Chimamanda Ngozi Adichie: We should all be feminists
Чимаманда Нгози Адичэ: Бид бүгд феминист байх хэрэгтэй
Inspired by Nigerian history and tragedies all but forgotten by recent generations of westerners, Chimamanda Ngozi Adichie’s novels and stories are jewels in the crown of diasporan literature. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Околома Мадүэвэсийн тухай
about one of my greatest friends,
амьдардаг байсан бөгөөд
харж ханддаг байлаа.
I would ask Okoloma's opinion.
би Околомагийн бодлыг асуудаг байв.
Sosoliso plane crash
Нигер улсад болсон
амиа алдсан.
laugh with and truly talk to.
ярилцаж болохоор тийм л хүн байсан юм.
анхны хүн байсан.
to call me a feminist.
we were at his house, arguing.
бид тэднийд нэг сэдвээр маргаж байв.
with half bit knowledge
олж авсан хагас хугас
particular argument was about,
санахгүй байгаа ч
миний нүд рүү хараад
that as I argued and argued,
"You know, you're a feminist."
гэж хэлсэн нь тодхон санагддаг.
to say something like,
дууны өнгө байсан.
what this word "feminist" meant,
мэдэхгүй байсан ч
to know that I did not know.
and I continued to argue.
маргаанаа цааш үргэлжлүүлсэн юм.
I planned to do when I got home
"feminist" in the dictionary.
толь бичгээс хайж байсан.
who among other things beats his wife
түүний золгүй төгсгөлийн тухай
the novel in Nigeria,
сурталчилж байх үеэр
хүсч байна гэж хэлсэн.
to give unsolicited advice.
зөвлөгөө өгөхдөө тун сурамгай шүү дээ.
that my novel was feminist
ярьж байна гэж тэр сэтгүүлч надад хэлсэн.
sadly as he spoke --
феминист гэж дууд,
call myself a feminist
are women who are unhappy
нөхөр олж чадахгүйдээ гонсойж яваа
гэж хэлдэг юм даа.
"a happy feminist."
гэж нэрлэхээр шийдэв.
нигери эмэгтэй над дээр ирээд
гэж нэрлэж байгаа нь
by "Western books."
толгойгоо мэдүүлснийх" гэлээ.
were decidedly unfeminist.
номнууд маань яав ч феминист байгаагүй.
Mills & Boon romance published
Англид хэвлэгдсэн
зохиолыг уншсан байх.
struggled to finish them.
"a happy African feminist."
феминист" гэж нэрлэхээр шийдэв.
feminist who does not hate men
уруулын будагт дуртай,
өндөр өсгийт өмсдөг
for herself but not for men.
was tongue-in-cheek,
with baggage, negative baggage.
олон утга агуулдаг, ихэнхдээ сөрөг утга.
хөхний даруулгыг үздэггүй,
that sort of thing.
that she would give the class a test
бид нараас шалгалт аваад
would be the class monitor.
ангийн дарга болгоно гэв.
бичиж авна аа гэсэн үг.
the names of noisemakers --
a cane to hold in your hand
and patrol the class for noisemakers.
өнөө шуугиан гаргагчдыг дэгэнд нь оруулна.
actually allowed to use the cane.
жинхэнээсээ ашиглах эрхгүй байсан.
for the nine-year-old me.
их сонирхолтой санагдаж байв.
to be the class monitor.
that the monitor had to be a boy.
байх ёстой гэж намайг гайхшруулж орхив.
to make that clear earlier
зүйл байж л дээ.
score on the test,
эрэгтэй хүүхэд авсан бөгөөд
interesting about this
in patrolling the class with the cane,
ямар ч сонирхолгүй нэгэн байлаа.
байсан гэж санана.
is just as obvious to everyone else.
гэж буруу тооцоолох гээд байдаг.
and he would tell me,
being different or harder for women.
гээд байдгийг чинь би ойлгохгүй юм.
харин одоо биш" гэнэ.
could not see what seems so self-evident.
олж харахгүй байгааг би ойлгодоггүй байв.
Louis and I went out with friends.
найзуудтайгаа уулзсан юм.
who are not familiar with Lagos,
хүмүүст гэж хэлэхэд
who hang around outside establishments
сүр дуулиантай "тусалдаг"
Лагосын тогтсон соёл бий.
"help" you park your car.
with the particular theatrics
a parking spot that evening.
I decided to leave him a tip.
түүний гарыг цайлгахаар шийдэв.
гараа цүнхэндээ хийгээд,
that I had earned from doing my work,
тэр залууд өгөв.
very grateful and very happy,
аз жаргалтай болсон тэр эр
I didn't give him the money."
Би мөнгө өгөөгүй шүү дээ" гэсэн юм.
dawn on Louis' face.
царайнаас нь илэрхий байсан.
we have different sexual organs,
өөр бэлэг эрхтэнтэй,
эрчүүд чадахгүй.
бие махбодын хувьд эмэгтэйчүүдээс хүчтэй.
in general physically stronger than women.
than men in the world,
эрчүүдийнхээс арай илүү.
population is female.
and prestige are occupied by men.
албан тушаалд эрчүүд байдаг.
the fewer women there are."
of the Lilly Ledbetter law,
Лилли Ледбэтэрийн хууль их яригдсан.
alliterative name of that law,
энэ хуулийг тунгаан бодвол
being equally qualified,
эрэгтэй, эмэгтэй хоёр байхад
because he's a man.
илүү цалинтай байгаа асуудал юм.
дэлхийг удирддаг ба үүнийг
биеийн хүч чадал гэдэг
the most important attribute for survival.
чухал хүчин зүйл байсан.
was more likely to lead,
хандлага давамгайлдаг байсан ба
are physically stronger.
in a vastly different world.
амьдарч байна.
is not the physically stronger person;
the more intelligent person,
хэн илүү оюуны өндөр чадамжтай,
манлайлж чадах ба
for those attributes.
to be intelligent,
бүтээлч, шинийг санаачлах
эмэгтэйчүүдийнхтэй яг адил.
of gender had not evolved.
огт өөрчлөгдөөгүй л байна.
of one of the best Nigerian hotels.
Нигерийн нэг том зочид буудалд орсон юм.
but I thought I probably shouldn't.
өгөөгүй нь дээр гэж бодов.
and asked me annoying questions,
зогсоож ядаргаатай асуултууд асууж эхлэв.
into a hotel alone is a sex worker.
биеэ үнэлэгч байхаас гарцаагүй гэж боддог.
focus on the ostensible supply
бодит эрэлтийн оронд
илүү анхаараад байдаг юм бэ?
into many "reputable" bars and clubs.
цэнгээний газар луу орж чаддаггүй.
if you're a woman alone,
яваа эмэгтэйг оруулдаггүй.
нэг өөр хэрэг.
a Nigerian restaurant with a man,
орох бүрт маань
намайг үл тоодог.
felt like, "Yes! I thought that!"
"Би бас тэгэж бодсон!" гэсэн байх.
илүү чухал
are more important than women.
don't intend any harm.
тэгдэггүйг би мэднэ л дээ.
and quite another to feel it emotionally.
сэтгэл хөдлөлөөрөө мэдрэх гэдэг хоёр өөр.
I feel invisible.
үл үзэгдэгч шиг мэдрэмж төрдөг.
that I am just as human as the man,
хүн шүү дээ гэж хэлмээр санагддаг.
that sting the most.
хатгаж өвтгөдөг биш гэж үү.
to be young and female in Lagos,
нэг нийтлэл бичсэн.
is a grave injustice.
эмгэнэлтэй шударга бус явдал.
of bringing about positive change;
авч ирдгийг бид түүхээс мэднэ.
I'm also hopeful.
in the ability of human beings
сайн сайхны төлөө
themselves for the better.
гэдэгт би итгэдэг.
and because it is where my heart is.
бас миний зүрх сэтгэл уяатай байдаг газар.
and plan for a different world,
хүмүүс бүгд өөртөө үнэнч байж чадах
who are truer to themselves.
уриалмаар байна.
халгаатай байдлаар өсгөдөг.
on how we raise them;
хавчиж боодог.
in a very narrow way,
явцуу утгаар тодорхойлдог.
хатуу, жижиг гяндан болон хувирч
хөвгүүдийг хорьчихдог.
of weakness, of vulnerability.
айдаг болгож өсгөдөг.
баг зүүж амьдрахыг зааж сургадаг.
in Nigerian speak, "hard man!"
"хүчирхэг эр" байх ёстой.
both of them teenagers,
өсвөр насныхан,
of pocket money, would go out
халаасны мөнгө байгаа ч
would be expected always to pay,
тооцоо хийх ёстой болдог.
батлахын тулд шүү дээ.
хулгайлчих гээд байдаг юм бол гэж гайхдаг.
to steal money from their parents.
мөнгөтэй холбохгүй өссөн бол,
was not "the boy has to pay"
хандлагатай байсан бол яах байсан бэ?
of that historical advantage,
холбоотойгоор мэдээж
raising children differently,
хүүхдүүдээ өөрөөр өсгөж эхэлбэл
of having to prove this masculinity.
дарамт, шахалтад өртдөггүй болно.
хамгийн хөнөөлтэй зүйл бол
that they have to be hard,
мэт мэдрэмж төрүүлж,
with very fragile egos.
эготой болгож орхидогт байгаа юм.
the man feels compelled to be,
илүү их дарамт шахалт мэдэрч,
сул дорой болчихдог.
disservice to girls
бүр илүү их гай зовлон учруулдаг.
to cater to the fragile egos of men.
тэжээдэг нэгэн болгож өсгөдөг.
to make themselves smaller,
жижгэрүүлэхийг заадаг.
гэхдээ хэт их биш."
but not too successful,
гэхдээ хэт өндөр амжилтад биш.
in your relationship with a man,
нэр хүндийг унагах болно.
the premise itself?
бодоод үзвэл ямар вэ?
be a threat to a man?
эрчүүдийн эсрэг заналхийлэл байна гэж?
to simply dispose of that word,
авч хаявал ямар вэ,
I dislike more than "emasculation."
миний хамгийн дургүй үг байх.
would be intimidated by me.
санаа зовдог уу" гэж асуусан.
to me to be worried
ямар ч үндэслэл байгаагүй.
be intimidated by me
I would have no interest in.
огт сонирхохгүй эр хүн гэсэн үг.
I'm expected to aspire to marriage;
гэрлэлт рүү тэмүүлж байх ёстой,
that marriage is the most important.
тооцоолох ёстой мэт байдаг.
and love and mutual support.
хамтын дэмжлэг байж болно.
to aspire to marriage
чухалчлахыг заагаад,
айж сүрдэх вий гэсэндээ
who decided to sell her house
to intimidate a man who might marry her.
нэг эмэгтэйг би мэднэ.
who, when she goes to conferences,
хуралд явахдаа хуримын бөгж зүүдэг
in the conference to "give her respect."
"хүндлээсэй" гэсэндээ бөгж зүүдэг гэнэ.
who are under so much pressure
ажлынх нь хүмүүс үргэлж
even from work to get married,
аймшигтай сонголт хийхийг нь шаарддаг
to make terrible choices.
гэрлээгүй эмэгтэйг
to see it as a deep, personal failure.
харахыг заадаг.
who is unmarried,
гэрлээгүй эрэгтэйг
to making his pick.
юм байна даа гэж боддог.
just say no to all of this."
зүгээр үгүй гэж хэлж болно шүү дээ."
and more complex.
илүү хэцүү, илүү ярвигтай.
from our socialization.
and relationships illustrates this.
хэрэглэдэг үг хэллэг юм.
is often the language of ownership
харилцан холбоо бус
гэж ойлгохоос биш,
a man shows a woman.
энэ үгийг хэрэглэдэг.
I'm very amused by --
that they should not be doing anyway.
хэрэггүй зүйлс байдаг л даа.
in a kind of fondly exasperated way,
эршүүд байдлаа батлан харуулах
proves how masculine they are,
ямар их хайрлаж хүндлэгддэг гэдгээ
I can't go to the club every night,
цэнгээний газар орж болохгүй гэсэн.
I do it only on weekends."
амралтын өдөр л ордог."
"I did it for peace in my marriage,"
гэрлэлтийнхээ төлөө хийсэн"
about giving up a job,
ажлаа, хүсэл мөрөөдлөө орхиж,
тухай яриа байдаг.
эмэгтэйнх нь хийх ёстой зүйл мэт
each other as competitors --
хувьд өрсөлдөгч гэж харахыг сургавал
which I think can be a good thing,
өрсөлдөгч гэж харахаас
cannot be sexual beings
бэлгийн бодгаль
knowing about our sons' girlfriends.
тухай мэдэхэд асуудалгүй.
Муу ёр гэм!
the perfect man to be their husbands.
төгс залуу дагуулж ирээсэй гэж хүсдэг.
we praise girls for virginity,
ариун онгон байхыг шаарддаг,
this is supposed to work out because ...
ёстойг би огт ойлгодоггүй юм.
is usually a process that involves ...
хэсэг залуу хүчиндсэн хэрэг гарсан.
was gang raped in a university in Nigeria,
мэдэж байгаа байх.
both male and female,
in a room with four boys?"
юу хийж байсан юм бэ?"
the horrible inhumanity of that response,
түр хойш тавиад үзье л дээ.
to think of women as inherently guilty,
байгалиасаа буруутай,
араатан шиг болохоор
to expect so little of men
without any control
өсөж хүмүүжсэн гэсэн үг.
зааж сургадаг.
"Биеэ нууж хаа" гээд л.
as though by being born female
болж төрснөөрөө аль хэдийн
буруутан болсон мэт мэдрүүлдэг.
хүсэл тэмүүлэлтэйг мэдэхгүй
who silence themselves.
хорьдог нэгэн болдог.
who cannot say what they truly think,
нэгэн болж хувирдаг,
we did to girls --
буруу зүйл...
who have turned pretense into an art form.
болтол мэргэшүүлсэн нэгэн болдог.
нэг эмэгтэйг би мэднэ,
"сайн эхнэрийн чанар" гэж боддог ба
that to be "good wife material"
to use that Nigerian word --
нигери үгийг ашиглана:
began to complain that she had changed.
их өөрчлөгдсөн гэж гомдоллосон гэсэн.
таньж мэдэхэд бус
our true individual selves,
төсөөлөөд үз дээ.
of gender expectations.
undeniably different biologically,
үгүйсгэхийн аргагүй ч,
exaggerates the differences
бүр илүү дэвэргэж орхидог.
a self-fulfilling process.
явц болох хувирдаг.
to do the housework than men,
эмэгтэйчүүд голчлон хийдэг,
are born with a cooking gene?
төрдөг болохоор гэж үү?
socialized to see cooking as their role?
үүрэг гэх ойлголтоор хүмүүжсэнээс үү?
women are born with a cooking gene,
төрдөг байх гэж хэлэх гэж байлаа,
of the famous cooks in the world,
цоллодог дэлхийн хамгийн алдартай
as men when she was growing up.
байсан болов уу гэж боддог байсан.
many more opportunities for women
өнөөдөр эмэгтэйчүүдэд
during my grandmother's time
changes in law,
өөрчлөлтүүдтэй холбоотой.
is our attitude, our mindset,
бидний жендерийг ойлгох
and what we value about gender.
анхаарлаа хандуулбал ямар вэ?
we focus on interest instead of gender?
сонирхолд нь анхаарвал ямар вэ?
who have a son and a daughter,
the parents say to the girl,
ээж аав нь охиндоо
for your brother."
particularly like to cook Indomie noodles,
тийм ч дуртай биш ч,
to cook Indomie?
чанахыг заачихсан байсан бол яах байв?
is a very useful skill for boys to have.
тун хэрэгтэй чадвар шүү дээ.
to leave such a crucial thing,
чадварыг заалгүй
and the same job as her husband.
ажил мэргэжилтэй нэг эмэгтэйг би мэднэ.
she does most of the housework,
хамаг гэрийн ажлаа хийдэг.
changed the baby's diaper,
as perfectly normal and natural
тун энгийн, байх ёстой зүйл гэж
care for his child?
нөхцөл байдал ямар байх бол?
many of the lessons of gender
жендерийн тухай мэдлэгээ
in the face of gender expectations.
би заримдаа их эмзэг болчихдог.
a writing class in graduate school,
заах өдрөө би
about the material I would teach
санаа зовоогүй.
what I enjoy teaching.
have to prove my worth.
өөрийн эрхгүй хичээхээ мэдэж байсан.
that if I looked too feminine,
харагдвал бусад хүн намайг
байж мэднэ гэж санаа зовсон.
my shiny lip gloss and my girly skirt,
эмэгтэйлэг богино хувцсаа өмсөхийг
that when it comes to appearance
бид гадаад үзэмжийг ярихдаа
as the standard, as the norm.
for a business meeting,
бэлдэж байхдаа
about looking too masculine
итгэл үнэмшил төрүүлж
гэж санаа зовох шаардлагагүй.
for business meeting,
бэлдэж байхдаа
about looking too feminine
бусдад үл тоогдох вий
she will be taken seriously.
шаардлагатай болдог.
өмсөөгүй байсан ч болоосой гэж боддог.
that ugly suit that day.
from my closet, by the way.
шүүгээнээс гаргаж хаясан.
that I have now to be myself,
хангалттай итгэлтэй байсан бол
even more from my teaching,
бас тав тухтай байж,
заасан зүйлсээс минь
be apologetic for my femaleness
бүсгүй төрх байдалдаа
in all of my femaleness
хүндлэгдэхийг хүсэж байна.
conversation to have.
өрнүүлнэ гэдэг амаргүй.
to encounter almost immediate resistance.
эсэргүүцэлтэй тулгарах тохиолдол гардаг.
are actually thinking,
бодож байгаа байх:
actively think about gender
ухамсартайгаар бодож анзаардаггүй нь
асуудлын нэг хэсэг юм.
ихэнх эрчүүд одоо бол
тулд юу ч хийдэггүй.
into a restaurant with a woman
part of a longer version of this talk.
өрнүүлж ч болно шүү.
a very uncomfortable conversation to have,
өрнүүлэхэд тун тавгүй сэдэв байж болно.
to close the conversation.
олон амархан арга замууд бий.
evolutionary biology and apes,
хувьслын тухай яриаг сөхөж,
bow down to male apes
хэрхэн хүлээн зөвшөөрч
талаар яриад ч юм уу.
and have earthworms for breakfast,
өглөөний цайндаа өт хорхой иддэг,
"Well, poor men also have a hard time."
олон асуудалтай тулгардаг" гэх байх.
what this conversation is about.
өөр зүйлийн тухай ярьж байна.
are different forms of oppression.
төрлийн дарангуйлал шүү дээ.
about systems of oppression
бүтцийн тухай,
сохолж орхидог тухай багагүйг
байхдаа мэдэж авсан.
to a black man about gender
надтай ярьж байхдаа
'my experience as a woman'?
гэж ярьдаг юм бэ?
ярьж болдоггүй юм бэ" гэж асуусан.
өөрөө үргэлж
about his experience as a black man.
хүний хувьд" гэж ярьдаг.
experience the world differently.
өөрөөр даван туулдаг.
we experience the world.
өнгө будгаар зааж өгдөг.
атгадаг шүү дээ" гэх байх.
bottom power is an expression
эмэгтэйчүүд эрчүүдийг
something like a woman
to get favors from men.
хэлж байгаа юм.
from time to time --
өөрт таатай байдлаар эргүүлэх
that somebody else is in a bad mood,
өдөөж чадахгүй байх тохиолдолд
being subordinate to a man is our culture.
эрчүүдэд захирагддаг байх нь
who are fifteen and live in Lagos.
хөөрхөн ихэр дүү байдаг юм.
taken away and killed.
it was our culture to kill twins.
бидний соёл байсан.
preservation and continuity of a people.
үргэлжлүүлэх явдал билээ.
in the story of who we are,
газар шороонд
өгдөг ганц хүүхэд нь би.
is not our culture,
Okoloma Maduewesi.
тухай үе үе боддог юм.
who passed away in that Sosoliso crash
өнгөрсөн бусад бүх хүмүүс
by those of us who loved him.
дурсагдсаар байх болно.
when he called me a feminist.
намайг феминист гэж дуудсан нь зөв байсан.
in the dictionary that day,
феминист гэдэг үгийн утгыг харахад:
who believes in the social, political
хүмүүсийн нийгэм, улс төр, эдийн засгийн
гэсэн байсан.
from the stories I've heard,
манай эмэг эмээ ч бас
she did not want to marry
эрэгтэйнхээ гэрээс зугтааж
the man of her choice.
хуримлаж байсан.
хавчигдаж, тусгаарлагдах бүртээ тэр
of access, of land, that sort of thing.
үзэл бодолдоо баттай зогсдог байсан.
did not know that word "feminist,"
мэддэггүй байсан ч
гэсэн үг огтоос биш.
ингэж өргөмжлөх хэрэгтэй.
ингэж тодорхойлно:
with gender as it is today,
жендерийн асуудал байна,
good-looking, lovely man,
царайлаг, хайр татам залуу,
ABOUT THE SPEAKER
Chimamanda Ngozi Adichie - NovelistInspired by Nigerian history and tragedies all but forgotten by recent generations of westerners, Chimamanda Ngozi Adichie’s novels and stories are jewels in the crown of diasporan literature.
Why you should listen
In Nigeria, Chimamanda Ngozi Adichie's novel Half of a Yellow Sun has helped inspire new, cross-generational communication about the Biafran war. In this and in her other works, she seeks to instill dignity into the finest details of each character, whether poor, middle class or rich, exposing along the way the deep scars of colonialism in the African landscape.
Adichie's newest book, The Thing Around Your Neck, is a brilliant collection of stories about Nigerians struggling to cope with a corrupted context in their home country, and about the Nigerian immigrant experience.
Adichie builds on the literary tradition of Igbo literary giant Chinua Achebe—and when she found out that Achebe liked Half of a Yellow Sun, she says she cried for a whole day. What he said about her rings true: “We do not usually associate wisdom with beginners, but here is a new writer endowed with the gift of ancient storytellers.”
(Photo: Wani Olatunde)
Chimamanda Ngozi Adichie | Speaker | TED.com