TEDGlobal 2011
Paul Zak: Trust, morality -- and oxytocin?
Пол Зак: Доверба, морал -- и окситоцин
Filmed:
Readability: 3.8
1,741,186 views
Што стои позади нашата желба да се однесуваме морално? Невроекономистот Пол Зак ја демонстрира причината зошто тој верува дека окситоцинот (тој го нарекува "моралната молекула") е одговорна за довербата, емпатијата и другите чувства кои што помагаат во изградбата на едно стабилно општество.
Paul Zak - Neuroeconomist
A pioneer in the field of neuroeconomics, Paul Zak is uncovering how the hormone oxytocin promotes trust, and proving that love is good for business. Full bio
A pioneer in the field of neuroeconomics, Paul Zak is uncovering how the hormone oxytocin promotes trust, and proving that love is good for business. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
Is there anything unique about human beings?
0
0
3000
Има ли нешто што е уникатно за човечките суштества?
00:18
There is.
1
3000
2000
Има.
00:20
We're the only creatures
2
5000
2000
Ние сме единствените суштества
00:22
with fully developed moral sentiments.
3
7000
2000
со целосно развиени морални чувства.
00:24
We're obsessed with morality as social creatures.
4
9000
3000
Како социјални суштества ние сме преокупирани со моралноста.
00:27
We need to know why people are doing what they're doing.
5
12000
3000
Ние мораме да знаеме зошто луѓето го прават она што го прават.
00:30
And I personally am obsessed with morality.
6
15000
3000
И јас лично сум преокупиран со моралноста.
00:33
It was all due to this woman,
7
18000
2000
Сето тоа се должи на оваа жена,
00:35
Sister Mary Marastela,
8
20000
2000
Сестрата Мери Марастела,
00:37
also known as my mom.
9
22000
3000
уште позната како моја мајка.
00:41
As an altar boy, I breathed in a lot of incense,
10
26000
3000
Како олтарско момче, вдишував многу темјан,
00:44
and I learned to say phrases in Latin,
11
29000
2000
и научив да кажувам фрази на Латински,
00:46
but I also had time to think
12
31000
2000
но истотака имав време да размислувам
00:48
about whether my mother's top-down morality
13
33000
2000
за тоа дали рационалната моралност на мајка ми
00:50
applied to everybody.
14
35000
2000
важи за сите.
00:52
I saw that people who were religious and non-religious
15
37000
3000
Видов дека луѓето кои се религиозни и не-религиозни
00:55
were equally obsessed with morality.
16
40000
2000
беа еднакво преокупирани со моралноста.
00:57
I thought, maybe there's some earthly basis
17
42000
2000
Си мислев, можеби постои некоја овоземска основа
00:59
for moral decisions.
18
44000
2000
за моралните одлуки.
01:01
But I wanted to go further
19
46000
2000
Меѓутоа сакав да научам повеќе отколку
01:03
than to say our brains make us moral.
20
48000
2000
само да кажам дека нашите мозоци не прават морални.
01:05
I want to know if there's a chemistry of morality.
21
50000
3000
Сакам да знам дали постои хемија на моралноста.
01:08
I want to know
22
53000
2000
Сакам да знам
01:10
if there was a moral molecule.
23
55000
2000
дали постои морална молекула.
01:12
After 10 years of experiments,
24
57000
2000
После 10 години експериментирање,
01:14
I found it.
25
59000
2000
ја пронајдов.
01:16
Would you like to see it? I brought some with me.
26
61000
3000
Сакате да ја видите? Ја донесов со мене.
01:20
This little syringe
27
65000
2000
Овој мал шприц
01:22
contains the moral molecule.
28
67000
3000
ја содржи моралната молекула.
01:31
(Laughter)
29
76000
3000
(Смеа)
01:34
It's called oxytocin.
30
79000
2000
Се вика окситоцин.
01:36
So oxytocin is a simple and ancient molecule
31
81000
3000
Окситоцинот е едноставна и древна молекула
01:39
found only in mammals.
32
84000
2000
која се наоѓа само кај цицачите.
01:41
In rodents, it was known
33
86000
2000
Кај глодарите, беше познато
01:43
to make mothers care for their offspring,
34
88000
2000
дека придонесува мајките да се грижат за нивните новороденчиња,
01:45
and in some creatures,
35
90000
2000
и кај некои суштества,
01:47
allowed for toleration of burrowmates.
36
92000
2000
овозможува толеранција.
01:49
But in humans, it was only known
37
94000
2000
Но кај луѓето, се знаеше само
01:51
to facilitate birth and breastfeeding in women,
38
96000
2000
дека го олеснува породувањето и доењето кај жената,
01:53
and is released by both sexes during sex.
39
98000
3000
и се ослободува кај двата пола за време на секс.
01:57
So I had this idea that oxytocin might be the moral molecule.
40
102000
3000
Така ми дојде оваа идеа дека окситоцинот можеби е моралната молекула.
02:00
I did what most of us do -- I tried it on some colleagues.
41
105000
3000
Направив она што повеќето од нас прават -- ја испробав на некои колеги.
02:03
One of them told me,
42
108000
2000
Еден од нив ми кажа,
02:05
"Paul, that is the world's stupidist idea.
43
110000
3000
"Пол, тоа е најглупата идеа на светот.
02:08
It is," he said, "only a female molecule.
44
113000
2000
Таа е, "тој рече, "единствено женска молекула.
02:10
It can't be that important."
45
115000
2000
Не може да биде толку важна."
02:12
But I countered, "Well men's brains make this too.
46
117000
3000
Но јас одговорив, "И машките мозоци ја произведуваат.
02:15
There must be a reason why."
47
120000
2000
Мора да постои причина зошто."
02:17
But he was right, it was a stupid idea.
48
122000
3000
Меѓутоа беше во право, беше глупава идеа.
02:20
But it was testably stupid.
49
125000
2000
Но, беше експериментално глупава.
02:22
In other words, I thought I could design an experiment
50
127000
3000
Со други зборови, мислев дека можам да направам експеримент
02:25
to see if oxytocin made people moral.
51
130000
3000
за да видам дали окситоцинот ги прави луѓето морални.
02:29
Turns out it wasn't so easy.
52
134000
2000
Излезе дека не е толку лесно.
02:31
First of all, oxytocin is a shy molecule.
53
136000
3000
Пред сè, окситоцинот е срамежлива молекула.
02:34
Baseline levels are near zero,
54
139000
2000
Базичните нивоа се близу нула,
02:36
without some stimulus to cause its release.
55
141000
3000
доколку нема некој стимулус да предизвика нејзино ослободување.
02:39
And when it's produced, it has a three-minute half-life,
56
144000
2000
А, кога е произведена, има три-минутен половичен-живот,
02:41
and degrades rapidly at room temperature.
57
146000
3000
и се разградува брзо на собна температура.
02:44
So this experiment would have to cause a surge of oxytocin,
58
149000
2000
Значи овој експеримент ќе треба да предизвика бран од окситоцин,
02:46
have to grab it fast and keep it cold.
59
151000
2000
треба да биде фатен брзо и да се чува на ладно.
02:48
I think I can do that.
60
153000
2000
Мислев дека ќе успеам.
02:50
Now luckily, oxytocin is produced
61
155000
2000
За среќа, окситоцинот се наоѓа
02:52
both in the brain and in the blood,
62
157000
3000
и во мозокот и во крвта,
02:55
so I could do this experiment without learning neurosurgery.
63
160000
3000
така можев да го спроведам овој експеримент без да учам неврохирургија.
02:59
Then I had to measure morality.
64
164000
3000
Потоа морав да ја мерам моралноста.
03:02
So taking on Morality with a capital M is a huge project.
65
167000
3000
Да се зафатите со Моралноста со големо М е огромен проект.
03:05
So I started smaller.
66
170000
2000
Затоа почнав поскромно.
03:07
I studied one single virtue:
67
172000
3000
Проучував само една доблест:
03:10
trustworthiness.
68
175000
2000
доверливоста.
03:12
Why? I had shown in the early 2000s
69
177000
3000
Зошто? Покажав во раните 2000-ти
03:15
that countries with a higher proportion of trustworthy people
70
180000
3000
дека земјите со поголем процент на доверливи луѓе
03:18
are more prosperous.
71
183000
2000
се повеќе просперитетни.
03:20
So in these countries, more economic transactions occur
72
185000
3000
Во овие земји, се случуваат повеќе економски трансакции
03:23
and more wealth is created,
73
188000
2000
и се создава поголемо богатство,
03:25
alleviating poverty.
74
190000
2000
намалувајќи ја сиромаштијата.
03:27
So poor countries are by and large low trust countries.
75
192000
3000
Значи сиромашните земји се земји со ниска доверба.
03:30
So if I understood the chemistry of trustworthiness,
76
195000
3000
Значи ако ја разберев хемијата на довербата,
03:33
I might help alleviate poverty.
77
198000
2000
ќе можев да помогнам во намалување на сиромаштијата.
03:35
But I'm also a skeptic.
78
200000
2000
Но, истовремено сум скептик.
03:37
I don't want to just ask people, "Are you trustworthy?"
79
202000
2000
Не сакам само да ги прашам луѓето, "Дали сте доверливи?"
03:39
So instead I use
80
204000
2000
Наместо тоа го користам
03:41
the Jerry Maguire approach to research.
81
206000
2000
истражувачкиот пристап на Џери МекГуајар.
03:43
If you're so virtuous,
82
208000
2000
Ако си толку доблестен,
03:45
show me the money.
83
210000
2000
тогаш дај ми пари.
03:47
So what we do in my lab
84
212000
2000
Она што направивме во мојата лабораторија,
03:49
is we tempt people with virtue and vice by using money.
85
214000
2000
ги искушувавме луѓето на доблестност и не грев со користење на пари.
03:51
Let me show you how we do that.
86
216000
2000
Да ви покажам како го правевме тоа.
03:53
So we recruit some people for an experiment.
87
218000
2000
Регрутиравме неколку луѓе за експериментот.
03:55
They all get $10 if they agree to show up.
88
220000
3000
Сите добиваат 10$ доколку се согласат да учествуваат.
03:58
We give them lots of instruction, and we never ever deceive them.
89
223000
3000
Им даваме многу инструкции, и никогаш не ги манипулираме.
04:01
Then we match them in pairs by computer.
90
226000
3000
Потоа ги спојуваме во парови преку компјутер.
04:04
And in that pair, one person gets a message saying,
91
229000
2000
И во тој пар, една личност добива порака која вели,
04:06
"Do you want to give up some of your $10
92
231000
2000
"Дали сакате да се откажете од дел од вашите 10$
04:08
you earned for being here
93
233000
2000
што ги заработивте овде
04:10
and ship it to someone else in the lab?"
94
235000
2000
и да ги дадете на некој друг во лабораторијата?"
04:12
The trick is you can't see them,
95
237000
2000
Финтата е што не можете да ги видите,
04:14
you can't talk to them.
96
239000
2000
и не можете да зборувате со нив.
04:16
You only do it one time.
97
241000
2000
Само еднаш го правите тоа.
04:18
Now whatever you give up
98
243000
2000
Од било колку да се откажете
04:20
gets tripled in the other person's account.
99
245000
3000
тоа ќе се помножи трипати во сметката на другата личност.
04:23
You're going to make them a lot wealthier.
100
248000
2000
Ќе ги направите многу побогати.
04:25
And they get a message by computer saying
101
250000
2000
А тие добиваат порака на компјутер која вели
04:27
person one sent you this amount of money.
102
252000
2000
личноста еден ви ја прати следнава сума на пари.
04:29
Do you want to keep it all,
103
254000
2000
Дали сакате да ги задржите сите,
04:31
or do you want to send some amount back?
104
256000
3000
или дали сакате да вратите одреден износ назад?
04:34
So think about this experiment for minute.
105
259000
2000
Размислете за овој експеримент малку.
04:36
You're going to sit on these hard chairs for an hour and a half.
106
261000
3000
Ќе седите на овие тврди столчиња околу саат и пол.
04:39
Some mad scientist is going to jab your arm with a needle
107
264000
2000
Некој луд научник ќе ви забие шприц во раката
04:41
and take four tubes of blood.
108
266000
2000
и ќе ви земе четири епрувети крв.
04:43
And now you want me to give up this money and ship it to a stranger?
109
268000
3000
И сега сакате да се откажам од овие пари и да му ги дадам на некој странец?
04:46
So this was the birth of vampire economics.
110
271000
3000
Ова беше раѓањето на вампирската економија.
04:49
Make a decision and give me some blood.
111
274000
3000
Донеси одлука и дај ми малку крв.
04:52
So in fact, experimental economists
112
277000
2000
Всушност, експерименталните економисти
04:54
had run this test around the world,
113
279000
2000
го спровеле овој тест низ светот,
04:56
and for much higher stakes,
114
281000
2000
со многу поголеми влогови,
04:58
and the consensus view
115
283000
2000
и општоприфатеното гледиште
05:00
was that the measure from the first person to the second was a measure of trust,
116
285000
3000
беше дека мерката од првата личност кон втората личност ја мери довербата,
05:03
and the transfer from the second person back to the first
117
288000
3000
а трансферот од втората назад кон првата личност
05:06
measured trustworthiness.
118
291000
2000
ја мери доверливоста.
05:08
But in fact, economists were flummoxed
119
293000
2000
Но всушност, економистите биле збунети
05:10
on why the second person would ever return any money.
120
295000
3000
зошто втората личност воопшто враќа одредена сума на пари.
05:13
They assumed money is good,
121
298000
2000
Тие претпоставуваа парите се добри,
05:15
why not keep it all?
122
300000
2000
зошто да не ги задржат сите?
05:17
That's not what we found.
123
302000
2000
Тоа не е она што го најдовме.
05:19
We found 90 percent of the first decision-makers sent money,
124
304000
3000
Ние откривме дека 90 проценти од првите одлучувачи испратија пари,
05:22
and of those who received money,
125
307000
2000
а од тие кои примија пари,
05:24
95 percent returned some of it.
126
309000
2000
95 проценти вратија еден дел од нив.
05:26
But why?
127
311000
2000
Но зошто?
05:28
Well by measuring oxytocin
128
313000
2000
Преку мерење на окситоцинот
05:30
we found that the more money the second person received,
129
315000
2000
откривме дека колку повеќе пари примила втората личност,
05:32
the more their brain produced oxytocin,
130
317000
2000
толку повеќе нивниот мозок лачел окситоцин,
05:34
and the more oxytocin on board,
131
319000
2000
и колку повеќе имале окситоцин,
05:36
the more money they returned.
132
321000
3000
толку повеќе пари вратиле.
05:39
So we have a biology of trustworthiness.
133
324000
3000
Значи имаме биологија на доверливоста.
05:42
But wait. What's wrong with this experiment?
134
327000
3000
Но чекајте. Што не е во ред со овој експеримент?
05:45
Two things.
135
330000
2000
Две нешта.
05:47
One is that nothing in the body happens in isolation.
136
332000
3000
Едното е дека ништ во телото не се случува во изолација.
05:50
So we measured nine other molecules that interact with oxytocin,
137
335000
3000
Меревме уште девет други молекули што имаат интеракција со окситоцинот,
05:53
but they didn't have any effect.
138
338000
2000
меѓутоа тие немаа никаков ефект.
05:55
But the second is
139
340000
2000
Но второто е
05:57
that I still only had this indirect relationship
140
342000
2000
дека сеуште ја имаме само оваа индиректна врска
05:59
between oxytocin and trustworthiness.
141
344000
2000
помеѓу окситоцинот и доверливоста.
06:01
I didn't know for sure
142
346000
2000
Не знаев со сигурност дека
06:03
oxytocin caused trustworthiness.
143
348000
2000
окситоцинот ја предизвикува доверливоста.
06:05
So to make the experiment,
144
350000
2000
За да го изведам експериментот,
06:07
I knew I'd have to go into the brain
145
352000
2000
знаев дека ќе треба да влезам во мозокот
06:09
and manipulate oxytocin directly.
146
354000
2000
за да го манипулирам окситоцинот директно.
06:11
I used everything short of a drill
147
356000
2000
Пробав со сè, освен бушилка
06:13
to get oxytocin into my own brain.
148
358000
3000
за да го внесам окситоцинот во мојот мозок.
06:16
And I found I could do it
149
361000
2000
И открив дека можам
06:18
with a nasal inhaler.
150
363000
2000
тоа да го направам со назален инхалатор.
06:20
So along with colleagues in Zurich,
151
365000
2000
Заедно со едни колеги од Цирих,
06:22
we put 200 men on oxytocin or placebo,
152
367000
2000
подложивме 200 мажи на окситоцин или плацебо,
06:24
had that same trust test with money,
153
369000
2000
го направивме истиот тест за доверба со парите,
06:26
and we found that those on oxytocin not only showed more trust,
154
371000
3000
и откривме дека оние на окситоцин не само што покажаа повеќе доверба,
06:29
we can more than double the number of people
155
374000
3000
туку успеавме да го зголемиме повеќе од дупло бројот на луѓе
06:32
who sent all their money to a stranger --
156
377000
2000
кои ги испратија сите нивни пари на непознат --
06:34
all without altering mood or cognition.
157
379000
3000
притоа без менување на расположението или когницијата.
06:38
So oxytocin is the trust molecule,
158
383000
4000
Значи окситоцинот е молекула на довербата,
06:42
but is it the moral molecule?
159
387000
3000
но дали е молекула на моралот?
06:45
Using the oxytocin inhaler,
160
390000
2000
Користејќи го окситоцинскиот инхалатор,
06:47
we ran more studies.
161
392000
2000
спроведовме повеќе истражувања.
06:49
We showed that oxytocin infusion
162
394000
2000
Покажавме дека внесувањето на окситоцин
06:51
increases generosity
163
396000
2000
ја зголемува дарежливоста
06:53
in unilateral monetary transfers
164
398000
2000
во еднонасочните парични трансфери
06:55
by 80 percent.
165
400000
2000
за 80 проценти.
06:57
We showed it increases donations to charity
166
402000
2000
Покажавме дека ги зголемува донациите во добротворни цели
06:59
by 50 percent.
167
404000
2000
за 50 проценти
07:01
We've also investigated
168
406000
2000
Исто така истраживме
07:03
non-pharmacologic ways to raise oxytocin.
169
408000
2000
не-фармаколошки начини за зголемување на окситоцинот.
07:05
These include massage,
170
410000
2000
Овие вклучуваат масажа,
07:07
dancing and praying.
171
412000
2000
играње и молење.
07:09
Yes, my mom was happy about that last one.
172
414000
3000
Да, мајка ми беше среќна поради последното.
07:12
And whenever we raise oxytocin,
173
417000
2000
Кога и да го зголемиме окситоцинот,
07:14
people willingly open up their wallets
174
419000
2000
луѓето доброволно ги отвараат нивните паричници
07:16
and share money with strangers.
175
421000
2000
и им даваат пари на странци.
07:18
But why do they do this?
176
423000
2000
Но зошто го прават тоа?
07:20
What does it feel like
177
425000
2000
Какво е чувството
07:22
when your brain is flooded with oxytocin?
178
427000
2000
кога вашиот мозок е преплавен со окситоцин?
07:24
To investigate this question, we ran an experiment
179
429000
3000
За да го истражиме ова прашање, спроведовме експеримент
07:27
where we had people watch a video
180
432000
2000
каде што луѓе гледаат снимка
07:29
of a father and his four year-old son,
181
434000
2000
на татко и неговиот четири годишен син,
07:31
and his son has terminal brain cancer.
182
436000
2000
а неговиот син има терминален рак на мозокот.
07:33
After they watched the video, we had them rate their feelings
183
438000
3000
Откако ја изгледаа снимката, ги замоливме да си ги рангираат чувствата
07:36
and took blood before and after to measure oxytocin.
184
441000
3000
и зедовме крв пред и после тоа за да го измериме окситоцинот.
07:39
The change in oxytocin
185
444000
2000
Промената во окситоцинот
07:41
predicted their feelings of empathy.
186
446000
3000
ги предвиде нивните чувства на емпатија.
07:45
So it's empathy
187
450000
2000
Значи емпатијата
07:47
that makes us connect to other people.
188
452000
2000
придонесува да се поврземе со другите луѓе.
07:49
It's empathy that makes us help other people.
189
454000
3000
Емпатијата придонесува да им помагаме на другите луѓе.
07:52
It's empathy that makes us moral.
190
457000
4000
Емпатијата нè прави морални.
07:56
Now this idea is not new.
191
461000
2000
Оваа идеа не е нова.
07:58
A then unknown philosopher named Adam Smith
192
463000
2000
Во тоа време непознат, филозофот Адам Смит
08:00
wrote a book in 1759
193
465000
2000
напишал книга во 1759
08:02
called "The Theory of Moral Sentiments."
194
467000
2000
која се викала "Теорија за Моралните Сентименти."
08:04
In this book, Smith argued
195
469000
3000
Во оваа книга, Смит вели
08:07
that we are moral creatures, not because of a top-down reason,
196
472000
3000
дека ние сме морални суштества, не поради рационални причини,
08:10
but for a bottom-up reason.
197
475000
2000
туку поради тоа што сме така создадени.
08:12
He said we're social creatures,
198
477000
2000
Тој рече дека ние сме социјални суштества,
08:14
so we share the emotions of others.
199
479000
2000
и поради тоа ги доживуваме туѓите емоции.
08:16
So if I do something that hurts you, I feel that pain.
200
481000
3000
Ако направам нешто што ќе ве повреди, јас ќе ја чувствувам болката.
08:19
So I tend to avoid that.
201
484000
2000
Затоа го избегнувам тоа.
08:21
If I do something that makes you happy, I get to share your joy.
202
486000
3000
Ако направам нешто што ве усреќува, јас ќе ја чувствувам вашата радост.
08:24
So I tend to do those things.
203
489000
2000
Затоа пак ќе го направам тоа.
08:26
Now this is the same Adam Smith who, 17 years later,
204
491000
2000
Ова е истиот Адам Смит кој, 17 години подоцна,
08:28
would write a little book called "The Wealth of Nations" --
205
493000
3000
ќе напише мала книга наречена "Богатството на Нациите" --
08:31
the founding document of economics.
206
496000
2000
документот на кој што се базира економијата.
08:33
But he was, in fact, a moral philosopher,
207
498000
3000
Но тој бил, всушност, морален филозоф,
08:36
and he was right on why we're moral.
208
501000
2000
и бил во право зошто сме морални.
08:38
I just found the molecule behind it.
209
503000
3000
Јас само ја открив молекулата што стои позади тоа.
08:41
But knowing that molecule is valuable,
210
506000
3000
Меѓутоа тоа што ја откривме молекулата е важно,
08:44
because it tells us how to turn up this behavior
211
509000
3000
бидејќи ни кажува како да го зголемиме ова однесување
08:47
and what turns it off.
212
512000
2000
и што е тоа што го онемозвожува.
08:49
In particular, it tells us
213
514000
2000
Особено, ни кажува
08:51
why we see immorality.
214
516000
3000
зошто гледаме неморалност.
08:54
So to investigate immorality,
215
519000
2000
За да ја истражиме неморалноста,
08:56
let me bring you back now to 1980.
216
521000
2000
ќе ве вратам назад во 1980.
08:58
I'm working at a gas station
217
523000
2000
Јас работам на бензинска пумпа
09:00
on the outskirts of Santa Barbara, California.
218
525000
3000
на периферијата од Санта Барбара, Калифорнија.
09:03
You sit in a gas station all day,
219
528000
2000
Седејќи на бензинска пумпа цел ден,
09:05
you see lots of morality and immorality, let me tell you.
220
530000
2000
ќе видите многу моралност и неморалност, да ви кажам.
09:07
So one Sunday afternoon, a man walks into my cashier's booth
221
532000
3000
Едно Неделно утро, еден човек влегува во кабината за наплата
09:10
with this beautiful jewelry box.
222
535000
2000
со една прекрасна кутија за накит.
09:12
Opens it up and there's a pearl necklace inside.
223
537000
2000
Ја отвара и во неа гледаме бисерен ѓердан.
09:14
And he said, "Hey, I was in the men's room.
224
539000
2000
И вели, "Еј, бев во машкиот тоалет.
09:16
I just found this. What do you think we should do with it?"
225
541000
3000
Го најдов ова. Што мислиш дека треба да направиме?"
09:19
"I don't know, put it in the lost and found."
226
544000
2000
"Не знам, да го ставиме во изгубено и најдено."
09:21
"Well this is very valuable.
227
546000
2000
"Ова е многу вредно.
09:23
We have to find the owner for this." I said, "Yea."
228
548000
2000
Мораме да го најдеме сопственикот." Реков, "Да."
09:25
So we're trying to decide what to do with this,
229
550000
2000
Обидувајќи се да одлучиме што да правиме со ова,
09:27
and the phone rings.
230
552000
2000
телефонот почнува да звони.
09:29
And a man says very excitedly,
231
554000
2000
Еден човек многу возбудено вели,
09:31
"I was in your gas station a while ago,
232
556000
2000
"Пред малку бев кај вас на бензинската,
09:33
and I bought this jewelry for my wife, and I can't find it."
233
558000
2000
имав купено накит за жена ми, и не можам да го најдам."
09:35
I said, "Pearl necklace?" "Yeah."
234
560000
2000
Реков, "Бисерен ѓердан?" "Да."
09:37
"Hey, a guy just found it."
235
562000
2000
"Еј, само што го најде еден дечко."
09:39
"Oh, you're saving my life. Here's my phone number.
236
564000
2000
"Оф, ми го спасивте животот. Ова е мојот телефонски број.
09:41
Tell that guy to wait half an hour.
237
566000
2000
Кажи му на дечкото да почека половина час.
09:43
I'll be there and I'll give him a $200 reward."
238
568000
2000
Ќе дојдам таму и ќе му дадам 200$ награда."
09:45
Great, so I tell the guy, "Look, relax.
239
570000
2000
Супер, и му викам на дечкото, "Види, опушти се.
09:47
Get yourself a fat reward. Life's good."
240
572000
3000
Земи си ја дебелата награда. И се е во ред."
09:50
He said, "I can't do it.
241
575000
2000
Тој рече, "Не можам.
09:52
I have this job interview in Galena in 15 minutes,
242
577000
2000
Имам интервју за работа за 15 минути,
09:54
and I need this job, I've got to go."
243
579000
3000
, ми треба оваа работа, морам да одам."
09:57
Again he asked me, "What do you think we should do?"
244
582000
2000
Повторно ме праша, "Што мислиш дека треба да правиме?"
09:59
I'm in high school. I have no idea.
245
584000
3000
Јас сум средношколец. Немам поим.
10:02
So I said, "I'll hold it for you."
246
587000
2000
Така реков, "Ќе ја чувам место тебе."
10:04
He said, "You know, you've been so nice, let's split the reward."
247
589000
3000
Тој рече, "Знаеш, беше многу љубезен, ајде да ја поделиме наградата."
10:07
I'll give you the jewelry, you give me a hundred dollars,
248
592000
2000
Ќе ти го дадам накитот, а ти дај ми сто долари,
10:09
and when the guy comes ... "
249
594000
2000
и кога ќе дојде дечкото..."
10:11
You see it. I was conned.
250
596000
2000
Гледате. Бев жртва на измама.
10:13
So this is a classic con called the pigeon drop,
251
598000
3000
Значи ова е класичен трик,
10:16
and I was the pigeon.
252
601000
2000
а јас бев жртвата.
10:18
So the way many cons work
253
603000
2000
Начинот на кој што многу трикови функционираат
10:20
is not that the conman gets the victim to trust him,
254
605000
3000
е таков што, не е измамникот тој што ја тера жртвата да му верува,
10:23
it's that he shows he trusts the victim.
255
608000
3000
туку тој покажува доверба во жртвата.
10:26
Now we know what happens.
256
611000
2000
Сега знаеме што се случува.
10:28
The victim's brain releases oxytocin,
257
613000
2000
Мозокот на жртвата ослободува окситоцин,
10:30
and you're opening up your wallet or purse, giving away the money.
258
615000
3000
и вие го отварате вашиот паричник или чанта, и давате пари.
10:33
So who are these people
259
618000
2000
Кои се овие луѓе
10:35
who manipulate our oxytocin systems?
260
620000
3000
што го манипулираат нашиот окситоцински систем?
10:38
We found, testing thousands of individuals,
261
623000
3000
Откривме, тестирајки илјадници индивидуи,
10:41
that five percent of the population
262
626000
2000
дека пет проценти од популацијата
10:43
don't release oxytocin on stimulus.
263
628000
3000
не ослободуваат окситоцин на стимулите.
10:47
So if you trust them, their brains don't release oxytocin.
264
632000
3000
Ако им верувате, нивните мозоци не ослободуваат окситоцин.
10:50
If there's money on the table, they keep it all.
265
635000
3000
Ако имаат пари, тие ги чуваат сите за себе.
10:53
So there's a technical word for these people in my lab.
266
638000
2000
Има технички збор за овие луѓе во мојата лабораторија.
10:55
We call them bastards.
267
640000
3000
Ние ги викаме копилиња.
10:58
(Laughter)
268
643000
2000
(Смеа)
11:00
These are not people you want to have a beer with.
269
645000
2000
Ова не се луѓе со кои сакате да пиете пиво.
11:02
They have many of the attributes of psychopaths.
270
647000
3000
Тие поседуваат многу од особините на психопатите.
11:06
Now there are other ways the system can be inhibited.
271
651000
2000
Има други начини на кои системот може да се инхибира.
11:08
One is through improper nurturing.
272
653000
3000
Еден е преку несоодветно одгледување.
11:11
So we've studied sexually abused women,
273
656000
3000
Ги истражувавме сексуално малтретираните жени,
11:14
and about half those don't release oxytocin on stimulus.
274
659000
3000
и половина од нив не лачат окситоцин на стимулите.
11:17
You need enough nurturing
275
662000
2000
Ви треба доволно нега
11:19
for this system to develop properly.
276
664000
2000
за овој систем да се развие соодветно.
11:21
Also, high stress inhibits oxytocin.
277
666000
3000
Исто така, високиот стрес го инхибира окситоцинот.
11:24
So we all know this, when we're really stressed out,
278
669000
2000
Сите го знаеме ова, кога сме навистина под стрес,
11:26
we're not acting our best.
279
671000
3000
не сме баш нај нај.
11:29
There's another way oxytocin is inhibited, which is interesting --
280
674000
3000
Има друг начин за инхибирање на окситоцинот, што е интересно --
11:32
through the action of testosterone.
281
677000
3000
преку дејството на тестостеронот.
11:35
So we, in experiments, have administered testosterone to men.
282
680000
3000
Така ние, во експериментите, им дадовме тестостерон на мажи.
11:38
And instead of sharing money,
283
683000
2000
И наместо да даваат пари,
11:40
they become selfish.
284
685000
2000
тие стануваат себични.
11:42
But interestingly,
285
687000
3000
Но интересно,
11:45
high testosterone males are also more likely
286
690000
2000
мажите со високо ниво на тестостерон поверојатно е
11:47
to use their own money to punish others for being selfish.
287
692000
3000
дека ќе ги користат нивните пари за да ги казнат другите што се себични.
11:50
(Laughter)
288
695000
2000
(Смеа)
11:52
Now think about this. It means, within our own biology,
289
697000
3000
Сега размислете за ова. Тоа значи дека внатре нашата биологија
11:55
we have the yin and yang of morality.
290
700000
3000
ги имаме јинот и јангот на моралноста.
11:58
We have oxytocin that connects us to others,
291
703000
2000
Го имаме окситоцинот кој што нè поврзува со другите,
12:00
makes us feel what they feel.
292
705000
2000
не прави да чувствуваме она што тие чувствуваат.
12:02
And we have testosterone.
293
707000
2000
И го имаме тестостеронот.
12:04
And men have 10 times the testosterone as women,
294
709000
2000
Мажите имаат 10 пати повеќе тестостерон од жените,
12:06
so men do this more than women --
295
711000
2000
па така мажите повеќе го прават ова од жените --
12:08
we have testosterone that makes us want to punish
296
713000
3000
ние имаме тестостерон кој што прави да сакаме да ги казниме
12:11
people who behave immorally.
297
716000
2000
луѓето што се однесуваат неморално.
12:13
We don't need God or government telling us what to do.
298
718000
2000
Не ни треба Бог или влада за да ни каже што да правиме.
12:15
It's all inside of us.
299
720000
3000
Сè е внатре во нас.
12:18
So you may be wondering:
300
723000
2000
Можеби се прашувате:
12:20
these are beautiful laboratory experiments,
301
725000
2000
овие се убави лабораториски експерименти,
12:22
do they really apply to real life?
302
727000
2000
но дали важат во вистинскиот живот?
12:24
Yeah, I've been worrying about that too.
303
729000
2000
Да, Бев загрижен и за тоа.
12:26
So I've gone out of the lab
304
731000
2000
Така излегов од лабораторијата
12:28
to see if this really holds in our daily lives.
305
733000
2000
да видам дали е ова точно во секојдневниот живот.
12:30
So last summer, I attended a wedding in Southern England.
306
735000
3000
Така минатото лето, присуствував на свадба во Јужна Англија.
12:33
200 people in this beautiful Victorian mansion.
307
738000
3000
200 луѓе во оваа убава Викторијанска куќа.
12:36
I didn't know a single person.
308
741000
2000
Не знаев ниту една личност.
12:38
And I drove up in my rented Vauxhall.
309
743000
2000
Отидов со мојот изнајмен Воксол.
12:40
And I took out a centrifuge and dry ice
310
745000
2000
Зедов центрифуга, сув мраз
12:42
and needles and tubes.
311
747000
2000
игли и епрувети.
12:44
And I took blood from the bride and the groom
312
749000
2000
Зедов крв од невестата и младоженецот
12:46
and the wedding party and the family and the friends
313
751000
2000
свдбата, семејството и пријателите
12:48
before and immediately after the vows.
314
753000
2000
пред и веднаш после заклетвите.
12:50
(Laughter)
315
755000
2000
(Смеа)
12:52
And guess what?
316
757000
2000
И погодете што?
12:54
Weddings cause a release of oxytocin,
317
759000
2000
Свадбите предизвикуваат лачење на окситоцин,
12:56
but they do so in a very particular way.
318
761000
3000
но тоа го прават на многу специфичен начин.
12:59
Who is the center of the wedding solar system?
319
764000
2000
Кој е центарот на свадбениот сончев систем?
13:01
The bride.
320
766000
2000
Невестата.
13:03
She had the biggest increase in oxytocin.
321
768000
2000
Таа има најголемо зголемување на окситоцин.
13:05
Who loves the wedding almost as much as the bride?
322
770000
3000
Кој ја сака свадбата речиси колку и невестата?
13:08
Her mother, that's right.
323
773000
2000
Нејзината мајка, точно.
13:10
Her mother was number two.
324
775000
2000
Нејзината мајка беше број два.
13:12
Then the groom's father, then the groom,
325
777000
2000
Потоа таткото на младоженецот, потоа младоженецот,
13:14
then the family, then the friends --
326
779000
2000
потоа семејството, потоа пријателите --
13:16
arrayed around the bride
327
781000
2000
наредени околу невестата
13:18
like planets around the Sun.
328
783000
2000
како планетите околу Сонцето.
13:20
So I think it tells us that we've designed this ritual
329
785000
3000
Мислам дека ова ни кажува дека овој ритуал сме го направиле
13:23
to connect us to this new couple,
330
788000
2000
за да нè поврзе со овој нов пар,
13:25
connect us emotionally.
331
790000
2000
да нè поврзе емоционално.
13:27
Why? Because we need them to be successful at reproducing
332
792000
3000
Зошто? Бидејќи ни е потрбно да бидат успешни во репродукцијата
13:30
to perpetuate the species.
333
795000
3000
како би го одржале видот.
13:33
I also worried that my trust experiments with small amounts of money
334
798000
3000
Исто така бев загрижен дека моите нискобуџетни експерименти за довербата
13:36
didn't really capture how often we actually trust our lives to strangers.
335
801000
4000
не покажуваат колку често всушност им ги доверуваме нашите животи на непознати.
13:40
So even though I have a fear of heights,
336
805000
2000
И покрај тоа што имам страв од височини,
13:42
I recently strapped myself to another human being
337
807000
2000
неодамна се врзав за друго човечко суштество
13:44
and stepped out of an airplane at 12,000 ft.
338
809000
3000
и скокнав од авион што леташе на висина од 3,6 km.
13:47
I took my blood before and after,
339
812000
2000
Си зедов крв пред и после летот,
13:49
and I had a huge spike of oxytocin.
340
814000
3000
и се покажа дека сум имал голем раст на окситоцин.
13:52
And there are so many ways we can connect to people.
341
817000
3000
Има многу начини како да се поврземе со луѓето.
13:55
For example, through social media.
342
820000
2000
На пример, преку социјалните мрежи.
13:57
Many people are Tweeting right now.
343
822000
2000
Многу луѓе Твитаат токму сега.
13:59
So we investigated the role of social media
344
824000
2000
Ја истражувавме улогата на социјалните мрежи
14:01
and found the using social media
345
826000
2000
и откривме дека користењето на социјалните мрежи
14:03
produced a solid double-digit increase in oxytocin.
346
828000
3000
предизвикува солидно двоцифрено зголемување на окситоцинот.
14:06
So I ran this experiment recently for the Korean Broadcasting System.
347
831000
3000
Го спроведов овој експеримент неодамна за Корејскиот Емитувачки Систем.
14:09
And they had the reporters and their producers participate.
348
834000
4000
Нивните репортери и продуценти учествуваа.
14:13
And one of these guys, he must have been 22,
349
838000
2000
Еден дечко, сигурно беше околу 22 години,
14:15
he had 150 percent spike in oxytocin.
350
840000
3000
тој имаше 150 процентно зголемување на окситоцинот.
14:18
I mean, astounding; no one has this.
351
843000
2000
Мислам, неверојатно; кај никој не се случи тоа.
14:20
So he was using social media in private.
352
845000
2000
Тој приватно имаше користено социјална мрежа .
14:22
When I wrote my report to the Koreans,
353
847000
2000
Кога им го напишав извештајот на Корејците,
14:24
I said, "Look, I don't know what this guy was doing,"
354
849000
2000
Реков, "Видете, Не знам што правел овој дечко,"
14:26
but my guess was interacting with his mother or his girlfriend.
355
851000
3000
меѓутоа мислам дека зборувал со мајка му или девојка му.
14:29
They checked.
356
854000
2000
Тие проверија.
14:31
He was interacting on his girlfriend's Facebook page.
357
856000
2000
Излезе дека бил на Фејсбук профилот на неговата девојка.
14:33
There you go. That's connection.
358
858000
3000
Еве гледате. Тоа е поврзаност.
14:36
So there's tons of ways that we can connect to other people,
359
861000
3000
Значи има многу начини како да се поврземе со другите луѓе,
14:39
and it seems to be universal.
360
864000
2000
и се чини дека тоа е универзално.
14:41
Two weeks ago,
361
866000
2000
Пред две недели,
14:43
I just got back from Papua New Guinea
362
868000
2000
само што се вратив од Папуа Нова Гвинеја
14:45
where I went up to the highlands --
363
870000
2000
каде што отидов на висорамнините --
14:47
very isolated tribes of subsistence farmers
364
872000
3000
многу изолирани фармерски племиња
14:50
living as they have lived for millenia.
365
875000
3000
кои што живеат како пред илјадници години.
14:53
There are 800 different languages in the highlands.
366
878000
3000
Има 800 различни јазици во висорамнините.
14:56
These are the most primitive people in the world.
367
881000
3000
Ова се најпримитивните луѓе на светот.
14:59
And they indeed also release oxytocin.
368
884000
3000
Тие исто така лачат окситоцин.
15:02
So oxytocin connects us to other people.
369
887000
4000
Значи окситоцинот нè поврзува со другите луѓе.
15:06
Oxytocin makes us feel what other people feel.
370
891000
2000
Окситоцинот прави да го чувствуваме она што чувствуваат другите.
15:08
And it's so easy to cause people's brains
371
893000
3000
И многу е лесно да направиме човечките мозоци
15:11
to release oxytocin.
372
896000
2000
да лачат окситоцин.
15:13
I know how to do it,
373
898000
2000
Знам како,
15:15
and my favorite way to do it is, in fact, the easiest.
374
900000
2000
мојот омилен начин, всушност, е најлесен.
15:17
Let me show it to you.
375
902000
2000
Да ви покажам.
15:24
Come here. Give me a hug.
376
909000
2000
Дојди овде. Прегрни мè.
15:26
(Laughter)
377
911000
2000
(Смеа)
15:28
There you go.
378
913000
2000
Повели.
15:30
(Applause)
379
915000
9000
(Аплауз)
15:39
So my penchant for hugging other people
380
924000
2000
Мојата склоност кон гушкање на луѓето
15:41
has earned me the nickname Dr. Love.
381
926000
2000
ми го донесе прекарот Др. Љубов.
15:43
I'm happy to share a little more love in the world,
382
928000
2000
Среќен сум кога споделувам малку повеќе љубов во светот,
15:45
it's great,
383
930000
2000
супер è,
15:47
but here's your prescription from Dr. Love:
384
932000
2000
но еве ви ја рецептата од Др. Љубов:
15:49
eight hugs a day.
385
934000
3000
осум прегратки на ден.
15:52
We have found that people who release more oxytocin
386
937000
2000
Откривме дека луѓето што лачат повеќе окситоцин се
15:54
are happier.
387
939000
2000
посреќни.
15:56
And they're happier
388
941000
2000
Тие се посреќни
15:58
because they have better relationships of all types.
389
943000
3000
бидејќи имаат подобри врски од сите видови.
16:01
Dr. Love says eight hugs a day.
390
946000
3000
Др. Љубов вели осум прегратки на ден.
16:04
Eight hugs a day -- you'll be happier
391
949000
2000
Осум прегратки на ден -- ќе бидете посреќни
16:06
and the world will be a better place.
392
951000
2000
и светот ќе биде подобро место.
16:08
Of course, if you don't like to touch people, I can always shove this up your nose.
393
953000
3000
Се разбира, ако не сакате да допирате луѓе, секогаш ќе можам да ви го бутнам ова во носот.
16:11
(Laughter)
394
956000
2000
(Смеа)
16:13
Thank you.
395
958000
2000
Ви благодарам.
16:15
(Applause)
396
960000
13000
(Аплауз)
ABOUT THE SPEAKER
Paul Zak - NeuroeconomistA pioneer in the field of neuroeconomics, Paul Zak is uncovering how the hormone oxytocin promotes trust, and proving that love is good for business.
Why you should listen
What’s behind the human instinct to trust and to put each other’s well-being first? When you think about how much of the world works on a handshake or on holding a door open for somebody, why people cooperate is a huge question. Paul Zak researches oxytocin, a neuropeptide that affects our everyday social interactions and our ability to behave altruistically and cooperatively, applying his findings to the way we make decisions. A pioneer in a new field of study called neuroeconomics, Zak has demonstrated that oxytocin is responsible for a variety of virtuous behaviors in humans such as empathy, generosity and trust. Amazingly, he has also discovered that social networking triggers the same release of oxytocin in the brain -- meaning that e-connections are interpreted by the brain like in-person connections.
A professor at Claremont Graduate University in Southern California, Zak believes most humans are biologically wired to cooperate, but that business and economics ignore the biological foundations of human reciprocity, risking loss: when oxytocin levels are high in subjects, people’s generosity to strangers increases up to 80 percent; and countries with higher levels of trust – lower crime, better education – fare better economically.
He says: "Civilization is dependent on oxytocin. You can't live around people you don't know intimately unless you have something that says: Him I can trust, and this one I can't trust."
Paul Zak | Speaker | TED.com