Dave Isay: Everyone around you has a story the world needs to hear
دەیڤ ئیسەی: هەموو کەسانی چواردەورت چیرۆکێکیان هەیە پێویستە جیهان گوێبیستی بێت
Over thousands of archived and broadcast interviews, StoryCorps founder Dave Isay -- winner of the 2015 TED Prize -- has created an unprecedented document of the dreams and fears that touch us all. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
or even a stranger
یان تەنانەت بێگانەیەکیش
important moments in that person's life,
ساتەکان لە ژیانی ئەو کەسە و
I was lucky enough to find my calling
خۆشبەخت بووم کە ساتی خۆم دۆزییەوە،
چیرۆکی سەر ڕادیۆ بووم.
who I was very, very close to, was gay.
لێوەی نزیک بووم، هاوڕەگەزبازە.
of our strained conversations,
and Latino drag queens
خانمە بەرگ ڕەنگاوڕەنگە لاتینییەکان
at a gay bar in Manhattan
هاوڕەگەزبازەکان لە مانهاتن
the modern gay rights movement.
داکۆکی مافەکانی هاوڕەگەزبازان بوو.
and it piqued my interest.
زۆر سەرنجی منی ڕاکێشا.
recorder and find out more.
هەڵگرم و زیاتر بزانم.
named Michael Shirker,
ئەرشیڤەکان بەناوی مایکڵ شیرکەر،
of the people we could find
کە توانیمان بیاندۆزینەوە
the Stonewall Inn that night.
gave me the license
never would have gone
قەت نەمدەتوانی بچم بۆی و
otherwise ever have spoken to.
وا نەبوایە قەت قسەم لەگەڵ نەدەکردن.
fierce and courageous human beings
ئازاترین و بوێرترین مرۆڤەکان بناسم
the story of Stonewall
and it changed my life.
ژیانی خۆشمی گۆڕی.
I made many more radio documentaries,
چەندین دیکۆمێنتاری ترم هەبوو لەسەر ڕادیۆ،
who are rarely heard from in the media.
بە دەگمەن لە ڕاگەیاندنەکانەوە گوێبیستیان دەبوون.
of being interviewed
چاوپێکەوتن لەگەڵکردنە
that their stories didn't matter.
کە چیرۆکەکانیان گرنگی نییە.
people's back straighten
ڕێکدەبۆوە کاتێک
into the microphone.
about the last flophouse hotels
دەربارەی دوایین ئوتێلە کەم خزمەتگوزارییەکان
cheap hotels for decades.
ئوتێلە هەرزانانە دەمانەوە.
the size of prison cells
قەبارەی زیندانییەکدا دەژیان و
from one room into the next.
بازبەیتە ژوورەکەی دوواتر.
with the photographer Harvey Wang.
لەگەڵ هارڤی وانگی فۆتۆگرافەر.
with an early version of the book
بەرگێکی سەرەتای کتێبەکەوە و
the long, narrow hallway
باریک و درێژەکەدا
the clarion call for StoryCorps,
بە بانگرتنی کەڕەنا بۆ ستۆری کۆرپس،
a dozen years ago.
ساڵ لەمەوبەر هەمبوو.
documentary work
دیکۆمێنتاری وەرگرم و
to create a work of art or entertainment
درووستکردنی کارێکی هونەری یان چێژپێدان
by a whole lot of people,
ببینرێت یان ببیسترێت،
was the purpose of this work,
ئەم کارە بێت، و
many, many people the chance
بە چەندین کەس کە
لە تێرمیناڵی گەورەی ناوەند،
can come to honor someone else
بیەوێت بتوانێت بێت ڕێز لە یەکێکی تر بنێت
by a facilitator who brings you inside.
لێئەبێت کە ئەتباتە ژوورەوە.
and you listen and you talk.
گوێئەگریت و قسە ئەکەیت.
if this was to be our last conversation,
ئەگەر ئەمە دوایین گفتوگۆمان بێت،
and say to this person
چی بەم کەسە بڵێم
you walk away with a copy of the interview
کۆپییەکی چاوپێکەوتنەکەت پێدەدرێت و
to the American Folklife Center
ژیانی ناوخەڵکی ئەمریکا
can someday get to know your grandfather
ڕۆژێک بێت بتوانن باپیرت بناسن
in one of the busiest places in the world
قەرەباڵغترین شوێنەکانی جیهان کردەوە و
incredibly intimate conversation
ئەم گفتوگۆ لەیەکتر نزیکە سەرسوڕهێنەرە بکەن
but from the very beginning, it did.
بەڵام هەر لە سەرەتاوە سەری گرت.
with incredible respect,
لەگەڵ ئەزموونەکە دەکرد و
at that original Grand Central Booth.
کۆشکەکەی تێرمیناڵی گەورەی ناوەند.
interviewing his mother, Sarah.
چاوپێکەوتن لەگەڵ سارای دایکی دەکات.
are incredibly smart
ئەسپێرجەریان هەیە زۆر زیرەکن
کێشەیان هەیە.
لەگەڵ سارای دایکی دەکات
From a scale of one to 10,
different without animals?
بێ بوونی ئاژەڵەکان؟
an eight without animals,
بەبێ بوونی ئاژەڵ
would be different without them?
دەبوو بێ هەبوونی ئەوان؟
like cockroaches and snakes.
وەک قالونچە و مار ئاسایی ئەبوو.
as long as they're not venomous
ژەهراوی نەبن
the insect we love to hate.
هەموو لەخۆوە ڕقمان لێیەتی.
you couldn't cope with having a child?
بەرگەی ئەوە نەگری مناڵێکت هەبێت؟
you had really bad colic,
بای زۆر بە سکتا دەهات،
SL: It's when you get this stomach ache
سارا: کاتێک سکت ئێشێت و
for, like, four hours.
نزیکی چوار کاتژمێر.
but Amy's was more high-pitched.
بەڵام دەنگی ئەیمی زیکن تر بوو.
seems to like Amy more,
ئەیمیان بەدڵە،
why you think that people like Amy more,
خەڵک زیاتر ئەیمیان خۆش بوێت، و
of your Asperger's syndrome,
نەخۆشی ئەسپێرجەر هەیە،
لای ئاسانترە ڕووخۆشتر بێت،
it's more difficult,
to get to know you love you so much.
بۆ ئەوەی بوناسن زۆریان خۆش ئەوێیت.
SL: Yeah --
سارا: بەڵێ --
but less quantity? (Laughter)
باشترە و ژمارەیان کەمترە؟
the quality, but I think --
نایەم بەڵام پێموایە --
loved Claudia, then she hated Claudia,
کڵاودیای خۆش ئەویست، ئینجا ڕقی لێبوو،
ئینجا ڕقی لە کڵاودیا بۆوە.
بە کچ بوونەوەیە ئازیزم.
is that you have a few very good friends,
چەند هاوڕێیەکی کەمی باشت هەیە، و
you wanted when I was born?
ئەو کوڕە بم کە خۆت دەتویست؟
my expectations, sweetie,
چاوەڕوانی منەوە بوویت ئازیزەکەم،
of what your child's going to be like,
بۆ ئەوەی مناڵەکەی خۆت چۆن ئەبێت،
so much as a parent, because you think --
تێگەشتووتر بم، چونکە پێتوایە --
who made you a parent.
That's a good point. (Laughter)
ئەوە خاڵە گرنگەکەیە.
جیاواز بیرئەکەیتەوە
in the parenting books,
دایکایەتی و باوکایەتی،
outside of the box with you,
بەشێوەیەکی جیاواز بیربکەمەوە، و
as a parent and as a person,
کەسێک داهێنەرتر بم، و
کە ئەیمی لەدایک بوو؟
but you are so incredibly special to me
بەڵام تۆ زۆر تایبەتی بۆم و
ran on public radio,
لە ڕادیۆی گشتی پەخشکرا،
together in a book,
کۆکردەوە و کردی بە کتێبێک، و
they would read the letters together.
پێکەوە نامەکانیان دەخوێندەوە.
that two of my heroes
لە پاڵەوانەکانم
who is now an honors student in college.
کە ئێستا خوێندکاری کۆلێژە.
crying when they hear StoryCorps stories,
کاتێک گوێیان لە چیرۆکەکانی ستۆری کۆرپ ئەبێت، و
something authentic and pure
لە شتێکی پاک و ڕەسەن دەبێت
when sometimes it's hard to tell
هەندێک جار قورس دەبێ بزانیت
دژە ڕاستی.
ناکات تا دەوڵەمەند بێت.
کە ڕۆژانە
courage, decency and dignity,
میهرەبانی، بوێری، ڕەسەنی و سەرەبرزییەوە
لەو جۆرە چیرۆکانە دەبێت،
like you're walking on holy ground.
لەسەر زەوییەکی پیرۆز بڕۆیت.
in Grand Central worked,
تێرمیناڵی ناوەند سەری گرت، و
in all 50 states
لە هەر ٥٠ ویلایەتەکە
and towns across America
سەرانسەری ئەمریکادا
of human voices ever gathered.
مرۆڤە کە کۆکرابێتەوە.
hundreds of facilitators
ڕاهێنانمان پێکردوون
through the experience.
بەو ئەزموونەیاندا.
لە ستۆری کۆرپ کاردەکەن
gathering the wisdom of humanity.
دانایی مرۆڤایەتی کۆدەکەنەوە.
that the most important thing
کە گرنگترین شت
during these interviews
چاوپێکەوتنانەدا فێری بووبێتن
بنچینەیی هەموو باشن.
of StoryCorps, you could argue
ستۆری کۆرپدا، دەتتوانی بڵێیت
of a selection bias happening,
هەڵبژاردندا ڕوودەدات،
with every kind of person
لەگەڵ هەموو جۆرە کەسێکدا
across the political spectrum --
هەموو لایەنە سیاسییەکان --
are actually onto something.
ئەم کەسانە بەنیازی شتێک بن.
from these interviews.
and the wisdom and the grace
دانایی و نەرم و نیانییەی
of people all around us
بەدی دەکرێن
دەکەین بۆ گوێگرتن لێیان،
named Danny Perasa
بە ناوی دانی پێراسا
to talk about his love for her.
بۆ ئەوەی باسی خۆشەویستەکەی بکات بۆی.
the thing of it is,
"I love you" to you.
کاتێک بەتۆ دەڵێم "خۆشم ئەوێیت."
I say it to remind you
ئەیڵێم بۆ ئەوەی بیرتبێنمەوە
it's coming from me.
قسەکە هەر لەمنەوە یەت.
from a busted old radio,
خۆشبێت بە ڕادیۆیەکی کۆنەوە، و
the radio around the house.
ڕادیۆکە لە ماڵەکەیا بهێڵیتەوە.
on the kitchen table,
مێزی چێشتخانەکەمان نەبێت،
to me every morning.
خۆشەویستیم بۆ ئەنوسیت.
that could possibly be wrong
لەوانەیە ئەوە بێت کە
is extremely rainy.
تەلەفوون بۆ ئەکەم.
I love you. I love you.
خۆشم ئەوێیت.
no matter what happens at work,
هاوسەرگیرییەکەیا، لە کارەکەی هەرچییەک بێت،
in the rest of the day,
ئەو ڕۆژەدا،
that you can hug somebody
باوەش بە کەسێکدا بکەیت
and saying, "Get your hands off me."
خوارەوە و بڵێت، "دەست لابە."
a color television set.
تەلەفزیۆنی ڕەنگاو ڕەنگ هەبێت.
to black and white.
تەلەفزیۆنی ڕەش و سپی.
and one single snaggletooth,
دانێکی دەرپەڕیوی هەبوو،
more romance in his little pinky
پێراسا هەیبوو لە
leading men put together.
unimaginable capacity
لە ڕادەبەدەرە وێنانەکراوەکەی
and I've learned about strength.
زۆریش فێربووم دەربارەی بەهێزی.
and Mary Johnson.
ئیسرائیل و ماری جۆنسۆن.
he murdered Mary's only son,
تاقە کوڕی ماری کوشتووە،
بۆ بەندیخانە
who this person was
ئەم کەسە کێیە
they became friends,
بوون بە هاوڕێ، و
from the penitentiary,
تەنیشت ماری.
of a conversation they had
is no longer here.
and now you're going to college.
تۆش ئێستا ئەچیت بۆ کۆلێژ.
to see you graduate.
تۆ کۆلێژ تەواو بکەیت.
to experience that with you.
ئەزموونی ئەوە بکەم بۆ تۆ.
say those things and to be
ئەم شتانەی تۆ ئەیڵێت و
in which you are is my motivation.
پاڵنەرێکی بەهێزە بۆ من.
that I stay on the right path.
لەوەی لەسەر ڕێی ڕاست ئەمێنمەوە.
despite how much pain I caused you,
سەرەڕای ئەو ئازارەی تووشی تۆم کرد،
to be able to share our story together,
بتوانین پێکەوە چیرۆکەکانمان بگێڕینەوە،
looking at each other right now.
پێکەوە سەیری یەکتر ئەکەین.
so I admire that you can do this.
بۆیە ڕێز لەوە دەگرم کە ئەمەت پێدەکرێت.
MJ: I love you too, son.
ماری: منیش خۆشم ئەوێیت کوڕم.
of the courage and goodness of people,
دەکرێت خەڵک چەند باش و بوێر بن، و
truly does bend towards justice.
بەلای دادپەروەریدا دەچەمێتەوە.
who was born Arthur Martinez
کە وەک ئارسەر مارتینێز لەدایک بوو
with her daughter Lesley
لێزلی کچیدا باسی
وەک پیاوێکی گەنج، و
into the woman she was always meant to be.
ژنەی کە دەبوو ژیانی پێ بەرێتە سەر.
difficult things for me was
I wouldn't be allowed
ڕێگەم پێنەدرێت
out of the water,
in my relationship with my granddaughters,
پەیوەندییەکەمدایە لەگەڵ کچەزاکانمدا،
over whether I'm he or she.
کە ئایا من پیاوم یان ژنم.
to talk about it.
but that, to me, is a miracle.
بەڵام ئەوە بۆ من، وەک موعجیزەیە.
You don't have to tiptoe.
پێویست ناکات خۆت بەدوور بگریت.
and that's something I've always
ئەوە شتێکە کە من هەمووکات
that you're loved.
کە تۆمان خۆش ئەوێت.
هەموو ڕۆژێک لەمەیا ئەژیم.
and I really am at peace with who I am.
من بەڕاستی ئارامم بەوەی کێم.
and I try to live that way every day.
هەوڵدەدەم کە هەموو ڕۆژێک واهی بژیم.
a secret about StoryCorps.
to have these conversations.
پێویستی بە هەندێک چاونەترسییە.
مردنماندا دەکات.
will be heard long after they're gone.
ماوەیەکی زۆر دوای خۆشمان دەبیسترێت.
ژیانیاندان بەناوی ئایرا بایۆک
on recording interviews
لە تۆمارکردنی چاوپێکەوتنەکان
"The Four Things That Matter Most"
"چوار شتەکەی گرنگترینن"
to the most important people in your life
بە گرنگترین کەسەکانی ژیانت بڵێیت
we can say to one another,
بە یەکتری بڵێین و
in a StoryCorps booth.
کۆشکێکی ستۆری کۆرپسدا.
with someone you care about --
هەبێت لەگەڵ کەسێکدا کە گرنگی پێدەدەیت --
شتێک نەمێنێت بە نەوتراوی.
and Chris a few months ago
لە تێد و کریسەوە گوێبیستی
I was completely floored.
بە تەواوەتی سەرسام بووم.
with a very brief wish for humanity,
زۆر کورتم هەبێت بۆ مرۆڤایەتی،
I wrote my 50 words,
٥٠ وشەکەمم نوسی، و
Chris called and said, "Go for it."
کریس پەیوەندی کرد و وتی، "ئەوە بکە."
through StoryCorps
ستۆری کۆرپسەوە فێری بووین
can easily record a meaningful interview
بتوانێت بە ئاسانی چاوپێکەوتنێکی واتابەخش تۆمارکات
which will then be archived for history.
دەخرێتە ئەرشیڤەوە و بۆ مێژوو دەمێنێتەوە.
where everyone in the world
کە تیایدا هەمووان لە جیهاندا
could have imagined 11 years ago
لەمەوبەر لەو باوەڕەیا نەبووم هەیبێت
is already underway.
بەدیهاتنەکەی بەڕێوەیە.
has been working furiously
StoryCorps out of our booths
ستۆری کۆرپس لە کۆشکەکانمان بەرێتە دەرەوە
by anyone, anywhere, anytime.
لە هەرکاتێکا بێت بتوانێ ئەزموونیکات.
been two people and a facilitator
گفتوگۆی دووکەسە لەگەڵ کارئاسانکەرێک
which is preserved forever,
کە بۆ هەتا هەتایە دەمێنێتەوە،
of the StoryCorps app.
ستۆری کۆرپسەکە دەردەکەین.
that walks you through
کە دەتبات بە ناو
StoryCorps interview,
واتابەخشی ستۆری کۆرپس، و
to our archive at the Library of Congress.
ئەرشیڤەکەمان لە کتێبخانەی کۆنگرێس.
how we can use it
بزانن چۆن بەکاریبێنین
thousands of StoryCorps interviews a year,
هەزارەها چاوپێکەوتنی ستۆری کۆرپس لە ساڵێکدا،
tens of thousands
a national homework assignment
ئەرکێکی نەتەوەیی گشتی
studying U.S. history across the country
ئەمریکا دەخوێنێت لە سەرانسەری جیهاندا
with an elder over Thanksgiving,
گەورەیەکدا لە جەژنی سوپاگوزاریدا،
and experiences are captured.
تەواوی ئەمریکییەکان تۆمارکرێت.
sides of a conflict somewhere in the world
بەرامبەرەکانی ململانێیەکدا لە شوێنێکی جیهاندا
about that conflict
چۆن کەسانێکن، و
begin to build bonds of trust;
دەستکرێت بە بنیاتنانی پەیوەندی متمانە؛
a tradition all over the world
بە نەریتێک لە سەرانسەری جیهاندا
with a StoryCorps interview
چاوپێکەوتنێکی ستۆری کۆرپس
or homeless shelters or even prisons
نەخۆشخانە یان خانەی بەساڵاچوان یان بەندیخانەکان
least heard in our society
خەڵکەکانی کەمترین بیستراون لە کۆمەڵگاکەماندا و
what they've learned in life,
لە ژیاندا چی فێربوون، و
ئەوانیان بیربێت.
a StoryCorps interview with my dad
تۆمارکرد لەگەڵ باوکی خۆمدا
and became a well-known gay activist.
چالاکەوانێکی ناسراوی هاوڕەگەزبازەکان.
of us at that interview.
until a couple of years ago,
بیری ئەو تۆمارەم نەبوو،
to be in perfect health
لە تەندروستییەکی باشدا بێت و
40 hours a week,
a few days later.
کۆچی دوایی کرد.
for the first time at three in the morning
لە کاتژمێر سێی بەیانی
they were going to get to know this person
لەڕێگەیەوە ئەم کەسە بناسن
would be through that session.
ژیانمدا لە ڕێگەی ئەو چاوپێکەوتنەوەیە.
any more deeply than I did,
بە قوڵی باوەڕ بە گرنگی ستۆری کۆرپس ناکەم،
the importance of making these recordings.
ئەم تۆمارانە تێگەشتم.
my father or my grandmother or my brother,
لەگەڵ باوکم یان نەنکم یان براکەم،
is fleeting and inconsequential,
هەڕەمەکی و بێ ڕێکخستنە،
ئەم ئەرشیڤە ئەلیکترۆنیەی
enduring and important.
ئەم دیارییە بۆ نەوەکانمان،
we are as human beings.
وەک مرۆڤ کەسانێکی چۆنین.
this wish come true.
لە هێنانەدی ئەم ئاواتە.
or even a stranger.
هاوڕێیەک یان بێگانەیەکیش بکە.
of the wisdom of humanity,
دانایی مرۆڤایەتی درووستکەین، و
and shout a little less.
کەمێک کەمتر هاوار بکەین.
what's really important.
کە بەڕاستی چی گرنگە. و
that simple truth
ئەو ڕاستیە سادەیەدا
هەموو تاکێک،
ABOUT THE SPEAKER
Dave Isay - Story collectorOver thousands of archived and broadcast interviews, StoryCorps founder Dave Isay -- winner of the 2015 TED Prize -- has created an unprecedented document of the dreams and fears that touch us all.
Why you should listen
From the first interview he recorded, 2015 TED Prize winner and MacArthur Fellow Dave Isay knew he’d found his calling: preserving the stories of everyday Americans. Since then, Isay has amassed hundreds of thousands of recordings, most of previously unheard or ignored voices, all speaking in their own words. The archives of StoryCorps -- which Isay founded in 2003 -- are included at the Library of Congress’ American Folklife Center, and now constitute the largest single collection of recorded voices in history.
StoryCorps invites friends, loved ones and strangers to conduct 40-minute interviews at intimate recording booths in Atlanta, Chicago, San Francisco, and (until 2011) New York, as well as in mobile studios nationwide. Offering moving and surprising glimpses into the hearts of often marginalized and forgotten subjects, the interviews are a familiar feature of NPR’s Morning Edition and Storycorps.org.
At TED2015, Isay shared an audacious wish for StoryCorps: to open up the format from its signature booths with a StoryCorps app that allows anyone to add to this "digital archive of the collective wisdom of humanity." The vision: to broaden this idea, and begin to take it global.
Dave Isay | Speaker | TED.com