TED2017
Robert Sapolsky: The biology of our best and worst selves
რობერტ საპოლსკი: ჩვენი ყველაზე უკეთესი და უარესი პიროვნების ბიოლოგია
Filmed:
Readability: 4.6
1,818,106 views
როგორ შეიძლება ადამიანები ასეთი ლმობიერნი და ალტრუისტები... და ამავე დროს ასეთი სასტიკნი და მოძალადეები იყვნენ? იმის გასაგებად, თუ რატომ ვაკეთებთ იმას, რასაც ვაკეთებეთ, ნეირომეცნიერი რობერტ საპოლსკი, უკიდურეს გარემოებებს აკვირდება, შეისწავლის რა, მოქმედებათა დროის მონაკვეთებს წამებითა და მილიონებით წლებით ადრე. ამ გასაოცარ საუბარში, ის გვიზიარებს ჩვენი ყველაზე უკეთესი და უარესი ქცევებს გამომწვევი ბიოლოგიის უახლეს კვლევას.
Robert Sapolsky - Neuroscientist, primatologist, writer
Robert Sapolsky is one of the leading neuroscientists in the world, studying stress in primates (including humans). Full bio
Robert Sapolsky is one of the leading neuroscientists in the world, studying stress in primates (including humans). Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Chris Anderson: So Robert
spent the last few years
spent the last few years
0
760
2696
კრის ანდერსონი: რობერტმა ბოლო
რამდენიმე წელი,
რამდენიმე წელი,
00:15
think about how weird human behavior is,
1
3480
2336
იმაზე ფიქრში გაატარა, თუ
რამდენად უცნაურია ჩვენი ქცევა
რამდენად უცნაურია ჩვენი ქცევა
00:17
and how inadequate most
of our language trying to explain it is.
of our language trying to explain it is.
2
5840
4216
და რამდენად არასრულფასოვანია
ჩვენი მიდგომები მათ ასახსნელად.
ჩვენი მიდგომები მათ ასახსნელად.
00:22
And it's very exciting to hear him
explain some of the thinking behind it
explain some of the thinking behind it
3
10080
4376
ძალიან საინტერესოა
ამასთან დაკავშირებით მისი აზრების
ამასთან დაკავშირებით მისი აზრების
00:26
in public for the first time.
4
14480
1656
პირველი საჯარო მოსმენა.
00:28
Over to you now, Robert Sapolsky.
5
16160
2096
თქვენ წინაშეა, რობერტ საპოლსკი.
00:30
(Applause)
6
18280
2960
(აპლოდისმენტი)
00:35
Robert Sapolsky: Thank you.
7
23040
1616
რობერტ საპოლსკი: მადლობა.
00:36
The fantasy always runs
something like this.
something like this.
8
24680
2480
წარმოსახვა ყოველთვის
შემდგანაირად მიმდინარეობს
შემდგანაირად მიმდინარეობს
00:39
I've overpowered his elite guard,
9
27960
2176
მე ვაჯობე მის რჩეულ დაცვას,
00:42
burst into his secret bunker
10
30160
1935
შევვარდი მის საიდუმლო ბუნკერში
00:44
with my machine gun ready.
11
32119
1817
ტყვიამფრქვევი გამზადებული მაქვს.
00:45
He lunges for his Luger.
12
33960
1896
ის თავისი ლუგერისკენ იწევა,
00:47
I knock it out of his hand.
13
35880
1816
რომელსაც ხელიდან ვაგდებინებ.
00:49
He lunges for his cyanide pill.
14
37720
2336
ის ციანიდის ტაბლეტის აღებას ლამობს,
00:52
I knock that out of his hand.
15
40080
1736
რომელსაც ხელიდან ვაგდებინებ.
00:53
He snarls,
16
41840
1296
ის იღრინება,
00:55
comes at me with otherworldly strength.
17
43160
2216
ის წარმოუდგენელი ძალით მეცემა.
00:57
We grapple, we fight,
18
45400
1696
ჩვენ შევებით, ჩვენ ვჩხუბობთ,
00:59
I manage to pin him down
19
47120
1896
მისი შებოჭვა მოვახერხე
01:01
and put on handcuffs.
20
49040
1560
და ხელბორკილები დავადე.
01:03
"Adolf Hitler," I say,
21
51480
2016
"ადოლფ ჰიტლერ," ვუთხარი მე,
01:05
"I arrest you for crimes
against humanity."
against humanity."
22
53520
2840
"მე გაპატიმრებ კაცობრიობის
წინაშე ჩადენილი დანაშაულისათვის."
წინაშე ჩადენილი დანაშაულისათვის."
01:10
Here's where the Medal of Honor
version of the fantasy ends
version of the fantasy ends
23
58000
2976
ეს წარმოსახვის, ღირსების ორდენისეული
ვერსიის დასასრულია
ვერსიის დასასრულია
01:13
and the imagery darkens.
24
61000
1856
და გამოსახულება ბნელდება.
01:14
What would I do if I had Hitler?
25
62880
1719
რას ვიზამდი ჰიტლერი რომ დამეჭირა?
01:17
It's not hard to imagine
once I allow myself.
once I allow myself.
26
65160
2760
წარმოდგენა რთული არ არის,
თუ საკუთარ თავს უფლებას მივცემ.
თუ საკუთარ თავს უფლებას მივცემ.
01:20
Sever his spine at the neck.
27
68720
2136
მის ზურგს კისერთან გავჭრიდი.
01:22
Take out his eyes with a blunt instrument.
28
70880
2376
თვალებს ბლაგვი საგნით ამოვგლეჯდი.
01:25
Puncture his eardrums. Cut out his tongue.
29
73280
2776
დაფის აპკებს გავუხვრეტდი. ენას ამოვაცლიდი.
01:28
Leave him alive on a respirator,
30
76080
2136
სასუნთქ აპარატსა
01:30
tube-fed, not able to speak
or move or see or hear, just to feel,
or move or see or hear, just to feel,
31
78240
5296
და საკვებ მილზე მიერთებულს დავტოვებდი,
რომ ვერ ხედავდეს, არ ესმოდეს
რომ ვერ ხედავდეს, არ ესმოდეს
01:35
and then inject him
with something cancerous
with something cancerous
32
83560
3256
და არ შეეძლოს საუბარი, მხოლოდ გრძნობდეს
და რამე სიმსივნურს შევუყვანდი,
და რამე სიმსივნურს შევუყვანდი,
01:38
that's going to fester and pustulate
33
86840
2256
რომელიც დაჩირქებას დაიწყებს
01:41
until every cell in his body
is screaming in agony,
is screaming in agony,
34
89120
3936
სანამ მისი სხეულის თითოეული უჯრედი
აგონიისგან არ იყვირებს,
აგონიისგან არ იყვირებს,
01:45
until every second
feels like an eternity in hell.
feels like an eternity in hell.
35
93080
3240
სანამ ყოველი წამი
მარადიულ ჯოჯოხეთად არ გადაიქცევა.
მარადიულ ჯოჯოხეთად არ გადაიქცევა.
01:49
That's what I would do to Hitler.
36
97680
1840
აი, ამას ვუზამდი ჰიტლერს.
01:53
I've had this fantasy since I was a kid,
37
101920
2016
ეს ფანტაზია ბავშვობიდან მაქვს,
01:55
still do sometimes,
38
103960
1496
ზოგჯერ ახლაც
01:57
and when I do, my heart speeds up --
39
105480
2656
და როცა ამას წარმოვიდგენ, გული მიჩქარდება.
02:00
all these plans for the most evil,
wicked soul in history.
wicked soul in history.
40
108160
4880
ეს გეგმები ისტორიაში ყველაზე ბოროტი,
ავი სულისთვისაა.
ავი სულისთვისაა.
02:05
But there's a problem,
41
113840
1256
მაგრამ ერთი პრობლემაა,
02:07
which is I don't actually believe
in souls or evil,
in souls or evil,
42
115120
2896
სინამდვილეში სულისა
და ბოროტების არ მწამს,
და ბოროტების არ მწამს,
02:10
and I think wicked belongs in a musical.
43
118040
2536
ვფიქრობ ავი,
მიუზიკლს უფრო მიეკუთვნება.
მიუზიკლს უფრო მიეკუთვნება.
02:12
But there's some people
I would like to see killed,
I would like to see killed,
44
120600
2416
მაგრამ არსებობს ხალხი,
რომლის სიკვდილსაც ვისურვებდი.
რომლის სიკვდილსაც ვისურვებდი.
02:15
but I'm against the death penalty.
45
123040
1816
თუმცა სიკვდილით დასჯის წინააღდეგი ვარ.
02:16
But I like schlocky violent movies,
46
124880
2096
მაგრამ უაზროდ
ძალადობრივი ფილმები მიყვარს.
ძალადობრივი ფილმები მიყვარს.
02:19
but I'm for strict gun control.
47
127000
1776
თუმცა იარაღის მკაცრ კონტროლს ვემხრობი
02:20
But then there was a time
I was at a laser tag place,
I was at a laser tag place,
48
128800
3056
მიუხედავად ამისა, იყო დრო როცა
ლაზერით ვთამაშობდი,
ლაზერით ვთამაშობდი,
02:23
and I had such a good time
hiding in a corner shooting at people.
hiding in a corner shooting at people.
49
131880
3880
და კუთხეში დამალვითა და სხვებზე
სროლით კარგ დროს ვატარებდი.
სროლით კარგ დროს ვატარებდი.
02:28
In other words, I'm your basic
confused human when it comes to violence.
confused human when it comes to violence.
50
136360
4800
ანუ ძალადობას რაც შეეხება,
რიგითი დაბნეული ადამიანი ვარ.
რიგითი დაბნეული ადამიანი ვარ.
02:33
Now, as a species, we obviously
have problems with violence.
have problems with violence.
51
141760
3336
მაშ, როგორც სახეობას, ძალადობასთან
პრობლემები აშკარად გვაქვს.
პრობლემები აშკარად გვაქვს.
02:37
We use shower heads to deliver poison gas,
52
145120
3056
ჩვენ საშხაპეს საწამლავი აირის
გასავრცელებლად ვიყენებთ,
გასავრცელებლად ვიყენებთ,
02:40
letters with anthrax,
airplanes as weapons,
airplanes as weapons,
53
148200
3096
წერილს ჯილეხის ბაცილების გასავრცელებლად,
თვითმფრინავებს იარაღებად,
თვითმფრინავებს იარაღებად,
02:43
mass rape as a military strategy.
54
151320
1856
მასობრივ გაუპატიურებას კი,
სამხედრო სტრატეგიად.
სამხედრო სტრატეგიად.
02:45
We're a miserably violent species.
55
153200
2280
ჩვენ საშინლად მოძალადე სახეობა ვართ.
02:47
But there's a complication,
56
155920
1496
პრობლემა ის არის,
02:49
which is we don't hate violence,
57
157440
2376
რომ ჩვენ ძალადობა არ გვძულს.
02:51
we hate the wrong kind.
58
159840
1856
ჩვენ არასწორი ძალადობა გვძულს.
02:53
And when it's the right kind,
59
161720
1456
და როცა ძალადობა სწორია,
02:55
we cheer it on, we hand out medals,
60
163200
2496
ჩვენ მას ვახალისებთ, ვაჯილდოვებთ,
02:57
we vote for, we mate with
our champions of it.
our champions of it.
61
165720
3136
ხმას ვაძლევთ და ვმეგობრობთ
ასეთი ძალადობის მოტრფიალეებთან.
ასეთი ძალადობის მოტრფიალეებთან.
03:00
When it's the right kind of violence,
62
168880
1816
როცა სწორი სახის ძალადობას ვაწყდებით,
03:02
we love it.
63
170720
1200
ჩვენ ის გვიყვარს.
03:04
And there's another complication,
64
172520
1656
აქ მეორე სირთულეცაა,
03:06
which is, in addition to us
being this miserably violent species,
being this miserably violent species,
65
174200
4056
იმასთან ერთად,
რომ საშინლად მოძალადე სახეობა ვართ,
რომ საშინლად მოძალადე სახეობა ვართ,
03:10
we're also this extraordinarily
altruistic, compassionate one.
altruistic, compassionate one.
66
178280
3800
ჩვენ ასევე უჩველოდ ალტრუისტებიც
და ლმობიერნიც ვართ.
და ლმობიერნიც ვართ.
03:15
So how do you make sense
of the biology of our best behaviors,
of the biology of our best behaviors,
67
183520
3296
მაშ, როგორ გავიგოთ ჩვენი ყველაზე უკეთესი,
03:18
our worst ones and all of those
ambiguously in between?
ambiguously in between?
68
186840
4016
ყველაზე უარესი და ყველა
მათ შორის მდგომი ქცევების ბიოლოგია?
მათ შორის მდგომი ქცევების ბიოლოგია?
03:22
Now, for starters,
69
190880
1256
დამწყებთათვის,
03:24
what's totally boring is understanding
the motoric aspects of the behavior.
the motoric aspects of the behavior.
70
192160
4296
ყველაზე მოსაწყენი
ქცევების მოძრაობითი ასპექტების გაგებაა.
ქცევების მოძრაობითი ასპექტების გაგებაა.
03:28
Your brain tells your spine,
tells your muscles
tells your muscles
71
196480
3176
თქვენი ტვინი ეუბნება
თქვენს ზურგს და კუნთებს,
თქვენს ზურგს და კუნთებს,
03:31
to do something or other,
72
199680
1256
რომ ესა თუ ის გააკეთოს
03:32
and hooray, you've behaved.
73
200960
1936
და ვაშა, თქვენ მოიქეცით.
03:34
What's hard is understanding
the meaning of the behavior,
the meaning of the behavior,
74
202920
3656
რთული კი ქცევის მნიშვნელობის გაგებაა,
03:38
because in some settings,
pulling a trigger is an appalling act;
pulling a trigger is an appalling act;
75
206600
3816
რადგანაც ზოგ შემთხვევაში სასხლეტზე თითის
გამოკვრა საზარელი ქმედებაა;
გამოკვრა საზარელი ქმედებაა;
03:42
in others, it's heroically
self-sacrificial.
self-sacrificial.
76
210440
2976
სხვა შემთხვევაში კი, გმირული თავგანწირვა.
03:45
In some settings, putting your hand
one someone else's
one someone else's
77
213440
2936
ზოგჯერ თქვენი ხელის სხვისაზე დადება,
03:48
is deeply compassionate.
78
216400
1456
ღრმა თანაგრძნობას გამოხატავს.
03:49
In others, it's a deep betrayal.
79
217880
1896
ზოგჯერ კი, ძლიერ ღალატს.
03:51
The challenge is to understand
80
219800
1536
გამოწვევა კი, ჩვენი ქცევების
03:53
the biology of the context
of our behaviors,
of our behaviors,
81
221360
3256
კონტექსტის ბიოლოგიის გაგებაა
03:56
and that's real tough.
82
224640
1600
და ეს ძალიან რთულია.
03:59
One thing that's clear, though,
is you're not going to get anywhere
is you're not going to get anywhere
83
227040
3176
ცალსახაა, რომ ვერაფერს გაიგებთ,
04:02
if you think there's going to be
the brain region or the hormone
the brain region or the hormone
84
230240
4416
თუ იფიქრებთ, რომ არსებობს
ტვინის უბანი, ან ჰორმონი,
ტვინის უბანი, ან ჰორმონი,
04:06
or the gene or the childhood experience
85
234680
2736
ან გენი, ან ბავშვობის დროინდელი
გამოცდილება,
გამოცდილება,
04:09
or the evolutionary mechanism
that explains everything.
that explains everything.
86
237440
3080
ან ევოლუციური მექანიზმი,
რომელიც ყველაფერს ხსნის.
რომელიც ყველაფერს ხსნის.
04:13
Instead, every bit of behavior
has multiple levels of causality.
has multiple levels of causality.
87
241040
5120
სინამდვილეში, ქცევის თითოეულ ნაწილს
გამომწვევი მიზეზების რამდენიმე დონე აქვს.
გამომწვევი მიზეზების რამდენიმე დონე აქვს.
04:18
Let's look at an example.
88
246800
1400
განვიხილოთ ერთი მაგალითი.
04:20
You have a gun.
89
248840
1200
გაქვთ იარაღი.
04:22
There's a crisis going on:
90
250720
1576
გარეთ კრიზისია:
04:24
rioting, violence, people running around.
91
252320
2576
ამბოხება, ძალადობა, გარშემო ხალხი დარბის.
04:26
A stranger is running at you
in an agitated state --
in an agitated state --
92
254920
3176
აღელვებულ უცნობი თქვენკენ მორბის,
04:30
you can't quite tell if the expression
is frightened, threatening, angry --
is frightened, threatening, angry --
93
258120
5096
ზუსტად ვერ ხვდებით გამოხედვა როგორია:
შეშინებული, მუქარის შემცველი, გაბრაზებული?
შეშინებული, მუქარის შემცველი, გაბრაზებული?
04:35
holding something
that kind of looks like a handgun.
that kind of looks like a handgun.
94
263240
3216
მას რაღაც უჭირავს, რაც იარაღს ჰგავს.
04:38
You're not sure.
95
266480
1216
დარწმუნებული არ ხართ.
04:39
The stranger comes running at you
96
267720
1896
უცნობი თქვენკენ სირბილით მოიწევს
04:41
and you pull the trigger.
97
269640
1736
თქვენ სასხელტს თითი გამოჰკარით.
04:43
And it turns out
that thing in this person's hand
that thing in this person's hand
98
271400
2936
და აღმოჩნდა, რომ ეს ნივთი ადამიანის ხელში
04:46
was a cell phone.
99
274360
1200
მობილური ტელეფონი იყო.
04:48
So we asked this biological question:
100
276200
2216
მაშ, დავსვათ შემდეგი ბიოლოგიური კითხვა:
04:50
what was going on
that caused this behavior?
that caused this behavior?
101
278440
3176
რა ხდებოდა, რამაც ეს ქცევა გამოიწვია?
04:53
What caused this behavior?
102
281640
1896
რამ გამოიწვია ეს ქცევა?
04:55
And this is a multitude of questions.
103
283560
2296
და ეს უამრავ კითხვას მოიცავს.
04:57
We start.
104
285880
1216
ვიწყებთ.
04:59
What was going on in your brain
one second before you pulled that trigger?
one second before you pulled that trigger?
105
287120
4416
რა ხდებოდა თქვენ ტვინში ერთი წამით ადრე,
ვიდრე სასხლეტს თითს გამოჰკრავდით?
ვიდრე სასხლეტს თითს გამოჰკრავდით?
05:03
And this brings us into the realm
of a brain region called the amygdala.
of a brain region called the amygdala.
106
291560
3696
და ამას გადავყავართ ტვინის ერთ–ერთი უბნის,
ამიგდალას არეში.
ამიგდალას არეში.
05:07
The amygdala, which is
central to violence, central to fear,
central to violence, central to fear,
107
295280
3936
ამიგდალა, რომელიც ძალადობასა
და შიშზეა პასუხისმგებელი,
და შიშზეა პასუხისმგებელი,
05:11
initiates volleys of cascades
108
299240
2696
იწვევს რეაქციათა ჯაჭვს,
05:13
that produce pulling of a trigger.
109
301960
2256
რომლის შედეგიც სასხლეტზე თითის გამოკვრაა.
05:16
What was the level of activity
in your amygdala one second before?
in your amygdala one second before?
110
304240
3680
როგორი იყო თქვენი ამიგდალას აქტივობის
დონე ერთი წამით ადრე?
დონე ერთი წამით ადრე?
05:20
But to understand that,
we have to step back a little bit.
we have to step back a little bit.
111
308880
3376
მაგრამ ამის გასაგებად ჩვენ გვჭირდება,
რომ ცოტათი უკან დავბრუნდეთ.
რომ ცოტათი უკან დავბრუნდეთ.
05:24
What was going on in the environment
seconds to minutes before
seconds to minutes before
112
312280
3576
რა ხდება გარემოში წამებითა
და წუთებით ადრე,
და წუთებით ადრე,
05:27
that impacted the amygdala?
113
315880
1736
რამაც ზეგავლენა მოახდინა ამიგდალაზე?
05:29
Now, obviously, the sights,
the sounds of the rioting,
the sounds of the rioting,
114
317640
3096
აშკარაა, დანახულმა და აჯანყების ხმამ,
05:32
that was pertinent.
115
320760
1216
გავლენა მოახდინა.
05:34
But in addition,
116
322000
1216
მაგრამ ამასთან ერთად,
05:35
you're more likely to mistake
a cell phone for a handgun
a cell phone for a handgun
117
323240
3456
თქვენ უფრო მეტად შეგეშლებოდათ
მობილური ტელეფონი იარაღში,
მობილური ტელეფონი იარაღში,
05:38
if that stranger was male
118
326720
2256
თუ უცნობი მამაკაცი იქნებოდა
05:41
and large and of a different race.
119
329000
2600
დიდი და განსხვავებული
რასის წარმომადგენელი.
რასის წარმომადგენელი.
05:44
Furthermore, if you're in pain,
120
332360
2136
გარდა ამისა, თუ რაიმე გტკივათ,
05:46
if you're hungry, if you're exhausted,
121
334520
2176
თუ გშიათ, თუ დაღლილი ხართ,
05:48
your frontal cortex
is not going to work as well,
is not going to work as well,
122
336720
2536
თქვენი ტვინის ქერქის შუბლის წილი
კარგად ვერ იმუშავებს,
კარგად ვერ იმუშავებს,
05:51
part of the brain whose job it is
to get to the amygdala in time
to get to the amygdala in time
123
339280
3656
ტვინის ნაწილი, რომლის საქმეც
ამიგდალას დროული ჩართვაა
ამიგდალას დროული ჩართვაა
05:54
saying, "Are you really sure
that's a gun there?"
that's a gun there?"
124
342960
3280
კითხვით: "დარწმუნებული ხარ,
რომ ეს იარაღია?"
რომ ეს იარაღია?"
05:58
But we need to step further back.
125
346800
2136
მაგრამ კიდევ უფრო უკან უნდა დავბრუნდეთ.
06:00
Now we have to look
at hours to days before,
at hours to days before,
126
348960
3176
ჩვენ უნდა ვნახოთ წინა საათები და დღეები
06:04
and with this, we have entered
the realm of hormones.
the realm of hormones.
127
352160
2976
და ამით ჩვენ შევაბიჯებთ
ჰორმონების სამყაროში.
ჰორმონების სამყაროში.
06:07
For example, testosterone,
128
355160
2136
მაგალითად, ტესტოსტერონი,
06:09
where regardless of your sex,
129
357320
1736
თქვენი სქესის მიუხედავად,
06:11
if you have elevated
testosterone levels in your blood,
testosterone levels in your blood,
130
359080
2856
თუ სისხლში თქვენმა
ტესტოსტერონის დონემ აიწია,
ტესტოსტერონის დონემ აიწია,
06:13
you're more likely to think
a face with a neutral expression
a face with a neutral expression
131
361960
3376
უფრო სავარაიდოა იფიქროთ,
რომ ნეიტრალური სახის გამომეტყველება
რომ ნეიტრალური სახის გამომეტყველება
06:17
is instead looking threatening.
132
365360
2056
მუქარის შემცველია.
06:19
Elevated testosterone levels,
elevated levels of stress hormones,
elevated levels of stress hormones,
133
367440
3856
ტესტოსტერონის აწეულმა დონემ,
ასწია სტრესის ჰორმონებიც
ასწია სტრესის ჰორმონებიც
06:23
and your amygdala
is going to be more active
is going to be more active
134
371320
2296
და თქვენი ამიგდალა უფრო აქტიური იქნება
06:25
and your frontal cortex
will be more sluggish.
will be more sluggish.
135
373640
2480
და ქერქის შუბლის წილიც უფრო ნელი.
06:29
Pushing back further,
weeks to months before,
weeks to months before,
136
377200
2856
კიდევ უფრო უკან გადავინაცვლოთ,
კვირებითა და თვეებით ადრე,
კვირებითა და თვეებით ადრე,
06:32
where's the relevance there?
137
380080
1456
რა შუაშია ეს ყოველივე?
06:33
This is the realm of neural plasticity,
138
381560
2536
ეს ნეიროპლასტიურობის სფეროა,
06:36
the fact that your brain
can change in response to experience,
can change in response to experience,
139
384120
3936
თქვენს ტვინს გამოცდილების
საპასუხოდ შეცვლა შეუძლია
საპასუხოდ შეცვლა შეუძლია
06:40
and if your previous months
have been filled with stress and trauma,
have been filled with stress and trauma,
140
388080
4176
და თუ თქვენი წინა თვეები სავსე იყო
სტრესითა და ტრავმებით,
სტრესითა და ტრავმებით,
06:44
your amygdala will have enlarged.
141
392280
1856
თქვენი ამიგდალა უფრო გადიდებულია.
06:46
The neurons will have become
more excitable,
more excitable,
142
394160
2216
ნეირონები უფრო ადვილად აგზნებადი,
06:48
your frontal cortex would have atrophied,
143
396400
2336
ქერქის შუბლის წილი კი, ატროფირებული.
06:50
all relevant to what happens
in that one second.
in that one second.
144
398760
2800
ეს ყველაფერი კავშირშია იმასთან,
რაც ხდება იმ ერთ წამში.
რაც ხდება იმ ერთ წამში.
06:54
But we push back even more, back years,
145
402320
2656
მაგრამ უფრო შორს შეგვიძლია
წავიდეთ, წლებით წინ.
წავიდეთ, წლებით წინ.
06:57
back, for example, to your adolescence.
146
405000
2496
მაგალითად, თქვენ მოზარდობაში.
06:59
Now, the central fact
of the adolescent brain
of the adolescent brain
147
407520
2496
მოზარდის ტვინში მთავარი ის არის,
07:02
is all of it is going full blast
148
410040
2736
რომ ტვინი მთლიანად ყალიბდება,
07:04
except the frontal cortex,
149
412800
1696
ქერქის შუბლის წილის გარდა,
07:06
which is still half-baked.
150
414520
1736
რომელიც ისევ ნახევრად გამომცხვარია.
07:08
It doesn't fully mature
until you're around 25.
until you're around 25.
151
416280
3176
ის სადღაც 25 წლამდე სრულად არ მწიფდება.
07:11
And thus, adolescence and early adulthood
152
419480
3216
ასე რომ, მოზარდობა და ადრეული ახალგაზრდობა
07:14
are the years where environment
and experience sculpt your frontal cortex
and experience sculpt your frontal cortex
153
422720
5136
არის დრო, როცა გარემო და გამოცდილება
თქვენი ქერქის შუბლის წილს იმად აყალიბებს,
თქვენი ქერქის შუბლის წილს იმად აყალიბებს,
07:19
into the version you're going to have
as an adult in that critical moment.
as an adult in that critical moment.
154
427880
3800
რაც ზრდასრულობაში,
მოცემულ კრიტიკულ მომენტში უნდა გქონდეთ.
მოცემულ კრიტიკულ მომენტში უნდა გქონდეთ.
07:24
But pushing back even further,
155
432800
1776
თუმცა, თუ უფრო უკან დავბრუნდებით,
07:26
even further back
to childhood and fetal life
to childhood and fetal life
156
434600
3456
ბავშვობასა და ჩანასახოვან სიცოცხლეში,
07:30
and all the different versions
that that could come in.
that that could come in.
157
438080
2816
ყველაფერი უამრავნაირად
შეიძლება ჩამოყალიბებულიყო.
შეიძლება ჩამოყალიბებულიყო.
07:32
Now, obviously, that's the time
that your brain is being constructed,
that your brain is being constructed,
158
440920
3256
მაშ, აშკარაა, ეს ის დროა,
როცა თქვენი ტვინი ყალიბდება
როცა თქვენი ტვინი ყალიბდება
07:36
and that's important,
159
444200
1216
და ეს მნიშვნელოვანია,
07:37
but in addition,
experience during those times
experience during those times
160
445440
3296
მაგრამ უფრო მეტიც,
ამ დროს მიღებული გამოცდილება
ამ დროს მიღებული გამოცდილება
07:40
produce what are called
epigenetic changes,
epigenetic changes,
161
448760
2976
წარმოქმნის ეპიგენეტიკურ ცვლილებებს,
07:43
permanent, in some cases,
162
451760
1656
ზოგჯერ სამუდამოდ,
07:45
permanently activating
certain genes, turning off others.
certain genes, turning off others.
163
453440
4336
სამუდამოდ ააქტივებს კონკრეტულ გენებს,
სხვებს კი გამორთავს.
სხვებს კი გამორთავს.
07:49
And as an example of this,
164
457800
1496
მაგალითად,
07:51
if as a fetus you were exposed to a lot
of stress hormones through your mother,
of stress hormones through your mother,
165
459320
5016
თუ ჩანასახოვან პერიოდში
დედისგან უამრავი სტრესული ჰორმონი მიიღეთ,
დედისგან უამრავი სტრესული ჰორმონი მიიღეთ,
07:56
epigenetics is going to produce
your amygdala in adulthood
your amygdala in adulthood
166
464360
3416
ეპიგენეტიკურად თქვენი ამიგდალა
ზრდასრულობისთვის
ზრდასრულობისთვის
07:59
as a more excitable form,
167
467800
1936
უფრო აგზნებადად ჩამოყალიბდება
08:01
and you're going to have
elevated stress hormone levels.
elevated stress hormone levels.
168
469760
2640
და სტრესული ჰორმონების დონეც
მაღალი გექნებათ,
მაღალი გექნებათ,
08:04
But pushing even further back,
169
472960
1896
მაგრამ უფრო უკან წავიდეთ,
08:06
back to when you were just a fetus,
170
474880
1696
როცა მხოლოდ ემბრიონი იყავით,
08:08
back to when all you were
was a collection of genes.
was a collection of genes.
171
476600
2816
მხოლოდ გენების ნაკრები.
08:11
Now, genes are really
important to all of this,
important to all of this,
172
479440
2376
გენები ძალიან მნიშვნელოვანია ყველასთვის,
08:13
but critically, genes don't
determine anything,
determine anything,
173
481840
2736
თუმცა ისინი
გადაჭრით არაფერს განსაზღვრავენ,
გადაჭრით არაფერს განსაზღვრავენ,
08:16
because genes work differently
in different environments.
in different environments.
174
484600
3640
იმიტომ რომ გენები სხვადასხვა გარემოში
განსხვავებულად მოქმედებენ.
განსხვავებულად მოქმედებენ.
08:20
Key example here:
175
488640
1256
მთავარი მაგალითი:
08:21
there's a variant of a gene called MAO-A,
176
489920
3136
არსებობს გენის ერთ–ერთი ვარიანტი MAO-A,
08:25
and if you have that variant,
177
493080
1656
და თუ თქვენ ეს ვარიანტი გაქვთ,
08:26
you are far more likely
to commit antisocial violence
to commit antisocial violence
178
494760
4656
თქვენ ანტისოციალური ძალადობისკენ
ხართ მიდრეკილი,
ხართ მიდრეკილი,
08:31
if, and only if,
you were abused as a child.
you were abused as a child.
179
499440
3976
მაშინ და მხოლოდ მაშინ,
თუ ბავშვობაში თქვენზე იძალადეს.
თუ ბავშვობაში თქვენზე იძალადეს.
08:35
Genes and environment interact,
180
503440
2376
გენები და გარემო ურთიერთქმედებს
08:37
and what's happening in that one second
before you pull that trigger
before you pull that trigger
181
505840
3616
და ის რაც გასროლამდე
ერთი წამით ადრე ხდება,
ერთი წამით ადრე ხდება,
08:41
reflects your lifetime
of those gene-environment interactions.
of those gene-environment interactions.
182
509480
4240
გენისა და გარემოს
ურთიერთქმედების ანარეკლია.
ურთიერთქმედების ანარეკლია.
08:46
Now, remarkably enough,
we've got to push even further back now,
we've got to push even further back now,
183
514679
3617
მაშ, გაგიკვირდებათ და ჩვენ წარსულში
კიდევ უფრო შორს,
კიდევ უფრო შორს,
08:50
back centuries.
184
518320
1376
საუკუნეებით წინ უნდა გადავინაცვლოთ.
08:51
What were your ancestors up to.
185
519720
2336
რას საქმიანობდნენ თქვენი წინაპრები.
08:54
And if, for example,
they were nomadic pastoralists,
they were nomadic pastoralists,
186
522080
3176
და თუ, მაგალითად,
ისინი მომთაბარე მეცხვარეები იყვნენ,
ისინი მომთაბარე მეცხვარეები იყვნენ,
08:57
they were pastoralists,
187
525280
1256
08:58
people living in deserts or grasslands
188
526560
2576
ხალხი, რომელიც უდაბნოებში,
ან ტრამალებში ცხოვრობდა
ან ტრამალებში ცხოვრობდა
09:01
with their herds of camels, cows, goats,
189
529160
2656
და ჰყავდა აქლემის, ძროხის და თხის ფარები.
09:03
odds are they would have invented
what's called a culture of honor
what's called a culture of honor
190
531840
4056
დიდი შანსია მათ მებრძოლთა კლასებით სავსე
09:07
filled with warrior classes,
191
535920
2216
ე.წ. ღირსების კულტურა დაემკვიდრებინათ,
09:10
retributive violence, clan vendettas,
192
538160
2696
ძალადობრივი სადამსჯელო ზომებით,
კლანური შურისძიებით,
კლანური შურისძიებით,
09:12
and amazingly, centuries later,
193
540880
2256
და გასაოცრად, საუკუნეების შემდეგ,
09:15
that would still be influencing
the values with which you were raised.
the values with which you were raised.
194
543160
3680
ეს ისევ მოახდენს გავლენას იმ ღირებულებებზე
რომლითაც გაიზარდეთ.
რომლითაც გაიზარდეთ.
09:19
But we've got to push even further back,
195
547800
2136
მაგრამ ჩვენ უფრო უკან უნდა დავბრუნდეთ,
09:21
back millions of years,
196
549960
1736
მილიონობით წლით უკან,
09:23
because if we're talking about genes,
197
551720
2056
რადგან თუ გენებზე ვსაუბრობთ,
09:25
implicitly we're now talking
about the evolution of genes.
about the evolution of genes.
198
553800
3656
ამით გენთა ევოლუციასაც ვეხებით.
09:29
And what you see is, for example,
199
557480
2216
მაგალითად,
პრიმატთა სხვადასხვა სახეობაში
პრიმატთა სხვადასხვა სახეობაში
გარკვეულ ტენდენციებს ვხედავთ.
09:31
patterns across different primate species.
200
559720
2496
09:34
Some of them have evolved
for extremely low levels of aggression,
for extremely low levels of aggression,
201
562240
4416
ზოგიერთ მათგანს აგრესიის უმდაბლესი
დონეები განუვითარდა,
დონეები განუვითარდა,
09:38
others have evolved
in the opposite direction,
in the opposite direction,
202
566680
2536
სხვებს კი - პირიქით.
09:41
and floating there in between
by every measure are humans,
by every measure are humans,
203
569240
3896
და ყველა საზომით,
მათ შორის ადამიანები დგანან,
მათ შორის ადამიანები დგანან,
09:45
once again this confused,
barely defined species
barely defined species
204
573160
3896
ვიმეორებ, ეს დაბნეული
ნახევრადგანსაზღვრული სახეობა,
ნახევრადგანსაზღვრული სახეობა,
09:49
that has all these potentials
to go one way or the other.
to go one way or the other.
205
577080
3240
რომლესაც ორივე მიმართულებით მოძრაობის
ყველანაირი პოტენციალი გააჩნია.
ყველანაირი პოტენციალი გააჩნია.
09:53
So what has this gotten us to?
206
581560
1816
მაშ, რას გვაძლევს ეს ყოველივე?
09:55
Basically, what we're seeing here is,
207
583400
1976
მოკლედ, როგორც ხედავთ,
09:57
if you want to understand a behavior,
208
585400
1896
თუ გსურთ ქცევის გაგება,
09:59
whether it's an appalling one,
a wondrous one,
a wondrous one,
209
587320
2856
გინდ საშინელი იყოს და გინდ მშვენიერი,
10:02
or confusedly in between,
210
590200
1736
ან რაღაც მათ შორის,
10:03
if you want to understand that,
211
591960
1536
თუ მისი გაგება გსურთ,
10:05
you've got take into account
what happened a second before
what happened a second before
212
593520
3456
უნდა გაითვალისწინოთ, რა მოხდა წამითა
10:09
to a million years before,
213
597000
1456
და მილიონობით წლის უკან
10:10
everything in between.
214
598480
1656
და ასევე სხვა ყველაფერი მათ შორის.
10:12
So what can we conclude at this point?
215
600160
1976
მაშ, შეჯამების სახით რისი თქმა შეგვიძლია?
10:14
Officially, it's complicated.
216
602160
2296
ოფიციალურად, ეს ყველაფერი რთულია.
10:16
Wow, that's really helpful.
217
604480
1616
ვაუ, ნამდვილად გამოსადეგი პასუხია.
10:18
It's complicated,
218
606120
1256
რთულია
10:19
and you'd better be
real careful, real cautious
real careful, real cautious
219
607400
3576
და სჯობს ძალიან წინდახედულები
და ფრთხილები იყოთ
და ფრთხილები იყოთ
10:23
before you conclude
you know what causes a behavior,
you know what causes a behavior,
220
611000
3336
სანამ დაასკვნიდეთ, თუ რა იწვევს ქცევას.
10:26
especially if it's a behavior
you're judging harshly.
you're judging harshly.
221
614360
2760
განსაკუთრებით,
თუ ამ ქცევას მკაცრად განსჯით.
თუ ამ ქცევას მკაცრად განსჯით.
10:30
Now, to me, the single most important
point about all of this
point about all of this
222
618600
3976
ჩემთვის ამ ყოველივედან უმნიშვნელოვანესია
10:34
is one having to do with change.
223
622600
2376
ინდივიდის ცვლილება.
10:37
Every bit of biology I have mentioned here
can change in different circumstances.
can change in different circumstances.
224
625000
6376
ბიოლოგიის ყველა ის ნაწილი, რომელიც ვახსენე
შეიძლება შეიცვალოს სხვადასხვა პირობებში.
შეიძლება შეიცვალოს სხვადასხვა პირობებში.
10:43
For example, ecosystems change.
225
631400
2816
მაგალითად, ეკოსისტემა იცვლება.
10:46
Thousands of years ago,
the Sahara was a lush grassland.
the Sahara was a lush grassland.
226
634240
4416
ათასწლეულების წინ,
საჰარა აყვავებული სათიბ–საძოვარი იყო.
საჰარა აყვავებული სათიბ–საძოვარი იყო.
10:50
Cultures change.
227
638680
1616
კულტურები იცვლება.
10:52
In the 17th century, the most terrifying
people in Europe were the Swedes,
people in Europe were the Swedes,
228
640320
4336
მე–17 საუკუნეში ევროპის ყველაზე სასტიკი
ხალხი შვედები იყვნენ,
ხალხი შვედები იყვნენ,
10:56
rampaging all over the place.
229
644680
1736
ყველაფერს მიწასთან ასწორებდნენ.
10:58
This is what the Swedish
military does now.
military does now.
230
646440
2176
ამას აკეთებენ შვედი სამხედროები ახლა.
11:00
They haven't had a war in 200 years.
231
648640
1840
მათ 200 წელია არ უომიათ.
11:03
Most importantly,
232
651280
1456
ყველაზე მნიშვნელოვანია.
11:04
brains change.
233
652760
1616
რომ ტვინები იცვლება.
11:06
Neurons grow new processes.
234
654400
2016
ნეირონები ახალ პროცესებს წარმოქმნიან.
11:08
Circuits disconnect.
235
656440
1456
წრებრუნვა იშლება.
11:09
Everything in the brain changes,
236
657920
1656
ტვინში ყველაფერი იცვლება
11:11
and out of this come extraordinary
examples of human change.
examples of human change.
237
659600
5200
და ყოველივე ამის შედეგად,
ადამიანები უჩვეულოდ გარდაიქმნებიან.
ადამიანები უჩვეულოდ გარდაიქმნებიან.
11:17
First one:
238
665400
1616
პირველი:
11:19
this is a man named John Newton,
239
667040
1696
ეს ჯონ ნიუტონია,
11:20
a British theologian
240
668760
1336
ბრიტანელი თეოლოგი,
11:22
who played a central role in the abolition
of slavery from the British Empire
of slavery from the British Empire
241
670120
4736
რომელმაც ადრეულ 1800–იანებში,
ბრიტანეთის იმპერიის
ბრიტანეთის იმპერიის
მონათფლობელობისგან გათავისუფლებაში
მთავარი როლი შეასრულა.
მთავარი როლი შეასრულა.
11:26
in the early 1800s.
242
674880
2016
11:28
And amazingly, this man
spent decades as a younger man
spent decades as a younger man
243
676920
4736
გასაოცრად, ახალგაზრდობაში
ამ ადამიანმა ათწლეულები,
ამ ადამიანმა ათწლეულები,
11:33
as the captain of a slave ship,
244
681680
2136
მონათა გადამყვანი გემის კაპიტნად
11:35
and then as an investor in slavery,
245
683840
2936
და შემდეგ მონათფლობელობაში
ინვესტორად დაჰყო,
ინვესტორად დაჰყო,
11:38
growing rich from this.
246
686800
2136
რითიც გამდიდდრდა.
11:40
And then something changed.
247
688960
2656
თუმცა, შემდეგ რაღაც შეიცვალა.
11:43
Something changed in him,
248
691640
1536
მასში რაღაც შეიცვალა,
11:45
something that Newton himself celebrated
in the thing that he's most famous for,
in the thing that he's most famous for,
249
693200
5256
რაღაც, რაც ნიუტონმა თვითონ შეამკო იმაში,
რითაც ის ყველაზე მეტადაა ცნობილი,
რითაც ის ყველაზე მეტადაა ცნობილი,
11:50
a hymn that he wrote:
250
698480
1616
თავის დაწერილ ჰიმნში:
11:52
"Amazing Grace."
251
700120
1400
"საკვირველი მოწყალება."
11:55
This is a man named Zenji Abe
on the morning of December 6, 1941,
on the morning of December 6, 1941,
252
703040
4896
ეს ზენჯი აბეა, 1941 წლის 6 დეკემბერი,
11:59
about to lead a squadron of Japanese
bombers to attack Pearl Harbor.
bombers to attack Pearl Harbor.
253
707960
4976
ეს ესაა პერლ ჰარბორის დასაბომბ
ესკადრონებს უნდა გაუძღვეს.
ესკადრონებს უნდა გაუძღვეს.
12:04
And this is the same man
50 years later to the day
50 years later to the day
254
712960
3536
ეს კი იგივე ადამიანია იმ დღიდან
50 წლისთავზე,
50 წლისთავზე,
12:08
hugging a man who survived
the attack on the ground.
the attack on the ground.
255
716520
3576
რომელიც შეტევისგან გადარჩენილ კაცს ეხვევა.
12:12
And as an old man,
256
720120
1416
უკვე მოხუცი
12:13
Zenji Abe came to a collection
of Pearl Harbor survivors
of Pearl Harbor survivors
257
721560
4416
ზენჯი აბე პერლ ჰარბორის გადარჩენილების
12:18
at a ceremony there
258
726000
1416
შეკრების ცერემონიაზე მივიდა
12:19
and in halting English apologized
for what he had done as a young man.
for what he had done as a young man.
259
727440
4320
და გატეხილი ინგლისურით მოიბოდიშა
ახალგაზრდობაში ჩადენილის გამო.
ახალგაზრდობაში ჩადენილის გამო.
12:24
Now, it doesn't always require decades.
260
732760
1896
მაშ, ათწლეულები ყოველთვის საჭირო არაა.
12:26
Sometimes, extraordinary change
could happen in just hours.
could happen in just hours.
261
734680
3696
ზოგჯერ უჩვეულო ცვლილებები საათებში ხდება.
12:30
Consider the World War I
Christmas truce of 1914.
Christmas truce of 1914.
262
738400
4376
მაგალითად, პირველი მსოფლიო ომის
1914 წლის საშობაო დროებითი ზავი.
1914 წლის საშობაო დროებითი ზავი.
12:34
The powers that be
had negotiated a brief truce
had negotiated a brief truce
263
742800
3136
ძალები დროებით ზავზე შეთანხმდნენ,
12:37
so that soldiers could go out,
264
745960
1616
რათა მეომრებს, სადავო მიწებზე,
12:39
collect bodies from no-man's-land
in between the trench lines.
in between the trench lines.
265
747600
3896
სანგრებს შორის არსებული
გვამების აეკრიფათ.
გვამების აეკრიფათ.
12:43
And soon British and German soldiers
266
751520
2936
მალევე ბრიტანელი
და გერმანელი ჯარისკაცები
და გერმანელი ჯარისკაცები
12:46
were doing that,
267
754480
1456
სწორედ ამას აკეთებდნენ
12:47
and then helping each other carry bodies,
268
755960
2456
და ერთმანეთს
გვამების გატანაშიც ეხმარებოდნენ,
გვამების გატანაშიც ეხმარებოდნენ,
12:50
and then helping each other
dig graves in the frozen ground,
dig graves in the frozen ground,
269
758440
3656
შემდეგ კი, გაყინულ მიწაში
საფლავების გათხრაში
საფლავების გათხრაში
12:54
and then praying together,
270
762120
1256
და შემდეგ ერთად ლოცულობდნენ.
12:55
and then having Christmas together
and exchanging gifts,
and exchanging gifts,
271
763400
2816
შემდეგ შობას ერთად ზეიმობდნენ
და საჩუქრები გაცვალეს.
და საჩუქრები გაცვალეს.
12:58
and by the next day,
they were playing soccer together
they were playing soccer together
272
766240
3216
მომდევენო დღეს კი, ფეხბურთს თამაშობდნენ
13:01
and exchanging addresses
so they could meet after the war.
so they could meet after the war.
273
769480
3376
და მისამართებს ცვლიდნენ,
რათა ომის შემდეგ შეხვედროდნენ.
რათა ომის შემდეგ შეხვედროდნენ.
13:04
That truce kept going
until the officers had to arrive
until the officers had to arrive
274
772880
3976
ზავი მანამდე გაგრძელდა,
სანამ ოფიცრები არ მოვიდნენ
სანამ ოფიცრები არ მოვიდნენ
13:08
and said, "We will shoot you
275
776880
1496
და არ თქვეს: "გესვრით,
13:10
unless you go back
to trying to kill each other."
to trying to kill each other."
276
778400
2496
თუ ისევ ერთმანეთის მოკვლას არ შეეცდებით."
13:12
And all it took here was hours
277
780920
2136
და ყველაფერს ამას საათები დასჭირდა,
13:15
for these men to develop
a completely new category of "us,"
a completely new category of "us,"
278
783080
4336
რომ ამ ადამიანებს "ჩვენ" სრულიად
სხვა კატეგორიად აღექვათ,
სხვა კატეგორიად აღექვათ,
13:19
all of us in the trenches here
279
787440
1896
"ჩვენ" ყველანი ამ სანგრებში,
13:21
on both sides, dying for no damn reason,
280
789360
2776
ორივე მხარეს, ვიხოცებით არაფრის გამო
13:24
and who is a "them,"
those faceless powers behind the lines
those faceless powers behind the lines
281
792160
3656
და "ისინი" იყვნენ
ის უსახო ძალაუფლებები ზურგს უკან,
ის უსახო ძალაუფლებები ზურგს უკან,
13:27
who were using them as pawns.
282
795840
1600
რომელებიც მათ პაიკებად იყენებდნენ.
13:30
And sometimes,
change can occur in seconds.
change can occur in seconds.
283
798680
3200
ზოგჯერ ცვლილება,
შეიძლება რამდენიმე წამშიც მოხდეს.
შეიძლება რამდენიმე წამშიც მოხდეს.
13:34
Probably the most horrifying event
in the Vietnam War
in the Vietnam War
284
802720
3336
ვიეტნამის ომში
ყველაზე შემზარავი მოვლენა,
ყველაზე შემზარავი მოვლენა,
13:38
was the My Lai Massacre.
285
806080
1896
ალბათ მი ლაის ჟლეტა იყო.
13:40
A brigade of American soldiers
286
808000
2016
ამერიკელი ჯარისკაცების რაზმი
13:42
went into an undefended
village full of civilians
village full of civilians
287
810040
3016
მშვიდობიანი მოქალაქეებით სავსე
დაუცველ სოფელს მიადგა
დაუცველ სოფელს მიადგა
13:45
and killed between 350 and 500 of them,
288
813080
3536
და 350–დან 500–მდე ადამიანი ჩახოცა,
13:48
mass-raped women and children,
289
816640
2856
მასობრივად გააუპატიურეს ქალები
და ბავშვები,
და ბავშვები,
13:51
mutilated bodies.
290
819520
1576
დაასახიჩრეს გვამები.
13:53
It was appalling.
291
821120
1216
ეს შემაძრწუნებელი იყო.
13:54
It was appalling because it occurred,
because the government denied it,
because the government denied it,
292
822360
4256
ეს შემაძრწუნებელი იყო, რადგან ეს მოხდა,
რადგან მთავრობამ ეს უარყო,
რადგან მთავრობამ ეს უარყო,
13:58
because the US government eventually
did nothing more than a slap on the wrist,
did nothing more than a slap on the wrist,
293
826640
4376
რადგან აშშ–ს მთავრობამ საბოლოოდ
მცირე სასჯელის გარდა არაფერი მოიმოქმედა
მცირე სასჯელის გარდა არაფერი მოიმოქმედა
14:03
and appalling because it almost certainly
was not a singular event.
was not a singular event.
294
831040
4256
და შემაძრწუნებელი იყო, რადგან ეს
დიდი ალბათობით, ერთეული ქმედება არ იყო.
დიდი ალბათობით, ერთეული ქმედება არ იყო.
14:07
This man, Hugh Thompson, this is the man
who stopped the My Lai Massacre.
who stopped the My Lai Massacre.
295
835320
5096
ეს კაცი, ჰიუ თომფსონი, ეს ის კაცია,
ვინც მი ლაის ჟლეტა შეაჩერა.
ვინც მი ლაის ჟლეტა შეაჩერა.
14:12
He was piloting a helicopter gunship,
296
840440
2616
ის საბრძოლო ვერტმფრენის პილოტი იყო,
14:15
landed there, got out
297
843080
1816
იქ დაეშვა, გადმოვიდა
14:16
and saw American soldiers shooting babies,
298
844920
3056
და დაინახა, თუ როგორ ხოცავდნენ
ამერიკელი ჯარისკაცები ბავშვებს,
ამერიკელი ჯარისკაცები ბავშვებს,
14:20
shooting old women,
299
848000
1376
ესროდნენ მოხუც ქალებს,
14:21
figured out what was going on,
300
849400
1896
მიხვდა რაც ხდებოდა
14:23
and he then took his helicopter
301
851320
2096
და შემდეგ თავისი ვერტმფრენით
გააკეთა ის,
გააკეთა ის,
14:25
and did something that undid
his lifetime of conditioning
his lifetime of conditioning
302
853440
3976
რამაც მთლიანად შეცვალა
მთელი მისი წარმოდგენები იმაზე,
მთელი მისი წარმოდგენები იმაზე,
14:29
as to who is an "us" and who is a "them."
303
857440
2056
თუ ვინ იყო "ჩვენ" და ვინ იყვნენ "ისინი."
14:31
He landed his helicopter
304
859520
1856
მან თავისი ვერტმფრენი
14:33
in between some surviving villagers
and American soldiers
and American soldiers
305
861400
3616
გადარჩენილებსა
და ამერიკელ მეომრებს შორის დასვა,
და ამერიკელ მეომრებს შორის დასვა,
14:37
and he trained his machine guns
on his fellow Americans,
on his fellow Americans,
306
865040
3656
ტყვიამფრქვევი თავისიან
ამერიკელებს დაუმიზნა
ამერიკელებს დაუმიზნა
14:40
and said, "If you don't stop the killing,
I will mow you down."
I will mow you down."
307
868720
3880
და უთხრა: "თუ ხოცვას არ შეწყვეტთ,
მიწასთან გაგასწორებთ."
მიწასთან გაგასწორებთ."
14:46
Now, these people
are no more special than any of us.
are no more special than any of us.
308
874560
2976
მაშ, ეს ხალხი
ჩვენზე განსაკუთრებული არ არის.
ჩვენზე განსაკუთრებული არ არის.
14:49
Same neurons, same neurochemicals,
309
877560
2576
იგივე ნეირონები, იგივე ნეიროქიმია,
14:52
same biology.
310
880160
1320
იგივე ბიოლოგია.
14:54
What we're left with here
is this inevitable cliche:
is this inevitable cliche:
311
882400
3376
რაც დაგვრჩენია არის ეს გარდაუვალი კლიშე:
"ვინც არ სწავლობს ისტორიას,
მისი გამეორებისთვისაა განწირული."
მისი გამეორებისთვისაა განწირული."
14:57
"Those who don't study history
are destined to repeat it."
are destined to repeat it."
312
885800
2736
15:00
What we have here is the opposite of it.
313
888560
2176
რაც ჩვენ გვაქვს, ამის საწინააღმდეგოა.
15:02
Those who don't study the history
of extraordinary human change,
of extraordinary human change,
314
890760
4256
ისინი ვინც არ სწავლობენ ადამიანური
გარდაქმნის უჩვეულო ისტორიას,
გარდაქმნის უჩვეულო ისტორიას,
15:07
those who don't study the biology
of what can transform us
of what can transform us
315
895040
3536
ისინი ვინც არ სწავლობენ ბიოლოგიას,
რომელსაც ჩვენი ქცევების
რომელსაც ჩვენი ქცევების
15:10
from our worst to our best behaviors,
316
898600
2496
ყველაზე უარესიდან,
ყველაზე უკეთესისკენ შეცვლა შეუძლია,
ყველაზე უკეთესისკენ შეცვლა შეუძლია,
15:13
those who don't do this
are destined not to be able
are destined not to be able
317
901120
3056
ისინი ვინც ამ ყველაფერს არ აკეთებენ.
განწირულნი არიან, ვერ გაიმეორონ
განწირულნი არიან, ვერ გაიმეორონ
15:16
to repeat these incandescent,
magnificent moments.
magnificent moments.
318
904200
3880
ეს ბრწყინვალე და შესანიშნავი მომენტები.
15:20
So thank you.
319
908480
1200
მადლობა.
15:22
(Applause)
320
910040
4080
(აპლოდისმენტი)
15:32
CA: Talks that really give you
a new mental model about something,
a new mental model about something,
321
920040
3496
კა: გამოსვლები, რომლებიც რაღაცის შესახებ
ახლებურ წარმოდგენას გვიქმნიან,
ახლებურ წარმოდგენას გვიქმნიან,
15:35
those are some of my favorite TED Talks,
322
923560
1936
ჩემი ფავორიტი TED გამოსვლებია
15:37
and we just got one.
323
925520
1720
და ჩვენ ახლახანს მოვისმინეთ ასეთი.
რობერტ, დიდი მადლობა ამისთვის.
წარმატებები წიგნთან დაკავშირებით.
წარმატებები წიგნთან დაკავშირებით.
15:39
Robert, thank you so much for that.
Good luck with the book.
Good luck with the book.
324
927960
2856
15:42
That was amazing,
325
930840
1256
გასაოცარი იყო
15:44
and we're going to try and get you
to come here in person one year.
to come here in person one year.
326
932120
3176
და ჩვენ ვეცდებით
ერთ წელიწადში პირადად გიხილოთ.
ერთ წელიწადში პირადად გიხილოთ.
15:47
Thank you so much.
327
935320
1216
დიდი მადლობა.
15:48
RS: Thank you. Thank you all.
328
936560
1480
რს: მადლობა, მადლობა ყველას.
ABOUT THE SPEAKER
Robert Sapolsky - Neuroscientist, primatologist, writerRobert Sapolsky is one of the leading neuroscientists in the world, studying stress in primates (including humans).
Why you should listen
We all have some measure of stress, and Robert Sapolsky explores its causes as well as its effects on our bodies (his lab was among the first to document the damage that stress can do to our hippocampus). In his research, he follows a population of wild baboons in Kenya, who experience stress very similarly to the way humans do. By measuring hormone levels and stress-related diseases in each primate, he determines their relative stress, looking for patterns in personality and social behavior that might contribute. These exercises have given Sapolsky amazing insight into all primate social behavior, including our own.
He has been called "one of the best scientist-writers of our time" by Oliver Sacks. Sapolsky has produced, in addition to numerous scientific papers, books for broader audiences, including A Primate’s Memoir: A Neuroscientist’s Unconventional Life Among the Baboons, Why Zebras Don’t Get Ulcers: Stress Disease and Coping, and The Trouble with Testosterone.
His latest book, Behave: The Biology of Humans at Our Best and Worst, examines human behavior in search of an answer to the question: Why do we do the things we do?
Robert Sapolsky | Speaker | TED.com