TED2016
Kang Lee: Can you really tell if a kid is lying?
कांग ली: मुलांचं खोटं बोलणं तुम्ही ओळखू शकता?
Filmed:
Readability: 4.2
8,673,675 views
मुलं खोटं बोलण्यात कच्ची असतात का? तुम्हाला वाटतं का, की तुम्ही त्यांचं खोटं बोलणं सहज पकडू शकता? लहान मुलं खोटं बोलतात तेव्हा कोणचे शारिरिक बदल होतात याचा अभ्यास विकसन संशोधक कांग ली करतात. दोन वर्षांची मुलं सुद्धा खोटं बोलतात; आणि ते सुद्धा प्रभावीपणे! मुलांचं खोटं बोलणं आपण साजरं का करायला हवं हे सांगतानाच ली नवीन खोटेपणा पकडण्याचे असे तंत्रज्ञान विशद करतात, जे पुढे जाऊन आपल्या छुप्या भावना उघड करेल!
Kang Lee - Developmental researcher
Kang Lee has devoted his career to understanding the development of social cognition and behavior. Full bio
Kang Lee has devoted his career to understanding the development of social cognition and behavior. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
हाय.
00:13
Hi.
0
1112
1325
00:14
Let me ask the audience a question:
1
2461
2346
मला प्रेक्षकांना एक प्रश्न विचारायचा आहे.
00:16
Did you ever lie as a child?
2
4831
2195
लहानपणी तुम्ही कधी खोटं बोललात?
00:19
If you did, could you please
raise your hand?
raise your hand?
3
7050
2667
तास असेल तर कृपया हात वर कराल?
00:23
Wow! This is the most honest
group of people I've ever met.
group of people I've ever met.
4
11145
3454
वा ! आजवर भेटलेल्या लोकांपैकी ही
सर्वात प्रामाणिक लोकं आहेत.
सर्वात प्रामाणिक लोकं आहेत.
00:26
(Laughter)
5
14623
1957
(हशा)
00:28
So for the last 20 years,
6
16604
1709
गेल्या २० वर्षांपासून,
00:30
I've been studying
how children learn to tell lies.
how children learn to tell lies.
7
18337
3415
लहान मुलं खोटं बोलायला कसं
शिकतात त्याचा मी अभ्यास करतो आहे
शिकतात त्याचा मी अभ्यास करतो आहे
00:33
And today, I'm going to share with you
8
21776
2304
आणि आज आम्ही केलेले काही शोध
00:36
some of the discoveries we have made.
9
24104
2162
मी तुमच्यासमोर मांडणार आहे.
00:38
But to begin, I'm going to tell you
a story from Mr. Richard Messina,
a story from Mr. Richard Messina,
10
26624
4925
सुरुवातीला मी तुम्हाला श्री. रिचर्ड मेसिना
यांची गोष्ट सांगणार आहे,
यांची गोष्ट सांगणार आहे,
00:43
who is my friend and an elementary
school principal.
school principal.
11
31573
3129
रिचर्ड हे माझे मित्र आणि एका प्राथमिक
शाळेत मुखाध्यापक आहेत.
शाळेत मुखाध्यापक आहेत.
00:47
He got a phone call one day.
12
35266
1561
एक दिवस त्यांना एक फोन आला.
00:51
The caller says,
13
39279
1151
पलीकडून आवाज आला:
00:52
"Mr. Messina, my son Johnny
will not come to school today
will not come to school today
14
40454
3882
श्री. मेसिना, माझा मुलगा जॉनी
आज शाळेत येणार नाही.
आज शाळेत येणार नाही.
00:56
because he's sick."
15
44360
1463
कारण तो आजारी आहे.
00:58
Mr. Messina asks,
16
46498
1736
श्री. मेसिनांनी विचारले,
01:00
"Who am I speaking to, please?"
17
48258
2014
"कोण बोलत आहे?"
01:02
And the caller says,
18
50788
1490
पलीकडून आवाज आला:
01:04
"I am my father."
19
52302
1665
"मी माझे बाबा बोलतोय."
01:05
(Laughter)
20
53991
2787
(हशा)
01:10
So this story --
21
58227
1682
तर या गोष्टीवरून ---
01:11
(Laughter)
22
59933
1532
(हशा)
01:13
sums up very nicely
three common beliefs we have
three common beliefs we have
23
61489
4310
लहान मुले आणि खोटं बोलणं यावद्दल
01:17
about children and lying.
24
65823
1859
सामान्यतः आपले तीन समज याबाबत असतात.
01:20
One, children only come to tell lies
25
68140
4631
एक, लहान मुलं फक्त प्राथमिक
शाळेत गेल्यानंतरच
शाळेत गेल्यानंतरच
01:24
after entering elementary school.
26
72795
2268
खोटं बोलायला सुरु करतात.
01:27
Two, children are poor liars.
27
75552
2311
दोन, मुलांना सफाईदारपणे खोटं
बोलता येत नाही.
बोलता येत नाही.
01:29
We adults can easily detect their lies.
28
77887
2857
आपण मोठी माणसं त्यांचं खोटं बोलणं
सहज पकडू शकतो.
सहज पकडू शकतो.
01:32
And three, if children lie
at a very young age,
at a very young age,
29
80768
4038
आणि तीन, जर मुलं लहानपणीच
खोटं बोलत असतील,
खोटं बोलत असतील,
01:36
there must be some
character flaws with them,
character flaws with them,
30
84830
2849
तर त्यांच्या चारित्र्यात काहीतरी खोट आहे,
01:39
and they are going to become
pathological liars for life.
pathological liars for life.
31
87703
4049
आणि पुढे जाऊन ते आयुष्यभरासाठी
अट्टल खोटारडे होणार आहेत.
अट्टल खोटारडे होणार आहेत.
01:44
Well, it turns out
32
92720
2194
पण खरं तर होतं असं,
01:46
all of the three beliefs are wrong.
33
94938
2298
की हे सर्व समज चुकीचे ठरतात.
01:50
We have been playing guessing games
34
98617
2710
आपण या लहान मुलांसोबत
01:53
with children all over the world.
35
101351
2082
केवळ अंदाज बांधण्याचे खेळ खेळत असतो.
01:55
Here is an example.
36
103457
1486
एक उदाहरण देतो.
01:56
So in this game, we asked children
to guess the numbers on the cards.
to guess the numbers on the cards.
37
104967
4365
या खेळामध्ये आम्ही मुलांना कार्डवरची
संख्या अंदाजे ओळखायला सांगितली.
संख्या अंदाजे ओळखायला सांगितली.
02:01
And we tell them if they win the game,
38
109958
2878
आणि जर संख्या ओळखुन ते जिंकले,
02:04
they are going to get a big prize.
39
112860
2157
तर त्यांना मोठं बक्षीस मिळणार होतं.
02:07
But in the middle of the game,
40
115525
1477
खेळाच्या मध्येच एकदा
02:09
we make an excuse and leave the room.
41
117026
2760
आम्ही कारण काढून खोलीच्या बाहेर आलो.
02:13
And before we leave the room,
42
121763
1934
आणि खोलीतून बाहेर येण्यापूर्वी
02:15
we tell them not to peek at the cards.
43
123721
2936
'कार्ड बघू नका' असं मुलांना सांगून आलो.
02:19
Of course,
44
127518
1416
अर्थातच,
02:20
we have hidden cameras in the room
45
128958
2161
आम्ही खोलीमधील प्रत्येक हालचाल टिपण्यासाठी
02:23
to watch their every move.
46
131143
1795
आत छुपे कॅमेरे बसवले होते.
02:26
Because the desire
to win the game is so strong,
to win the game is so strong,
47
134216
3417
मुलांची जिंकण्याची इच्छा इतकी तीव्र होती,
02:29
more than 90 percent of children will peek
48
137657
3486
की ९०% पेक्षा जास्त मुलांनी
आम्ही बाहेर जाताच
कार्डमध्ये डोकावून पाहिले.
कार्डमध्ये डोकावून पाहिले.
02:33
as soon as we leave the room.
49
141167
1437
02:34
(Laughter)
50
142628
2000
(हशा)
02:37
The crucial question is:
51
145044
1986
इथे कळीचा प्रश्न हा आहे:
02:39
When we return and ask the children
52
147054
2748
जेव्हा आम्ही परत आत आल्यावर
02:41
whether or not they have peeked,
53
149826
2309
मुलांना विचारू कि,
तुम्ही डोकावून पाहिले आहे का?
तुम्ही डोकावून पाहिले आहे का?
02:44
will the children who peeked confess
54
152159
3052
तेव्हा मुलं कबूल करतील,
02:47
or lie about their transgression?
55
155235
2578
की केलेल्या नियम तोडल्याबद्दल
खोटं बोलतील?
खोटं बोलतील?
02:51
We found that regardless
of gender, country, religion,
of gender, country, religion,
56
159525
4773
आम्हाला असं आढळलं की
देश, धर्म, लिंग कुठलेही असो,
देश, धर्म, लिंग कुठलेही असो,
02:56
at two years of age,
57
164934
1579
दोन वर्षे वयाची
02:59
30 percent lie,
58
167188
1927
३०% मुलं खोटं बोलली,
03:01
70 percent tell the truth
about their transgression.
about their transgression.
59
169139
3809
तर ७०% मुलांनी खरं बोलून त्यांच्या
चुकीची कबुली दिली.
चुकीची कबुली दिली.
03:04
At three years of age,
60
172972
2138
तीन वर्षे वयाच्या मुलांपैकी
03:07
50 percent lie and 50 percent
tell the truth.
tell the truth.
61
175134
3474
५०% मुले खोटं बोलली तर
५०% मुलांनी खरं सांगीतले.
५०% मुलांनी खरं सांगीतले.
03:11
At four years of age,
62
179302
1899
चार वर्षे वयाच्या मुलांपैकी
03:13
more than 80 percent lie.
63
181225
1947
८०% पेक्षा जास्त मुलं खोटं बोलली.
03:16
And after four years of age,
64
184334
2451
आणि चार वर्षांपेक्षा जास्त वयाची
03:18
most children lie.
65
186809
1389
सर्वाधिक मुलं खोटं बोलली.
03:21
So as you can see,
66
189180
1363
तर तुम्ही बघू शकता,
03:22
lying is really a typical part
of development.
of development.
67
190567
3463
खोटं बोलणं हे खरचं मोठं होण्याच्या
प्रक्रियेतलाच एक भाग आहे.
प्रक्रियेतलाच एक भाग आहे.
03:26
And some children begin to tell lies
68
194054
2790
आणि काही मुलं वयाच्या दुसऱ्या वर्षीच
03:28
as young as two years of age.
69
196868
2439
खोटं बोलायला सुरुवात करतात.
03:32
So now, let's take a closer look
at the younger children.
at the younger children.
70
200438
3557
आता जरा या लहान मुलांकडे
बारकाईने लक्ष देऊ.
बारकाईने लक्ष देऊ.
03:37
Why do some but not all
young children lie?
young children lie?
71
205336
3813
सगळ्याजणांपैकी फक्त काही जणच
का खोटं बोलतात?
का खोटं बोलतात?
03:42
In cooking, you need good ingredients
72
210184
3329
स्वयंपाक करताना तुम्हाला
चांगले पदार्थ बनवण्यासाठी
चांगले पदार्थ बनवण्यासाठी
03:45
to cook good food.
73
213537
1613
चांगले साहित्य जरूरीचे असते.
03:47
And good lying requires
two key ingredients.
two key ingredients.
74
215793
4563
आणि खोटं बोलण्यासाठी
दोन प्रकारचे साहित्य लागते.
दोन प्रकारचे साहित्य लागते.
03:53
The first key ingredient
is theory of mind,
is theory of mind,
75
221109
4110
पहिली महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे
मनाचा सिद्धांत,
मनाचा सिद्धांत,
03:57
or the mind-reading ability.
76
225243
1835
किंवा मनातलं वाचण्याची क्षमता.
03:59
Mind reading is the ability to know
77
227768
2078
मनातलं वाचणे,
म्हणजेच हे समजून घेणे
म्हणजेच हे समजून घेणे
04:01
that different people have
different knowledge about the situation
different knowledge about the situation
78
229870
4608
की निरनिराळ्या लोकांचं निरनिराळ्या
परिस्थितीबद्दलचं ज्ञान वेगळं असतं.
परिस्थितीबद्दलचं ज्ञान वेगळं असतं.
04:06
and the ability to differentiate
between what I know
between what I know
79
234502
3801
हाच 'मला काय माहित आहे'
'आणि तुला काय माहित आहे' यातला
'आणि तुला काय माहित आहे' यातला
04:10
and what you know.
80
238327
1223
फरक ओळखण्याची क्षमता!
04:11
Mind reading is important for lying
81
239914
2247
मनातलं ओळखणे हे खोटं बोलण्यासाठी
महत्त्वाचं आहे
महत्त्वाचं आहे
04:14
because the basis of lying is that I know
82
242185
3847
कारण खोटं बोलण्याचा हाच आधार असतो
कि "तुम्हाला माहित नाहीए,
04:18
you don't know
83
246056
1151
04:19
what I know.
84
247231
1151
जे मला माहित आहे!"
04:20
Therefore, I can lie to you.
85
248406
1371
म्हणूनच मी तुमच्याशी खोटं बोलू शकतो!
04:23
The second key ingredient
for good lying is self-control.
for good lying is self-control.
86
251070
4610
नीट खोटं बोलण्यासाठी लागणारा
दुसरा महत्त्वाचा घटक म्हणजे स्वयंनियंत्रण
दुसरा महत्त्वाचा घटक म्हणजे स्वयंनियंत्रण
04:27
It is the ability to control your speech,
your facial expression
your facial expression
87
255704
4623
हे म्हणजे स्वतःचे बोलणे, हावभाव
आणि देहबोली
आणि देहबोली
04:32
and your body language,
88
260351
1540
नियंत्रित करण्याची क्षमता,
04:33
so that you can tell a convincing lie.
89
261915
2078
ज्यामुळे तुम्ही खात्रीणे खोटं बोलू शकता!
04:36
And we found that those young children
90
264938
3726
आणि आम्हाला आढळून आलं,
की ती लहान मुलं
की ती लहान मुलं
04:40
who have more advanced mind-reading
and self-control abilities
and self-control abilities
91
268688
4856
ज्यांच्याकडे मन वाचण्याची आणि
स्वयंनियंत्रणाची प्रगत क्षमता असते,
स्वयंनियंत्रणाची प्रगत क्षमता असते,
04:45
tell lies earlier
92
273568
2038
ते आधी खोटं बोलू लागतात.
04:47
and are more sophisticated liars.
93
275630
2816
आणि ते अधिक साळसूदपणे खोटं बोलू शकतात.
04:51
As it turns out, these two abilities
are also essential for all of us
are also essential for all of us
94
279887
5619
हे उघड आहे की समाजात नीट
राहण्यासाठी या दोन्ही क्षमता
राहण्यासाठी या दोन्ही क्षमता
04:57
to function well in our society.
95
285530
2522
आपल्यासाठी सुद्धा आवश्यक आहेत.
05:00
In fact, deficits in mind-reading
and self-control abilities
and self-control abilities
96
288848
4335
वास्तविक मनातलं वाचण्यात आणि
आत्मनियंत्रणामध्ये कमतरता
आत्मनियंत्रणामध्ये कमतरता
05:05
are associated with serious
developmental problems,
developmental problems,
97
293207
3559
या गोष्टी वाढीमधील गंभीर
समस्यांशी संबंधित आहे.
समस्यांशी संबंधित आहे.
05:08
such as ADHD and autism.
98
296790
2759
उदा. एडीएचडी आणि ऑटीझम
म्हणून जर तुम्हाला दोन वर्षे वयाचं कुणी
पह्लियांदा खोटं बोलताना आढळलं,
पह्लियांदा खोटं बोलताना आढळलं,
05:13
So if you discover your two-year-old
is telling his or her first lie,
is telling his or her first lie,
99
301893
5177
05:19
instead of being alarmed,
100
307094
1984
तर काळजी करण्याऐवजी
05:21
you should celebrate --
101
309102
1492
तुम्ही ते साजरं करायला हवं--
05:22
(Laughter)
102
310618
1522
(हशा)
05:24
because it signals that your child
has arrived at a new milestone
has arrived at a new milestone
103
312164
5730
कारण त्याचा अर्थ होतो की
तुमचं मुल वाढीच्या
तुमचं मुल वाढीच्या
नवीन टप्प्यावर येउन पोहोचलं आहे!
05:29
of typical development.
104
317918
1635
05:33
Now, are children poor liars?
105
321085
3136
आता, मुलं खोटं बोलण्यात कच्ची असतात का?
05:36
Do you think you can easily
detect their lies?
detect their lies?
106
324878
2994
त्यांचं खोटं तुम्ही लगेच ओळखू शकाल का?
तुम्हाला एक प्रयत्न करून बघायला आवडेल का?
05:40
Would you like to give it a try?
107
328745
1678
05:42
Yes? OK.
108
330921
1480
हो? ठीक आहे.
05:44
So I'm going to show you two videos.
109
332425
2139
मग मी तुम्हाला दोन चित्रफिती दाखवतो.
05:47
In the videos,
110
335024
1151
या चित्रफितीत ,
05:48
the children are going to respond
to a researcher's question,
to a researcher's question,
111
336199
3057
मुलं संशोधकांच्या प्रश्नाला
उत्तरे देणार आहेत.
उत्तरे देणार आहेत.
05:51
"Did you peek?"
112
339280
1482
"तू चोरून पाहिलस ? का?"
05:52
So try to tell me
113
340786
1554
तुम्ही मला संगायचा प्रयत्न करा
05:54
which child is lying
114
342364
1398
कोणचं मूल खोटं बोलतयं
05:55
and which child is telling the truth.
115
343786
2110
आणि कोण खरं सांगतयं.
05:58
Here's child number one.
116
346272
1719
इथे आहे मूल क्रमांक एक.
06:00
Are you ready?
117
348991
1237
तुम्ही तयार आहात ना?
06:03
(Video) Adult: Did you peek? Child: No.
118
351006
1920
प्रौढ: तू चोरून पाहिलसं का?
मूल: नाही.
मूल: नाही.
06:05
Kang Lee: And this is child number two.
119
353619
2236
कांग ली: आणि आता दुसरे मूल.
06:09
(Video) Adult: Did you peek? Child: No.
120
357501
2192
प्रौढ: तू चोरून पाहिलसं का?
मूल: नाही.
मूल: नाही.
06:13
KL: OK, if you think
child number one is lying,
child number one is lying,
121
361296
3587
कांग ली: जर तुम्हाला वाटत असेल की
पहिले मूल खोटे बोलत आहे,
पहिले मूल खोटे बोलत आहे,
06:16
please raise your hand.
122
364907
1687
तर कृपया हात वर करा.
06:20
And if you think child number two
is lying, please raise your hand.
is lying, please raise your hand.
123
368401
3552
आणि जर तुम्हाला वाटत असेल की
दुसरे मूल खोटे बोलत आहे, तर हात वर करा.
दुसरे मूल खोटे बोलत आहे, तर हात वर करा.
06:25
OK, so as a matter of fact,
124
373593
2474
ठीक आहे, आता वास्तविक पहाता,
06:28
child number one is telling the truth,
125
376091
2937
पहिले मूल खरे बोलत आहे,
06:31
child number two is lying.
126
379052
2029
आणि दुसरे खोटं.
06:34
Looks like many of you are terrible
detectors of children's lies.
detectors of children's lies.
127
382124
3230
बहुदा तुमच्यापैकी बरेच लहान मुलांचा
खोटेपणा पकडण्यात खूप कच्चे आहात.
खोटेपणा पकडण्यात खूप कच्चे आहात.
06:37
(Laughter)
128
385378
2478
(हशा)
06:39
Now, we have played similar kinds of games
129
387880
3384
आम्ही अशाच प्रकारचे अनेक खेळ खेळले आहेत.
06:43
with many, many adults
from all walks of life.
from all walks of life.
130
391288
4625
अनेक आणि अनेकविध प्रकारच्या लोकांसोबत!
06:48
And we show them many videos.
131
396714
2158
आणि आम्ही त्यांना चित्रफिती दाखवतो.
06:51
In half of the videos, the children lied.
132
399347
2549
अर्ध्या चित्रफीतींमध्ये मुलं
खोटं बोललेली असतात.
खोटं बोललेली असतात.
06:53
In the other half of the videos,
the children told the truth.
the children told the truth.
133
401920
3267
उरलेल्या अर्ध्या चित्रफितींमध्ये मुलं
खरं बोललेली असतात.
खरं बोललेली असतात.
06:58
And let's find out
how these adults performed.
how these adults performed.
134
406529
2857
आता बघूया प्रौढ लोकं कशी वागली आहेत.
07:02
Because there are as many liars
as truth tellers,
as truth tellers,
135
410319
3855
इथे बरेच खरं बोलणारे आणि
खोटं बोलणारे असल्याने
खोटं बोलणारे असल्याने
07:06
if you guess randomly,
136
414198
2399
जरी तुम्ही ढोबळ अंदाज बांधलेत,
07:08
there's a 50 percent chance
you're going to get it right.
you're going to get it right.
137
416621
4070
तरी ते बरोबर निघण्याची ५०% संधी आहे.
07:12
So if your accuracy is around 50 percent,
138
420715
3594
त्यामुळे जर तुमची अचूकता
५०% च्या आसपास असेल,
५०% च्या आसपास असेल,
07:16
it means you are a terrible detector
of children's lies.
of children's lies.
139
424333
3441
तर त्याचा अर्थ तुम्ही खोटेपणा पकडण्यात
खूपच कच्चे आहात!
खूपच कच्चे आहात!
07:20
So let's start with undergrads
and law school students,
and law school students,
140
428290
4529
चला, महाविद्यालयीन आणि
विधी-विद्यार्थ्यांपासून सुरुवात करूया!
विधी-विद्यार्थ्यांपासून सुरुवात करूया!
07:24
who typically have
limited experience with children.
limited experience with children.
141
432843
3672
ज्यांचा विशेषतः मुलांसोबतचा
अनुभव कमी असतो.
अनुभव कमी असतो.
07:30
No, they cannot detect children's lies.
142
438038
1962
नाही! ते मुलांचा खोटेपणा ओळखू शकत नाहीत.
07:32
Their performance is around chance.
143
440024
2214
ते केवळ अंदाजच बांधतात.
07:34
Now how about social workers
and child-protection lawyers,
and child-protection lawyers,
144
442262
5229
आता, समाजसेवक आणि बालकल्याण
वकिलांबदद्ल काय वाटतं?
वकिलांबदद्ल काय वाटतं?
07:39
who work with children on a daily basis?
145
447515
2674
ते तर रोजच मुलांसोबत काम करत असतात.
07:42
Can they detect children's lies?
146
450213
2087
त्यांना मुलांचं खोटं बोलणं ओळखता येईल?
07:45
No, they cannot.
147
453624
1151
नाही. त्यांना नाही येत!
07:46
(Laughter)
148
454799
1045
(हशा)
07:47
What about judges,
149
455868
1472
आणि न्यायाधिशांबद्दल काय?
07:49
customs officers
150
457364
1800
कस्टम अधिकारी?
07:51
and police officers,
151
459188
1858
आणि पोलिस अधिकारी?
07:53
who deal with liars on a daily basis?
152
461070
2643
जे नेहमी खोटं बोलणाऱ्या
लोकांसोबत राहात असतात?
लोकांसोबत राहात असतात?
07:55
Can they detect children's lies?
153
463737
1917
ते लहान मुलांमधला खोटेपणा ओळखू शकतील?
07:58
No, they cannot.
154
466800
1214
नाही. ते नाही ओळखू शकत.
08:00
What about parents?
155
468430
1186
पालकांबद्दल काय?
08:01
Can parents detect other children's lies?
156
469640
3014
पालक दुसऱ्या मुलांचं खोटं पकडू शकतील?
08:05
No, they cannot.
157
473898
1238
नाही. ते नाही ओळखू शकत.
08:07
What about, can parents
detect their own children's lies?
detect their own children's lies?
158
475821
3585
आणि आता बघुया, पालक त्यांच्या
स्वतःच्या मुलांचं खोटं ओळखू शकतील?
स्वतःच्या मुलांचं खोटं ओळखू शकतील?
08:13
No, they cannot.
159
481208
1201
नाही. ते नाही ओळखू शकत.
08:14
(Laughter) (Applause)
160
482433
3476
(हशा) (टाळ्या)
08:17
So now you may ask
161
485933
1547
मग आता तुम्ही विचाराल
08:20
why children's lies
are so difficult to detect.
are so difficult to detect.
162
488504
3632
की मुलांचं खोटं पकडायला इतकं कठीण का आहे?
08:24
Let me illustrate this
with my own son, Nathan.
with my own son, Nathan.
163
492958
3012
माझ्या मुलांचं- नेथनचं उदाहरण घेऊया.
08:27
This is his facial expression
164
495994
2169
जेव्हा तो खोटं बोलतो,
08:30
when he lies.
165
498187
1384
तेव्हा त्याचे हावभाव असे होतात.
08:31
(Laughter)
166
499595
2206
(हशा)
08:33
So when children lie,
167
501825
1602
तर जेव्हा मुलं खोटं बोलतात,
08:35
their facial expression
is typically neutral.
is typically neutral.
168
503451
3156
त्यांच्या चेहऱ्यावरचे भाव
स्पष्टपणे निर्विकार असतात.
स्पष्टपणे निर्विकार असतात.
08:39
However, behind this neutral expression,
169
507123
3460
पण या निर्विकार चेहेऱ्यामागे,
08:42
the child is actually experiencing
a lot of emotions,
a lot of emotions,
170
510607
3326
ते मूल खूप मिश्र भावना अनुभवत असतं.
08:45
such as fear, guilt, shame
171
513957
3855
उदाहरणार्थ भीती, लाज, अपराधीपणा
08:49
and maybe a little bit of liar's delight.
172
517836
3096
आणि कदाचित खोटेपणातून मिळणारा
किंचित आनंदसुद्धा!
किंचित आनंदसुद्धा!
08:52
(Laughter)
173
520956
2702
(हशा)
08:55
Unfortunately, such emotions
are either fleeting or hidden.
are either fleeting or hidden.
174
523682
4840
दुर्दैवाने या भावना एकतर क्षणभंगुर असतात
किंवा लपलेल्या तरी!
किंवा लपलेल्या तरी!
09:00
Therefore, it's mostly invisible to us.
175
528546
3099
म्हणुन बहुतेक करून त्या दिसत नाहीत.
09:03
So in the last five years,
176
531669
1359
तर गेल्या पाच वर्षात,
09:05
we have been trying to figure out a way
to reveal these hidden emotions.
to reveal these hidden emotions.
177
533052
3896
या छुप्या भावनांना ओळखण्याचा प्रयत्न केला.
09:08
Then we made a discovery.
178
536972
1514
आणि आम्हाला शोध लागला.
09:11
We know that underneath our facial skin,
179
539273
3185
आपल्याला माहित आहे की
आपल्या चेहेऱ्याच्या त्वचेखाली
आपल्या चेहेऱ्याच्या त्वचेखाली
09:14
there's a rich network of blood vessels.
180
542482
3394
रक्तवाहिनांचे दाट जाळे असते.
09:17
When we experience different emotions,
181
545900
2417
जेव्हा आपण एखादी भावना अनुभवतो,
09:20
our facial blood flow changes subtly.
182
548341
2641
तेव्हा वाहिन्यांमधील रक्तप्रवाह
अचानक बदलतो.
अचानक बदलतो.
09:23
And these changes are regulated
by the autonomic system
by the autonomic system
183
551613
3948
आणि हे बदल स्वायत्त मज्जा संस्था
नियंत्रित करत असते.
नियंत्रित करत असते.
09:27
that is beyond our conscious control.
184
555585
2169
जे आपल्याला ठरवून नियंत्रित
करता येत नाहीत.
करता येत नाहीत.
09:30
By looking at facial blood flow changes,
185
558159
3823
चेहेऱ्यावरील बदलणाऱ्या
रक्तप्रवाहाकडे पाहून
रक्तप्रवाहाकडे पाहून
09:34
we can reveal people's hidden emotions.
186
562006
2697
आपण लोकांच्या लपलेल्या भावना उघड करू शकतो.
09:37
Unfortunately, such emotion-related
facial blood flow changes
facial blood flow changes
187
565229
4778
दुर्दैवाने भावनांशी संबंधित
रक्तप्रवाहातील बदल
रक्तप्रवाहातील बदल
09:42
are too subtle to detect by our naked eye.
188
570031
2625
साध्या नजरेला दिसणे सहज शक्य नाही.
09:45
So to help us reveal
people's facial emotions,
people's facial emotions,
189
573632
3768
लोकांचे हावभाव उघड करण्यासाठी
09:49
we have developed a new imaging technology
190
577424
3034
आम्ही नवीन प्रतिमा-तंत्रज्ञान
विकसित केले आहे.
विकसित केले आहे.
09:52
we call "transdermal optical imaging."
191
580482
3149
आम्ही त्याला म्हणतो
"ट्रान्सडर्मल ऑप्टिकल इमेजिंग".
"ट्रान्सडर्मल ऑप्टिकल इमेजिंग".
09:56
To do so, we use a regular
video camera to record people
video camera to record people
192
584679
3953
यासाठी जेव्हा लोक छुप्या भावना
अनुभवत असतात,
अनुभवत असतात,
10:00
when they experience
various hidden emotions.
various hidden emotions.
193
588656
3086
तेव्हा आम्ही साधारण कॅमेरा वापरून
लोकांचं शूटींग करतो.
लोकांचं शूटींग करतो.
10:04
And then, using our image
processing technology,
processing technology,
194
592385
4094
आणि मग आमचे तंत्रज्ञान वापरून
10:08
we can extract transdermal images
of facial blood flow changes.
of facial blood flow changes.
195
596503
5536
आम्ही रक्तप्रवाहाच्या प्रतिमा बघू शकतो.
10:16
By looking at transdermal video images,
196
604475
4272
ट्रान्सडर्मल चित्रफितीद्वारे
10:20
now we can easily see
197
608771
1787
चेहेऱ्यामागील रक्तप्रवाहासंबंधित
10:23
facial blood flow changes associated
with the various hidden emotions.
with the various hidden emotions.
198
611737
5631
छुपे बदल आपण आता सहज बघू शकतो.
10:29
And using this technology,
199
617944
1788
आणि हे तंत्रज्ञान वापरून
10:31
we can now reveal the hidden emotions
associated with lying,
associated with lying,
200
619756
4668
खोटं बोलण्यासंबंधीच्या भावना
ओळखू शकतो,
ओळखू शकतो,
10:36
and therefore detect people's lies.
201
624448
2910
आणि अर्थातच खोटं बोलणंसुद्धा पकडू शकतो.
10:39
We can do so noninvasively,
202
627382
2439
आणि आपण हे व्यक्तीपासून दूर राहून,
10:41
remotely, inexpensively,
203
629845
2539
त्रास न देता, कमी खर्चात करू शकतो.
10:44
with an accuracy at about 85 percent,
204
632408
3660
ते सुद्धा जवळपास ८५% अचूकतेने!
10:48
which is far better than chance level.
205
636092
2054
हे कुठल्याही अंदाजापेक्षा
जास्त चांगले आहे.
जास्त चांगले आहे.
10:51
And in addition, we discovered
a Pinocchio effect.
a Pinocchio effect.
206
639100
3790
आम्ही आणखिन एक शोध लावला:
"पिनोक्यो इफेक्ट"
"पिनोक्यो इफेक्ट"
10:56
No, not this Pinocchio effect.
207
644336
2055
नाही, हा पिनोक्यो इफेक्ट नाही.
10:58
(Laughter)
208
646415
1007
(हशा)
10:59
This is the real Pinocchio effect.
209
647446
2122
हा खराखुरा पिनोक्यो इफेक्ट आहे.
11:01
When people lie,
210
649592
1417
जेव्हा लोक खोटं बोलतात,
11:03
the facial blood flow
on the cheeks decreases,
on the cheeks decreases,
211
651033
3779
तेव्हा गालांमधिल रक्तपुरवठा कमी होतो,
11:06
and the facial blood flow
on the nose increases.
on the nose increases.
212
654836
3261
आणि नाकामध्ये रक्तपुरवठा वाढतो.
11:11
Of course, lying is not the only situation
213
659379
3507
अर्थातच, फक्त खोटं बोलतानाच छुप्या भावना
11:14
that will evoke our hidden emotions.
214
662910
2848
उठून येतात असं नाही.
11:17
So then we asked ourselves,
215
665782
1874
मग आम्ही विचार केला,
11:19
in addition to detecting lies,
216
667680
2347
खोटेपणा शोधण्यासोबतच,
11:22
how can our technology be used?
217
670051
2333
हे तंत्रज्ञान कुठे वापरता येईल?
11:25
One application is in education.
218
673027
3546
एक तर शिक्षण क्षेत्रात उपयोग होऊ शकतो.
11:28
For example, using this technology,
we can help this mathematics teacher
we can help this mathematics teacher
219
676597
4661
उदाहरणार्थ, हे तंत्रज्ञान वापरून
गणिताचे शिक्षक
गणिताचे शिक्षक
11:33
to identify the student in his classroom
220
681282
2907
शिकवत असलेल्या प्रकरणात
11:36
who may experience high anxiety
about the topic he's teaching
about the topic he's teaching
221
684213
4745
विद्यार्थ्यांची चिंता समजून घेऊन
11:40
so that he can help him.
222
688982
1509
त्यांना मदत करू शकतात.
11:43
And also we can use this in health care.
223
691337
2740
आपण हे तंत्रज्ञान वैद्यकीय क्षेत्रातही
वापरु शकतो.
वापरु शकतो.
11:46
For example, every day I Skype my parents,
224
694101
3368
उदाहरणार्थ, मी रोज माझ्या आईवडिलांशी
स्काईप वर बोलतो.
स्काईप वर बोलतो.
11:49
who live thousands of miles away.
225
697493
2082
जे हजारो मैल दूर राहतात.
11:52
And using this technology,
226
700178
1821
हे तंत्रज्ञान वापरून,
11:54
I can not only find out
what's going on in their lives
what's going on in their lives
227
702023
3482
त्यांच्या आयुष्यात काय चाललयं
हे तर मी ओळखू शकेनच,
हे तर मी ओळखू शकेनच,
11:57
but also simultaneously monitor
their heart rate, their stress level,
their heart rate, their stress level,
228
705529
6302
पण सोबतच त्यांचा ह्रदय धडकण्याचा दर,
तणावाची पातळी,
तणावाची पातळी,
12:03
their mood and whether or not
they are experiencing pain.
they are experiencing pain.
229
711855
3225
त्यांचा मूड आणि दुखणी हे सगळं पाहू शकतो.
12:07
And perhaps in the future,
230
715839
1810
आणि भविष्यात कदाचित,
12:09
their risks for heart attack
or hypertension.
or hypertension.
231
717673
3289
उच्चरक्तदाब आणि ह्रदयाचा झटक्याचा
धोकासुद्धा ओळखू शकू!
धोकासुद्धा ओळखू शकू!
12:13
And you may ask:
232
721701
1260
आणि तुम्ही विचाराल:
12:15
Can we use this also to reveal
politicians' emotions?
politicians' emotions?
233
723472
5481
आपण राजकारण्यांच्या भावनापण
उघड करू शकू का?
उघड करू शकू का?
12:20
(Laughter)
234
728977
1540
(हशा)
12:22
For example, during a debate.
235
730541
1854
उदाहरणार्थ, एखाद्या वादविवादामध्ये!
12:25
Well, the answer is yes.
236
733220
1453
तर उत्तर आहे - हो.
12:27
Using TV footage,
237
735167
1944
टीव्हीवरील चित्रफीत वापरून
12:29
we could detect
the politicians' heart rate,
the politicians' heart rate,
238
737135
4046
आपण राजकारण्यांच्या हृदय धडधड दर ,
12:33
mood and stress,
239
741205
2046
मूड आणि तणाव ओळखू शकू,
12:35
and perhaps in the future,
whether or not they are lying to us.
whether or not they are lying to us.
240
743275
3578
आणि कदाचित भविष्यात ते
खोटं बोलत आहेत का हे सुद्धा!
खोटं बोलत आहेत का हे सुद्धा!
12:39
We can also use this
in marketing research,
in marketing research,
241
747495
2996
आपण हे तंत्रज्ञान विपणन संशोधनात
वापरु शकू.
वापरु शकू.
12:42
for example, to find out
242
750515
1851
उदाहरणार्थ, काही ठराविक उत्पादने
12:44
whether or not people like
certain consumer products.
certain consumer products.
243
752390
4355
उपभोक्त्यांना आवडतात किंवा नाही,
हे शोधून काढायला!
हे शोधून काढायला!
12:49
We can even use it in dating.
244
757229
2238
आपण हे डेटिंग मध्ये सुद्धा वापरू शकू.
12:51
So for example,
245
759904
1160
उदाहरणार्थ,
12:53
if your date is smiling at you,
246
761088
2594
जर तुमची जोडीदारीण तुमच्याकडे
सस्मित पहात असेल,
सस्मित पहात असेल,
12:55
this technology can help you to determine
247
763706
2794
तर या तंत्रज्ञानामुळे तुम्ही ठरवू शकाल
12:58
whether she actually likes you
248
766524
2607
की तिला तुम्ही खरचं आवडले आहात,
13:01
or she is just trying to be nice to you.
249
769155
2175
की ती फक्त चांगलं वागण्याचा
प्रयत्न करते आहे!
प्रयत्न करते आहे!
13:03
And in this case,
250
771864
1695
आणि त्या परिस्थितीत,
ती फक्त चांगलं वागण्याचा प्रयत्न करत आहे!
13:05
she is just trying to be nice to you.
251
773583
1876
13:07
(Laughter)
252
775483
2392
(हशा)
13:11
So transdermal optical imaging technology
253
779244
3709
तर हे ट्रान्सडर्मल ऑप्टिकल
इमेजिंग तंत्रज्ञान
इमेजिंग तंत्रज्ञान
13:14
is at a very early stage of development.
254
782977
2578
हे अजून विकसित होणाच्या
सुरुवातीच्या टप्प्यावर आहे.
सुरुवातीच्या टप्प्यावर आहे.
13:17
Many new applications will come about
that we don't know today.
that we don't know today.
255
785579
4114
आज माहित नसणारे कित्येक उपयोग
पुढे जाऊन समजतील.
पुढे जाऊन समजतील.
13:22
However, one thing I know for sure
256
790293
2778
तरीही, एक गोष्ट मला पक्की माहिती आहे
13:25
is that lying will never
be the same again.
be the same again.
257
793095
3414
ती म्हणजे खोटं बोलणं
पुर्वीसारखं राहणार नाही हे नक्की!
पुर्वीसारखं राहणार नाही हे नक्की!
13:28
Thank you very much.
258
796533
1158
धन्यवाद!
13:29
Xiè xie.
259
797715
1324
गुडबाय!
13:31
(Applause)
260
799063
3906
(टाळ्या)
ABOUT THE SPEAKER
Kang Lee - Developmental researcherKang Lee has devoted his career to understanding the development of social cognition and behavior.
Why you should listen
With an international team based at the University of Toronto, Kang Lee investigates the neurological and social basis of emerging social behaviors in young children. His two-pronged research focuses first on how and when children develop the capacity to lie, to detect liesand to feel guilty about it afterwards.
The second focus of Lee's research is facial recognition, which has led to revelations of when children develop the ability to distinguish races and has helped explain why some people occasionally see Jesus' face on a piece of toast.
Kang Lee | Speaker | TED.com