ABOUT THE SPEAKER
Kang Lee - Developmental researcher
Kang Lee has devoted his career to understanding the development of social cognition and behavior.

Why you should listen

With an international team based at the University of Toronto, Kang Lee investigates the neurological and social basis of emerging social behaviors in young children. His two­-pronged research focuses first on how and when children develop the capacity to lie, to detect liesand to feel guilty about it afterwards.

The second focus of Lee's research is facial recognition, which has led to revelations of when children develop the ability to distinguish races ­­and has helped explain why some people occasionally see Jesus' face on a piece of toast.

More profile about the speaker
Kang Lee | Speaker | TED.com
TED2016

Kang Lee: Can you really tell if a kid is lying?

Kang Lee: Liệu bạn có thật sự biết được khi trẻ em đang nói dối?

Filmed:
8,673,675 views

Trẻ em có phải là những kẻ nói dối tệ? Bạn nghĩ rằng bạn có thể dễ dàng nhận biết chúng nói dối? Nhà nghiên cứu về sự phát triển Kang Lee đã nghiên cứu về sự thay đổi của cơ thể trẻ em khi chúng nói dối. Chúng nói dối rất nhiều, ngay từ khi hai tuổi, và chúng rất giỏi nói dối. Lee giải thích vì sao chúng ta nên vui mừng khi trẻ em nói dối và trình bày một công nghệ phát hiện nói dối mới mà trong tương lai có thể giúp nhận biết những cảm xúc tiềm ẩn của chúng ta.
- Developmental researcher
Kang Lee has devoted his career to understanding the development of social cognition and behavior. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:13
HiChào bạn.
0
1112
1325
Xin chào.
00:14
Let me askhỏi the audiencethính giả a questioncâu hỏi:
1
2461
2346
Tôi xin được hỏi quý khán giả một câu hỏi
00:16
Did you ever lienói dối as a childđứa trẻ?
2
4831
2195
Các bạn đã bao giờ
nói dối lúc nhỏ chưa?
00:19
If you did, could you please
raisenâng cao your handtay?
3
7050
2667
Ai có xin giơ tay lên nào
00:23
WowWow! This is the mostphần lớn honestthật thà
groupnhóm of people I've ever metgặp.
4
11145
3454
Ồ! Đây là nhóm người
thành thật nhất tôi từng gặp
00:26
(LaughterTiếng cười)
5
14623
1957
(Cười)
00:28
So for the last 20 yearsnăm,
6
16604
1709
Trong suốt 20 năm qua,
00:30
I've been studyinghọc tập
how childrenbọn trẻ learnhọc hỏi to tell liesdối trá.
7
18337
3415
Tôi đã nghiên cứu về
cách mà trẻ con tập nói dối
00:33
And todayhôm nay, I'm going to sharechia sẻ with you
8
21776
2304
Và hôm nay, tôi xin chia sẻ với các bạn
00:36
some of the discoverieskhám phá we have madethực hiện.
9
24104
2162
một số kết quả mà chúng tôi tìm được
00:38
But to beginbắt đầu, I'm going to tell you
a storycâu chuyện from MrMr. RichardRichard MessinaMessina,
10
26624
4925
Để bắt đầu, tôi sẽ kể cho các bạn
câu chuyện của anh Richard Messina
00:43
who is my friendngười bạn and an elementarytiểu học
schooltrường học principalhiệu trưởng.
11
31573
3129
một người bạn của tôi
và là hiệu trưởng một trường tiểu học
00:47
He got a phoneđiện thoại call one day.
12
35266
1561
Một ngày kia anh nhận được một cuộc gọi.
00:51
The callerngười gọi saysnói,
13
39279
1151
Người gọi nói rằng,
00:52
"MrMr. MessinaMessina, my sonCon trai JohnnyJohnny
will not come to schooltrường học todayhôm nay
14
40454
3882
"Thưa ông Messina, con trai tôi Johnny
sẽ không đến trường hôm nay
00:56
because he's sickđau ốm."
15
44360
1463
bởi vì nó đang ốm"
00:58
MrMr. MessinaMessina askshỏi,
16
46498
1736
Messina hỏi lại,
01:00
"Who am I speakingnói to, please?"
17
48258
2014
"Xin hỏi tôi đang nói chuyện với ai vậy?"
01:02
And the callerngười gọi saysnói,
18
50788
1490
Và người gọi trả lời,
01:04
"I am my fathercha."
19
52302
1665
"Tôi là bố tôi."
01:05
(LaughterTiếng cười)
20
53991
2787
(Cười lớn)
01:10
So this storycâu chuyện --
21
58227
1682
Câu chuyện này
01:11
(LaughterTiếng cười)
22
59933
1532
(Cười)
01:13
sumskhoản tiền up very nicelyđộc đáo
threesố ba commonchung beliefsniềm tin we have
23
61489
4310
đã thể hiện hoàn hảo
ba suy nghĩ phổ biến
01:17
about childrenbọn trẻ and lyingnói dối.
24
65823
1859
về trẻ em và nói dối.
01:20
One, childrenbọn trẻ only come to tell liesdối trá
25
68140
4631
Thứ nhất, trẻ em chỉ bắt đầu nói dối
01:24
after enteringnhập elementarytiểu học schooltrường học.
26
72795
2268
sau khi vào tiểu học.
01:27
Two, childrenbọn trẻ are poornghèo nàn liarskẻ nói dối.
27
75552
2311
Thứ hai, trẻ em nói dối rất tệ.
01:29
We adultsngười trưởng thành can easilydễ dàng detectphát hiện theirhọ liesdối trá.
28
77887
2857
Người lớn có thể dễ dàng nhận ra.
01:32
And threesố ba, if childrenbọn trẻ lienói dối
at a very youngtrẻ agetuổi tác,
29
80768
4038
Và thứ ba, nếu trẻ em nói dối
từ khi còn rất nhỏ,
01:36
there mustphải be some
charactertính cách flawslỗ hổng with them,
30
84830
2849
thì nhất định chúng có một số
sai lệch về tính cách
01:39
and they are going to becometrở nên
pathologicalbệnh lý liarskẻ nói dối for life.
31
87703
4049
và chúng sẽ trở thành
những kẻ nói dối kinh niên.
01:44
Well, it turnslượt out
32
92720
2194
Sự thật là,
01:46
all of the threesố ba beliefsniềm tin are wrongsai rồi.
33
94938
2298
cả ba định kiến trên đều sai.
01:50
We have been playingđang chơi guessingđoán gamesTrò chơi
34
98617
2710
Chúng ta đều đang chơi trò đoán mò
01:53
with childrenbọn trẻ all over the worldthế giới.
35
101351
2082
với trẻ em trên toàn thế giới.
01:55
Here is an examplethí dụ.
36
103457
1486
Đây là một ví dụ.
01:56
So in this gametrò chơi, we askedyêu cầu childrenbọn trẻ
to guessphỏng đoán the numberssố on the cardsthẻ.
37
104967
4365
Trong một trò chơi, chúng tôi
yêu cầu trẻ đoán đúng con số trên lá bài.
02:01
And we tell them if they winthắng lợi the gametrò chơi,
38
109958
2878
Và chúng tôi bảo rằng nếu chúng thắng,
02:04
they are going to get a biglớn prizegiải thưởng.
39
112860
2157
chúng sẽ được một phần quà rất lớn.
02:07
But in the middleở giữa of the gametrò chơi,
40
115525
1477
Nhưng ở giữa trò chơi,
02:09
we make an excusetha and leaverời khỏi the roomphòng.
41
117026
2760
chúng tôi sẽ lấy cớ đi ra khỏi phòng.
02:13
And before we leaverời khỏi the roomphòng,
42
121763
1934
Và trước khi ra khỏi phòng,
02:15
we tell them not to peekPeek at the cardsthẻ.
43
123721
2936
chúng tôi bảo chúng
không được nhìn lén lá bài
02:19
Of coursekhóa học,
44
127518
1416
Dĩ nhiên,
02:20
we have hiddenẩn camerasmáy ảnh in the roomphòng
45
128958
2161
chúng tôi có đặt máy quay phim trong phòng
02:23
to watch theirhọ everymỗi movedi chuyển.
46
131143
1795
để theo dõi nhất cử nhất động.
02:26
Because the desirekhao khát
to winthắng lợi the gametrò chơi is so strongmạnh,
47
134216
3417
Bởi vì mong muốn thắng trò chơi quá lớn,
02:29
more than 90 percentphần trăm of childrenbọn trẻ will peekPeek
48
137657
3486
hơn 90 phần trăm trẻ em đều sẽ nhìn lén
02:33
as soonSớm as we leaverời khỏi the roomphòng.
49
141167
1437
ngay khi chúng tôi rời khỏi phòng.
02:34
(LaughterTiếng cười)
50
142628
2000
(Cười)
02:37
The crucialquan trọng questioncâu hỏi is:
51
145044
1986
Vấn đề quan trọng là:
02:39
When we returntrở về and askhỏi the childrenbọn trẻ
52
147054
2748
Khi chúng tôi quay lại và hỏi bọn trẻ
02:41
whetherliệu or not they have peekedpeeked,
53
149826
2309
chúng có nhìn lén hay không,
02:44
will the childrenbọn trẻ who peekedpeeked confessthú nhận
54
152159
3052
liệu tất cả bọn trẻ có nhìn lén
đều sẽ thú tội
02:47
or lienói dối about theirhọ transgressionsự vi phạm?
55
155235
2578
hay chúng sẽ nói dối về việc làm của mình?
02:51
We foundtìm that regardlessbất kể
of gendergiới tính, countryQuốc gia, religiontôn giáo,
56
159525
4773
Chúng tôi nhận thấy rằng dù cho bất kỳ
giới tính, quốc gia, tôn giáo nào,
02:56
at two yearsnăm of agetuổi tác,
57
164934
1579
trong số trẻ em hai tuổi,
02:59
30 percentphần trăm lienói dối,
58
167188
1927
30 phần trăm nói dối,
03:01
70 percentphần trăm tell the truthsự thật
about theirhọ transgressionsự vi phạm.
59
169139
3809
70 phần trăm sẽ thú thật
về sự gian lận của chúng.
03:04
At threesố ba yearsnăm of agetuổi tác,
60
172972
2138
Với trẻ ba tuổi,
03:07
50 percentphần trăm lienói dối and 50 percentphần trăm
tell the truthsự thật.
61
175134
3474
50 phần trăm nói dối
và 50 phần trăm nói thật.
03:11
At fourbốn yearsnăm of agetuổi tác,
62
179302
1899
Với trẻ bốn tuổi,
03:13
more than 80 percentphần trăm lienói dối.
63
181225
1947
hơn 80 phần trăm nói dối.
03:16
And after fourbốn yearsnăm of agetuổi tác,
64
184334
2451
Và với trẻ em trên bốn tuổi,
03:18
mostphần lớn childrenbọn trẻ lienói dối.
65
186809
1389
hầu hết chúng đều nói dối.
03:21
So as you can see,
66
189180
1363
Như các bạn thấy,
03:22
lyingnói dối is really a typicalđiển hình partphần
of developmentphát triển.
67
190567
3463
nói dối là một phần thiết yếu
trong quá trình phát triển của trẻ em.
03:26
And some childrenbọn trẻ beginbắt đầu to tell liesdối trá
68
194054
2790
Và một số trẻ em bắt đầu nói dối
03:28
as youngtrẻ as two yearsnăm of agetuổi tác.
69
196868
2439
từ rất sớm,
thậm chí từ khi mới hai tuổi.
03:32
So now, let's take a closergần hơn look
at the youngertrẻ hơn childrenbọn trẻ.
70
200438
3557
Vậy nên, hãy tập trung
vào những đứa trẻ nhỏ hơn.
03:37
Why do some but not all
youngtrẻ childrenbọn trẻ lienói dối?
71
205336
3813
Tại sao chỉ một số mà không phải
tất cả trẻ nhỏ nói dối?
03:42
In cookingnấu nướng, you need good ingredientsThành phần
72
210184
3329
Trong nấu ăn, các bạn cần nguyên liệu ngon
03:45
to cooknấu ăn good foodmón ăn.
73
213537
1613
để làm ra được các món ăn ngon.
03:47
And good lyingnói dối requiresđòi hỏi
two keyChìa khóa ingredientsThành phần.
74
215793
4563
Để nói dối giỏi thì ta cần
hai nguyên liệu chính.
03:53
The first keyChìa khóa ingredientthành phần
is theorylý thuyết of mindlí trí,
75
221109
4110
Nguyên liệu đầu tiên là thuyết nhận thức,
03:57
or the mind-readingMind-đọc abilitycó khả năng.
76
225243
1835
hay còn gọi là khả năng đọc suy nghĩ.
03:59
MindTâm trí readingđọc hiểu is the abilitycó khả năng to know
77
227768
2078
Đọc suy nghĩ là khả năng nhận thức được
04:01
that differentkhác nhau people have
differentkhác nhau knowledgehiểu biết about the situationtình hình
78
229870
4608
mỗi người có những hiểu biết khác nhau
về một tình huống.
04:06
and the abilitycó khả năng to differentiatephân biệt
betweengiữa what I know
79
234502
3801
và khả năng phân biệt được
giữa cái mà tôi biết
04:10
and what you know.
80
238327
1223
và cái mà bạn biết.
04:11
MindTâm trí readingđọc hiểu is importantquan trọng for lyingnói dối
81
239914
2247
Khả năng đọc suy nghĩ rất quan trọng
khi nói dối
04:14
because the basisnền tảng of lyingnói dối is that I know
82
242185
3847
bởi vì nguyên tắc cơ bản
của nói dối là tôi biết rằng
04:18
you don't know
83
246056
1151
bạn không biết
04:19
what I know.
84
247231
1151
những gì tôi biết.
04:20
ThereforeDo đó, I can lienói dối to you.
85
248406
1371
Vì vậy, tôi có thể nói dối bạn.
04:23
The secondthứ hai keyChìa khóa ingredientthành phần
for good lyingnói dối is self-controltự kiểm soát.
86
251070
4610
Nguyên liệu cơ bản thứ hai để
nói dối giỏi là khả năng tự chủ.
04:27
It is the abilitycó khả năng to controlđiều khiển your speechphát biểu,
your facialda mặt expressionbiểu hiện
87
255704
4623
Đó là khả năng điều tiết lời nói,
biểu cảm gương mặt
04:32
and your bodythân hình languagengôn ngữ,
88
260351
1540
và ngôn ngữ cơ thể của bạn,
04:33
so that you can tell a convincingthuyết phục lienói dối.
89
261915
2078
để bạn có thể nói dối thuyết phục.
04:36
And we foundtìm that those youngtrẻ childrenbọn trẻ
90
264938
3726
Và chúng tôi nhận thấy rằng ở các trẻ nhỏ
04:40
who have more advancednâng cao mind-readingMind-đọc
and self-controltự kiểm soát abilitieskhả năng
91
268688
4856
có khả năng đọc suy nghĩ
và tự chủ vượt trội
04:45
tell liesdối trá earliersớm hơn
92
273568
2038
bắt đầu nói dối từ rất sớm
04:47
and are more sophisticatedtinh vi liarskẻ nói dối.
93
275630
2816
và là những kẻ nói dối tinh vi.
04:51
As it turnslượt out, these two abilitieskhả năng
are alsocũng thế essentialCần thiết for all of us
94
279887
5619
Hóa ra, hai khả năng này
cũng rất quan trọng với tất cả chúng ta
04:57
to functionchức năng well in our societyxã hội.
95
285530
2522
để có thể hoạt động tốt trong xã hội.
05:00
In factthực tế, deficitsthâm hụt in mind-readingMind-đọc
and self-controltự kiểm soát abilitieskhả năng
96
288848
4335
Thực tế, sự suy kém
trong khả năng tự chủ và đọc suy nghĩ
05:05
are associatedliên kết with seriousnghiêm trọng
developmentalphát triển problemscác vấn đề,
97
293207
3559
liên quan đến những vấn đề nguy hiểm
trong sự phát triển,
05:08
suchnhư là as ADHDADHD and autismtự kỷ.
98
296790
2759
như là hội chứng tự kỷ
hay rối loạn tăng động giảm chú ý.
05:13
So if you discoverkhám phá your two-year-old2-year-old
is tellingnói his or her first lienói dối,
99
301893
5177
Cho nên, nếu bạn phát hiện ra
đứa con hai tuổi của bạn nói dối lần đầu,
05:19
insteadthay thế of beingđang alarmedbáo động,
100
307094
1984
thay vì trở nên cảnh giác,
05:21
you should celebrateăn mừng --
101
309102
1492
bạn nên ăn mừng
05:22
(LaughterTiếng cười)
102
310618
1522
(Cười lớn)
05:24
because it signalstín hiệu that your childđứa trẻ
has arrivedđã đến at a newMới milestonecột mốc
103
312164
5730
bởi vì đó là dấu hiệu con bạn
đã bước sang một cột mốc mới
05:29
of typicalđiển hình developmentphát triển.
104
317918
1635
của sự phát triển thông thường.
05:33
Now, are childrenbọn trẻ poornghèo nàn liarskẻ nói dối?
105
321085
3136
Và bây giờ, trẻ em có phải là
những kẻ nói dối tệ?
05:36
Do you think you can easilydễ dàng
detectphát hiện theirhọ liesdối trá?
106
324878
2994
Bạn nghĩ rằng bạn có thể
dễ dàng nhận ra chúng nói dối?
05:40
Would you like to give it a try?
107
328745
1678
Các bạn có muốn thử không?
05:42
Yes? OK.
108
330921
1480
Có? OK.
05:44
So I'm going to showchỉ you two videosvideo.
109
332425
2139
Bây giờ tôi sẽ chiếu hai đoạn phim.
05:47
In the videosvideo,
110
335024
1151
Trong hai đoạn phim này,
05:48
the childrenbọn trẻ are going to respondtrả lời
to a researcher'scủa nhà nghiên cứu questioncâu hỏi,
111
336199
3057
hai đứa trẻ sẽ trả lời
câu hỏi của nhà khoa học,
05:51
"Did you peekPeek?"
112
339280
1482
"Con có nhìn lén không?"
05:52
So try to tell me
113
340786
1554
Bạn hãy thử nói cho tôi biết
05:54
which childđứa trẻ is lyingnói dối
114
342364
1398
đứa trẻ nào nói dối
05:55
and which childđứa trẻ is tellingnói the truthsự thật.
115
343786
2110
và đứa trẻ nào nói thật.
05:58
Here'sĐây là childđứa trẻ numbercon số one.
116
346272
1719
Đây là đứa trẻ đầu tiên.
06:00
Are you readysẳn sàng?
117
348991
1237
Các bạn sẵn sàng chưa?
06:03
(VideoVideo) AdultNgười lớn: Did you peekPeek? ChildTrẻ em: No.
118
351006
1920
Người lớn: Con có nhìn lén không
Trẻ em: Không.
06:05
KangKang LeeLee: And this is childđứa trẻ numbercon số two.
119
353619
2236
Kang Lee: Và đây là đứa trẻ thứ hai.
06:09
(VideoVideo) AdultNgười lớn: Did you peekPeek? ChildTrẻ em: No.
120
357501
2192
Người lớn: Con có nhìn lén không
Trẻ em: Không.
06:13
KLKL: OK, if you think
childđứa trẻ numbercon số one is lyingnói dối,
121
361296
3587
Kang Lee: Nếu bạn nghĩ
đứa trẻ đầu tiên nói dối,
06:16
please raisenâng cao your handtay.
122
364907
1687
hãy giơ tay lên.
06:20
And if you think childđứa trẻ numbercon số two
is lyingnói dối, please raisenâng cao your handtay.
123
368401
3552
Và nếu bạn nghĩ đứa trẻ thứ hai nói dối,
hãy giơ tay lên.
06:25
OK, so as a mattervấn đề of factthực tế,
124
373593
2474
Và sự thật là,
06:28
childđứa trẻ numbercon số one is tellingnói the truthsự thật,
125
376091
2937
đứa trẻ đầu tiên nói thật,
06:31
childđứa trẻ numbercon số two is lyingnói dối.
126
379052
2029
đứa trẻ thứ hai nói dối.
06:34
LooksTrông like manynhiều of you are terriblekhủng khiếp
detectorsMáy dò of children'strẻ em liesdối trá.
127
382124
3230
Có vẻ là rất nhiều các bạn là
những kẻ nhận biết trẻ em nói dối tệ.
06:37
(LaughterTiếng cười)
128
385378
2478
(Cười)
06:39
Now, we have playedchơi similargiống kindscác loại of gamesTrò chơi
129
387880
3384
Chúng tôi đã chơi trò chơi tương tự
06:43
with manynhiều, manynhiều adultsngười trưởng thành
from all walksđi bộ of life.
130
391288
4625
với rất nhiều người lớn
đến từ nhiều tầng lớp khác nhau.
06:48
And we showchỉ them manynhiều videosvideo.
131
396714
2158
Và chúng tôi cho họ xem rất nhiều đoạn băng.
06:51
In halfmột nửa of the videosvideo, the childrenbọn trẻ liednói dối.
132
399347
2549
Trẻ em nói dối trong một nửa số băng.
06:53
In the other halfmột nửa of the videosvideo,
the childrenbọn trẻ told the truthsự thật.
133
401920
3267
Và trong nửa còn lại, trẻ em nói thật.
06:58
And let's find out
how these adultsngười trưởng thành performedthực hiện.
134
406529
2857
Và hãy xem những người lớn này làm ra sao.
07:02
Because there are as manynhiều liarskẻ nói dối
as truthsự thật tellerstellers,
135
410319
3855
Bởi vì số kẻ nói dối bằng số kẻ nói thật,
07:06
if you guessphỏng đoán randomlyngẫu nhiên,
136
414198
2399
Nếu bạn đoán bừa,
07:08
there's a 50 percentphần trăm chancecơ hội
you're going to get it right.
137
416621
4070
tỉ lệ đoán trúng của bạn sẽ là 50:50
07:12
So if your accuracytính chính xác is around 50 percentphần trăm,
138
420715
3594
Cho nên nếu bạn đoán đúng tầm 50 phần trăm
07:16
it meanscó nghĩa you are a terriblekhủng khiếp detectorMáy dò
of children'strẻ em liesdối trá.
139
424333
3441
bạn là một kẻ nhận biết trẻ em nói dối tệ.
07:20
So let's startkhởi đầu with undergradsundergrads
and lawpháp luật schooltrường học studentssinh viên,
140
428290
4529
Hãy bắt đầu với sinh viên đại học
và sinh viên luật,
07:24
who typicallythường have
limitedgiới hạn experiencekinh nghiệm with childrenbọn trẻ.
141
432843
3672
những người có ít kinh nghiệm với trẻ em.
07:30
No, they cannotkhông thể detectphát hiện children'strẻ em liesdối trá.
142
438038
1962
Không, họ không đoán được trẻ em nói dối.
07:32
TheirCủa họ performancehiệu suất is around chancecơ hội.
143
440024
2214
Kết quả của họ chỉ tầm ngẫu nhiên.
07:34
Now how about socialxã hội workerscông nhân
and child-protectionbảo vệ trẻ em lawyersluật sư,
144
442262
5229
Vậy còn những nhân viên xã hội
và luật sư bảo vệ quyền trẻ em thì sao,
07:39
who work with childrenbọn trẻ on a dailyhằng ngày basisnền tảng?
145
447515
2674
những người làm việc với trẻ em hằng ngày?
07:42
Can they detectphát hiện children'strẻ em liesdối trá?
146
450213
2087
Liệu họ có nhận biết được trẻ em nói dối?
07:45
No, they cannotkhông thể.
147
453624
1151
Không, họ không thể.
07:46
(LaughterTiếng cười)
148
454799
1045
(Cười)
07:47
What about judgesban giám khảo,
149
455868
1472
Vậy còn các thẩm phán,
07:49
customsHải quan officerscán bộ
150
457364
1800
các nhân viên hải quan,
07:51
and policecảnh sát officerscán bộ,
151
459188
1858
và cảnh sát,
07:53
who dealthỏa thuận with liarskẻ nói dối on a dailyhằng ngày basisnền tảng?
152
461070
2643
những người phải đối mặt
với những kẻ nói dối hằng ngày?
07:55
Can they detectphát hiện children'strẻ em liesdối trá?
153
463737
1917
Liệu họ có biết được trẻ em nói dối?
07:58
No, they cannotkhông thể.
154
466800
1214
Không, họ không thể.
08:00
What about parentscha mẹ?
155
468430
1186
Vậy còn bố mẹ thì sao?
08:01
Can parentscha mẹ detectphát hiện other children'strẻ em liesdối trá?
156
469640
3014
Liệu bố mẹ có biết được
con của người khác nói dối?
08:05
No, they cannotkhông thể.
157
473898
1238
Không, họ không thể.
08:07
What about, can parentscha mẹ
detectphát hiện theirhọ ownsở hữu children'strẻ em liesdối trá?
158
475821
3585
Vậy chứ bố mẹ có thể nhận biết được
chính con mình đang nói dối không?
08:13
No, they cannotkhông thể.
159
481208
1201
Không, họ không thể.
08:14
(LaughterTiếng cười) (ApplauseVỗ tay)
160
482433
3476
(Cười lớn) (Vỗ tay)
08:17
So now you mayTháng Năm askhỏi
161
485933
1547
Vậy bây giờ bạn sẽ hỏi
08:20
why children'strẻ em liesdối trá
are so difficultkhó khăn to detectphát hiện.
162
488504
3632
tại sao lại khó nhận ra
trẻ em nói dối như vậy.
08:24
Let me illustrateMinh họa this
with my ownsở hữu sonCon trai, NathanNathan.
163
492958
3012
Để tôi minh họa điều này
với chính con trai tôi, Nathan.
08:27
This is his facialda mặt expressionbiểu hiện
164
495994
2169
Đây là biểu cảm gương mặt của nó
08:30
when he liesdối trá.
165
498187
1384
khi nó nói dối.
08:31
(LaughterTiếng cười)
166
499595
2206
(Cười lớn)
08:33
So when childrenbọn trẻ lienói dối,
167
501825
1602
Khi trẻ em nói dối,
08:35
theirhọ facialda mặt expressionbiểu hiện
is typicallythường neutralTrung tính.
168
503451
3156
biểu cảm mặt của chúng khá bình thản.
08:39
HoweverTuy nhiên, behindphía sau this neutralTrung tính expressionbiểu hiện,
169
507123
3460
Tuy nhiên, bên dưới vẻ ngoài bình thản,
08:42
the childđứa trẻ is actuallythực ra experiencingtrải nghiệm
a lot of emotionscảm xúc,
170
510607
3326
đứa trẻ thật ra đang trải qua
rất nhiều cung bậc cảm xúc,
08:45
suchnhư là as fearnỗi sợ, guilttội lỗi, shamexấu hổ
171
513957
3855
như là sợ hãi, tội lỗi, xấu hổ
08:49
and maybe a little bitbit of liar'scủa dối trá delightHân hoan.
172
517836
3096
và có thể là một chút vui thú của nói dối.
08:52
(LaughterTiếng cười)
173
520956
2702
(Cười)
08:55
UnfortunatelyThật không may, suchnhư là emotionscảm xúc
are eitherhoặc fleetingThái or hiddenẩn.
174
523682
4840
Rủi thay, những cảm xúc đó
rất thoáng qua hoặc được ẩn giấu.
09:00
ThereforeDo đó, it's mostlychủ yếu invisiblevô hình to us.
175
528546
3099
Vì vậy, chúng hầu như vô hình với chúng ta.
09:03
So in the last fivesố năm yearsnăm,
176
531669
1359
Cho nên, trong suốt năm năm qua,
09:05
we have been tryingcố gắng to figurenhân vật out a way
to revealtiết lộ these hiddenẩn emotionscảm xúc.
177
533052
3896
chúng tôi đã cố gắng tìm ra cách
để làm lộ diện những cảm xúc tiềm ẩn này.
09:08
Then we madethực hiện a discoverykhám phá.
178
536972
1514
Và chúng tôi đã có được đột phá
09:11
We know that underneathbên dưới our facialda mặt skinda,
179
539273
3185
Chúng tôi biết rằng bên dưới lớp da mặt,
09:14
there's a richgiàu có networkmạng of bloodmáu vesselstàu.
180
542482
3394
có một hệ thống mạch máu dày đặc.
09:17
When we experiencekinh nghiệm differentkhác nhau emotionscảm xúc,
181
545900
2417
Khi chúng ta trải qua
những cảm xúc khác nhau,
09:20
our facialda mặt bloodmáu flowlưu lượng changesthay đổi subtlytinh tế.
182
548341
2641
lưu lượng máu ở mặt chúng ta thay đổi nhẹ.
09:23
And these changesthay đổi are regulatedquy định
by the autonomictự trị systemhệ thống
183
551613
3948
Và những thay đổi này được điều khiển
bởi một hệ thống tự động
09:27
that is beyondvượt ra ngoài our consciouscó ý thức controlđiều khiển.
184
555585
2169
vượt qua khỏi sự tự chủ của chúng ta.
09:30
By looking at facialda mặt bloodmáu flowlưu lượng changesthay đổi,
185
558159
3823
Bằng việc quan sát
sự thay đổi của lưu lượng máu trên mặt,
09:34
we can revealtiết lộ people'sngười hiddenẩn emotionscảm xúc.
186
562006
2697
ta có thể biết được
các cảm xúc tiềm ẩn của con người.
09:37
UnfortunatelyThật không may, suchnhư là emotion-relatedliên quan đến cảm xúc
facialda mặt bloodmáu flowlưu lượng changesthay đổi
187
565229
4778
Rủi thay, những thay đổi
lưu lượng máu trên mặt do cảm xúc này
09:42
are too subtletế nhị to detectphát hiện by our nakedtrần truồng eyemắt.
188
570031
2625
quá nhỏ để có thể phát hiện ra được
bằng mắt thường.
09:45
So to help us revealtiết lộ
people'sngười facialda mặt emotionscảm xúc,
189
573632
3768
Vì vậy, để giúp chúng ta có thể nhận ra
cảm xúc trên khuôn mặt con người,
09:49
we have developedđã phát triển a newMới imaginghình ảnh technologyCông nghệ
190
577424
3034
chúng tôi đã phát triển
một công nghệ hình ảnh mới
09:52
we call "transdermaltransdermal opticalquang học imaginghình ảnh."
191
580482
3149
được gọi là "nhận dạng hình ảnh dưới da."
09:56
To do so, we use a regularđều đặn
videovideo cameraMáy ảnh to recordghi lại people
192
584679
3953
Để tạo ra công nghệ này, chúng tôi dùng
máy quay phim để thu biểu hiện con người
10:00
when they experiencekinh nghiệm
variousnhiều hiddenẩn emotionscảm xúc.
193
588656
3086
khi họ trải qua
các cảm xúc ẩn giấu khác nhau.
10:04
And then, usingsử dụng our imagehình ảnh
processingChế biến technologyCông nghệ,
194
592385
4094
Sau đó, sử dụng công nghệ xử lý hình ảnh,
10:08
we can extracttrích xuất transdermaltransdermal imageshình ảnh
of facialda mặt bloodmáu flowlưu lượng changesthay đổi.
195
596503
5536
chúng tôi trích ra những hình ảnh dưới da
của các thay đổi về lưu lượng máu trên mặt
10:16
By looking at transdermaltransdermal videovideo imageshình ảnh,
196
604475
4272
Qua các hình ảnh dưới da này,
10:20
now we can easilydễ dàng see
197
608771
1787
chúng ta có thể dễ dàng thấy được
10:23
facialda mặt bloodmáu flowlưu lượng changesthay đổi associatedliên kết
with the variousnhiều hiddenẩn emotionscảm xúc.
198
611737
5631
những thay đổi của lưu lượng máu trên mặt
liên hệ với các cảm xúc tiềm ẩn khác nhau.
10:29
And usingsử dụng this technologyCông nghệ,
199
617944
1788
Nhờ công nghệ này,
10:31
we can now revealtiết lộ the hiddenẩn emotionscảm xúc
associatedliên kết with lyingnói dối,
200
619756
4668
chúng ta có thể biết được
các cảm xúc liên hệ với việc nói dối,
10:36
and thereforevì thế detectphát hiện people'sngười liesdối trá.
201
624448
2910
và nhờ vậy có thể phát hiện được
khi một người nói dối.
10:39
We can do so noninvasivelynoninvasively,
202
627382
2439
Chúng ta có thể làm vậy
mà không xâm phạm đến họ,
10:41
remotelyđiều khiển từ xa, inexpensivelykhông tốn kém,
203
629845
2539
cách biệt họ, không tốn kém,
10:44
with an accuracytính chính xác at about 85 percentphần trăm,
204
632408
3660
và với độ chính xác cao đến 85 phần trăm,
10:48
which is farxa better than chancecơ hội levelcấp độ.
205
636092
2054
cao hơn rất nhiều với xác suất ngẫu nhiên.
10:51
And in additionthêm vào, we discoveredphát hiện ra
a PinocchioPinocchio effecthiệu ứng.
206
639100
3790
Hơn nữa, chúng tôi còn phát hiện ra
hiệu ứng Pinocchio.
10:56
No, not this PinocchioPinocchio effecthiệu ứng.
207
644336
2055
Không, không phải hiệu ứng Pinocchio này.
10:58
(LaughterTiếng cười)
208
646415
1007
(Cười)
10:59
This is the realthực PinocchioPinocchio effecthiệu ứng.
209
647446
2122
Đây mới là hiệu ứng Pinocchio thật.
11:01
When people lienói dối,
210
649592
1417
Khi con người nói dối,
11:03
the facialda mặt bloodmáu flowlưu lượng
on the cheeks decreasesgiảm,
211
651033
3779
lưu lượng máu ở má giảm,
11:06
and the facialda mặt bloodmáu flowlưu lượng
on the nosemũi increasestăng.
212
654836
3261
và lưu lượng máu ở mũi tăng.
11:11
Of coursekhóa học, lyingnói dối is not the only situationtình hình
213
659379
3507
Dĩ nhiên, nói dối không phải là
trường hợp duy nhất
11:14
that will evokegợi lên our hiddenẩn emotionscảm xúc.
214
662910
2848
khiến chúng ta bộc lộ các cảm xúc tiềm ẩn.
11:17
So then we askedyêu cầu ourselveschúng ta,
215
665782
1874
Vậy chúng ta tự hỏi bản thân,
11:19
in additionthêm vào to detectingphát hiện liesdối trá,
216
667680
2347
ngoài việc phát hiện ra nói dối,
11:22
how can our technologyCông nghệ be used?
217
670051
2333
công nghệ này có thể dùng
cho các mục đích nào nữa?
11:25
One applicationứng dụng is in educationgiáo dục.
218
673027
3546
Một ứng dụng khác là trong học đường.
11:28
For examplethí dụ, usingsử dụng this technologyCông nghệ,
we can help this mathematicstoán học teachergiáo viên
219
676597
4661
Ví dụ, với công nghệ này,
chúng ta có thể giúp giáo viên toán này
11:33
to identifynhận định the studentsinh viên in his classroomlớp học
220
681282
2907
phát hiện ra học sinh nào trong lớp
11:36
who mayTháng Năm experiencekinh nghiệm highcao anxietylo âu
about the topicđề tài he's teachinggiảng bài
221
684213
4745
đang lo lắng cực độ
về chủ đề mà anh ta đang dạy
11:40
so that he can help him.
222
688982
1509
để anh có thể giúp em học sinh đó
11:43
And alsocũng thế we can use this in healthSức khỏe carequan tâm.
223
691337
2740
Chúng ta cũng có thể
sử dụng công nghệ này trong y tế.
11:46
For examplethí dụ, everymỗi day I SkypeSkype my parentscha mẹ,
224
694101
3368
Ví dụ, mỗi ngày tôi skype với bố mẹ tôi,
11:49
who livetrực tiếp thousandshàng nghìn of milesdặm away.
225
697493
2082
sống cách đây hàng ngàn dặm.
11:52
And usingsử dụng this technologyCông nghệ,
226
700178
1821
Với công nghệ này,
11:54
I can not only find out
what's going on in theirhọ livescuộc sống
227
702023
3482
tôi không những có thể biết
cuộc sống của họ như thế nào
11:57
but alsocũng thế simultaneouslyđồng thời monitorgiám sát
theirhọ hearttim ratetỷ lệ, theirhọ stressnhấn mạnh levelcấp độ,
228
705529
6302
mà còn đồng thời biết được
nhịp tim, độ stress của họ,
12:03
theirhọ moodkhí sắc and whetherliệu or not
they are experiencingtrải nghiệm painđau đớn.
229
711855
3225
tâm trạng của họ
và họ có đang bị đau không.
12:07
And perhapscó lẽ in the futureTương lai,
230
715839
1810
Và có thể trong tương lai,
12:09
theirhọ risksrủi ro for hearttim attacktấn công
or hypertensioncao huyết áp.
231
717673
3289
nguy cơ họ bị đau tim hoặc tăng huyết áp.
12:13
And you mayTháng Năm askhỏi:
232
721701
1260
Bạn có thể tiếp tục hỏi:
12:15
Can we use this alsocũng thế to revealtiết lộ
politicians'Các chính trị gia' emotionscảm xúc?
233
723472
5481
Liệu chúng ta có thể dùng công nghệ này
để nhận biết cảm xúc của các chính trị gia
12:20
(LaughterTiếng cười)
234
728977
1540
(Cười)
12:22
For examplethí dụ, duringsuốt trong a debatetranh luận.
235
730541
1854
Ví dụ, trong một cuộc tranh luận.
12:25
Well, the answercâu trả lời is yes.
236
733220
1453
Câu trả lời là có.
12:27
UsingBằng cách sử dụng TVTRUYỀN HÌNH footagecảnh quay,
237
735167
1944
Qua các băng thu hình TV,
12:29
we could detectphát hiện
the politicians'Các chính trị gia' hearttim ratetỷ lệ,
238
737135
4046
chúng ta có thể biết được
nhịp tim của các chính trị gia,
12:33
moodkhí sắc and stressnhấn mạnh,
239
741205
2046
tâm trạng và độ stress,
12:35
and perhapscó lẽ in the futureTương lai,
whetherliệu or not they are lyingnói dối to us.
240
743275
3578
và có thể trong tương lai,
liệu họ có đang nói dối chúng ta không.
12:39
We can alsocũng thế use this
in marketingtiếp thị researchnghiên cứu,
241
747495
2996
Chúng ta có thể dùng công nghệ này
trong nghiên cứu thị trường.
12:42
for examplethí dụ, to find out
242
750515
1851
ví dụ như, để tìm ra
12:44
whetherliệu or not people like
certainchắc chắn consumerkhách hàng productscác sản phẩm.
243
752390
4355
nhóm người thích loại sản phẩm nhất định.
12:49
We can even use it in datinghẹn hò.
244
757229
2238
Chúng ta còn có thể dùng nó trong hẹn hò.
12:51
So for examplethí dụ,
245
759904
1160
Ví dụ như,
12:53
if your datengày is smilingmỉm cười at you,
246
761088
2594
nếu như bạn hẹn của bạn đang cười với bạn,
12:55
this technologyCông nghệ can help you to determinemục đích
247
763706
2794
công nghệ này có thể giúp bạn biết được
12:58
whetherliệu she actuallythực ra likesthích you
248
766524
2607
liệu cô ấy thật sự thích bạn
13:01
or she is just tryingcố gắng to be nicetốt đẹp to you.
249
769155
2175
hay cô ấy chỉ đang tỏ ra lịch sự với bạn.
13:03
And in this casetrường hợp,
250
771864
1695
Và trong trường hợp này,
13:05
she is just tryingcố gắng to be nicetốt đẹp to you.
251
773583
1876
cô ấy chỉ đang tỏ ra lịch sự với bạn.
13:07
(LaughterTiếng cười)
252
775483
2392
(Cười lớn)
13:11
So transdermaltransdermal opticalquang học imaginghình ảnh technologyCông nghệ
253
779244
3709
Công nghệ nhận dạng hình ảnh dưới da này
13:14
is at a very earlysớm stagesân khấu of developmentphát triển.
254
782977
2578
còn đang trong giai đoạn đầu phát triển.
13:17
ManyNhiều newMới applicationscác ứng dụng will come about
that we don't know todayhôm nay.
255
785579
4114
Có rất nhiều ứng dụng sẽ được tìm ra
mà chúng ta không biết đến hôm nay.
13:22
HoweverTuy nhiên, one thing I know for sure
256
790293
2778
Tuy nhiên, một điều tôi biết chắc rằng
13:25
is that lyingnói dối will never
be the sametương tự again.
257
793095
3414
nói dối sẽ không bao giờ còn như xưa nữa.
13:28
Thank you very much.
258
796533
1158
Xin cám ơn rất nhiều.
13:29
XiXiè xieTạ.
259
797715
1324
Xin cám ơn.
13:31
(ApplauseVỗ tay)
260
799063
3906
(Vỗ tay)
Translated by Thi Bui
Reviewed by Long Le Ngoc

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Kang Lee - Developmental researcher
Kang Lee has devoted his career to understanding the development of social cognition and behavior.

Why you should listen

With an international team based at the University of Toronto, Kang Lee investigates the neurological and social basis of emerging social behaviors in young children. His two­-pronged research focuses first on how and when children develop the capacity to lie, to detect liesand to feel guilty about it afterwards.

The second focus of Lee's research is facial recognition, which has led to revelations of when children develop the ability to distinguish races ­­and has helped explain why some people occasionally see Jesus' face on a piece of toast.

More profile about the speaker
Kang Lee | Speaker | TED.com