TED2016
Kang Lee: Can you really tell if a kid is lying?
کانگ لی: بەڕاست دەتوانیت بە درۆکردنی منداڵ بزانیت؟
Filmed:
Readability: 4.2
8,673,675 views
منداڵان خراپن لە درۆکردندا؟ بەڕاست پێتوایە بتوانی بە ئاسانی بە درۆکردنیان بزانیت؟ توێژەرەوەی پەرەسەندن کانگ لی توێژینەوە دەکات لەڕووی کردار ناسییەوە چی بەسەر منداڵاندا دێت کاتێک درۆ دەکەن. درۆ زۆر دەکەن، لە تەمەنی دوو ساڵییەوە دەستپێدەکات و بەڕاستی زۆر باشن تێیدا. لی ئەوەشمان بۆ ڕووندەکاتەوە بۆچی دەبێت پێمان خۆشبێت کاتێک منداڵان دەست دەکەن بە درۆ و تەکنەلۆجیایەکی دۆزەرەوەی درۆ نیشان دەدات کە دەکرێت ڕۆژێک هەستە شاراوەکانمان ئاشکرا بکات.
Kang Lee - Developmental researcher
Kang Lee has devoted his career to understanding the development of social cognition and behavior. Full bio
Kang Lee has devoted his career to understanding the development of social cognition and behavior. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Hi.
0
1112
1325
سڵاو.
00:14
Let me ask the audience a question:
1
2461
2346
با پرسیارێک لە ئامادەبووان بکەم:
00:16
Did you ever lie as a child?
2
4831
2195
قەت بە منداڵی درۆتان کردووە؟
00:19
If you did, could you please
raise your hand?
raise your hand?
3
7050
2667
ئەگەر کردووتانە، تکایە دەتوانن
دەستتان بەرز بکەنەوە؟
دەستتان بەرز بکەنەوە؟
00:23
Wow! This is the most honest
group of people I've ever met.
group of people I've ever met.
4
11145
3454
ئای خوایە! ئەمانە کۆمەڵێکن لە
ڕاستگۆترین مرۆڤەکانی بینیومن.
ڕاستگۆترین مرۆڤەکانی بینیومن.
00:26
(Laughter)
5
14623
1957
(پێکەنین)
00:28
So for the last 20 years,
6
16604
1709
لە ماوەی ئەم ٢٠ ساڵەدا،
00:30
I've been studying
how children learn to tell lies.
how children learn to tell lies.
7
18337
3415
خەریکی فێربوون بووم لەسەر ئەوەی
منداڵان چۆن فێری درۆکردن دەبن. و
منداڵان چۆن فێری درۆکردن دەبن. و
00:33
And today, I'm going to share with you
8
21776
2304
ئەمڕۆ دەمەوێت لەگەڵ ئێوەشدا هەندێک
00:36
some of the discoveries we have made.
9
24104
2162
لەو دۆزینەوانەی خۆم هاوبەش بکەم.
00:38
But to begin, I'm going to tell you
a story from Mr. Richard Messina,
a story from Mr. Richard Messina,
10
26624
4925
بەڵام سەرەتا، چیرۆکێکی بەڕێز
ریچارد مێسیناتان پێدەڵێم،
ریچارد مێسیناتان پێدەڵێم،
00:43
who is my friend and an elementary
school principal.
school principal.
11
31573
3129
کە هاوڕێمە و بەڕێوبەری
خوێندنگەیەکی ناوەندییە.
خوێندنگەیەکی ناوەندییە.
00:47
He got a phone call one day.
12
35266
1561
ڕۆژێک تەلەفوونیان بۆکردووە.
00:51
The caller says,
13
39279
1151
کەسەکە وتوێتێ،
00:52
"Mr. Messina, my son Johnny
will not come to school today
will not come to school today
14
40454
3882
"بەڕێز مێسینا، جۆنی کوڕم
ئەمڕۆ نایەت بۆ قوتابخانە
ئەمڕۆ نایەت بۆ قوتابخانە
00:56
because he's sick."
15
44360
1463
چونکە نەخۆشە."
00:58
Mr. Messina asks,
16
46498
1736
بەڕێز مێسینا پرسی،
01:00
"Who am I speaking to, please?"
17
48258
2014
"ببورە قسە لەگەڵ کێ دەکەم؟"
01:02
And the caller says,
18
50788
1490
ئەو کەسەش وتوێتی،
01:04
"I am my father."
19
52302
1665
من باوکمم
01:05
(Laughter)
20
53991
2787
(پێکەنین)
01:10
So this story --
21
58227
1682
کەواتە ئەم چیرۆکە --
01:11
(Laughter)
22
59933
1532
(پێکەنین)
01:13
sums up very nicely
three common beliefs we have
three common beliefs we have
23
61489
4310
زۆر بە جوانی سێ باوەڕی
باو کۆدەکاتەوە کە هەمانە
باو کۆدەکاتەوە کە هەمانە
01:17
about children and lying.
24
65823
1859
دەربارەی منداڵان و درۆکردن.
01:20
One, children only come to tell lies
25
68140
4631
یەکەم، منداڵان دوای ئەوکاتە درۆ دەکەن
01:24
after entering elementary school.
26
72795
2268
کە یەنە خوێندنگەی ناوەندییەوە.
01:27
Two, children are poor liars.
27
75552
2311
دووەم، منداڵان خراپن لە درۆکردندا.
01:29
We adults can easily detect their lies.
28
77887
2857
ئێمەی گەورە بە ئاسانی
بە درۆکانیان دەزانین.
بە درۆکانیان دەزانین.
01:32
And three, if children lie
at a very young age,
at a very young age,
29
80768
4038
سێیەمیش، ئەگەر منداڵان لە
تەمەنێکی بچووکدا درۆ بکەن،
تەمەنێکی بچووکدا درۆ بکەن،
01:36
there must be some
character flaws with them,
character flaws with them,
30
84830
2849
دەبێت کێشەیەکی کەسێتی
هەبێت تیایاندا، و
هەبێت تیایاندا، و
01:39
and they are going to become
pathological liars for life.
pathological liars for life.
31
87703
4049
بۆ هەتا هەتایە دەبن بە
درۆزنی زیانبەخش.
درۆزنی زیانبەخش.
01:44
Well, it turns out
32
92720
2194
ڕاستییەکەی، دەرکەوت
01:46
all of the three beliefs are wrong.
33
94938
2298
هەرسێ باوەڕەکە هەڵەن.
01:50
We have been playing guessing games
34
98617
2710
ئێمە خەریکی یارییەکانی خەمڵاندن بووین
01:53
with children all over the world.
35
101351
2082
لەگەڵ منداڵانی سەرانسەری جیهان.
01:55
Here is an example.
36
103457
1486
ئەمە نموونەیەکە.
01:56
So in this game, we asked children
to guess the numbers on the cards.
to guess the numbers on the cards.
37
104967
4365
لە یارییەکەدا، داوامان لە منداڵان کرد
ژمارەی کارتەکان بخەمڵێنن.
ژمارەی کارتەکان بخەمڵێنن.
02:01
And we tell them if they win the game,
38
109958
2878
ئێمەش پێیان ئەڵێین ئەگەر بردیانەوە
02:04
they are going to get a big prize.
39
112860
2157
خەڵاتێکی گەورە وەردەگرن.
02:07
But in the middle of the game,
40
115525
1477
بەڵام لە ناوەڕاستی یارییەکەدا،
02:09
we make an excuse and leave the room.
41
117026
2760
بەهانەیەک دەهێنینەوە و
ژوورەکە بەجێدەهێڵین.
ژوورەکە بەجێدەهێڵین.
02:13
And before we leave the room,
42
121763
1934
پێش ئەوەی ژوورەکەش بەجێ بهێڵین،
02:15
we tell them not to peek at the cards.
43
123721
2936
پێیان دەڵێین سەیری ژمارەی کارتەکان نەکەن.
02:19
Of course,
44
127518
1416
بێگومان،
02:20
we have hidden cameras in the room
45
128958
2161
کامێرای شاراوەمان هەیە لە ژوورەکەدا
02:23
to watch their every move.
46
131143
1795
بۆ چاودێریکردنی هەموو جموجۆڵەکان.
02:26
Because the desire
to win the game is so strong,
to win the game is so strong,
47
134216
3417
چونکە خواستی بردنەوەی
یارییەکە زۆر بەهێزە،
یارییەکە زۆر بەهێزە،
02:29
more than 90 percent of children will peek
48
137657
3486
زیاتر لە لەسەدا ٩٠ی منداڵان سەیری
ژمارەی کارتەکان دەکەن
ژمارەی کارتەکان دەکەن
02:33
as soon as we leave the room.
49
141167
1437
هەر لەدوای ڕۆشتنمان لە ژوورەکە.
02:34
(Laughter)
50
142628
2000
(پێکەنین)
02:37
The crucial question is:
51
145044
1986
پرسیارە گرنگەکە ئەوەیە:
02:39
When we return and ask the children
52
147054
2748
کاتێک ئەگەڕێینەوە و لە منداڵەکان دەپرسین
02:41
whether or not they have peeked,
53
149826
2309
کە ئایا سەیریان کردووە یان نا،
02:44
will the children who peeked confess
54
152159
3052
منداڵەکانی سەیریان کردووە
دانی پیادەنێن
دانی پیادەنێن
02:47
or lie about their transgression?
55
155235
2578
یان درۆ دەکەن دەربارەی سەرپێچییەکە؟
02:51
We found that regardless
of gender, country, religion,
of gender, country, religion,
56
159525
4773
بۆمان دەرکەوت بێ گوێدانە
ڕەگەز، وڵات، ئایین
ڕەگەز، وڵات، ئایین
02:56
at two years of age,
57
164934
1579
لە تەمەنی دوو ساڵیدا،
02:59
30 percent lie,
58
167188
1927
لە سەدا ٣٠ درۆ دەکەن،
03:01
70 percent tell the truth
about their transgression.
about their transgression.
59
169139
3809
لەسەدا ٧٠ ڕاستی سەرپێچیکردنەکە دەڵێن.
03:04
At three years of age,
60
172972
2138
لە تەمەنی سێ ساڵیدا،
03:07
50 percent lie and 50 percent
tell the truth.
tell the truth.
61
175134
3474
لەسەدا ٥٠ درۆ دەکەن و لەسەدا ٥٠
ڕاستییەکەت پێدەڵێن
ڕاستییەکەت پێدەڵێن
03:11
At four years of age,
62
179302
1899
لە چوار ساڵیدا،
03:13
more than 80 percent lie.
63
181225
1947
زیاتر لە لەسەدا ٨٠ درۆ ئەکەن.
03:16
And after four years of age,
64
184334
2451
لەدوای چوار ساڵیشەوە،
03:18
most children lie.
65
186809
1389
زۆربەی منداڵان درۆ ئەکەن
03:21
So as you can see,
66
189180
1363
بۆیە وەک دەبینن،
03:22
lying is really a typical part
of development.
of development.
67
190567
3463
درۆکردن بەڕاستی بەشێکی
نموونەیی پەرەسەندنە.
نموونەیی پەرەسەندنە.
03:26
And some children begin to tell lies
68
194054
2790
هەندێک منداڵانیش دەسپێکردنی
درۆکردنییان
درۆکردنییان
03:28
as young as two years of age.
69
196868
2439
لە تەمەنی دوو ساڵییەوەیە.
03:32
So now, let's take a closer look
at the younger children.
at the younger children.
70
200438
3557
بۆیە ئێستا، با لە نزیکەوە
سەیری منداڵانی بچووکتر بکەین.
سەیری منداڵانی بچووکتر بکەین.
03:37
Why do some but not all
young children lie?
young children lie?
71
205336
3813
بۆچی هەندێکیان درۆ دەکەن و
هەندێکیان نایکەن؟
هەندێکیان نایکەن؟
03:42
In cooking, you need good ingredients
72
210184
3329
لە چێشتلێناندا، پێویست بە پێکهاتەی باشە
03:45
to cook good food.
73
213537
1613
بۆ لێنانی خواردنێکی باش.
03:47
And good lying requires
two key ingredients.
two key ingredients.
74
215793
4563
درۆکردنی باشیش پێویستی بە
دوو پێکهاتەی سەرەکی هەیە
دوو پێکهاتەی سەرەکی هەیە
03:53
The first key ingredient
is theory of mind,
is theory of mind,
75
221109
4110
پێکهاتەی یەکەمیان بیردۆزی مێشکە،
03:57
or the mind-reading ability.
76
225243
1835
یان توانای مێشک خوێندنەوە.
03:59
Mind reading is the ability to know
77
227768
2078
توانای مێشک خوێندنەوە واتە زانینی ئەوەی
04:01
that different people have
different knowledge about the situation
different knowledge about the situation
78
229870
4608
خەڵکی جیا جیا زانیاری جیا جیایان
هەیە دەربارەی دۆخێک و
هەیە دەربارەی دۆخێک و
04:06
and the ability to differentiate
between what I know
between what I know
79
234502
3801
دەربارەی جیاکردنەوەی ئەوەی
من چی دەزانم و
من چی دەزانم و
04:10
and what you know.
80
238327
1223
تۆ چی دەزانیت.
04:11
Mind reading is important for lying
81
239914
2247
مێشک خوێندنەوە گرنگە بۆ درۆکردن
04:14
because the basis of lying is that I know
82
242185
3847
چونکە بناغەی درۆکردن
ئەوەیە من دەزانم و
ئەوەیە من دەزانم و
04:18
you don't know
83
246056
1151
تۆ نازانیت
04:19
what I know.
84
247231
1151
من چی دەزانم.
04:20
Therefore, I can lie to you.
85
248406
1371
بۆیە، دەتوانم درۆت پێبڵێم.
04:23
The second key ingredient
for good lying is self-control.
for good lying is self-control.
86
251070
4610
پێکهاتەی دووەم بۆ درۆکردن
جڵەوکردنی خوودە.
جڵەوکردنی خوودە.
04:27
It is the ability to control your speech,
your facial expression
your facial expression
87
255704
4623
توانای ئەوەیە جڵەوی قسەکردنت، و
دەربڕینی دەم و چاوت، و
دەربڕینی دەم و چاوت، و
04:32
and your body language,
88
260351
1540
زمانی جەستەت بگریت،
04:33
so that you can tell a convincing lie.
89
261915
2078
بۆ ئەوەی بتوانی درۆیەکی قایلکەر بڵێیت.
04:36
And we found that those young children
90
264938
3726
بۆمان دەرکەوت ئەو مناڵانەی
04:40
who have more advanced mind-reading
and self-control abilities
and self-control abilities
91
268688
4856
توانای مێشک خوێندنەوە و
خۆجڵەوگیرکردنی باشتریان هەیە
خۆجڵەوگیرکردنی باشتریان هەیە
04:45
tell lies earlier
92
273568
2038
زووتر درۆ دەکەن و
04:47
and are more sophisticated liars.
93
275630
2816
درۆزنی بەتواناترن.
04:51
As it turns out, these two abilities
are also essential for all of us
are also essential for all of us
94
279887
5619
وەک دەریش دەکەوێت، ئەم دوو توانایە
گرنگە بۆ هەمووان
گرنگە بۆ هەمووان
04:57
to function well in our society.
95
285530
2522
بۆ ئەوەی باشتر مامەڵە بکەین
لەناو کۆمەڵگادا.
لەناو کۆمەڵگادا.
05:00
In fact, deficits in mind-reading
and self-control abilities
and self-control abilities
96
288848
4335
ڕاستییەکەی، کەم و کوڕی لە تواناکانی
مێشک خوێندنەوە و خۆجڵەوکردن
مێشک خوێندنەوە و خۆجڵەوکردن
05:05
are associated with serious
developmental problems,
developmental problems,
97
293207
3559
لە کێشەی پەرەستنی قورسی
مێشکدا دەردەکەوێت،
مێشکدا دەردەکەوێت،
05:08
such as ADHD and autism.
98
296790
2759
وەک نەخۆشی کەمی سەرنج و زۆر چالاکی و
نەخۆشی ئۆتیزمدا.
نەخۆشی ئۆتیزمدا.
05:13
So if you discover your two-year-old
is telling his or her first lie,
is telling his or her first lie,
99
301893
5177
بۆیە ئەگەر بینیت منداڵە دوو ساڵەکەت
یەکەم درۆی کرد لە ژیانیدا
یەکەم درۆی کرد لە ژیانیدا
05:19
instead of being alarmed,
100
307094
1984
لەجیاتی ئەوەی پێتناخۆش بێت،
05:21
you should celebrate --
101
309102
1492
پێویستە پێتخۆش بێت --
05:22
(Laughter)
102
310618
1522
(پێکەنین)
05:24
because it signals that your child
has arrived at a new milestone
has arrived at a new milestone
103
312164
5730
چونکە ئاماژەیە بۆ ئەوەی منداڵەکەت
گەشتۆتە خاڵێکی تری گرنگی
گەشتۆتە خاڵێکی تری گرنگی
05:29
of typical development.
104
317918
1635
پەرەسەندنی نموونەیی.
05:33
Now, are children poor liars?
105
321085
3136
ئێستا، ئایا منداڵان خراپن لە درۆکردندا؟
05:36
Do you think you can easily
detect their lies?
detect their lies?
106
324878
2994
پێتان وایە بە ئاسانی بە درۆکانیان دەزانن؟
05:40
Would you like to give it a try?
107
328745
1678
دەتانەوێت تاقی بکەنەوە؟
05:42
Yes? OK.
108
330921
1480
بەڵێ؟ باشە.
05:44
So I'm going to show you two videos.
109
332425
2139
کەواتە من دوو ڤیدیۆتان نیشان دەدەم.
05:47
In the videos,
110
335024
1151
لە ڤیدیۆکاندا،
05:48
the children are going to respond
to a researcher's question,
to a researcher's question,
111
336199
3057
منداڵەکان وەڵامی پرسیاری
توێژەرەوەیەک دەدەنەوە،
توێژەرەوەیەک دەدەنەوە،
05:51
"Did you peek?"
112
339280
1482
"بەدزییەوە سەیر دەکەیت؟"
05:52
So try to tell me
113
340786
1554
بۆیە هەوڵبەن وەڵامم بدەنەوە
05:54
which child is lying
114
342364
1398
کام منداڵ درۆ دەکات و
05:55
and which child is telling the truth.
115
343786
2110
کامیشیان ڕاستییەکە دەڵێت.
05:58
Here's child number one.
116
346272
1719
ئەمە منداڵی ژمارە یەکە؟
06:00
Are you ready?
117
348991
1237
ئامادەن؟
06:03
(Video) Adult: Did you peek? Child: No.
118
351006
1920
گەورە: بە دزییەوە سەیرت کرد؟
منداڵ: نەخێر
منداڵ: نەخێر
06:05
Kang Lee: And this is child number two.
119
353619
2236
کانگ لی: ئەمەش منداڵی ژمارە دوو.
06:09
(Video) Adult: Did you peek? Child: No.
120
357501
2192
گەورە: بەدزییەوە سەیرت کرد؟
منداڵ: نەخێر.
منداڵ: نەخێر.
06:13
KL: OK, if you think
child number one is lying,
child number one is lying,
121
361296
3587
کانگ لی: باشە، ئەوەی پێی وایە
منداڵی ژمارە یەک درۆی کرد،
منداڵی ژمارە یەک درۆی کرد،
06:16
please raise your hand.
122
364907
1687
تکایە دەست بەرز بکاتەوە.
06:20
And if you think child number two
is lying, please raise your hand.
is lying, please raise your hand.
123
368401
3552
ئەوەشی پێی وایە منداڵی ژمارە دوو
درۆی کرد، تکایە دەستی بەرز بکاتەوە.
درۆی کرد، تکایە دەستی بەرز بکاتەوە.
06:25
OK, so as a matter of fact,
124
373593
2474
باشە، ڕاستییەکەی،
06:28
child number one is telling the truth,
125
376091
2937
منداڵی ژمارە یەک ڕاستییەکەی وت،
06:31
child number two is lying.
126
379052
2029
منداڵی ژمارە دوو درۆیکرد.
06:34
Looks like many of you are terrible
detectors of children's lies.
detectors of children's lies.
127
382124
3230
پێدەچێت زۆرێک لە ئێوە
خراپ بن لە ناسینەوەی درۆدا.
خراپ بن لە ناسینەوەی درۆدا.
06:37
(Laughter)
128
385378
2478
(پێکەنین)
06:39
Now, we have played similar kinds of games
129
387880
3384
ئێستا، ئەم جۆرە یارییانەمان لەگەڵ
06:43
with many, many adults
from all walks of life.
from all walks of life.
130
391288
4625
زۆر کەسی پێگەشتوودا کرد
لە زۆر بواری ژیاندا. و
لە زۆر بواری ژیاندا. و
06:48
And we show them many videos.
131
396714
2158
چەندین ڤیدیۆمان نیشان دان.
06:51
In half of the videos, the children lied.
132
399347
2549
لە نیوەی ڤیدیۆکاندا،
منداڵەکان درۆیان کردووە.
منداڵەکان درۆیان کردووە.
06:53
In the other half of the videos,
the children told the truth.
the children told the truth.
133
401920
3267
لە نیوەکەی تری ڤیدیۆکانیشدا،
منداڵەکان ڕاستییەکەیان وتووە.
منداڵەکان ڕاستییەکەیان وتووە.
06:58
And let's find out
how these adults performed.
how these adults performed.
134
406529
2857
با بزانین ئەم کەسە پێگەشتووانە
لەوەیا چۆن بوون.
لەوەیا چۆن بوون.
07:02
Because there are as many liars
as truth tellers,
as truth tellers,
135
410319
3855
چونکە چەند درۆزن هەیە ئەوەندەش
هەیە ڕاستی بڵێت،
هەیە ڕاستی بڵێت،
07:06
if you guess randomly,
136
414198
2399
ئەگەر هەڕەمەکی بیخەمڵێنیت،
07:08
there's a 50 percent chance
you're going to get it right.
you're going to get it right.
137
416621
4070
ئەگەری لەسەدا ٥٠ هەیە
وەڵامی ڕاست بزانیت.
وەڵامی ڕاست بزانیت.
07:12
So if your accuracy is around 50 percent,
138
420715
3594
بۆیە ئەگەر ڕێژەی وەڵامی ڕاست
لەسەدا ٥٠ بێت،
لەسەدا ٥٠ بێت،
07:16
it means you are a terrible detector
of children's lies.
of children's lies.
139
424333
3441
واتە خراپیت لە دۆزینەوەی
درۆی منداڵاندا.
درۆی منداڵاندا.
07:20
So let's start with undergrads
and law school students,
and law school students,
140
428290
4529
کەواتە با لە خوێندکارانی زانکۆ و
خوێندکارانی کۆلێژی یاساوە دەستپێبکەین،
خوێندکارانی کۆلێژی یاساوە دەستپێبکەین،
07:24
who typically have
limited experience with children.
limited experience with children.
141
432843
3672
کە ئەزموونێکی کەمیان هەیە
لەگەڵ منداڵاندا.
لەگەڵ منداڵاندا.
07:30
No, they cannot detect children's lies.
142
438038
1962
نەخێر، ناتوانن بە درۆی منداڵان بزانن.
07:32
Their performance is around chance.
143
440024
2214
وەڵامەکانیان زیاتر هەڕەمەکییانەیە.
07:34
Now how about social workers
and child-protection lawyers,
and child-protection lawyers,
144
442262
5229
ئێستا با بچینە سەر توێژەری کۆمەڵایەتی و
پارێزەرەکانی مافەکانی منداڵان،
پارێزەرەکانی مافەکانی منداڵان،
07:39
who work with children on a daily basis?
145
447515
2674
کە ڕۆژانە لەگەڵ منداڵاندا کاردەکەن؟
07:42
Can they detect children's lies?
146
450213
2087
ئایا دەتوانن بە درۆی منداڵان بزانن؟
07:45
No, they cannot.
147
453624
1151
نەخێر، ناتوانن.
07:46
(Laughter)
148
454799
1045
(پێکەنین)
07:47
What about judges,
149
455868
1472
ئەی دادوەرەکان،
07:49
customs officers
150
457364
1800
ئەفسەرەکانی سنوور و
07:51
and police officers,
151
459188
1858
ئەفسەرەکانی پۆلیس،
07:53
who deal with liars on a daily basis?
152
461070
2643
کە ڕۆژانە مامەڵە لەگەڵ
ناسینەوەی درۆدا دەکەن؟
ناسینەوەی درۆدا دەکەن؟
07:55
Can they detect children's lies?
153
463737
1917
دەتوانن بە درۆی منداڵان بزانن؟
07:58
No, they cannot.
154
466800
1214
نەخێر، ناتوانن.
08:00
What about parents?
155
468430
1186
ئەی دایکان و باوکان؟
08:01
Can parents detect other children's lies?
156
469640
3014
دایکان و باوکان دەتوانن بە درۆی
منداڵانی تر بزانن؟
منداڵانی تر بزانن؟
08:05
No, they cannot.
157
473898
1238
نەخێر، ناتوانن.
08:07
What about, can parents
detect their own children's lies?
detect their own children's lies?
158
475821
3585
ئەی باشە، دایکان و باوکان
دەتوانن بە درۆی منداڵەکانی خۆیان بزانن؟
دەتوانن بە درۆی منداڵەکانی خۆیان بزانن؟
08:13
No, they cannot.
159
481208
1201
نەخێر، ناتوانن.
08:14
(Laughter) (Applause)
160
482433
3476
(پێکەنین) (چەپڵەلێدان)
08:17
So now you may ask
161
485933
1547
ئێستا لەوانەیە بپرسن
08:20
why children's lies
are so difficult to detect.
are so difficult to detect.
162
488504
3632
بۆی ناسینەوەی درۆکردنی
منداڵان ئەوەندە قوورسە.
منداڵان ئەوەندە قوورسە.
08:24
Let me illustrate this
with my own son, Nathan.
with my own son, Nathan.
163
492958
3012
با ئەمە لەگەڵ کوڕەکەی
خۆم ڕوون بکەمەوە، نەسان.
خۆم ڕوون بکەمەوە، نەسان.
08:27
This is his facial expression
164
495994
2169
ئەمە دەربڕینی دەم و چاوێتی
08:30
when he lies.
165
498187
1384
کاتێک درۆ دەکات.
08:31
(Laughter)
166
499595
2206
(پێکەنین)
08:33
So when children lie,
167
501825
1602
بۆیە کاتێک منداڵان درۆ دەکەن،
08:35
their facial expression
is typically neutral.
is typically neutral.
168
503451
3156
هیچ دەربڕینێک بە دەم و چاویانەوە نییە.
08:39
However, behind this neutral expression,
169
507123
3460
بەڵام، لەپشت ئەم بێدەربڕینەوە،
08:42
the child is actually experiencing
a lot of emotions,
a lot of emotions,
170
510607
3326
لە ڕاستیدا منداڵەکە هەستێکی
زۆری پێدا تێدەپەڕێت،
زۆری پێدا تێدەپەڕێت،
08:45
such as fear, guilt, shame
171
513957
3855
وەک ترس، هەستکردن بە تاوان، شەرم داگرتن و
08:49
and maybe a little bit of liar's delight.
172
517836
3096
یان لەوانەیە کەمێک دڵخۆشبوون
بە سەرکەوتنی درۆکە.
بە سەرکەوتنی درۆکە.
08:52
(Laughter)
173
520956
2702
(پێکەنین)
08:55
Unfortunately, such emotions
are either fleeting or hidden.
are either fleeting or hidden.
174
523682
4840
بەداخەوە، ئەو هەستانە یان دەڕۆن
یان شاردراوەن.
یان شاردراوەن.
09:00
Therefore, it's mostly invisible to us.
175
528546
3099
بۆیە، زۆربەیکات نادیارن بۆمان.
09:03
So in the last five years,
176
531669
1359
بۆیە لە پێنج ساڵی ڕابردوودا،
09:05
we have been trying to figure out a way
to reveal these hidden emotions.
to reveal these hidden emotions.
177
533052
3896
لە هەوڵی ئەوەدابووین ڕێگا بدۆزینەوە بۆ
ئاشکراکردنی ئەم هەستە شاردراوانە.
ئاشکراکردنی ئەم هەستە شاردراوانە.
09:08
Then we made a discovery.
178
536972
1514
ئینجا دۆزینەوەکەمان کرد.
09:11
We know that underneath our facial skin,
179
539273
3185
دەزانین لەژێر پێستی دەم و چاوماندا،
09:14
there's a rich network of blood vessels.
180
542482
3394
تۆڕێکی چڕی بۆری خوێن هەیە.
09:17
When we experience different emotions,
181
545900
2417
کاتێک ئەزموونی هەستێکی جیا دەکەین،
09:20
our facial blood flow changes subtly.
182
548341
2641
ڕۆشتنی خوێن بۆ دەم و چاومان
کەمێک دەگۆڕدرێت. و
کەمێک دەگۆڕدرێت. و
09:23
And these changes are regulated
by the autonomic system
by the autonomic system
183
551613
3948
ئەم گۆڕانکاریانەش لەلایەن کۆئەندامی
دەماری خۆبەڕێوەبەرییەوە ڕێکدەخرێت
دەماری خۆبەڕێوەبەرییەوە ڕێکدەخرێت
09:27
that is beyond our conscious control.
184
555585
2169
کە لەژێر جڵەوی هۆشمەندی خۆماندایە.
09:30
By looking at facial blood flow changes,
185
558159
3823
بە سەیرکردنی گۆڕانکاری
سوڕی خوێنی دەم و چاو،
سوڕی خوێنی دەم و چاو،
09:34
we can reveal people's hidden emotions.
186
562006
2697
دەتوانین هەستە شاردراوەکانی
خەڵک ئاشکرا بکەین.
خەڵک ئاشکرا بکەین.
09:37
Unfortunately, such emotion-related
facial blood flow changes
facial blood flow changes
187
565229
4778
بەداخەوە، ئەو گۆڕانکارییانە لە سووڕی
خوێنی دەم و چادا
خوێنی دەم و چادا
09:42
are too subtle to detect by our naked eye.
188
570031
2625
زۆر کەمن و بە چاو نابینرێن.
09:45
So to help us reveal
people's facial emotions,
people's facial emotions,
189
573632
3768
بۆیە بۆ ناسینەوەی هەستی
پشت دەم و چاوی کەسەکان،
پشت دەم و چاوی کەسەکان،
09:49
we have developed a new imaging technology
190
577424
3034
پەرەمان بە تەکنەلۆجیایەکی تیشکی نوێ داوە
09:52
we call "transdermal optical imaging."
191
580482
3149
پێی دەڵێین "وێنەگرتنی بینایی ژێرپێستی."
09:56
To do so, we use a regular
video camera to record people
video camera to record people
192
584679
3953
بۆ ئەنجامدانی ئەوە، کامێرایەکی ڤیدیۆی
ئاسایی بەکاردەهێنین بۆ تۆمارکردنی خەڵک
ئاسایی بەکاردەهێنین بۆ تۆمارکردنی خەڵک
10:00
when they experience
various hidden emotions.
various hidden emotions.
193
588656
3086
کاتێک دەزانین دووچاری
هەستی شاردراوەی هەمەجۆر دەبن.
هەستی شاردراوەی هەمەجۆر دەبن.
10:04
And then, using our image
processing technology,
processing technology,
194
592385
4094
ئینجا، بە بەکارهێنانی تەکنەلۆجیای
وێنەگرتنی خۆمان
وێنەگرتنی خۆمان
10:08
we can extract transdermal images
of facial blood flow changes.
of facial blood flow changes.
195
596503
5536
دەتوانین وێنەی ژێر پێستی گۆڕانکاری
سوڕی خوێنی دەم و چاو بناسینەوە.
سوڕی خوێنی دەم و چاو بناسینەوە.
10:16
By looking at transdermal video images,
196
604475
4272
بە سەیرکردنی ڤیدیۆی ژێر پێستی،
10:20
now we can easily see
197
608771
1787
ئێستا دەتوانین بە ئاسانی
10:23
facial blood flow changes associated
with the various hidden emotions.
with the various hidden emotions.
198
611737
5631
گۆڕانکارییەکانی سوڕی خوێن ببینین کە
پەیوەستن بە هەستە شاردراوە هەمەجۆرەکانەوە.
پەیوەستن بە هەستە شاردراوە هەمەجۆرەکانەوە.
10:29
And using this technology,
199
617944
1788
بە بەکارهێنانی ئەم تەکنەلۆجیایەش،
10:31
we can now reveal the hidden emotions
associated with lying,
associated with lying,
200
619756
4668
دەتوانین هەستە شاردراوەکان بناسینەوە
کە پەیوەندیدارە بە درۆکردنەوە، و
کە پەیوەندیدارە بە درۆکردنەوە، و
10:36
and therefore detect people's lies.
201
624448
2910
بەوەش درۆکردنی خەڵک بدۆزینەوە.
10:39
We can do so noninvasively,
202
627382
2439
دەتوانین بە شێوەیەکی بێ زیان بیکەین،
10:41
remotely, inexpensively,
203
629845
2539
لە دوورەوە، و بێ تێچوون، و
10:44
with an accuracy at about 85 percent,
204
632408
3660
ڕێژەی وردیشی نزیکەی لەسەدا ٨٥ە،
10:48
which is far better than chance level.
205
636092
2054
کە زۆر لەوە باشترە هەڕەمەکی بێت.
10:51
And in addition, we discovered
a Pinocchio effect.
a Pinocchio effect.
206
639100
3790
لەگەڵ ئەوەشدا، کاریگەری
پینۆکیۆمان دۆزییەوە.
پینۆکیۆمان دۆزییەوە.
نەخێر، ئەم کاریگەری پینۆکیۆیە نا.
10:56
No, not this Pinocchio effect.
207
644336
2055
10:58
(Laughter)
208
646415
1007
(پێکەنین)
10:59
This is the real Pinocchio effect.
209
647446
2122
ئەمە کاریگەری ڕاستەقینەی پینۆکیۆیە.
11:01
When people lie,
210
649592
1417
کاتێک خەڵک درۆ دەکەن،
11:03
the facial blood flow
on the cheeks decreases,
on the cheeks decreases,
211
651033
3779
سوڕی خوێن بۆ ڕوومەتەکان کەم دەکەن، و
11:06
and the facial blood flow
on the nose increases.
on the nose increases.
212
654836
3261
سوڕی خوێن بۆ لووت زیاد دەکات.
11:11
Of course, lying is not the only situation
213
659379
3507
بێگومان، کاتی درۆکردن تەنیا کات نییە
11:14
that will evoke our hidden emotions.
214
662910
2848
کە هەستی شاردراوەمان تێدا درووست ببێت.
11:17
So then we asked ourselves,
215
665782
1874
بۆیە ئینجا لە خۆمانمان پرسی،
11:19
in addition to detecting lies,
216
667680
2347
لەگەڵ دۆزینەوەی درۆدا،
11:22
how can our technology be used?
217
670051
2333
چۆن بتوانین تەکنەلۆجیاکەمان بەکار بهێنین؟
11:25
One application is in education.
218
673027
3546
بەکارهێنانێکی لە بواری فێربووندایە.
11:28
For example, using this technology,
we can help this mathematics teacher
we can help this mathematics teacher
219
676597
4661
بۆ نموونە، بە بەکارهێنانی ئەم تەکنەلۆجیایە،
دەتوانین یارمەتی ئەم مامۆستای بیرکارییە
دەتوانین یارمەتی ئەم مامۆستای بیرکارییە
11:33
to identify the student in his classroom
220
681282
2907
بدەین بۆ ئەوەی بزانێت
کام خوێندکارەی پۆلەکە
کام خوێندکارەی پۆلەکە
11:36
who may experience high anxiety
about the topic he's teaching
about the topic he's teaching
221
684213
4745
تووشی دڵەڕاوکێیەکی زۆر دەبێت
دەربارەی بابەتەکەی دەیڵێتەوە
دەربارەی بابەتەکەی دەیڵێتەوە
11:40
so that he can help him.
222
688982
1509
بۆ ئەوەی بتوانێت یارمەتی بدات.
11:43
And also we can use this in health care.
223
691337
2740
هەروەها دەتوانین ئەمە لە
بواری تەندروستیدا بەکاربهێنین.
بواری تەندروستیدا بەکاربهێنین.
11:46
For example, every day I Skype my parents,
224
694101
3368
بۆ نموونە، هەموو ڕۆژێک بە سکایپ
قسە لەگەڵ دایک و باوکمدا دەکەم،
قسە لەگەڵ دایک و باوکمدا دەکەم،
11:49
who live thousands of miles away.
225
697493
2082
کە هەزارەها میل دوورن.
11:52
And using this technology,
226
700178
1821
بە بەکارهێنانی ئەم تەکنەلۆجیایە،
11:54
I can not only find out
what's going on in their lives
what's going on in their lives
227
702023
3482
نەک هەر دەتوانم بزانم
چی ڕوودەدات لە ژیانیاندا
چی ڕوودەدات لە ژیانیاندا
11:57
but also simultaneously monitor
their heart rate, their stress level,
their heart rate, their stress level,
228
705529
6302
بەڵکو دەشتوانم لێدانی دڵیان، و
ئاستی فشاری دەروونیان بزانم
ئاستی فشاری دەروونیان بزانم
12:03
their mood and whether or not
they are experiencing pain.
they are experiencing pain.
229
711855
3225
بزانم مەزاجیان چۆنە و ئایا
ئازاریان هەیە یان نا.
ئازاریان هەیە یان نا.
12:07
And perhaps in the future,
230
715839
1810
ئایا لە داهاتوودا
12:09
their risks for heart attack
or hypertension.
or hypertension.
231
717673
3289
مەترسیان دەبێت بۆ جەڵتە یان
بەرزی فشاری خوێن.
بەرزی فشاری خوێن.
12:13
And you may ask:
232
721701
1260
لەوانەشە بپرسن:
12:15
Can we use this also to reveal
politicians' emotions?
politicians' emotions?
233
723472
5481
دەتوانین بەکاری بهێننی بۆ ئاشکراکردنی
هەستەکانی سیاسەتمەدارەکان؟
هەستەکانی سیاسەتمەدارەکان؟
12:20
(Laughter)
234
728977
1540
(پێکەنین)
12:22
For example, during a debate.
235
730541
1854
بۆ نموونە، لەکاتی مشتومڕێکدا.
12:25
Well, the answer is yes.
236
733220
1453
وەڵامەکە بەڵێیە.
12:27
Using TV footage,
237
735167
1944
بە بەکارهێنانی ڤیدیۆی گیراو،
12:29
we could detect
the politicians' heart rate,
the politicians' heart rate,
238
737135
4046
توانیمان لێدانی دڵی سیاسەتمەدارەکان، و
12:33
mood and stress,
239
741205
2046
مەزاج و فشاری دەروونییان بزانین، و
12:35
and perhaps in the future,
whether or not they are lying to us.
whether or not they are lying to us.
240
743275
3578
هەروەها بزانین ئایا دەکرێت لە داهاتوودا
درۆمان لەگەڵدا بکەن یان نا.
درۆمان لەگەڵدا بکەن یان نا.
12:39
We can also use this
in marketing research,
in marketing research,
241
747495
2996
هەروەها دەشتوانین ئەمە
لە توێژینەوەی مارکێتینگدا بەکاربهێنین،
لە توێژینەوەی مارکێتینگدا بەکاربهێنین،
12:42
for example, to find out
242
750515
1851
بۆ نموونە، بۆ ئەوەی بزانین
12:44
whether or not people like
certain consumer products.
certain consumer products.
243
752390
4355
خەڵک هەندێک بەرهەمی دیاریکراویان
بەدڵ دەبێت یان نا.
بەدڵ دەبێت یان نا.
تەنانەت دەشتوانین لە
ژوانی خۆشەویستیتدا بەکاری بهێنین.
ژوانی خۆشەویستیتدا بەکاری بهێنین.
12:49
We can even use it in dating.
244
757229
2238
12:51
So for example,
245
759904
1160
بۆ نموونە،
12:53
if your date is smiling at you,
246
761088
2594
ئەگەر زەردەخەنەیەک بۆ بکات،
12:55
this technology can help you to determine
247
763706
2794
ئەم تەکنەلۆجیایە دەتوانێت
یارمەتیت بدات بزانیت
یارمەتیت بدات بزانیت
12:58
whether she actually likes you
248
766524
2607
ئایا بەڕاستی تۆی بەدڵە
13:01
or she is just trying to be nice to you.
249
769155
2175
یان تەنیا دەیەوێت خۆی باش نیشان بدات.
13:03
And in this case,
250
771864
1695
لەم دۆخەشدا،
13:05
she is just trying to be nice to you.
251
773583
1876
هەوڵدەدات تەنیا باشبێت لەگەڵتدا.
13:07
(Laughter)
252
775483
2392
(پێکەنین)
13:11
So transdermal optical imaging technology
253
779244
3709
بۆیە وێنەگرتنی بینایی ژێر پێست
13:14
is at a very early stage of development.
254
782977
2578
لە قۆناغێکی زۆر سەرەتای پەرەسەندندایە.
13:17
Many new applications will come about
that we don't know today.
that we don't know today.
255
785579
4114
زۆر بەکارهێنانی تری دەبێت
کە ئەمڕۆ نایزانین.
کە ئەمڕۆ نایزانین.
13:22
However, one thing I know for sure
256
790293
2778
بەڵام یەک شت کە دڵنیاین لێی
13:25
is that lying will never
be the same again.
be the same again.
257
793095
3414
ئەوەیە کە درۆکردن وەک پێشتر نابێت.
13:28
Thank you very much.
258
796533
1158
زۆر سوپاس بۆ هەمووتان.
13:29
Xiè xie.
259
797715
1324
سوپاس سوپاس.
13:31
(Applause)
260
799063
3906
(چەپڵە)
ABOUT THE SPEAKER
Kang Lee - Developmental researcherKang Lee has devoted his career to understanding the development of social cognition and behavior.
Why you should listen
With an international team based at the University of Toronto, Kang Lee investigates the neurological and social basis of emerging social behaviors in young children. His two-pronged research focuses first on how and when children develop the capacity to lie, to detect liesand to feel guilty about it afterwards.
The second focus of Lee's research is facial recognition, which has led to revelations of when children develop the ability to distinguish races and has helped explain why some people occasionally see Jesus' face on a piece of toast.
Kang Lee | Speaker | TED.com