấn át tất cả
những bệnh dịch trước đó.
những bệnh dịch trước đó.
02:48
And it came into Sierra Leone
not as that singular case,
not as that singular case,
55
156756
3644
Nó đến Sierra Leone không phải chỉ một ca,
02:52
but as a tidal wave.
56
160424
1292
mà là một làn sóng.
02:54
We had to work
with the international community,
with the international community,
57
162120
2275
Chúng tôi phải làm việc
với cộng đồng quốc tế,
với cộng đồng quốc tế,
02:56
with the Ministry of Health, with Kenema,
to begin to deal with the cases,
to begin to deal with the cases,
58
164419
3706
với Bộ Y tế, với Kenema,
để bắt đầu chữa các ca bệnh,
để bắt đầu chữa các ca bệnh,
03:00
as the next week brought 31,
59
168149
2071
khi tuần kế tiếp đến 31 ca,
03:02
then 92, then 147 cases --
all coming to Kenema,
all coming to Kenema,
60
170244
3674
rồi 92 ca, rồi 147 ca
tất cả đến từ Kenema,
tất cả đến từ Kenema,
03:05
one of the only places in Sierra Leone
that could deal with this.
that could deal with this.
61
173942
3301
một trong những nơi ở Sierra Leone
có thể chống chọi với dịch bệnh.
có thể chống chọi với dịch bệnh.
03:09
And we worked around the clock
trying to do everything we could,
trying to do everything we could,
62
177610
3399
Chúng tôi làm việc liên tục
cố gắng làm mọi thứ có thể
cố gắng làm mọi thứ có thể
03:13
trying to help the individuals,
trying to get attention,
trying to get attention,
63
181033
2961
cố gắng giúp từng người,
cố gắng thu hút sự quan tâm,
cố gắng thu hút sự quan tâm,
03:16
but we also did one other simple thing.
64
184018
1947
chúng tôi cũng làm một việc đơn giản.
03:18
From that specimen that we take
from a patient's blood to detect Ebola,
from a patient's blood to detect Ebola,
65
186544
3789
Từ mẫu xét nghiệm mà chúng tôi
lấy từ máu của bệnh nhân có Ebola,
lấy từ máu của bệnh nhân có Ebola,
03:22
we can discard it, obviously.
66
190357
2055
chúng tôi có thể bỏ đi, dĩ nhiên,
03:24
The other thing we can do is, actually,
put in a chemical and deactivate it,
put in a chemical and deactivate it,
67
192436
3616
Việc khác chúng tôi có thể làm,
là bỏ hoá chất vào đó để vô hiệu hoá nó,
là bỏ hoá chất vào đó để vô hiệu hoá nó,
03:28
so just place it into a box
and ship it across the ocean,
and ship it across the ocean,
68
196076
2730
bỏ nó vào trong một cái hộp
rồi gửi đi bằng đường biển,
rồi gửi đi bằng đường biển,
03:30
and that's what we did.
69
198830
1151
đó là điều chúng tôi làm
03:32
We sent it to Boston, where my team works.
70
200005
2096
Chúng tôi gửi đến Boston
nơi công sự tôi làm.
nơi công sự tôi làm.
03:34
And we also worked around the clock
doing shift work, day after day,
doing shift work, day after day,
71
202724
3837
Chúng tôi làm việc liên tục theo ca,
ngày này qua ngày khác.
ngày này qua ngày khác.
03:38
and we quickly generated 99 genomes
of the Ebola virus.
of the Ebola virus.
72
206585
3869
và chúng tôi nhanh chóng phát triển ra
99 loại gen của virut Ebola.
99 loại gen của virut Ebola.
03:42
This is the blueprint -- the genome
of a virus is the blueprint.
of a virus is the blueprint.
73
210478
3057
Đây là sơ đồ về gen của virut.
03:45
We all have one.
74
213559
1159
Tất cả chúng ta đều có.
03:46
It says everything that makes up us,
75
214742
1945
Nó cho chúng ta biết mọi thứ tạo ra ta,
03:48
and it tells us so much information.
76
216711
1909
nó nói lên rất nhiều điều.
03:50
The results of this kind of work
are simple and they're powerful.
are simple and they're powerful.
77
218644
3177
Kết quả của công trình này
đơn giản nhưng nhiều ý nghĩa.
đơn giản nhưng nhiều ý nghĩa.
03:54
We could actually take
these 99 different viruses,
these 99 different viruses,
78
222396
2470
Ta có thể thật sự lấy
99 loại virut khác nhau này,
99 loại virut khác nhau này,
03:56
look at them and compare them,
79
224890
1447
nhìn và so sánh,
03:58
and we could see, actually,
compared to three genomes
compared to three genomes
80
226361
2846
chúng tôi có thể thấy
khi so sánh ba loại gen
khi so sánh ba loại gen
04:01
that had been previously
published from Guinea,
published from Guinea,
81
229231
2836
mà đã được công bố trước đó ở Guinea,
04:04
we could show that the outbreak
emerged in Guinea months before,
emerged in Guinea months before,
82
232091
3711
chúng tôi có thể chứng tỏ dịch bệnh
đã xuất hiện ở Guinea nhiều tháng trước,
đã xuất hiện ở Guinea nhiều tháng trước,
04:07
once into the human population,
83
235826
1842
trước khi lây sang con người,
04:09
and from there had been transmitting
from human to human.
from human to human.
84
237692
2672
và từ đó truyền từ người này
sang người khác.
sang người khác.
04:12
Now, that's incredibly important
85
240388
1544
Bây giờ, điều cực kỳ quan trọng
04:13
when you're trying to figure out
how to intervene,
how to intervene,
86
241956
2368
khi nào bạn cố tìm ra cách ngăn ngừa,
04:16
but the important thing
is contact tracing.
is contact tracing.
87
244348
2066
thì điều quan trọng là truy tìm dấu vết.
04:18
We also could see that as the virus
was moving between humans,
was moving between humans,
88
246438
3402
Chúng tôi cũng nhận ra rằng khi virut
chuyển từ người sang người khác,
chuyển từ người sang người khác,
04:21
it was mutating.
89
249864
1257
nó bị đột biến.
04:23
And each of those mutations
are so important,
are so important,
90
251145
2151
Và mỗi một đột biến này rất quan trọng,
04:25
because the diagnostics, the vaccines,
91
253320
2320
bởi vì chẩn đoán, vắc xin,
04:27
the therapies that we're using,
92
255664
1485
trị liệu dùng tới,
04:29
are all based on that genome
sequence, fundamentally --
sequence, fundamentally --
93
257173
3358
đều cơ bản dựa vào chuỗi gen
04:32
that's what drives it.
94
260555
1221
hình thành nên nó.
04:33
And so global health experts
would need to respond,
would need to respond,
95
261800
2882
Vì vậy những chuyên gia sức khoẻ
toàn cầu cần phải đối phó
toàn cầu cần phải đối phó
04:36
would have to develop,
96
264706
1197
phải phát triển,
04:37
to recalibrate everything
that they were doing.
that they were doing.
97
265927
2553
để hiệu chỉnh lại mọi thứ
mà họ đang làm.
mà họ đang làm.
04:41
But the way that science works,
the position I was in at that point
the position I was in at that point
98
269079
3181
Nhưng cách khoa học vận hành,
vị trí mà tôi đang ở khi đó,
vị trí mà tôi đang ở khi đó,
04:44
is, I had the data,
99
272284
1151
là, tôi có dữ liệu,
04:45
and I could have worked
in a silo for many, many months,
in a silo for many, many months,
100
273459
2636
có lẽ tôi phải làm việc một mình
trong nhiều tháng,
trong nhiều tháng,
04:48
analyzed the data carefully, slowly,
101
276119
2199
phân tích dữ liệu cẩn thận, từ từ,
04:50
submitted the paper for publication,
gone through a few back-and-forths,
gone through a few back-and-forths,
102
278342
3460
công bố kết quả,
trao đổi qua lại nhiều lần,
trao đổi qua lại nhiều lần,
04:53
and then finally when the paper came out,
might release that data.
might release that data.
103
281826
3129
và cuối cùng khi công trình hoàn thiện,
số liệu sẽ được công bố.
số liệu sẽ được công bố.
04:56
That's the way the status quo works.
104
284979
2204
Đó là thực trạng hiện nay.
04:59
Well, that was not going to work
at this point, right?
at this point, right?
105
287207
2571
Vâng, đó không phải là cách làm
lúc đó phải không?
lúc đó phải không?
05:01
We had friends on the front lines
106
289802
1608
Có nhiều đồng đội ở tiền tuyến
05:03
and to us it was just obvious
that what we needed is help,
that what we needed is help,
107
291434
3254
và rõ ràng rằng
điều chúng tôi cần là sự giúp đỡ,
điều chúng tôi cần là sự giúp đỡ,
05:06
lots of help.
108
294712
1156
rất nhiều giúp đỡ.
05:07
So the first thing we did is,
109
295892
1397
Điều đầu tiên chúng tôi làm
05:09
as soon as the sequences
came off the machines,
came off the machines,
110
297313
2685
là ngay khi chuỗi gen ra khỏi máy,
05:12
we published it to the web.
111
300022
1429
chúng tôi công bố trên mạng.
05:13
We just released it to the whole world
and said, "Help us."
and said, "Help us."
112
301475
2836
Chúng tôi công bố với toàn thế giới
và nói "Giúp chúng tôi"
và nói "Giúp chúng tôi"
05:16
And help came.
113
304335
1335
Và sự giúp đỡ đến.
05:17
Before we knew it,
114
305694
1162
Trước khi hiểu được nó,
05:18
we were being contacted
from people all over,
from people all over,
115
306880
2336
nhiều người trên toàn thế giới
lạc với chúng tôi,
lạc với chúng tôi,
05:21
surprised to see the data
out there and released.
out there and released.
116
309240
2444
ngạc nhiên khi thấy
dữ liệu xuất hiện và công bố.
dữ liệu xuất hiện và công bố.
05:23
Some of the greatest
viral trackers in the world
viral trackers in the world
117
311708
2252
Nhiều người theo dõi vrut
nhiều nhất thế giới
nhiều nhất thế giới
05:25
were suddenly part of our community.
118
313984
2079
bất ngờ trở thành thành viên
nhóm chúng tôi.
nhóm chúng tôi.
05:28
We were working together
in this virtual way,
in this virtual way,
119
316087
2330
Chúng tôi làm việc cùng nhau
theo cách ảo này,
theo cách ảo này,
05:30
sharing, regular calls, communications,
120
318441
2981
chia sẻ, điện thoại thường xuyên,
trao đổi thông tin,
trao đổi thông tin,
05:33
trying to follow the virus
minute by minute,
minute by minute,
121
321446
2751
cố gắng theo dõi virut từng phút một,
05:36
to see ways that we could stop it.
122
324221
2221
để tìm cách ngăn chặn nó.
05:39
And there are so many ways
that we can form communities like that.
that we can form communities like that.
123
327027
3758
Có rất nhiều cách mà chúng ta có thể
hình thành nhóm như vậy.
hình thành nhóm như vậy.
05:43
Everybody, particularly when the outbreak
started to expand globally,
started to expand globally,
124
331182
4325
Mọi người đặc biệt khi dịch bệnh
bùng phát trên toàn cầu,
bùng phát trên toàn cầu,
05:47
was reaching out to learn,
to participate, to engage.
to participate, to engage.
125
335531
3590
liên lạc nhau để học hỏi,
tham gia, thực hiện.
tham gia, thực hiện.
05:51
Everybody wants to play a part.
126
339788
1594
Mọi người muốn đóng góp một phần.
05:53
The amount of human capacity
out there is just amazing,
out there is just amazing,
127
341406
2780
Lượng sức người đó
thật ngoài sức tưởng tượng,
thật ngoài sức tưởng tượng,
05:56
and the Internet connects us all.
128
344210
1723
và internet nối kết chúng tôi lại.
05:57
And could you imagine that instead
of being frightened of each other,
of being frightened of each other,
129
345957
3251
Và bạn có thể tưởng tượng được không
thay vì sợ hãi nhau,
thay vì sợ hãi nhau,
06:01
that we all just said, "Let's do this.
130
349232
1857
chúng tôi chỉ nói, " hãy làm cái này.
06:03
Let's work together,
and let's make this happen."
and let's make this happen."
131
351113
2523
Hãy cùng làm và làm điều đó."
06:05
But the problem is that the data
that all of us are using,
that all of us are using,
132
353660
2742
Nhưng vấn đề là dữ liệu
tất cả chúng tôi đang áp dụng,
tất cả chúng tôi đang áp dụng,
06:08
Googling on the web, is just too limited
to do what we need to do.
to do what we need to do.
133
356426
4037
Thông tin trên mạng quá hạn chế
với những gì chúng tôi cần làm.
với những gì chúng tôi cần làm.
06:12
And so many opportunities
get missed when that happens.
get missed when that happens.
134
360487
2651
Nhiều cơ hội bị bỏ lỡ.
06:15
So in the early part
of the epidemic from Kenema,
of the epidemic from Kenema,
135
363162
2481
Nên lúc đầu của trận dịch ở Kenema,
06:17
we'd had 106 clinical records
from patients,
from patients,
136
365667
2742
chúng tôi có 106
bệnh án lâm sàng của bệnh nhân,
bệnh án lâm sàng của bệnh nhân,
06:20
and we once again made that
publicly available to the world.
publicly available to the world.
137
368433
2834
có lần chúng tôi công bố
trên toàn thế giới.
trên toàn thế giới.
06:23
And in our own lab, we could show
that you could take those 106 records,
that you could take those 106 records,
138
371291
3670
Trong phòng thí nghiệm, chúng tôi dùng
106 bệnh án bạn có thể tiếp cận
106 bệnh án bạn có thể tiếp cận
06:26
we could train computers to predict
the prognosis for Ebola patients
the prognosis for Ebola patients
139
374985
3618
để lập cho máy tính đoán được
tiến triển của bệnh nhân Ebola
tiến triển của bệnh nhân Ebola
06:30
to near 100 percent accuracy.
140
378627
1777
chính xác gần 100 phần trăm.
06:32
And we made an app
that could release that,
that could release that,
141
380428
2097
Chúng tôi làm một ứng dụng
để công bố lên mạng,
để công bố lên mạng,
06:34
to make that available
to health-care workers in the field.
to health-care workers in the field.
142
382549
2770
cho người làm công tác y tế
trong lĩnh vực này.
trong lĩnh vực này.
06:37
But 106 is just not enough
to make it powerful,
to make it powerful,
143
385343
3259
Nhưng với 106 thì chưa nhiều
06:40
to validate it.
144
388626
1151
để phê chuẩn ứng dụng.
06:41
So we were waiting for more data
to release that.
to release that.
145
389801
2654
Vì vậy chúng tôi chờ
cho có nhiều dữ liệu rồi công bố,
cho có nhiều dữ liệu rồi công bố,
06:44
and the data has still not come.
146
392479
2044
nhưng dữ liệu vẫn chưa đến.
06:46
We are still waiting, tweaking away,
147
394547
2532
Chúng tôi chờ và chờ, loay hoay một mình
06:49
in silos rather than working together.
148
397103
2838
hơn là cùng nhau làm việc.
06:51
And this just -- we can't accept that.
149
399965
2232
Chúng tôi không thể
chấp nhận điều đó được.
chấp nhận điều đó được.
06:54
Right? You, all of you,
cannot accept that.
cannot accept that.
150
402221
3804
Đúng không? Tất cả chúng ta
không thể chấp nhận điều đó được.
không thể chấp nhận điều đó được.
06:58
It's our lives on the line.
151
406049
1682
Sự sống đang gặp nguy hiểm.
06:59
And in fact, actually,
152
407755
1711
Và thực tế,
07:01
many lives were lost,
many health-care workers,
many health-care workers,
153
409490
2543
nhiều người mất mạng,
nhiều nhân viên y tế,
nhiều nhân viên y tế,
07:04
including beloved colleagues of mine,
154
412057
1894
có cả đồng nghiệp thân yêu của tôi,
07:05
five colleagues:
Mbalu Fonnie, Alex Moigboi,
Mbalu Fonnie, Alex Moigboi,
155
413975
3747
năm người: Mbalu Fonne, Alex Moigboi,
07:09
Dr. Humarr Khan, Alice Kovoma
and Mohamed Fullah.
and Mohamed Fullah.
156
417746
4011
TS Humarr Khan, Alice Kovoma
và Mohamed Fullah.
và Mohamed Fullah.
07:13
These are just five
of many health-care workers
of many health-care workers
157
421781
2526
Đây chỉ là năm trong số
nhiều nhân viên y tế
nhiều nhân viên y tế
07:16
at Kenema and beyond
158
424331
1764
ở Kenema và ngoài vùng đó
07:18
that died while the world waited
and while we all worked,
and while we all worked,
159
426119
3036
đã hy sinh khi thế giới chờ đợi
và khi chúng tôi đang làm việc,
và khi chúng tôi đang làm việc,
07:21
quietly and separately.
160
429179
1860
thầm lặng và riêng lẻ.
07:23
See, Ebola, like all threats to humanity,
161
431063
2033
Ebola, như tất cả hiểm nguy khác,
07:25
it's fueled by mistrust
and distraction and division.
and distraction and division.
162
433120
3884
nó được nhóm thêm bởi bất tín,
lạc hướng và chia rẽ.
lạc hướng và chia rẽ.
07:29
When we build barriers amongst ourselves
and we fight amongst ourselves,
and we fight amongst ourselves,
163
437028
3773
Khi chúng ta xây rào ngăn cách nhau
và chúng ta lại đánh với nhau,
và chúng ta lại đánh với nhau,
07:32
the virus thrives.
164
440825
1820
virut tung hoành.
07:34
But unlike all threats to humanity,
165
442669
1792
Không như mối đe doạ nhân loại khác,
07:36
Ebola is one where
we're actually all the same.
we're actually all the same.
166
444485
2646
Ebola là một nơi chúng ta
đều thật sự giống nhau.
đều thật sự giống nhau.
07:39
We're all in this fight together.
167
447155
1880
Chúng tôi cùng nhau chiến đấu.
07:41
Ebola on one person's doorstep
could soon be on ours.
could soon be on ours.
168
449059
2634
Ebola ngấp nghé trước cửa nhà
và có thể vào nhà ta.
và có thể vào nhà ta.
07:44
And so in this place
with the same vulnerabilities,
with the same vulnerabilities,
169
452177
2802
Và ở nơi này với cùng một tổn thương,
07:47
the same strengths,
the same fears, the same hopes,
the same fears, the same hopes,
170
455003
2413
cùng sức mạnh, cùng nỗi sợ, cùng hy vọng,
07:49
I hope that we work together with joy.
171
457440
3209
Tôi mong rằng chúng ta cùng
làm việc chung với niềm vui.
làm việc chung với niềm vui.
07:54
A graduate student of mine
was reading a book about Sierra Leone,
was reading a book about Sierra Leone,
172
462427
3070
Một sinh viên cao học của tôi
đọc cuốn sách về Sierra Leone,
đọc cuốn sách về Sierra Leone,
07:57
and she discovered that the word "Kenema,"
173
465521
2334
và cô khám phá ra chữ "Kenema,"
07:59
the hospital that we work at and the city
where we work in Sierra Leone,
where we work in Sierra Leone,
174
467879
3443
nơi có bệnh viện và thành phố
chúng tôi làm việc ở Sierra Leone,
chúng tôi làm việc ở Sierra Leone,
08:03
is named after the Mende word
for "clear like a river, translucent
for "clear like a river, translucent
175
471346
4181
được đặt tên sau từ Mende có nghĩa là
"trong sáng như dòng sông, trong suốt
"trong sáng như dòng sông, trong suốt
08:07
and open to the public gaze."
176
475551
1587
và mở rộng cho mọi người nhìn,"
08:09
That was really profound for us,
177
477439
1545
Đó là tâm niệm của chúng tôi,
08:11
because without knowing it,
we'd always felt
we'd always felt
178
479008
2094
dù không biết, chúng tôi
luôn cảm nhận được,
luôn cảm nhận được,
08:13
that in order to honor the individuals
in Kenema where we worked,
in Kenema where we worked,
179
481126
3184
rằng để tôn vinh người nào đó
ở Kenema nơi chúng tôi làm việc,
ở Kenema nơi chúng tôi làm việc,
08:16
we had to work openly, we had to share
and we had to work together.
and we had to work together.
180
484334
4287
chúng tôi phải làm việc công khai,
phải chia sẻ và phải cùng làm.
phải chia sẻ và phải cùng làm.
08:21
And we have to do that.
181
489074
1177
Chúng ta phải làm thế.
08:22
We all have to demand that
of ourselves and others --
of ourselves and others --
182
490275
3761
Chúng tôi phải yêu cầu
bản thân và mọi người làm điều đó
bản thân và mọi người làm điều đó
08:26
to be open to each other
when an outbreak happens,
when an outbreak happens,
183
494060
2874
phải công khai với nhau
khi một dịch bệnh xuất hiện,
khi một dịch bệnh xuất hiện,
08:28
to fight in this fight together.
184
496958
1650
để cùng chống chọi cuộc chiến này.
08:30
Because this is not the first
outbreak of Ebola,
outbreak of Ebola,
185
498632
2909
Vì đây không phải là
dịch bệnh Ebola đầu tiên,
dịch bệnh Ebola đầu tiên,
08:33
it will not be the last,
186
501565
1448
cũng không phải là cuối cùng,
08:35
and there are many other microbes
out there that are lying in wait,
out there that are lying in wait,
187
503037
3155
có nhiều những con siêu vi
đang nằm chờ ở ngoài kia,
đang nằm chờ ở ngoài kia,
08:38
like Lassa virus and others.
188
506216
1425
như virút Lassa và loại khác.
08:39
And the next time this happens,
189
507665
1509
Và bệnh dịch xảy ra lần tới,
08:41
it could happen in a city of millions,
it could start there.
it could start there.
190
509198
3196
nó có thể bùng phát ở
một thành phố hàng triệu người.
một thành phố hàng triệu người.
08:44
It could be something
that's transmitted through the air.
that's transmitted through the air.
191
512418
2699
Nó có thể là cái gì đó
truyền trong không khí.
truyền trong không khí.
08:47
It could even be
disseminated intentionally.
disseminated intentionally.
192
515141
2147
Thậm chí có thể bị phát tán một cách cố ý.
08:49
And I know that that is frightening,
I understand that,
I understand that,
193
517312
2981
Điều đó thật đáng sợ,
tôi hiểu, nhưng tôi cũng biết,
tôi hiểu, nhưng tôi cũng biết,
08:52
but I know also,
and this experience shows us,
and this experience shows us,
194
520317
2654
kinh nghiệm này cho chúng tôi biết,
08:54
that we have the technology
and we have the capacity
and we have the capacity
195
522995
3320
chúng ta có công nghệ và có khả năng
08:58
to win this thing,
196
526339
1595
để chiến thắng nó,
08:59
to win this and have
the upper hand over viruses.
the upper hand over viruses.
197
527958
2846
để chiến thắng và
cao tay hơn những con virut.
cao tay hơn những con virut.
09:02
But we can only do it if we do it together
198
530828
2272
Chúng ta chỉ có thể làm được
nếu cùng nhau làm
nếu cùng nhau làm
09:05
and we do it with joy.
199
533124
1197
và làm với niềm vui.
09:06
So for Dr. Khan
200
534871
1521
Thế nên vì Tiến sĩ Khan
09:08
and for all of those who sacrificed
their lives on the front lines
their lives on the front lines
201
536416
4166
và vì những người đã hy sinh
mạng sống ở tiền tuyến
mạng sống ở tiền tuyến
09:12
in this fight with us always,
202
540606
2400
họ đã luôn ở với chúng ta
trong trận chiến này,
trong trận chiến này,
09:15
let us be in this fight with them always.
203
543030
2807
chúng ta hãy tham gia với họ.
09:17
And let us not let the world be defined
204
545861
1875
Và không để thế giới bị định hình
09:19
by the destruction wrought by one virus,
205
547760
2119
bởi sự huỷ hoại của một loại virut,
09:21
but illuminated by billions
of hearts and minds
of hearts and minds
206
549903
2781
mà được thắp sáng bằng
hàng tỉ trái tim và khối óc
hàng tỉ trái tim và khối óc
09:24
working in unity.
207
552708
1208
làm việc trong hiệp nhất.
09:25
Thank you.
208
553940
1174
Cảm ơn.
09:27
(Applause)
209
555138
6869
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Pardis Sabeti - Computational geneticistPardis Sabeti investigates the genomes of microbes, including the Ebola virus, to help understand how to slow them.
Why you should listen
Pardis Sabeti develops algorithms to detect the genetic signatures of adaption in humans and the microbial organisms that infect humans. Among her lab’s key research areas: examining the genetic factors that drive disease susceptibility to Ebola and Lassa hemorrhagic fever, and investigating the genomes of microbes, including Lassa virus, Ebola virus, Plasmodium falciparum malaria, Vibrio cholera and Mycobacterioum tuberculosis, to help find cures.
She's based at the Center for Systems Biology and Department of Organismic and Evolutionary Biology at Harvard and the Department of Immunology and Infectious Disease at the Harvard School of Public Health. Sabeti is a National Geographic Emerging Explorer and was named a Time magazine Person of the Year in 2014 as one of the Ebola fighters.Pardis Sabeti | Speaker | TED.com