TED2017
Robert Sapolsky: The biology of our best and worst selves
Robert Sapolsky: Biologia naszego najlepszego i najgorszego ja
Filmed:
Readability: 4.6
1,818,106 views
Jak ludzie mogą być pełni współczucia i altruizmu, ale też brutalni i agresywni? Aby zrozumieć przyczynę naszego postępowania, neuronaukowiec Robert Sapolsky bada ich skrajne konteksty na przestrzeni sekund i milionów lat. W swojej fascynującej prelekcji mówi o nowatorskich badaniach biologicznych aspektów naszych najgorszych i najlepszych zachowań.
Robert Sapolsky - Neuroscientist, primatologist, writer
Robert Sapolsky is one of the leading neuroscientists in the world, studying stress in primates (including humans). Full bio
Robert Sapolsky is one of the leading neuroscientists in the world, studying stress in primates (including humans). Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Chris Anderson: So Robert
spent the last few years
spent the last few years
0
760
2696
Chris Anderson: Robert
spędził ostatnie kilka lat
spędził ostatnie kilka lat
myśląc o tym, jak dziwne jest
ludzkie zachowanie
ludzkie zachowanie
00:15
think about how weird human behavior is,
1
3480
2336
00:17
and how inadequate most
of our language trying to explain it is.
of our language trying to explain it is.
2
5840
4216
i jak przeważnie nieadekwatny
jest język, którym próbujemy je wyjaśnić.
jest język, którym próbujemy je wyjaśnić.
00:22
And it's very exciting to hear him
explain some of the thinking behind it
explain some of the thinking behind it
3
10080
4376
To prawdziwa przyjemność
wysłuchać jego rozumowania
wysłuchać jego rozumowania
00:26
in public for the first time.
4
14480
1656
pierwszy raz publicznie.
00:28
Over to you now, Robert Sapolsky.
5
16160
2096
Robercie, oddaję ci głos.
00:30
(Applause)
6
18280
2960
(Brawa)
00:35
Robert Sapolsky: Thank you.
7
23040
1616
Robert Sapolsky: Dziękuję.
00:36
The fantasy always runs
something like this.
something like this.
8
24680
2480
Zawsze fantazjuję mniej więcej tak.
00:39
I've overpowered his elite guard,
9
27960
2176
Pokonałem jego elitarne oddziały,
00:42
burst into his secret bunker
10
30160
1935
wpadłem do tajnego bunkra
00:44
with my machine gun ready.
11
32119
1817
z karabinem maszynowym w gotowości.
00:45
He lunges for his Luger.
12
33960
1896
Rzuca się po Lugera.
00:47
I knock it out of his hand.
13
35880
1816
Wytrącam mu go z ręki.
00:49
He lunges for his cyanide pill.
14
37720
2336
Sięga po kapsułkę z cyjankiem.
00:52
I knock that out of his hand.
15
40080
1736
Odbieram mu ją.
00:53
He snarls,
16
41840
1296
Warczy,
00:55
comes at me with otherworldly strength.
17
43160
2216
rzuca się na mnie z nadludzką siłą.
00:57
We grapple, we fight,
18
45400
1696
Walczymy ze sobą.
00:59
I manage to pin him down
19
47120
1896
Udaje mi się przygwoździć go do podłogi
01:01
and put on handcuffs.
20
49040
1560
i zakładam mu kajdanki.
01:03
"Adolf Hitler," I say,
21
51480
2016
Mówię: "Adolfie Hitlerze,
01:05
"I arrest you for crimes
against humanity."
against humanity."
22
53520
2840
jesteś aresztowany
za zbrodnie przeciwko ludzkości".
za zbrodnie przeciwko ludzkości".
01:10
Here's where the Medal of Honor
version of the fantasy ends
version of the fantasy ends
23
58000
2976
Tu kończy się moja fantazja
rodem z Medal of Honor
rodem z Medal of Honor
01:13
and the imagery darkens.
24
61000
1856
i robi się mroczniej.
01:14
What would I do if I had Hitler?
25
62880
1719
Co bym zrobił z Hitlerem?
01:17
It's not hard to imagine
once I allow myself.
once I allow myself.
26
65160
2760
Łatwo mi to sobie wyobrazić,
kiedy sobie na to pozwolę.
kiedy sobie na to pozwolę.
01:20
Sever his spine at the neck.
27
68720
2136
Skręciłbym mu kark.
01:22
Take out his eyes with a blunt instrument.
28
70880
2376
Tępym narzędziem wydłubał oczy.
01:25
Puncture his eardrums. Cut out his tongue.
29
73280
2776
Przebił bębenki uszu, odciął język.
01:28
Leave him alive on a respirator,
30
76080
2136
Pozostawił przy życiu, karmił przez sondę,
01:30
tube-fed, not able to speak
or move or see or hear, just to feel,
or move or see or hear, just to feel,
31
78240
5296
żeby nie mógł widzieć,
słyszeć, ruszać się, jedynie czuć,
słyszeć, ruszać się, jedynie czuć,
01:35
and then inject him
with something cancerous
with something cancerous
32
83560
3256
a potem wstrzyknąłbym
mu coś rakotwórczego,
mu coś rakotwórczego,
01:38
that's going to fester and pustulate
33
86840
2256
żeby się w nim rozrosło i ropiało,
01:41
until every cell in his body
is screaming in agony,
is screaming in agony,
34
89120
3936
aż każda komórka jego ciała
będzie krzyczeć z bólu,
będzie krzyczeć z bólu,
01:45
until every second
feels like an eternity in hell.
feels like an eternity in hell.
35
93080
3240
aż każda sekunda życia
będzie wiecznym piekłem.
będzie wiecznym piekłem.
01:49
That's what I would do to Hitler.
36
97680
1840
To bym zrobił Hitlerowi.
01:53
I've had this fantasy since I was a kid,
37
101920
2016
Fantazjowałem o tym od dziecka
01:55
still do sometimes,
38
103960
1496
i nadal mi się to zdarza,
01:57
and when I do, my heart speeds up --
39
105480
2656
wtedy puls mi przyspiesza,
02:00
all these plans for the most evil,
wicked soul in history.
wicked soul in history.
40
108160
4880
a to wszystko przez człowieka
o najgorszej duszy w historii ludzkości.
o najgorszej duszy w historii ludzkości.
02:05
But there's a problem,
41
113840
1256
Jest tu jednak problem,
02:07
which is I don't actually believe
in souls or evil,
in souls or evil,
42
115120
2896
bo nie wierzę w dusze czy zło,
02:10
and I think wicked belongs in a musical.
43
118040
2536
a nikczemnik pasuje mi do musicalu.
02:12
But there's some people
I would like to see killed,
I would like to see killed,
44
120600
2416
Są ludzie, których chciałbym
widzieć martwych,
widzieć martwych,
02:15
but I'm against the death penalty.
45
123040
1816
ale jestem przeciwko karze śmierci.
02:16
But I like schlocky violent movies,
46
124880
2096
Lubię tandetne filmy pełne przemocy,
02:19
but I'm for strict gun control.
47
127000
1776
ale jestem za ścisłą kontrolą broni.
02:20
But then there was a time
I was at a laser tag place,
I was at a laser tag place,
48
128800
3056
Jednak byłem kiedyś
na laserowym paintballu
na laserowym paintballu
02:23
and I had such a good time
hiding in a corner shooting at people.
hiding in a corner shooting at people.
49
131880
3880
i świetnie się bawiłem,
chowając się po kątach i strzelając.
chowając się po kątach i strzelając.
02:28
In other words, I'm your basic
confused human when it comes to violence.
confused human when it comes to violence.
50
136360
4800
W temacie przemocy jestem
typowym zagubionym człowiekiem.
typowym zagubionym człowiekiem.
02:33
Now, as a species, we obviously
have problems with violence.
have problems with violence.
51
141760
3336
Jako gatunek mamy problem z przemocą.
02:37
We use shower heads to deliver poison gas,
52
145120
3056
Wypuszczamy trujący gaz przez prysznic,
02:40
letters with anthrax,
airplanes as weapons,
airplanes as weapons,
53
148200
3096
wysyłamy wąglika pocztą,
samoloty traktujemy jak broń,
samoloty traktujemy jak broń,
02:43
mass rape as a military strategy.
54
151320
1856
gwałt zbiorowy to strategia wojskowa.
02:45
We're a miserably violent species.
55
153200
2280
Jesteśmy żałośnie brutalnym gatunkiem.
02:47
But there's a complication,
56
155920
1496
Jest też dodatkowy problem,
02:49
which is we don't hate violence,
57
157440
2376
mianowicie nie nienawidzimy przemocy,
02:51
we hate the wrong kind.
58
159840
1856
lecz jej złej odmiany.
02:53
And when it's the right kind,
59
161720
1456
Jeśli chodzi o tę dobrą,
02:55
we cheer it on, we hand out medals,
60
163200
2496
to cieszymy się z niej, wręczamy medale,
02:57
we vote for, we mate with
our champions of it.
our champions of it.
61
165720
3136
głosujemy na nią,
traktujemy jak afrodyzjak.
traktujemy jak afrodyzjak.
03:00
When it's the right kind of violence,
62
168880
1816
Jeśli to dobra przemoc,
kochamy ją.
03:02
we love it.
63
170720
1200
03:04
And there's another complication,
64
172520
1656
Jest jeszcze jeden problem,
03:06
which is, in addition to us
being this miserably violent species,
being this miserably violent species,
65
174200
4056
bo jesteśmy żałośnie brutalnym gatunkiem,
03:10
we're also this extraordinarily
altruistic, compassionate one.
altruistic, compassionate one.
66
178280
3800
ale też gatunkiem wyjątkowo
altruistycznym i współczującym.
altruistycznym i współczującym.
03:15
So how do you make sense
of the biology of our best behaviors,
of the biology of our best behaviors,
67
183520
3296
Więc jaki sens ma biologia
naszych najlepszych zachowań,
naszych najlepszych zachowań,
03:18
our worst ones and all of those
ambiguously in between?
ambiguously in between?
68
186840
4016
najgorszych i tych pomiędzy?
03:22
Now, for starters,
69
190880
1256
Zacznijmy od tego,
03:24
what's totally boring is understanding
the motoric aspects of the behavior.
the motoric aspects of the behavior.
70
192160
4296
że zrozumienie motorycznych aspektów
naszego zachowania jest nudne.
naszego zachowania jest nudne.
03:28
Your brain tells your spine,
tells your muscles
tells your muscles
71
196480
3176
Mózg rozkazuje kręgosłupowi i mięśniom:
03:31
to do something or other,
72
199680
1256
zrób to i to,
03:32
and hooray, you've behaved.
73
200960
1936
i hura, mamy zachowanie.
03:34
What's hard is understanding
the meaning of the behavior,
the meaning of the behavior,
74
202920
3656
Trudniej zrozumieć
znaczenia naszego zachowania,
znaczenia naszego zachowania,
03:38
because in some settings,
pulling a trigger is an appalling act;
pulling a trigger is an appalling act;
75
206600
3816
bo w niektórych okolicznościach
naciśnięcie spustu to straszliwy czyn,
naciśnięcie spustu to straszliwy czyn,
03:42
in others, it's heroically
self-sacrificial.
self-sacrificial.
76
210440
2976
a w innych to heroiczny akt
samopoświęcenia.
samopoświęcenia.
03:45
In some settings, putting your hand
one someone else's
one someone else's
77
213440
2936
W pewnych okolicznościach
położenie na kimś ręki
położenie na kimś ręki
03:48
is deeply compassionate.
78
216400
1456
oznacza głębokie współczucie.
03:49
In others, it's a deep betrayal.
79
217880
1896
W innych to oznaka zdrady.
03:51
The challenge is to understand
80
219800
1536
Zrozumienie naszych zachowań
03:53
the biology of the context
of our behaviors,
of our behaviors,
81
221360
3256
w kontekście biologii
jest prawdziwym wyzwaniem
jest prawdziwym wyzwaniem
03:56
and that's real tough.
82
224640
1600
i to bardzo trudnym.
03:59
One thing that's clear, though,
is you're not going to get anywhere
is you're not going to get anywhere
83
227040
3176
Jedno jest pewne:
niczego nie da przekonanie,
niczego nie da przekonanie,
04:02
if you think there's going to be
the brain region or the hormone
the brain region or the hormone
84
230240
4416
że istnieje obszar mózgu lub hormon,
04:06
or the gene or the childhood experience
85
234680
2736
lub gen, lub przeżycie z dzieciństwa,
04:09
or the evolutionary mechanism
that explains everything.
that explains everything.
86
237440
3080
czy ewolucyjny mechanizm,
który sam wszystko wyjaśnia.
który sam wszystko wyjaśnia.
04:13
Instead, every bit of behavior
has multiple levels of causality.
has multiple levels of causality.
87
241040
5120
Każdy element zachowania
ma wiele poziomów przyczynowości.
ma wiele poziomów przyczynowości.
04:18
Let's look at an example.
88
246800
1400
Spójrzmy na ten przykład.
04:20
You have a gun.
89
248840
1200
Masz pistolet.
04:22
There's a crisis going on:
90
250720
1576
Wokół sytuacja kryzysowa:
04:24
rioting, violence, people running around.
91
252320
2576
zamieszki, przemoc, ludzie biegają.
04:26
A stranger is running at you
in an agitated state --
in an agitated state --
92
254920
3176
Wzburzony nieznajomy
biegnie w twoim kierunku.
biegnie w twoim kierunku.
04:30
you can't quite tell if the expression
is frightened, threatening, angry --
is frightened, threatening, angry --
93
258120
5096
Trudno ocenić z wyrazu twarzy
czy się boi, jest zły, czy groźny.
czy się boi, jest zły, czy groźny.
04:35
holding something
that kind of looks like a handgun.
that kind of looks like a handgun.
94
263240
3216
Trzyma w ręku coś, co wygląda na pistolet.
04:38
You're not sure.
95
266480
1216
Nie jesteś pewien.
04:39
The stranger comes running at you
96
267720
1896
Biegnie w twoją stronę,
04:41
and you pull the trigger.
97
269640
1736
a ty naciskasz spust.
04:43
And it turns out
that thing in this person's hand
that thing in this person's hand
98
271400
2936
Okazuje się, że to,
co nieznajomy trzymał w ręku,
co nieznajomy trzymał w ręku,
04:46
was a cell phone.
99
274360
1200
to telefon komórkowy.
04:48
So we asked this biological question:
100
276200
2216
Zadaliśmy więc pytanie o biologię:
04:50
what was going on
that caused this behavior?
that caused this behavior?
101
278440
3176
co takiego wywołało to zachowanie?
04:53
What caused this behavior?
102
281640
1896
Co je spowodowało?
04:55
And this is a multitude of questions.
103
283560
2296
To multum pytań.
04:57
We start.
104
285880
1216
Zacznijmy.
Co działo się w mózgu
na sekundę przed naciśnięciem spustu?
na sekundę przed naciśnięciem spustu?
04:59
What was going on in your brain
one second before you pulled that trigger?
one second before you pulled that trigger?
105
287120
4416
05:03
And this brings us into the realm
of a brain region called the amygdala.
of a brain region called the amygdala.
106
291560
3696
A to prowadzi nas do obszaru
mózgu, ciała migdałowatego.
mózgu, ciała migdałowatego.
05:07
The amygdala, which is
central to violence, central to fear,
central to violence, central to fear,
107
295280
3936
To obszar kluczowy dla lęku i przemocy,
05:11
initiates volleys of cascades
108
299240
2696
wysyłający impulsy,
05:13
that produce pulling of a trigger.
109
301960
2256
w efekcie których pociągamy za spust.
05:16
What was the level of activity
in your amygdala one second before?
in your amygdala one second before?
110
304240
3680
Na jakim poziomie aktywności było
ciało migdałowate sekundę temu?
ciało migdałowate sekundę temu?
05:20
But to understand that,
we have to step back a little bit.
we have to step back a little bit.
111
308880
3376
Aby to zrozumieć,
trzeba się troszkę cofnąć.
trzeba się troszkę cofnąć.
05:24
What was going on in the environment
seconds to minutes before
seconds to minutes before
112
312280
3576
Co działo się w środowisku
sekundy, minuty wcześniej,
sekundy, minuty wcześniej,
05:27
that impacted the amygdala?
113
315880
1736
co podziałało na ciało migdałowate?
05:29
Now, obviously, the sights,
the sounds of the rioting,
the sounds of the rioting,
114
317640
3096
Widok i odgłosy zamieszek
05:32
that was pertinent.
115
320760
1216
z całą pewnością.
05:34
But in addition,
116
322000
1216
Dodatkowo
05:35
you're more likely to mistake
a cell phone for a handgun
a cell phone for a handgun
117
323240
3456
łatwiej pomylić komórkę z pistoletem,
05:38
if that stranger was male
118
326720
2256
jeśli nieznajomy jest mężczyzną,
05:41
and large and of a different race.
119
329000
2600
jest duży i do tego innej rasy.
05:44
Furthermore, if you're in pain,
120
332360
2136
Co więcej, jeśli odczuwasz ból,
05:46
if you're hungry, if you're exhausted,
121
334520
2176
jesteś głodny, wykończony,
05:48
your frontal cortex
is not going to work as well,
is not going to work as well,
122
336720
2536
twój płat czołowy będzie gorzej działał,
05:51
part of the brain whose job it is
to get to the amygdala in time
to get to the amygdala in time
123
339280
3656
a to część mózgu odpowiedzialna
za ostrzeżenie w porę ciała migdałowatego:
za ostrzeżenie w porę ciała migdałowatego:
05:54
saying, "Are you really sure
that's a gun there?"
that's a gun there?"
124
342960
3280
"Jesteś pewien, że to pistolet?".
05:58
But we need to step further back.
125
346800
2136
Ale musimy się cofnąć.
06:00
Now we have to look
at hours to days before,
at hours to days before,
126
348960
3176
Musimy wrócić do ostatnich godzin i dni,
06:04
and with this, we have entered
the realm of hormones.
the realm of hormones.
127
352160
2976
i tu dotarliśmy do krainy hormonów.
06:07
For example, testosterone,
128
355160
2136
Testosteron na przykład.
06:09
where regardless of your sex,
129
357320
1736
Niezależnie od płci,
06:11
if you have elevated
testosterone levels in your blood,
testosterone levels in your blood,
130
359080
2856
przy jego podwyższonym
poziomie we krwi
poziomie we krwi
06:13
you're more likely to think
a face with a neutral expression
a face with a neutral expression
131
361960
3376
jest bardziej prawdopodobne,
że neutralny wyraz twarzy
że neutralny wyraz twarzy
06:17
is instead looking threatening.
132
365360
2056
wyda ci się groźny.
06:19
Elevated testosterone levels,
elevated levels of stress hormones,
elevated levels of stress hormones,
133
367440
3856
Podniesiony poziom
testosteronu i hormonów stresu
testosteronu i hormonów stresu
06:23
and your amygdala
is going to be more active
is going to be more active
134
371320
2296
podwyższy aktywność ciała migdałowatego,
06:25
and your frontal cortex
will be more sluggish.
will be more sluggish.
135
373640
2480
a wyhamuje działanie płata czołowego.
06:29
Pushing back further,
weeks to months before,
weeks to months before,
136
377200
2856
Idąc jeszcze dalej, tygodnie i miesiące,
06:32
where's the relevance there?
137
380080
1456
gdzie tu związek?
06:33
This is the realm of neural plasticity,
138
381560
2536
Oto dziedzina neuroplastyczności mózgu,
06:36
the fact that your brain
can change in response to experience,
can change in response to experience,
139
384120
3936
tego, że mózg zmienia się
w zależności od doświadczenia,
w zależności od doświadczenia,
06:40
and if your previous months
have been filled with stress and trauma,
have been filled with stress and trauma,
140
388080
4176
a jeśli ostatnie miesiące były
traumatyczne i stresujące,
traumatyczne i stresujące,
06:44
your amygdala will have enlarged.
141
392280
1856
to ciało migdałowate się powiększyło.
06:46
The neurons will have become
more excitable,
more excitable,
142
394160
2216
Neurony stały się bardziej pobudzone,
06:48
your frontal cortex would have atrophied,
143
396400
2336
płat czołowy zmniejszył się,
06:50
all relevant to what happens
in that one second.
in that one second.
144
398760
2800
co wiąże się z tym,
co zdarzyło się w ciągu tej sekundy.
co zdarzyło się w ciągu tej sekundy.
06:54
But we push back even more, back years,
145
402320
2656
Ale cofnijmy się jeszcze kilka lat,
06:57
back, for example, to your adolescence.
146
405000
2496
do czasów dorastania.
06:59
Now, the central fact
of the adolescent brain
of the adolescent brain
147
407520
2496
Mózg osoby dorastającej
07:02
is all of it is going full blast
148
410040
2736
pracuje pełną parą,
07:04
except the frontal cortex,
149
412800
1696
oprócz płata czołowego,
07:06
which is still half-baked.
150
414520
1736
który jest jeszcze nieukształtowany.
07:08
It doesn't fully mature
until you're around 25.
until you're around 25.
151
416280
3176
Osiąga dojrzałość dopiero po 25 latach.
07:11
And thus, adolescence and early adulthood
152
419480
3216
Stąd okres dojrzewania i wczesna dorosłość
07:14
are the years where environment
and experience sculpt your frontal cortex
and experience sculpt your frontal cortex
153
422720
5136
to czas, w którym środowisko
i doświadczenie kształtują płat czołowy
i doświadczenie kształtują płat czołowy
07:19
into the version you're going to have
as an adult in that critical moment.
as an adult in that critical moment.
154
427880
3800
do wersji, którą w tym krytycznym
momencie ma dorosły człowiek.
momencie ma dorosły człowiek.
07:24
But pushing back even further,
155
432800
1776
Idąc jeszcze bardziej wstecz,
07:26
even further back
to childhood and fetal life
to childhood and fetal life
156
434600
3456
nawet do czasów dzieciństwa
i życia płodowego,
i życia płodowego,
07:30
and all the different versions
that that could come in.
that that could come in.
157
438080
2816
do tych innych wersji,
które mogły się pojawić.
które mogły się pojawić.
07:32
Now, obviously, that's the time
that your brain is being constructed,
that your brain is being constructed,
158
440920
3256
Oczywiście to czas,
w którym kształtuje się mózg,
w którym kształtuje się mózg,
07:36
and that's important,
159
444200
1216
to jest ważne,
07:37
but in addition,
experience during those times
experience during those times
160
445440
3296
ale dodatkowo doświadczenia z tego okresu
07:40
produce what are called
epigenetic changes,
epigenetic changes,
161
448760
2976
tworzą to, co nazywa się
zmianami epigenetycznymi,
zmianami epigenetycznymi,
07:43
permanent, in some cases,
162
451760
1656
które mogą być trwałe
07:45
permanently activating
certain genes, turning off others.
certain genes, turning off others.
163
453440
4336
i trwale aktywować lub wyłączać geny.
07:49
And as an example of this,
164
457800
1496
Podam przykład.
07:51
if as a fetus you were exposed to a lot
of stress hormones through your mother,
of stress hormones through your mother,
165
459320
5016
Jeśli płód w łonie matki jest narażony
na dużą ilość hormonów stresu,
na dużą ilość hormonów stresu,
07:56
epigenetics is going to produce
your amygdala in adulthood
your amygdala in adulthood
166
464360
3416
to epigenetyka sprawi,
że ciało migdałowate
że ciało migdałowate
07:59
as a more excitable form,
167
467800
1936
będzie bardziej podatne na bodźce,
08:01
and you're going to have
elevated stress hormone levels.
elevated stress hormone levels.
168
469760
2640
i podniesie poziom hormonów stresu.
08:04
But pushing even further back,
169
472960
1896
Idźmy jeszcze dalej,
08:06
back to when you were just a fetus,
170
474880
1696
do czasów życia płodowego,
08:08
back to when all you were
was a collection of genes.
was a collection of genes.
171
476600
2816
gdy jesteśmy tylko zbiorem genów.
08:11
Now, genes are really
important to all of this,
important to all of this,
172
479440
2376
Geny są tu bardzo ważne,
08:13
but critically, genes don't
determine anything,
determine anything,
173
481840
2736
ale nie determinują niczego,
08:16
because genes work differently
in different environments.
in different environments.
174
484600
3640
ponieważ działają inaczej
w zależności od środowiska.
w zależności od środowiska.
08:20
Key example here:
175
488640
1256
Najlepszy przykład:
08:21
there's a variant of a gene called MAO-A,
176
489920
3136
istnieje mutacja genu zwanego MAO-A.
08:25
and if you have that variant,
177
493080
1656
Osoby z tą mutacją
08:26
you are far more likely
to commit antisocial violence
to commit antisocial violence
178
494760
4656
częściej przejawiają zachowania
agresywne i antyspołeczne,
agresywne i antyspołeczne,
08:31
if, and only if,
you were abused as a child.
you were abused as a child.
179
499440
3976
ale tylko i wyłącznie wtedy,
jeśli były krzywdzone w dzieciństwie.
jeśli były krzywdzone w dzieciństwie.
08:35
Genes and environment interact,
180
503440
2376
Geny i środowisko ściśle się wiążą
08:37
and what's happening in that one second
before you pull that trigger
before you pull that trigger
181
505840
3616
i to, co się dzieje na sekundę
przed naciśnięciem spustu,
przed naciśnięciem spustu,
08:41
reflects your lifetime
of those gene-environment interactions.
of those gene-environment interactions.
182
509480
4240
odzwierciedla interakcje
trwające między nimi całe życie.
trwające między nimi całe życie.
08:46
Now, remarkably enough,
we've got to push even further back now,
we've got to push even further back now,
183
514679
3617
Musimy się cofnąć jeszcze dalej,
08:50
back centuries.
184
518320
1376
setki lat wstecz,
08:51
What were your ancestors up to.
185
519720
2336
do czasów naszych przodków.
08:54
And if, for example,
they were nomadic pastoralists,
they were nomadic pastoralists,
186
522080
3176
Jeśli byli na przykład
08:57
they were pastoralists,
187
525280
1256
wędrownymi pasterzami,
08:58
people living in deserts or grasslands
188
526560
2576
żyli na pustyni, prerii lub stepie,
09:01
with their herds of camels, cows, goats,
189
529160
2656
wraz ze stadem wielbłądów, krów, kóz,
09:03
odds are they would have invented
what's called a culture of honor
what's called a culture of honor
190
531840
4056
istnieje spore prawdopodobieństwo,
że wykształcili tak zwaną kulturę honoru,
że wykształcili tak zwaną kulturę honoru,
09:07
filled with warrior classes,
191
535920
2216
opartą na klasach wojowników,
09:10
retributive violence, clan vendettas,
192
538160
2696
przemocy jako karze, walkach klanów,
09:12
and amazingly, centuries later,
193
540880
2256
i co zaskakujące, setki lat później
09:15
that would still be influencing
the values with which you were raised.
the values with which you were raised.
194
543160
3680
to wciąż ma wpływ na wartości,
w których jesteśmy wychowywani.
w których jesteśmy wychowywani.
09:19
But we've got to push even further back,
195
547800
2136
Ale musimy się cofnąć jeszcze dalej,
09:21
back millions of years,
196
549960
1736
miliony lat wstecz,
09:23
because if we're talking about genes,
197
551720
2056
bo jeśli mówimy o genach,
09:25
implicitly we're now talking
about the evolution of genes.
about the evolution of genes.
198
553800
3656
mamy na myśli także ich ewolucję.
09:29
And what you see is, for example,
199
557480
2216
Mamy tu do czynienia na przykład
09:31
patterns across different primate species.
200
559720
2496
z wzorcami wśród różnych naczelnych.
09:34
Some of them have evolved
for extremely low levels of aggression,
for extremely low levels of aggression,
201
562240
4416
Część wyewoluowała w formy
o bardzo niskim poziomie agresji,
o bardzo niskim poziomie agresji,
09:38
others have evolved
in the opposite direction,
in the opposite direction,
202
566680
2536
inne wręcz odwrotnie,
09:41
and floating there in between
by every measure are humans,
by every measure are humans,
203
569240
3896
a gdzieś pośrodku
błąka się gatunek ludzki,
błąka się gatunek ludzki,
09:45
once again this confused,
barely defined species
barely defined species
204
573160
3896
ten zagubiony, nieokreślony gatunek,
09:49
that has all these potentials
to go one way or the other.
to go one way or the other.
205
577080
3240
który ma pełen potencjał,
żeby pójść w tym lub innym kierunku.
żeby pójść w tym lub innym kierunku.
09:53
So what has this gotten us to?
206
581560
1816
Do czego nas to prowadzi?
09:55
Basically, what we're seeing here is,
207
583400
1976
W zasadzie,
09:57
if you want to understand a behavior,
208
585400
1896
jeśli chcemy zrozumieć zachowanie,
09:59
whether it's an appalling one,
a wondrous one,
a wondrous one,
209
587320
2856
czy jest ono straszne, niezwykłe
10:02
or confusedly in between,
210
590200
1736
czy gdzieś pomiędzy,
10:03
if you want to understand that,
211
591960
1536
żeby je zrozumieć,
10:05
you've got take into account
what happened a second before
what happened a second before
212
593520
3456
trzeba wziąć pod uwagę to,
co zdarzyło się od sekundy
co zdarzyło się od sekundy
10:09
to a million years before,
213
597000
1456
do miliona lat wstecz,
10:10
everything in between.
214
598480
1656
wszystko naraz.
10:12
So what can we conclude at this point?
215
600160
1976
Co możemy stwierdzić na tym etapie?
10:14
Officially, it's complicated.
216
602160
2296
Oficjalna wersja jest taka:
to skomplikowane.
to skomplikowane.
10:16
Wow, that's really helpful.
217
604480
1616
Ale pomogło.
10:18
It's complicated,
218
606120
1256
To skomplikowane
10:19
and you'd better be
real careful, real cautious
real careful, real cautious
219
607400
3576
i trzeba ogromnie uważać
10:23
before you conclude
you know what causes a behavior,
you know what causes a behavior,
220
611000
3336
z wnioskami co do powodów tego zachowania,
10:26
especially if it's a behavior
you're judging harshly.
you're judging harshly.
221
614360
2760
zwłaszcza jeśli je surowo oceniamy.
10:30
Now, to me, the single most important
point about all of this
point about all of this
222
618600
3976
Najważniejszą kwestią tutaj
10:34
is one having to do with change.
223
622600
2376
jest dla mnie zmiana.
10:37
Every bit of biology I have mentioned here
can change in different circumstances.
can change in different circumstances.
224
625000
6376
Każdy wspomniany tu aspekt biologii
zależy od okoliczności.
zależy od okoliczności.
10:43
For example, ecosystems change.
225
631400
2816
Na przykład ekosystemy się zmieniają.
10:46
Thousands of years ago,
the Sahara was a lush grassland.
the Sahara was a lush grassland.
226
634240
4416
Tysiące lat temu
na Saharze rosła bujna trawa.
na Saharze rosła bujna trawa.
10:50
Cultures change.
227
638680
1616
Zmienia się kultura.
10:52
In the 17th century, the most terrifying
people in Europe were the Swedes,
people in Europe were the Swedes,
228
640320
4336
Największym postrachem
XVII-wiecznej Europy byli Szwedzi,
XVII-wiecznej Europy byli Szwedzi,
10:56
rampaging all over the place.
229
644680
1736
którzy wszędzie siali zniszczenie.
10:58
This is what the Swedish
military does now.
military does now.
230
646440
2176
A jak jest teraz?
Od 200 lat nie prowadzą wojen.
11:00
They haven't had a war in 200 years.
231
648640
1840
11:03
Most importantly,
232
651280
1456
Co ważniejsze,
11:04
brains change.
233
652760
1616
mózgi się zmieniają.
11:06
Neurons grow new processes.
234
654400
2016
W neuronach zachodzą nowe procesy.
11:08
Circuits disconnect.
235
656440
1456
Obwody się rozłączają.
11:09
Everything in the brain changes,
236
657920
1656
Wszystko w mózgu się zmienia
11:11
and out of this come extraordinary
examples of human change.
examples of human change.
237
659600
5200
i stąd biorą się zdumiewające
przykłady zmian w człowieku.
przykłady zmian w człowieku.
11:17
First one:
238
665400
1616
Pierwszy z nich:
11:19
this is a man named John Newton,
239
667040
1696
człowiek nazwiskiem John Newton,
11:20
a British theologian
240
668760
1336
brytyjski teolog,
11:22
who played a central role in the abolition
of slavery from the British Empire
of slavery from the British Empire
241
670120
4736
który na początku XIX wieku odegrał
kluczową rolę w zniesieniu niewolnictwa
kluczową rolę w zniesieniu niewolnictwa
11:26
in the early 1800s.
242
674880
2016
w imperium brytyjskim.
11:28
And amazingly, this man
spent decades as a younger man
spent decades as a younger man
243
676920
4736
Co zaskakujące, wcześniej
przez wiele lat był kapitanem
przez wiele lat był kapitanem
11:33
as the captain of a slave ship,
244
681680
2136
na statku przewożącym niewolników,
11:35
and then as an investor in slavery,
245
683840
2936
a później nimi handlował,
11:38
growing rich from this.
246
686800
2136
dorobiwszy się na tym fortuny.
11:40
And then something changed.
247
688960
2656
A później coś się zmieniło.
11:43
Something changed in him,
248
691640
1536
Coś się w nim zmieniło,
11:45
something that Newton himself celebrated
in the thing that he's most famous for,
in the thing that he's most famous for,
249
693200
5256
coś, czemu dał wyraz
w swoim najbardziej znanym dziele,
11:50
a hymn that he wrote:
250
698480
1616
11:52
"Amazing Grace."
251
700120
1400
hymnie "Amazing Grace".
11:55
This is a man named Zenji Abe
on the morning of December 6, 1941,
on the morning of December 6, 1941,
252
703040
4896
Inny człowiek, Zenji Abe,
rankiem 6 grudnia 1941 roku
rankiem 6 grudnia 1941 roku
11:59
about to lead a squadron of Japanese
bombers to attack Pearl Harbor.
bombers to attack Pearl Harbor.
253
707960
4976
dowodził eskadrą japońskich
bombowców w ataku na Pearl Harbor.
bombowców w ataku na Pearl Harbor.
12:04
And this is the same man
50 years later to the day
50 years later to the day
254
712960
3536
Ten sam człowiek 50 lat później
12:08
hugging a man who survived
the attack on the ground.
the attack on the ground.
255
716520
3576
przytula człowieka ocalałego z ataku.
12:12
And as an old man,
256
720120
1416
Jako starszy mężczyzna
12:13
Zenji Abe came to a collection
of Pearl Harbor survivors
of Pearl Harbor survivors
257
721560
4416
poszedł na uroczystości
ocalałych z Pearl Harbor
12:18
at a ceremony there
258
726000
1416
12:19
and in halting English apologized
for what he had done as a young man.
for what he had done as a young man.
259
727440
4320
i łamanym angielskim
przeprosił ich za swoje czyny z młodości.
przeprosił ich za swoje czyny z młodości.
12:24
Now, it doesn't always require decades.
260
732760
1896
To nie zawsze zajmuje dziesiątki lat.
12:26
Sometimes, extraordinary change
could happen in just hours.
could happen in just hours.
261
734680
3696
Czasem niezwykłe zmiany
zachodzą w ciągu kilku godzin.
zachodzą w ciągu kilku godzin.
12:30
Consider the World War I
Christmas truce of 1914.
Christmas truce of 1914.
262
738400
4376
Weźmy rozejm bożonarodzeniowy w 1914 roku.
12:34
The powers that be
had negotiated a brief truce
had negotiated a brief truce
263
742800
3136
Ówczesne władze wynegocjowały
chwilowe zawieszenie broni,
chwilowe zawieszenie broni,
12:37
so that soldiers could go out,
264
745960
1616
żeby żołnierze mogli wyjść
12:39
collect bodies from no-man's-land
in between the trench lines.
in between the trench lines.
265
747600
3896
i zebrać trupy z ziemi niczyjej
między liniami okopów.
między liniami okopów.
12:43
And soon British and German soldiers
266
751520
2936
Wkrótce brytyjscy i niemieccy żołnierze
12:46
were doing that,
267
754480
1456
wykonywali zadanie
12:47
and then helping each other carry bodies,
268
755960
2456
i pomagali sobie nawzajem nieść ciała,
12:50
and then helping each other
dig graves in the frozen ground,
dig graves in the frozen ground,
269
758440
3656
a potem kopać groby w zamarzniętej ziemi,
12:54
and then praying together,
270
762120
1256
modlili się razem,
12:55
and then having Christmas together
and exchanging gifts,
and exchanging gifts,
271
763400
2816
spędzili razem Boże Narodzenie
i wymieniali się podarkami,
i wymieniali się podarkami,
12:58
and by the next day,
they were playing soccer together
they were playing soccer together
272
766240
3216
następnego dnia zaś grali w piłkę nożną
13:01
and exchanging addresses
so they could meet after the war.
so they could meet after the war.
273
769480
3376
i wymieniali się adresami,
aby spotkać się po wojnie.
aby spotkać się po wojnie.
13:04
That truce kept going
until the officers had to arrive
until the officers had to arrive
274
772880
3976
Rozejm trwał w najlepsze,
aż musieli wkroczyć oficerowie
aż musieli wkroczyć oficerowie
13:08
and said, "We will shoot you
275
776880
1496
i rozkazać: "Zastrzelimy was,
13:10
unless you go back
to trying to kill each other."
to trying to kill each other."
276
778400
2496
jeśli nie zaczniecie się zabijać".
13:12
And all it took here was hours
277
780920
2136
W ciągu kilku godzin
13:15
for these men to develop
a completely new category of "us,"
a completely new category of "us,"
278
783080
4336
tamci ludzie stworzyli
nowe pojęcie słowa "my",
nowe pojęcie słowa "my",
13:19
all of us in the trenches here
279
787440
1896
my, czyli wszyscy w okopach,
13:21
on both sides, dying for no damn reason,
280
789360
2776
po obu stronach, umieramy bez powodu,
13:24
and who is a "them,"
those faceless powers behind the lines
those faceless powers behind the lines
281
792160
3656
a także pojęcie słowa "oni",
pozbawione twarzy władze za linią frontu,
pozbawione twarzy władze za linią frontu,
13:27
who were using them as pawns.
282
795840
1600
traktujące żołnierzy jak pionki.
13:30
And sometimes,
change can occur in seconds.
change can occur in seconds.
283
798680
3200
Czasami zmiana trwa kilka sekund.
13:34
Probably the most horrifying event
in the Vietnam War
in the Vietnam War
284
802720
3336
Najstraszniejszym wydarzeniem
podczas wojny w Wietnamie
podczas wojny w Wietnamie
13:38
was the My Lai Massacre.
285
806080
1896
była prawdopodobnie masakra w My Lai.
13:40
A brigade of American soldiers
286
808000
2016
Brygada amerykańskich żołnierzy
13:42
went into an undefended
village full of civilians
village full of civilians
287
810040
3016
wkroczyła do bezbronnej
wioski pełnej cywilów
wioski pełnej cywilów
13:45
and killed between 350 and 500 of them,
288
813080
3536
i zamordowała od 350 do 500 z nich,
13:48
mass-raped women and children,
289
816640
2856
grupowo gwałciła kobiety i dzieci,
13:51
mutilated bodies.
290
819520
1576
okaleczyła ich ciała.
13:53
It was appalling.
291
821120
1216
To było przerażające.
13:54
It was appalling because it occurred,
because the government denied it,
because the government denied it,
292
822360
4256
Przerażające, bo się wydarzyło,
bo rząd temu zaprzeczał,
bo rząd temu zaprzeczał,
13:58
because the US government eventually
did nothing more than a slap on the wrist,
did nothing more than a slap on the wrist,
293
826640
4376
bo rząd USA tylko pogroził paluszkiem,
14:03
and appalling because it almost certainly
was not a singular event.
was not a singular event.
294
831040
4256
bo z pewnością nie był to
odosobniony incydent.
odosobniony incydent.
14:07
This man, Hugh Thompson, this is the man
who stopped the My Lai Massacre.
who stopped the My Lai Massacre.
295
835320
5096
Hugh Thompson to człowiek,
który powstrzymał masakrę w My Lai.
który powstrzymał masakrę w My Lai.
14:12
He was piloting a helicopter gunship,
296
840440
2616
Pilotował wtedy śmigłowiec szturmowy,
14:15
landed there, got out
297
843080
1816
wylądował, wysiadł
14:16
and saw American soldiers shooting babies,
298
844920
3056
i zobaczył Amerykanów
strzelających do niemowląt,
strzelających do niemowląt,
14:20
shooting old women,
299
848000
1376
do starszych kobiet,
14:21
figured out what was going on,
300
849400
1896
zdał sobie sprawę z tego, co się działo,
14:23
and he then took his helicopter
301
851320
2096
wrócił do helikoptera i zrobił coś,
14:25
and did something that undid
his lifetime of conditioning
his lifetime of conditioning
302
853440
3976
co wywróciło do góry nogami
jego dotychczasowe postrzeganie tego,
jego dotychczasowe postrzeganie tego,
14:29
as to who is an "us" and who is a "them."
303
857440
2056
kim jesteśmy "my", a kim są "oni".
14:31
He landed his helicopter
304
859520
1856
Wylądował helikopterem
14:33
in between some surviving villagers
and American soldiers
and American soldiers
305
861400
3616
między ocalałymi mieszkańcami wsi
i amerykańskimi żołnierzami,
i amerykańskimi żołnierzami,
14:37
and he trained his machine guns
on his fellow Americans,
on his fellow Americans,
306
865040
3656
wycelował karabiny maszynowe w rodaków
14:40
and said, "If you don't stop the killing,
I will mow you down."
I will mow you down."
307
868720
3880
i powiedział: "Wystrzelam was,
jeśli nie przestaniecie zabijać".
jeśli nie przestaniecie zabijać".
14:46
Now, these people
are no more special than any of us.
are no more special than any of us.
308
874560
2976
Ci ludzie nie są
bardziej wyjątkowi od nas.
bardziej wyjątkowi od nas.
14:49
Same neurons, same neurochemicals,
309
877560
2576
To te same neurony
i substancje neurochemiczne,
i substancje neurochemiczne,
14:52
same biology.
310
880160
1320
taka sama biologia.
14:54
What we're left with here
is this inevitable cliche:
is this inevitable cliche:
311
882400
3376
Nasuwa się frazes:
"Ci, którzy nie znają historii,
"Ci, którzy nie znają historii,
14:57
"Those who don't study history
are destined to repeat it."
are destined to repeat it."
312
885800
2736
są skazani na jej powtarzanie".
15:00
What we have here is the opposite of it.
313
888560
2176
Tu jednak mamy jego przeciwieństwo.
15:02
Those who don't study the history
of extraordinary human change,
of extraordinary human change,
314
890760
4256
Ci, którzy nie znają historii
niezwykłych ludzkich przemian,
niezwykłych ludzkich przemian,
15:07
those who don't study the biology
of what can transform us
of what can transform us
315
895040
3536
ci, którzy nie znają
biologii tego, co zmienia
biologii tego, co zmienia
15:10
from our worst to our best behaviors,
316
898600
2496
nasze najgorsze zachowanie w najlepsze,
15:13
those who don't do this
are destined not to be able
are destined not to be able
317
901120
3056
ci, którzy tego nie znają,
nie będą umieli powtórzyć
nie będą umieli powtórzyć
15:16
to repeat these incandescent,
magnificent moments.
magnificent moments.
318
904200
3880
tych świetlistych, wspaniałych momentów.
15:20
So thank you.
319
908480
1200
Dziękuję wam.
15:22
(Applause)
320
910040
4080
(Brawa)
15:32
CA: Talks that really give you
a new mental model about something,
a new mental model about something,
321
920040
3496
CA: Prelekcje, które całkowicie
zmieniają nasze modele mentalne,
zmieniają nasze modele mentalne,
15:35
those are some of my favorite TED Talks,
322
923560
1936
to moje ulubione prelekcje TED,
15:37
and we just got one.
323
925520
1720
a ta jest jedną z nich.
15:39
Robert, thank you so much for that.
Good luck with the book.
Good luck with the book.
324
927960
2856
Bardzo ci dziękuję, Robercie,
i powodzenia z książką.
i powodzenia z książką.
To było niesamowite,
15:42
That was amazing,
325
930840
1256
spróbujemy cię tu ściągnąć któregoś roku.
15:44
and we're going to try and get you
to come here in person one year.
to come here in person one year.
326
932120
3176
Bardzo ci dziękujemy.
15:47
Thank you so much.
327
935320
1216
15:48
RS: Thank you. Thank you all.
328
936560
1480
RS: Dziękuję wszystkim.
ABOUT THE SPEAKER
Robert Sapolsky - Neuroscientist, primatologist, writerRobert Sapolsky is one of the leading neuroscientists in the world, studying stress in primates (including humans).
Why you should listen
We all have some measure of stress, and Robert Sapolsky explores its causes as well as its effects on our bodies (his lab was among the first to document the damage that stress can do to our hippocampus). In his research, he follows a population of wild baboons in Kenya, who experience stress very similarly to the way humans do. By measuring hormone levels and stress-related diseases in each primate, he determines their relative stress, looking for patterns in personality and social behavior that might contribute. These exercises have given Sapolsky amazing insight into all primate social behavior, including our own.
He has been called "one of the best scientist-writers of our time" by Oliver Sacks. Sapolsky has produced, in addition to numerous scientific papers, books for broader audiences, including A Primate’s Memoir: A Neuroscientist’s Unconventional Life Among the Baboons, Why Zebras Don’t Get Ulcers: Stress Disease and Coping, and The Trouble with Testosterone.
His latest book, Behave: The Biology of Humans at Our Best and Worst, examines human behavior in search of an answer to the question: Why do we do the things we do?
Robert Sapolsky | Speaker | TED.com