TED2006
Dean Ornish: The killer American diet that's sweeping the planet
دین ئۆرنیش : لە بارەی ژەمە خۆراکییە کوشندەکانەوە
Filmed:
Readability: 5.2
2,673,937 views
نەخۆشییەکانی ئایدز و شێر پەنجە و هەروەها ئەنفلۆنزای باڵندە نابێت بە ترسناکترین نەخۆشییەکان هەژمار بکرێن، نەخۆشییەکانی دڵ و پەستانی خوێن لە هەموو جۆرەکانی تر زیاتر خەڵکی دەکوژن -- کە لە زۆربەی بارەکاندا دەتوانرێت ڕیگریان لێ بکرێت
دکتۆر دین ئۆرنیش ئەوە ڕوون دەکاتەوە کە چۆن گۆڕینی شێوازی خواردن پارێزگاری لە ژیان دەکات
Dean Ornish - Physician, author
Dean Ornish is a clinical professor at UCSF and founder of the Preventive Medicine Research Institute. He's a leading expert on fighting illness -- particularly heart disease with dietary and lifestyle changes. Full bio
Dean Ornish is a clinical professor at UCSF and founder of the Preventive Medicine Research Institute. He's a leading expert on fighting illness -- particularly heart disease with dietary and lifestyle changes. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
With all the legitimate concerns
about AIDS and avian flu --
about AIDS and avian flu --
0
0
2976
لەگەڵ ئەو هەموو گرنگیدانە بە نەخۆشی ئایدز و ئەنفلۆنزای باڵندە
00:28
and we'll hear about that from the
1
3000
1976
هەندێک زانیاری تر لەو بارەیەوە دەبیستین لە لایەن
00:30
brilliant Dr. Brilliant later today --
2
5000
1976
زانای بلیمەت، دکتۆر بریلیانت
00:32
I want to talk about the other
pandemic, which is
pandemic, which is
3
7000
2334
دەمەوێت باس لە چەند نەخۆشی یەکی تریش بکەم، لەوانە
نەخۆشی دڵ و مولولەکانی خوێن، شەکرە و هەروەها بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن
00:34
cardiovascular disease,
diabetes, hypertension --
diabetes, hypertension --
4
9358
2618
00:37
all of which are completely
preventable for at
preventable for at
5
12000
2976
کە هەموو ئەم نەخۆشیانە دەکرێت ڕیگریان لێ بکرێت
00:40
least 95 percent of people
6
15000
1976
لانی کەم لە %٩٥ ی خەڵکی دا
00:42
just by changing diet and lifestyle.
7
17000
976
تەنها بە گۆڕینی سیستمی خۆراکیان و شیوازی ژیانیان
00:43
And what's happening is that there's a
8
18000
976
ئەوەی کە ڕوو دەدات ئەوەیە کە
00:44
globalization of illness
occurring, that people
occurring, that people
9
19000
2239
نەخۆشییەکان بە جیهانی بوون ، چونکە خەڵکی
وەک ئێمە نان دەخۆن، وەک ئێمە دەژین، هەروەها
00:46
are starting to eat like us,
and live like us, and
and live like us, and
10
21263
2713
00:49
die like us. And
in one generation, for example,
in one generation, for example,
11
24000
2976
وەک ئێمەش دەمرن بە تایبەتی لە نەوەیەکی دیاری کراودا، بۆ نمونە
00:52
Asia's gone from having
one of the lowest rates of
one of the lowest rates of
12
27000
1976
ئاسیا لە نزمترین ئاستی ڕێژەی
00:54
heart disease and obesity
and diabetes to one
and diabetes to one
13
29000
2143
نەخۆشییەکانی دڵ و قەڵەوی و شەکرەوە
گۆڕدرا بۆ بەرزترین ئاست. لە ئەفریقاش ڕێژەی نەخۆشییەکانی دڵ
00:56
of the highest. And in Africa,
cardiovascular disease
cardiovascular disease
14
31167
2809
00:59
equals the HIV and AIDS deaths
15
34000
2976
یەکسانە بە ڕێژەی قوربانیانی ئایدز و ئەنفلۆنزای باڵندە
01:02
in most countries.
16
37000
976
لە زۆربەی وڵاتاندا
01:03
So there's a critical
window of opportunity we
window of opportunity we
17
38000
1976
کەواتە ئێمە ماوەیەکی کاتی ناسکمان هەیە، کە پێویستە لەسەرمان
01:05
have to make an important
difference that can
difference that can
18
40000
1976
گۆڕانکارییەکی گرنگ درووست بکەین کە بتوانێت
01:07
affect the lives of literally
millions of people,
millions of people,
19
42000
1976
کاریگەری لەسەر ژیانی ملیۆنەها کەس درووست بکات
01:09
and practice preventive
medicine on a global
medicine on a global
20
44000
2096
هەروەها کار بکەین لەسەر شیوازێکی پزیشکی لە
پێوەرێکی جیهانی دا
01:11
scale.
21
46120
856
01:12
Heart and blood vessel
diseases still kill more
diseases still kill more
22
47000
2191
نەخۆشییەکانی دڵ و خوێن، تا ئێستاش زیاتر و زیاتر خەڵک دەکوژن
نەک بەتەنها لەم وڵاتەدا، بەڵکو
01:14
people -- not only in this
country, but also
country, but also
23
49215
2096
لە سەر تا سەری جیهاندا-- لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا
01:16
worldwide -- than everything
else combined, and yet
else combined, and yet
24
51335
2641
01:19
it's completely preventable
for almost everybody.
for almost everybody.
25
54000
2334
دەتوانرێت ڕێگری لە تووشبوونی خەڵکی بەم نەخۆشیانە بکرێت
01:22
It's not only preventable; it's actually
26
57000
1976
تەنها هێندە نی یە کە بتوانرێت ڕێگری بکرێن: بەڵکو لە ڕاستیدا
01:24
reversible. And for the last
almost 29 years,
almost 29 years,
27
59000
2143
دەکرێت پێچەوانەش بکرێنەوە. هەروەها لەم ٢٩ ساڵەی ڕابردوودا
توانیمان ئەو ڕاستییە بخەینە ڕوو کە بە گۆڕینی
01:26
we've been able to show
that by simply changing
that by simply changing
28
61167
2239
ژەمە خواردنەکان و جۆرێتی ژیانمان دەتوانین ئەو کارە بکەین،
بە بەکارهێنانی ئامێری پێشکەوتووی
بە بەکارهێنانی ئامێری پێشکەوتووی
01:28
diet and lifestyle, using
these very high-tech,
these very high-tech,
29
63430
2546
01:31
expensive, state-of-the-art
measures to prove how
measures to prove how
30
66000
2334
گران بەها, کە پێوەرێکی تەواوە بۆ سەلماندنی
بەهێزی ئەو تاکتیکە ساکارانە ئەو ڕاستیەمان سەلماند، کە وەک کەمترین بڕی تێچوونی
01:33
powerful these very simple
and low-tech and low-cost
and low-tech and low-cost
31
68358
2618
01:36
interventions can be like -- quantitative
32
71000
1976
چارەسەر کردن تەماشا دەکرێن-- هەر وەها بە پێوانە کردن و
01:38
arteriography,
before and after a year, and
before and after a year, and
33
73000
2048
لێکۆڵینەوە لە مولولەکانی خوێن بە ئامێری تایبەت لە ماوەی ساڵێکدا
و ڕوانین لە مولولەکانی خوێن بە تیشک
01:40
cardiac PET scans.
34
75072
904
01:41
We showed a few months
ago -- we published the
ago -- we published the
35
76000
1976
چەند مانگێک لەمەوبەر-- هەستاین بە بڵاو کردنەوەی
01:43
first study showing you
can actually stop or
can actually stop or
36
78000
2096
یەکەمین لێکۆڵینەوەمان، ئەوەی نیشان دەدا کە ئێوە دەتوانن ڕێگری بکەن
لە توشبوون بە شیرپەنجەی پڕۆستات بە
01:45
reverse the progression
of prostate cancer by
of prostate cancer by
37
80120
2143
گۆڕینی جۆرێتی ژیان و ژەمە خواردنەکەکان، هەروەها لە سەدا ٧٠ی
01:47
making changes in diet
and lifestyle, and 70 percent
and lifestyle, and 70 percent
38
82287
2689
01:50
regression in the tumor
growth, or inhibition of
growth, or inhibition of
39
85000
3976
قەبارەی خانە شێر پەنجەییەکان کەمدەکاتەوە، یاخود
01:54
the tumor growth, compared
to only nine percent in the
to only nine percent in the
40
89000
1976
گەشەکردنیان دەوەستێنێت، بە بەراورد کردنیان لەگەڵ %٩ ی
01:56
control group.
41
91000
976
خانەکانی تر
01:57
And in the MRI and MR
spectroscopy here, the
spectroscopy here, the
42
92000
2096
هەروەها لەم ( ئێم - ئاڕ-ئای) یەدا دەبینن
کە خانە توشبووەکان بە شێرپەنجە ڕەنگیان سورە-- دەتوانن
01:59
prostate tumor activity
is shown in red -- you can
is shown in red -- you can
43
94120
1976
ببینن کە چۆن پاش ساڵێک کەمبوونەتەوە
02:01
see it diminishing after a year.
44
96120
1856
02:03
Now there is an epidemic
of obesity: two-thirds of
of obesity: two-thirds of
45
98000
2976
ئێستا نەخۆشی قەڵەوی لە ئارادایە: دوو لەسەر سێی
02:06
adults and 15 percent of kids.
What's really concerning
What's really concerning
46
101000
2976
لاوان و لەسەدا پانزەی منداڵان ئەم نەخۆشیەیان هەیە، ئەوەی کە زۆر گرنگە
02:09
to me is that diabetes has
increased 70 percent in the
increased 70 percent in the
47
104000
2976
بەلای منەوە ئەوەیە کە ڕێژەی نەخۆشی شەکرە بە ڕێژەی %٧٠ زیادی کردووە
02:12
past 10 years, and this may be the first
48
107000
1976
لەم ١٠ ساڵەی ڕابردوودا، کە پێدەچێت ئەمان ببنە یەکەمین
02:14
generation in which our kids
live a shorter life
live a shorter life
49
109000
1976
جیل کە تێیدا منداڵەکانمان ژیانێکی کورتتریان هەبێت
02:16
span than we do. That's pitiful, and it's
50
111000
1976
وەک لە ئێمە، ئەمە جێگەی داخە، هەروەها ئەمە
02:18
preventable.
51
113000
976
دەتوانرێت ڕێگری لێ بکرێت
02:19
Now these are not election
returns, these are the
returns, these are the
52
114000
2976
ئەوان تەنها ئەنجامی هەڵبژاردنەکان نین، بەڵکو ئەوان
02:22
people -- the number
of the people who are obese
of the people who are obese
53
117000
2286
مرۆڤن-- ژمارەی تووشبوان بە قەڵەوی
لە ویلایەتەکەماندا لە ٨٥، ٨٦،،٨٧-ەوە دەستی پێکردووە، ئەمانە بە گوێرەی
02:24
by state, beginning in '85,
'86, '87 -- these are
'86, '87 -- these are
54
119310
3666
02:28
from the CDC website --
'88, '89, '90, '91 -- you
'88, '89, '90, '91 -- you
55
123000
3976
وێب سایتی کۆنترۆڵ کردنی نەخۆشییەکان، ٨٨،٨٩،٩٠،٩١--- ئێوە
02:32
get a new category --
'92, '93, '94, '95, '96,
'92, '93, '94, '95, '96,
56
127000
3976
ڕیکخستنێکی نوێ دەبینن-- ٩٢، ٩٣، ٩٤. ٩٥، ٩٦،
02:36
'97, '98, '99, 2000, 2001
-- it gets worse. We're
-- it gets worse. We're
57
131000
4976
٩٧، ٩٨، ٩٩، ٢٠٠٠، ٢٠٠١-- تا بێت خراپتر دەبێت، ئێمە
02:41
kind of devolving. (Laughter)
58
136000
1381
(بە سێوەیەک لە شێوەکان گەشە دەکەین( پێکەنین
02:46
Now what can we do about this?
Well, you know, the
Well, you know, the
59
141000
2976
ئێستا، ئێما دەتوانین لەو بارەیەوە چی بکەین ؟ لە ڕاستیدا. ئێوە دەزانن کە
02:49
diet that we've found
that can reverse heart
that can reverse heart
60
144000
976
ئەو شیوازە خواردنەی کە ئێمە بۆمان دەرکەوتووە کە دەتوانێت نەخۆشییەکانی دڵ ە
02:50
disease and cancer is an Asian diet.
61
145000
1976
شێرپەنجە پێچەوانە بکاتەوە، شێوازی خواردنی ئاسیاییە
02:52
But the people in Asia
are starting to eat like we
are starting to eat like we
62
147000
1976
بەڵام خەڵکی ئاسیاش ئێستا وەک ئێمە نان دەخۆن
02:54
are, which is why they're
starting to get sick
starting to get sick
63
149000
976
ئەمەش هۆکاری ئەوەیە کە ئەوانیش نەخۆش دەکەون
02:55
like we are.
64
150000
976
وەک ئێمە
02:56
So I've been working
with a lot of the big food
with a lot of the big food
65
151000
1976
من لەگەڵ چەندین کۆمپانیای گەورەی خواردەمەنیدا
02:58
companies. They can make
it fun and sexy and hip
it fun and sexy and hip
66
153000
1976
کارم کردووە. دەتوانن خۆراکی خۆش و بە تام
03:00
and crunchy and convenient
to eat healthier foods,
to eat healthier foods,
67
155000
2381
و هەروەها گونجاو لە ڕووی تەندروستییەوە ئامادە بکەن،
بۆ نمونە، من بەڕێوبەرایەتی "ماکدۆناڵد و
03:02
like -- I chair the advisory
boards to McDonald's,
boards to McDonald's,
68
157405
2571
03:05
and PepsiCo, and ConAgra,
and Safeway, and soon
and Safeway, and soon
69
160000
1976
پیپسی و کۆناگرا و سەیف وەی "و هەروەها بەم زووانەش
03:07
Del Monte, and they're
finding that it's good
finding that it's good
70
162000
2143
بەڕیوبەرایەتی " دێڵ مۆنت "دەکەم، ئەوان دەڵێن ئەمە
بازرگانییەکی باشە
03:09
business.
71
164167
809
03:10
The salads that you see
at McDonald's came from
at McDonald's came from
72
165000
976
ئەو زەڵاتانەی کە لە ماکدۆناڵد پێشکەش دەکرێن
03:11
the work -- they're going
to have an Asian salad. At
to have an Asian salad. At
73
166000
1976
بەرهەمی کار کردنن-- بە نیازن زەڵاتەی ئاسیاییش بهێنن. لە کۆمپانیای
03:13
Pepsi, two-thirds
of their revenue growth came
of their revenue growth came
74
168000
1976
پیپسیش، دوو لەسەر سێی هۆکاری گەشەکردنیان
03:15
from their better foods.
75
170000
976
خواردنە باشەکانیانە
03:16
And so if we can do that,
then we can free up
then we can free up
76
171000
2143
کەواتە ئەگەر بتوانین بەم شێوەیە کار بکەین، ئەوکاتە دەتوانین
ئەو داهاتانە بپارێزین کە بەکاریان دەهێنین بۆ کڕینی دەرمانی پێویست
03:18
resources for buying drugs
that you really do need
that you really do need
77
173167
2809
03:21
for treating AIDS and HIV
and malaria and for
and malaria and for
78
176000
2976
بۆ چارەسەرکردنی ئایدز و مەلاریا
03:24
preventing avian flu. Thank you.
79
179000
1524
وە هەروەها ئەنفلۆنزای باڵندە. سوپاس
ABOUT THE SPEAKER
Dean Ornish - Physician, authorDean Ornish is a clinical professor at UCSF and founder of the Preventive Medicine Research Institute. He's a leading expert on fighting illness -- particularly heart disease with dietary and lifestyle changes.
Why you should listen
Dr. Dean Ornish wants you to live longer, and have more fun while you're at it. He's one of the leading voices in the medical community promoting a balanced, holistic approach to health, and proving that it works. The author of Eat More, Weigh Less and several other best-selling books, Ornish is best known for his lifestyle-based approach to fighting heart disease.
His research at the Preventive Medicine Research Institute (the nonprofit he founded) clinically demonstrated that cardiovascular illnesses -- and, most recently prostate cancer -- can be treated and even reversed through diet and exercise. These findings (once thought to be physiologically implausible) have been widely chronicled in the US media, including Newsweek, for which Ornish writes a column. The fifty-something physician, who's received many honors and awards, was chosen by LIFE Magazine as one of the most influential members of his generation. Among his many pursuits, Ornish is now working with food corporations to help stop America's obesity pandemic from spreading around the globe.
Dean Ornish | Speaker | TED.com