TEDGlobal 2009
Chimamanda Ngozi Adichie: The danger of a single story
Chimamanda Adichie: Niebezpieczeństwo jednej historii
Filmed:
Readability: 4.1
21,248,547 views
Nasza kultura i życie kształtowane są przez nakładające się na siebie historie. Pisarka Chimamanda Adichie opowiada o tym, jak odkryła swoją tożsamość kulturową i ostrzega przed tym, że styczność tylko z jedną opowieścią na temat innej osoby lub kraju, jest wielkim nieporozumieniem i bardzo nas ogranicza.
Chimamanda Ngozi Adichie - Novelist
Inspired by Nigerian history and tragedies all but forgotten by recent generations of westerners, Chimamanda Ngozi Adichie’s novels and stories are jewels in the crown of diasporan literature. Full bio
Inspired by Nigerian history and tragedies all but forgotten by recent generations of westerners, Chimamanda Ngozi Adichie’s novels and stories are jewels in the crown of diasporan literature. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I'm a storyteller.
0
0
2000
Opowiadam historie.
00:14
And I would like to tell you a few personal stories
1
2000
3000
Podzielę się z wami opowieściami
00:17
about what I like to call "the danger of the single story."
2
5000
5000
na temat "niebezpieczeństwa jednej historii".
00:22
I grew up on a university campus in eastern Nigeria.
3
10000
4000
Dorastałam na kampusie we wschodniej Nigerii
00:26
My mother says that I started reading at the age of two,
4
14000
3000
Mama mówi, że jako dwulatka już czytałam
00:29
although I think four is probably close to the truth.
5
17000
5000
ale pewnie miałam wtedy cztery lata.
00:34
So I was an early reader, and what I read
6
22000
2000
Zaczęłam czytać wcześnie,
00:36
were British and American children's books.
7
24000
3000
brytyjskie i amerykańskie książki dla dzieci.
00:39
I was also an early writer,
8
27000
3000
Zaczęłam też wcześnie pisać.
00:42
and when I began to write, at about the age of seven,
9
30000
4000
Około siódmego roku życia
00:46
stories in pencil with crayon illustrations
10
34000
2000
pisałam opowiadania, ilustrowane kredkami,
00:48
that my poor mother was obligated to read,
11
36000
3000
które moja biedna mama musiała czytać.
00:51
I wrote exactly the kinds of stories I was reading:
12
39000
4000
Pisałam takie historie jakie czytałam.
00:55
All my characters were white and blue-eyed,
13
43000
5000
Bohaterowie byli biali i niebieskoocy,
01:00
they played in the snow,
14
48000
2000
bawili się w śniegu,
01:02
they ate apples,
15
50000
2000
jedli jabłka,
01:04
and they talked a lot about the weather,
16
52000
2000
(Śmiech)
01:06
how lovely it was
17
54000
2000
często rozmawiali o pogodzie
01:08
that the sun had come out.
18
56000
2000
i o tym jak fajnie, że wyszło słońce.
01:10
(Laughter)
19
58000
2000
(Śmiech)
01:12
Now, this despite the fact that I lived in Nigeria.
20
60000
3000
Mimo tego, że mieszkałam w Nigerii
01:15
I had never been outside Nigeria.
21
63000
4000
i nigdy nie byłam poza jej granicami.
01:19
We didn't have snow, we ate mangoes,
22
67000
3000
Nie mieliśmy śniegu. Jedliśmy owoce mango
01:22
and we never talked about the weather,
23
70000
2000
i nigdy nie rozmawialiśmy o pogodzie,
01:24
because there was no need to.
24
72000
2000
ponieważ nie było takiej potrzeby.
01:26
My characters also drank a lot of ginger beer
25
74000
3000
Moje bohaterowie pili dużo imbirowego piwa,
01:29
because the characters in the British books I read
26
77000
2000
jak postacie z książek, które czytałam.
01:31
drank ginger beer.
27
79000
2000
Oni też pili imbirowe piwo.
01:33
Never mind that I had no idea what ginger beer was.
28
81000
3000
Nie wiedziałam co to takiego, ale to nic.
01:36
(Laughter)
29
84000
1000
(Śmiech)
01:37
And for many years afterwards, I would have a desperate desire
30
85000
3000
Wiele lat później, miałam ochotę
01:40
to taste ginger beer.
31
88000
2000
spróbować imbirowego piwa,
01:42
But that is another story.
32
90000
2000
ale to już inna historia.
01:44
What this demonstrates, I think,
33
92000
2000
Myślę, że to pokazuje
01:46
is how impressionable and vulnerable we are
34
94000
3000
jak poddajemy się różnym wpływom
01:49
in the face of a story,
35
97000
2000
w obliczu opowieści
01:51
particularly as children.
36
99000
2000
zwłaszcza, będąc dziećmi.
01:53
Because all I had read were books
37
101000
2000
Ponieważ we książkach
01:55
in which characters were foreign,
38
103000
2000
bohaterowie byli obcokrajowcami,
01:57
I had become convinced that books
39
105000
2000
byłam przekonana,
01:59
by their very nature had to have foreigners in them
40
107000
3000
że to w książkach naturalne,
02:02
and had to be about things with which
41
110000
2000
Że książki muszą być
02:04
I could not personally identify.
42
112000
3000
o rzeczach mi obcych.
02:07
Things changed when I discovered African books.
43
115000
4000
To się zmieniło, gdy odkryłam afrykańską literaturę.
02:11
There weren't many of them available, and they weren't
44
119000
2000
Nie było jej wiele a książki
02:13
quite as easy to find as the foreign books.
45
121000
2000
trudniej było dostać od zagranicznych.
02:15
But because of writers like Chinua Achebe and Camara Laye
46
123000
4000
Ale Chinua Achebe i Camara Laye
02:19
I went through a mental shift in my perception
47
127000
2000
zmienili moje spojrzenie na literaturę.
02:21
of literature.
48
129000
2000
zmienili moje spojrzenie na literaturę.
02:23
I realized that people like me,
49
131000
2000
Zrozumiałam, że ludzie tacy jak ja,
02:25
girls with skin the color of chocolate,
50
133000
2000
dziewczyny, o czekoladowej skórze,
02:27
whose kinky hair could not form ponytails,
51
135000
3000
których włosy nie dają spiąć w kucyk
02:30
could also exist in literature.
52
138000
2000
mogą istnieć w literaturze.
02:32
I started to write about things I recognized.
53
140000
4000
Zaczęłam pisać o rzeczach, które rozpoznawałam.
02:36
Now, I loved those American and British books I read.
54
144000
4000
Uwielbiałam anglojęzyczne książki.
02:40
They stirred my imagination. They opened up new worlds for me.
55
148000
4000
Pobudzały wyobraźnię. Otwierały nieznane światy.
02:44
But the unintended consequence
56
152000
2000
Ale ich efektem ubocznym
02:46
was that I did not know that people like me
57
154000
2000
była niewiedza o tym, że mi podobni ludzie
02:48
could exist in literature.
58
156000
2000
mogą istnieć w literaturze.
02:50
So what the discovery of African writers did for me was this:
59
158000
4000
Odkrycie pisarzy afrykańskich,
02:54
It saved me from having a single story
60
162000
3000
sprawiło, że nie pisałam już jednej historii
02:57
of what books are.
61
165000
2000
podobnej do innych.
02:59
I come from a conventional, middle-class Nigerian family.
62
167000
3000
Pochodzę tradycyjnej rodziny, z klasy średniej.
03:02
My father was a professor.
63
170000
2000
Tata był profesorem.
03:04
My mother was an administrator.
64
172000
3000
Mama - administratorką.
03:07
And so we had, as was the norm,
65
175000
3000
Mieliśmy, co było powszechne,
03:10
live-in domestic help, who would often come from nearby rural villages.
66
178000
5000
żyjącą z nami pomoc domową z pobliskiej wsi.
03:15
So the year I turned eight we got a new house boy.
67
183000
4000
Kiedy miałam osiem lat pojawił się u nas chłopiec.
03:19
His name was Fide.
68
187000
2000
Miał na imię Fide.
03:21
The only thing my mother told us about him
69
189000
3000
Mama powiedziała mi o nim tylko jedno:
03:24
was that his family was very poor.
70
192000
3000
jego rodzina była biedna.
03:27
My mother sent yams and rice,
71
195000
2000
Mama posyłała im korzenie i ryż
03:29
and our old clothes, to his family.
72
197000
3000
oraz stare ubrania.
03:32
And when I didn't finish my dinner my mother would say,
73
200000
2000
A gdy nie dojadałam kolacji mama mówiła:
03:34
"Finish your food! Don't you know? People like Fide's family have nothing."
74
202000
5000
"Dokończ jeść! Rodzina Fidego głoduje."
03:39
So I felt enormous pity for Fide's family.
75
207000
4000
Było mi ich szkoda.
03:43
Then one Saturday we went to his village to visit,
76
211000
3000
Raz poszliśmy do jego wioski w odwiedziny.
03:46
and his mother showed us a beautifully patterned basket
77
214000
4000
A jego mama pokazała nam wzorzysty koszyk
03:50
made of dyed raffia that his brother had made.
78
218000
3000
zrobiony z wysuszonej rafi przez brata Fidiego.
03:53
I was startled.
79
221000
2000
Byłam zdumiona.
03:55
It had not occurred to me that anybody in his family
80
223000
3000
Nie przyszło mi na myśl, że ktoś z jego rodziny
03:58
could actually make something.
81
226000
3000
może coś takiego zrobić.
04:01
All I had heard about them was how poor they were,
82
229000
3000
Słyszałam tylko o tym, że byli biedni.
04:04
so that it had become impossible for me to see them
83
232000
2000
Nie byłam w stanie dojrzeć
04:06
as anything else but poor.
84
234000
3000
czegoś innego niż bieda.
04:09
Their poverty was my single story of them.
85
237000
4000
Bieda była jedyną historią na ich temat.
04:13
Years later, I thought about this when I left Nigeria
86
241000
2000
Wiele lat później, myślałam o tym
04:15
to go to university in the United States.
87
243000
3000
jadąc na studia do Ameryki.
04:18
I was 19.
88
246000
2000
Miałam 19 lat.
04:20
My American roommate was shocked by me.
89
248000
4000
Moja współlokatorka była zdziwiona.
04:24
She asked where I had learned to speak English so well,
90
252000
3000
Pytała, gdzie nauczyłam się tak dobrze mówić,
04:27
and was confused when I said that Nigeria
91
255000
2000
i była zmieszana, gdy odpowiedziałam jej,
04:29
happened to have English as its official language.
92
257000
5000
że angielski jest językiem urzędowym Nigerii.
04:34
She asked if she could listen to what she called my "tribal music,"
93
262000
4000
Chciała posłuchać "muzyki plemiennej"
04:38
and was consequently very disappointed
94
266000
2000
i była równie zawiedziona
04:40
when I produced my tape of Mariah Carey.
95
268000
2000
gdy puściłam jej Mariah Carey.
04:42
(Laughter)
96
270000
3000
(Śmiech)
04:45
She assumed that I did not know how
97
273000
2000
Założyła, że nie wiem jak
04:47
to use a stove.
98
275000
3000
używać kuchenki...
04:50
What struck me was this: She had felt sorry for me
99
278000
2000
"Uderzyło" mnie to, że współczuła mi,
04:52
even before she saw me.
100
280000
2000
zanim jeszcze mnie zobaczyła.
04:54
Her default position toward me, as an African,
101
282000
4000
Jej postawa wobec mnie jako Afrykanki,
04:58
was a kind of patronizing, well-meaning pity.
102
286000
4000
była pełna protekcjonalności i dobrodusznego żalu.
05:02
My roommate had a single story of Africa:
103
290000
3000
Ta dziewczyna znała tylko jedną historię Afryki.
05:05
a single story of catastrophe.
104
293000
3000
Historię nieszczęścia.
05:08
In this single story there was no possibility
105
296000
2000
W tej historii nie było możliwości
05:10
of Africans being similar to her in any way,
106
298000
4000
aby Afrykanie mogli być podobni.
05:14
no possibility of feelings more complex than pity,
107
302000
3000
Jedyne co mogła czuć to żal.
05:17
no possibility of a connection as human equals.
108
305000
4000
Nie widziała mnie jako podobnego człowieka.
05:21
I must say that before I went to the U.S. I didn't
109
309000
2000
Zanim pojechałam do Ameryki
05:23
consciously identify as African.
110
311000
3000
nie identyfikowałam się świadomie jako Afrykanka.
05:26
But in the U.S. whenever Africa came up people turned to me.
111
314000
3000
Ale w USA miałam być ekspertem od Afryki.
05:29
Never mind that I knew nothing about places like Namibia.
112
317000
4000
Mimo tego, że nie wiedziałam nic o np. Namibii.
05:33
But I did come to embrace this new identity,
113
321000
2000
Udało mi się "objąć" swoją nową tożsamość.
05:35
and in many ways I think of myself now as African.
114
323000
3000
Dziś, myślę o sobie jako o Afrykance.
05:38
Although I still get quite irritable when
115
326000
2000
Ale nadal irytuje mnie kiedy
05:40
Africa is referred to as a country,
116
328000
2000
określa się Afrykę mianem państwa.
05:42
the most recent example being my otherwise wonderful flight
117
330000
4000
Najświeższym przykładem jest cudowny lot
05:46
from Lagos two days ago, in which
118
334000
2000
z Lagos, dwa dni temu.
05:48
there was an announcement on the Virgin flight
119
336000
2000
Na pokładzie linii Virgin podano komunikat
05:50
about the charity work in "India, Africa and other countries."
120
338000
5000
o działalności charytatywnej w "Indiach, Afryce i innych krajach"
05:55
(Laughter)
121
343000
1000
(Śmiech)
05:56
So after I had spent some years in the U.S. as an African,
122
344000
4000
Dzięki latach spędzonych w USA jako Afrykanka
06:00
I began to understand my roommate's response to me.
123
348000
4000
zaczęłam rozumieć reakcję mojej współlokatorki.
06:04
If I had not grown up in Nigeria, and if all I knew about Africa
124
352000
3000
Gdyby nie dzieciństwo w Nigerii, moja wiedza o Afryce
06:07
were from popular images,
125
355000
2000
pochodziłaby z popularnych obrazków.
06:09
I too would think that Africa was a place of
126
357000
3000
Myślałabym, że Afryka to ląd
06:12
beautiful landscapes, beautiful animals,
127
360000
4000
pięknych krajobrazów i zwierząt,
06:16
and incomprehensible people,
128
364000
2000
niezrozumiałych ludzi,
06:18
fighting senseless wars, dying of poverty and AIDS,
129
366000
3000
bezsensowne wojen, głodu i AIDS,
06:21
unable to speak for themselves
130
369000
3000
ludzi bez własnego głosu,
06:24
and waiting to be saved
131
372000
2000
czekających na ocalenie,
06:26
by a kind, white foreigner.
132
374000
3000
przez "białego obcokrajowca".
06:29
I would see Africans in the same way that I,
133
377000
2000
Postrzegałabym Afrykanów
06:31
as a child, had seen Fide's family.
134
379000
4000
jak rodzinę Fidela jako dziecko.
06:35
This single story of Africa ultimately comes, I think, from Western literature.
135
383000
4000
Pojedyncza wizja Afryki pochodzi z literatury zachodniej
06:39
Now, here is a quote from
136
387000
2000
Zacytuję fragment
06:41
the writing of a London merchant called John Locke,
137
389000
3000
z zapisków kupca Johna Locka z Londynu,
06:44
who sailed to west Africa in 1561
138
392000
3000
który przypłynął do Afryki w 1561 roku.
06:47
and kept a fascinating account of his voyage.
139
395000
5000
To z jego dziennika podróży.
06:52
After referring to the black Africans
140
400000
2000
Po nazwaniu czarnych Afrykanów
06:54
as "beasts who have no houses,"
141
402000
2000
"bestiami bez domów"
06:56
he writes, "They are also people without heads,
142
404000
4000
pisze dalej: "są to również ludzie bez głów,
07:00
having their mouth and eyes in their breasts."
143
408000
5000
mający usta i oczy na klatce piersiowej."
07:05
Now, I've laughed every time I've read this.
144
413000
2000
Czytając to śmieję się za każdym razem.
07:07
And one must admire the imagination of John Locke.
145
415000
4000
Wyobraźnia Johna Locka jest godna podziwu.
07:11
But what is important about his writing is that
146
419000
2000
Jego relacja jest ważna
07:13
it represents the beginning
147
421000
2000
bo reprezentuje początek
07:15
of a tradition of telling African stories in the West:
148
423000
3000
tradycji opowiadania historii o Afryce na Zachodzie.
07:18
A tradition of Sub-Saharan Africa as a place of negatives,
149
426000
3000
Tradycji opisywania tych rejonów
07:21
of difference, of darkness,
150
429000
2000
w negatywnym świetle, jako innych.
07:23
of people who, in the words of the wonderful poet
151
431000
4000
Pisania o ludziach, którzy według
07:27
Rudyard Kipling,
152
435000
2000
Rudyarda Kiplinga,
07:29
are "half devil, half child."
153
437000
3000
są "pół diabłami, pół dziećmi".
07:32
And so I began to realize that my American roommate
154
440000
3000
Moja Amerykańska współlokatorka
07:35
must have throughout her life
155
443000
2000
musiała przez całe życie
07:37
seen and heard different versions
156
445000
2000
widzieć i słyszeć różne wersje
07:39
of this single story,
157
447000
2000
tej jednej historii
07:41
as had a professor,
158
449000
2000
tak jak profesor,
07:43
who once told me that my novel was not "authentically African."
159
451000
5000
twierdzący, że moja powieść nie jest "autentycznie afrykańska".
07:48
Now, I was quite willing to contend that there were a number of things
160
456000
2000
Przyznam, pozostawiała wiele do życzenia,
07:50
wrong with the novel,
161
458000
2000
Przyznam, pozostawiała wiele do życzenia,
07:52
that it had failed in a number of places,
162
460000
4000
w wielu miejscach była niedoskonała
07:56
but I had not quite imagined that it had failed
163
464000
2000
Ale jednak nie zgodzę się,
07:58
at achieving something called African authenticity.
164
466000
3000
że nie była autentycznie afrykańska.
08:01
In fact I did not know what
165
469000
2000
W sumie sama nie wiem co mam rozumieć
08:03
African authenticity was.
166
471000
3000
przez "afrykańską autentyczność".
08:06
The professor told me that my characters
167
474000
2000
Profesor powiedział mi, że moje postacie
08:08
were too much like him,
168
476000
2000
były za bardzo jak on,
08:10
an educated and middle-class man.
169
478000
2000
wykształcone osoby z klasy średniej.
08:12
My characters drove cars.
170
480000
2000
Moi bohaterowie jeździli samochodami.
08:14
They were not starving.
171
482000
3000
Nie głodowali.
08:17
Therefore they were not authentically African.
172
485000
4000
W związku z tym, nie byli dość autentyczni.
08:21
But I must quickly add that I too am just as guilty
173
489000
3000
Jednak jestem tak samo winna
08:24
in the question of the single story.
174
492000
3000
w kwestii "jednej historii".
08:27
A few years ago, I visited Mexico from the U.S.
175
495000
4000
Parę lat temu odwiedziłam Meksyk.
08:31
The political climate in the U.S. at the time was tense,
176
499000
2000
Atmosfera w USA była napięta.
08:33
and there were debates going on about immigration.
177
501000
4000
Toczyły się debaty dotyczące emigracji.
08:37
And, as often happens in America,
178
505000
2000
Jak często dzieje się w Ameryce
08:39
immigration became synonymous with Mexicans.
179
507000
3000
imigracja była utożsamiana z Meksykanami.
08:42
There were endless stories of Mexicans
180
510000
2000
Było mnóstwo historii o Meksykanach,
08:44
as people who were
181
512000
2000
ogałacających służbę zdrowia,
08:46
fleecing the healthcare system,
182
514000
2000
ogałacających służbę zdrowia,
08:48
sneaking across the border,
183
516000
2000
przekraczając nielegalnie granicę,
08:50
being arrested at the border, that sort of thing.
184
518000
4000
zostają aresztowani, itp.
08:54
I remember walking around on my first day in Guadalajara,
185
522000
4000
Przechadzając się po Guadalajara,
08:58
watching the people going to work,
186
526000
2000
patrząc na ludzi idących do pracy,
09:00
rolling up tortillas in the marketplace,
187
528000
2000
zwijających tortille na targowisku,
09:02
smoking, laughing.
188
530000
3000
palących, śmiejących się...
09:05
I remember first feeling slight surprise.
189
533000
3000
Zaskoczyło mnie to,
09:08
And then I was overwhelmed with shame.
190
536000
3000
a zaraz potem poczułam wstyd.
09:11
I realized that I had been so immersed
191
539000
3000
Uzmysłowiłam sobie, że tak przesiąknęłam
09:14
in the media coverage of Mexicans
192
542000
2000
medialną oceną Meksykanów,
09:16
that they had become one thing in my mind,
193
544000
2000
że nieświadomie utożsamiałam ich
09:18
the abject immigrant.
194
546000
3000
z nieszczęsnymi emigrantami.
09:21
I had bought into the single story of Mexicans
195
549000
2000
Dałam się zwieść "jednej historii" dotyczącej Meksykanów
09:23
and I could not have been more ashamed of myself.
196
551000
3000
i nie mogłam bardziej wstydzić się za siebie.
09:26
So that is how to create a single story,
197
554000
2000
W ten sposób powstaje "jedna historia"
09:28
show a people as one thing,
198
556000
3000
pokazująca ludzi z jednej strony,
09:31
as only one thing,
199
559000
2000
ale tylko z jednej strony
09:33
over and over again,
200
561000
2000
i tak w kółko,
09:35
and that is what they become.
201
563000
3000
aż tak ich widzimy.
09:38
It is impossible to talk about the single story
202
566000
2000
Niemożliwe jest rozmawianie o jednej historii
09:40
without talking about power.
203
568000
3000
bez poruszania tematu władzy.
09:43
There is a word, an Igbo word,
204
571000
2000
Jest takie słowo,
09:45
that I think about whenever I think about
205
573000
2000
o którym myślę za każdym razem rozważając
09:47
the power structures of the world, and it is "nkali."
206
575000
3000
rozkład sił na świecie - to "nkali"
09:50
It's a noun that loosely translates
207
578000
2000
W wolnym tłumaczeniu
09:52
to "to be greater than another."
208
580000
3000
oznacza: "bycie lepszym od kogoś innego".
09:55
Like our economic and political worlds,
209
583000
3000
Jak nasze ekonomiczne i polityczne światy,
09:58
stories too are defined
210
586000
2000
również opowieści są zdefiniowane
10:00
by the principle of nkali:
211
588000
3000
przez zasadę nkali.
10:03
How they are told, who tells them,
212
591000
2000
Kto i w jaki sposób je opisuje,
10:05
when they're told, how many stories are told,
213
593000
3000
kiedy się je opisuje i jak dużo się o nich mówi
10:08
are really dependent on power.
214
596000
4000
to wszystko właśnie zależy od władzy.
10:12
Power is the ability not just to tell the story of another person,
215
600000
3000
Władza to nie tylko opowiadanie o innych,
10:15
but to make it the definitive story of that person.
216
603000
4000
ale w także w sposób definitywny.
10:19
The Palestinian poet Mourid Barghouti writes
217
607000
2000
Palestyński poeta Mourid Barghouti pisze,
10:21
that if you want to dispossess a people,
218
609000
3000
że jeśli chce się ludzi ograbić,
10:24
the simplest way to do it is to tell their story
219
612000
3000
wystarczy zacząć ich historię
10:27
and to start with, "secondly."
220
615000
3000
od słowa " po drugie"
10:30
Start the story with the arrows of the Native Americans,
221
618000
4000
Wystarczy zacząć od strzał Indian,
10:34
and not with the arrival of the British,
222
622000
3000
a nie od najazdu Brytyjczyków.
10:37
and you have an entirely different story.
223
625000
3000
Otrzymujemy zupełnie inną historię.
10:40
Start the story with
224
628000
2000
Gdy zaczniemy
10:42
the failure of the African state,
225
630000
2000
od porażki państwa afrykańskiego
10:44
and not with the colonial creation of the African state,
226
632000
4000
a nie od kolonialnej budowy,
10:48
and you have an entirely different story.
227
636000
4000
znów dostaniemy inną opowieść.
10:52
I recently spoke at a university where
228
640000
2000
Ostatnio miałam wykład na uczelni,
10:54
a student told me that it was
229
642000
2000
a student powiedział mi,
10:56
such a shame
230
644000
2000
że to przykre, że Nigeryjczycy
10:58
that Nigerian men were physical abusers
231
646000
3000
byli fizycznymi oprawcami
11:01
like the father character in my novel.
232
649000
3000
jak postać ojca w mojej powieści.
11:04
I told him that I had just read a novel
233
652000
2000
Odpowiedziałam mu, że przeczytałam powieść
11:06
called American Psycho --
234
654000
2000
"American Psycho"
11:08
(Laughter)
235
656000
2000
(Śmiech)
11:10
-- and that it was such a shame
236
658000
2000
To szkoda,
11:12
that young Americans were serial murderers.
237
660000
3000
że młodzi Amerykanie są seryjnymi mordercami.
11:15
(Laughter)
238
663000
4000
(Śmiech)
11:19
(Applause)
239
667000
6000
(Brawa)
11:25
Now, obviously I said this in a fit of mild irritation.
240
673000
3000
No dobra, byłam zirytowana.
11:28
(Laughter)
241
676000
2000
(Śmiech)
11:30
But it would never have occurred to me to think
242
678000
2000
Nigdy bym nie pomyślała
11:32
that just because I had read a novel
243
680000
2000
że tylko przez jedną powieść,
11:34
in which a character was a serial killer
244
682000
2000
w której postać była seryjnym mordercą
11:36
that he was somehow representative
245
684000
2000
można wnioskować coś
11:38
of all Americans.
246
686000
2000
o wszystkich Amerykanach.
11:40
This is not because I am a better person than that student,
247
688000
3000
Wcale nie jestem lepsza od tego studenta.
11:43
but because of America's cultural and economic power,
248
691000
3000
Chodzi o potęgę kultury i gospodarki USA.
11:46
I had many stories of America.
249
694000
2000
Znam wiele historii Ameryki.
11:48
I had read Tyler and Updike and Steinbeck and Gaitskill.
250
696000
4000
Czytałam Tylera, Updike'a, Steinbecka czy Gaitskilla.
11:52
I did not have a single story of America.
251
700000
3000
Nie miałam jednej wersji historii Ameryki.
11:55
When I learned, some years ago, that writers were expected
252
703000
3000
Kiedyś dowiedziałam się, że pisarze
11:58
to have had really unhappy childhoods
253
706000
4000
muszą mieć nieszczęśliwe dzieciństwo,
12:02
to be successful,
254
710000
2000
aby odnieść sukces.
12:04
I began to think about how I could invent
255
712000
2000
Zaczęłam myśleć nad tym jakie
12:06
horrible things my parents had done to me.
256
714000
2000
straszne rzeczy mogli mi zrobić rodzice.
12:08
(Laughter)
257
716000
2000
(Śmiech)
12:10
But the truth is that I had a very happy childhood,
258
718000
4000
Dzieciństwo miałam szczęśliwe,
12:14
full of laughter and love, in a very close-knit family.
259
722000
3000
pełne śmiechu i miłości, w bliskiej rodzinie.
12:17
But I also had grandfathers who died in refugee camps.
260
725000
4000
Dziadkowie umarli w obozie dla uchodźców.
12:21
My cousin Polle died because he could not get adequate healthcare.
261
729000
4000
Mój kuzyn Polle umarł przez brak opieki medycznej.
12:25
One of my closest friends, Okoloma, died in a plane crash
262
733000
3000
Przyjaciółka Okoloma zmarła w katastrofie samolotu
12:28
because our fire trucks did not have water.
263
736000
3000
ponieważ nasze wozy strażackie nie miały wody.
12:31
I grew up under repressive military governments
264
739000
3000
Dorastałam pod represyjnymi rządami militarnymi,
12:34
that devalued education,
265
742000
2000
które dewaluowały wartość edukacji,
12:36
so that sometimes my parents were not paid their salaries.
266
744000
3000
więc czasami rodzice nie dostawali pensji.
12:39
And so, as a child, I saw jam disappear from the breakfast table,
267
747000
4000
Jako dziecko, widziałam jak ze stołu znikł dżem,
12:43
then margarine disappeared,
268
751000
2000
następnie masło,
12:45
then bread became too expensive,
269
753000
3000
chleb stał się zbyt drogi,
12:48
then milk became rationed.
270
756000
3000
a w końcu wydzielane było i mleko.
12:51
And most of all, a kind of normalized political fear
271
759000
3000
Polityczny strach
12:54
invaded our lives.
272
762000
4000
wkradł się w życie codzienne.
12:58
All of these stories make me who I am.
273
766000
2000
To dzięki tym historiom jestem kim jestem.
13:00
But to insist on only these negative stories
274
768000
4000
Podkreślanie tych negatywnych opowieści
13:04
is to flatten my experience
275
772000
3000
byłoby uproszczeniem mojego doświadczenia.
13:07
and to overlook the many other stories
276
775000
2000
Pominęłoby się inne opowieści,
13:09
that formed me.
277
777000
2000
które mnie ukształtowały.
13:11
The single story creates stereotypes,
278
779000
3000
Jedna opowieść rodzi stereotypy.
13:14
and the problem with stereotypes
279
782000
3000
A problem z nimi
13:17
is not that they are untrue,
280
785000
2000
nie polega na tym, że są nieprawdziwe,
13:19
but that they are incomplete.
281
787000
2000
ale na tym, że są niekompletne.
13:21
They make one story become the only story.
282
789000
4000
Sprawiają, że jedna historia staje się jedyną.
13:25
Of course, Africa is a continent full of catastrophes:
283
793000
2000
Afryka jest pełna nieszczęść.
13:27
There are immense ones, such as the horrific rapes in Congo
284
795000
4000
Jak zatrważające gwałty w Kongo.
13:31
and depressing ones, such as the fact that
285
799000
2000
Przygnębiających faktów,
13:33
5,000 people apply for one job vacancy in Nigeria.
286
801000
5000
jak 5000 aplikantów na jedno stanowisko Nigerii.
13:38
But there are other stories that are not about catastrophe,
287
806000
3000
Są jednak też inne historie.
13:41
and it is very important, it is just as important, to talk about them.
288
809000
4000
Ważne jest by o nich też mówić.
13:45
I've always felt that it is impossible
289
813000
2000
Zawsze czułam, że to niemożliwe
13:47
to engage properly with a place or a person
290
815000
3000
aby właściwie zrozumieć miejsce lub osobę
13:50
without engaging with all of the stories of that place and that person.
291
818000
4000
bez zaangażowania się ich historie.
13:54
The consequence of the single story
292
822000
3000
Konsekwencją jednej opowieści
13:57
is this: It robs people of dignity.
293
825000
3000
jest odzieranie ludzi z godności.
14:00
It makes our recognition of our equal humanity difficult.
294
828000
4000
Trudno jest rozpoznać innych jako równych,
14:04
It emphasizes how we are different
295
832000
3000
kiedy podkreśla się tylko różnice,
14:07
rather than how we are similar.
296
835000
2000
a nie podobieństwa.
14:09
So what if before my Mexican trip
297
837000
2000
Co gdybym przed wycieczką do Meksyku
14:11
I had followed the immigration debate from both sides,
298
839000
4000
śledziła debatę dotyczącą spraw imigracji z obu stron
14:15
the U.S. and the Mexican?
299
843000
2000
słuchając Amerykanów i Meksykanów?
14:17
What if my mother had told us that Fide's family was poor
300
845000
4000
A gdyby mama powiedziała, że rodzina Fidela
14:21
and hardworking?
301
849000
2000
jest biedna i pracowita?
14:23
What if we had an African television network
302
851000
2000
Co jeśli mielibyśmy afrykańską telewizję
14:25
that broadcast diverse African stories all over the world?
303
853000
4000
pokazującą różnorodną Afrykę całemu światu?
14:29
What the Nigerian writer Chinua Achebe calls
304
857000
2000
Nigeryjski pisarz Chinua Achebe nazywa
14:31
"a balance of stories."
305
859000
3000
to równowagą historii.
14:34
What if my roommate knew about my Nigerian publisher,
306
862000
3000
Co gdyby moja współlokatorka znała historię
14:37
Mukta Bakaray,
307
865000
2000
nigeryjskiego wydawcy Mukta Bakaray,
14:39
a remarkable man who left his job in a bank
308
867000
2000
wyjątkowego człowieka, który porzucił pracę w banku
14:41
to follow his dream and start a publishing house?
309
869000
3000
aby zrealizować marzenia i założyć wydawnictwo?
14:44
Now, the conventional wisdom was that Nigerians don't read literature.
310
872000
4000
Według obiegowej opinii Nigeryjczycy nie czytają.
14:48
He disagreed. He felt
311
876000
2000
On się z tym nie zgodził.
14:50
that people who could read, would read,
312
878000
2000
Wiedział, że ludzie potrafiący czytać,
14:52
if you made literature affordable and available to them.
313
880000
4000
czytaliby gdyby książki były dostępne.
14:56
Shortly after he published my first novel
314
884000
3000
Po publikacji pierwszej powieści
14:59
I went to a TV station in Lagos to do an interview,
315
887000
3000
zostałam zaproszona na wywiad do stacji w Lagos.
15:02
and a woman who worked there as a messenger came up to me and said,
316
890000
3000
Kobieta, która pracowała tam jako posłaniec powiedziała:
15:05
"I really liked your novel. I didn't like the ending.
317
893000
3000
"Książka mi się podobała, ale nie zakończenie...
15:08
Now you must write a sequel, and this is what will happen ..."
318
896000
3000
Teraz musisz napisać sequel, i napiszesz o tym, że..."
15:11
(Laughter)
319
899000
3000
(Śmiech)
15:14
And she went on to tell me what to write in the sequel.
320
902000
3000
Opowiedziała mi o drugim tomie.
15:17
I was not only charmed, I was very moved.
321
905000
3000
To było czarujące. Byłam bardzo poruszona.
15:20
Here was a woman, part of the ordinary masses of Nigerians,
322
908000
3000
Widziałam kobietę, zwykłą Nigeryjkę,
15:23
who were not supposed to be readers.
323
911000
3000
jedną z tych, którzy przecież nie czytają.
15:26
She had not only read the book, but she had taken ownership of it
324
914000
2000
Nie tylko przeczytała książkę, ale też ją zagarnęła,
15:28
and felt justified in telling me
325
916000
3000
czuła, że miała prawo mówić mi
15:31
what to write in the sequel.
326
919000
2000
o czym powinien być sequel.
15:33
Now, what if my roommate knew about my friend Fumi Onda,
327
921000
4000
Co jeśli współlokatorka znała Fumi Onda,
15:37
a fearless woman who hosts a TV show in Lagos,
328
925000
3000
dzielną dziennikarkę w Lagos
15:40
and is determined to tell the stories that we prefer to forget?
329
928000
3000
opowiadającą historie, o których wygodniej zapomnieć?
15:43
What if my roommate knew about the heart procedure
330
931000
4000
Co, gdyby wiedziała o operacji serca
15:47
that was performed in the Lagos hospital last week?
331
935000
3000
w szpitalu w Lagos tydzień temu?
15:50
What if my roommate knew about contemporary Nigerian music,
332
938000
4000
Co gdyby znała współczesną muzykę nigeryjską?
15:54
talented people singing in English and Pidgin,
333
942000
3000
Utalentowanych ludzi śpiewających po angielsku, w Pidgin,
15:57
and Igbo and Yoruba and Ijo,
334
945000
2000
w Igbo, w Yoruba czy Ijo,
15:59
mixing influences from Jay-Z to Fela
335
947000
4000
mieszających wpływy począwszy od Jay-Z do Feli
16:03
to Bob Marley to their grandfathers.
336
951000
3000
poprzez Boba Marleya aż po muzykę przodków.
16:06
What if my roommate knew about the female lawyer
337
954000
2000
Co gdyby wiedziała o kobiecie prawniku,
16:08
who recently went to court in Nigeria
338
956000
2000
która ostatnio poszła do sądu w Nigerii
16:10
to challenge a ridiculous law
339
958000
2000
aby przeciwstawić się niedorzecznemu prawu
16:12
that required women to get their husband's consent
340
960000
3000
które wymagało od kobiety zgody męża
16:15
before renewing their passports?
341
963000
3000
przed odnowieniem paszportu?
16:18
What if my roommate knew about Nollywood,
342
966000
3000
Co gdyby wiedziała o Nollywood
16:21
full of innovative people making films despite great technical odds,
343
969000
4000
pełnym zapaleńców tworzących filmy mimo przeciwności?
16:25
films so popular
344
973000
2000
Filmy tak popularne,
16:27
that they really are the best example
345
975000
2000
że są najlepszym przykładem,
16:29
of Nigerians consuming what they produce?
346
977000
3000
tego, że Nigeryjczycy lubią rozrywkę nigeryjską.
16:32
What if my roommate knew about my wonderfully ambitious hair braider,
347
980000
3000
Co gdyby wiedziała o mojej ambitnej fryzjerce,
16:35
who has just started her own business selling hair extensions?
348
983000
4000
która rozkręciła interes sprzedając przedłużenia włosów?
16:39
Or about the millions of other Nigerians
349
987000
2000
Albo o tysiącu innych Nigeryjczyków,
16:41
who start businesses and sometimes fail,
350
989000
2000
którzy rozpoczynają własną działalność,
16:43
but continue to nurse ambition?
351
991000
4000
czasem plajtują, ale nie poddają się.
16:47
Every time I am home I am confronted with
352
995000
2000
Jak jestem w domu, spotykam się
16:49
the usual sources of irritation for most Nigerians:
353
997000
3000
z rzeczami irytującymi większość Nigeryjczyków:
16:52
our failed infrastructure, our failed government,
354
1000000
3000
niedoskonałą infrastrukturą czy rządem,
16:55
but also by the incredible resilience of people who
355
1003000
3000
ale również z niesamowitą prężnością ludzi,
16:58
thrive despite the government,
356
1006000
3000
którzy trwają mimo tego,
17:01
rather than because of it.
357
1009000
2000
że rząd przeszkadza a nie pomaga.
17:03
I teach writing workshops in Lagos every summer,
358
1011000
3000
Prowadzę warsztaty pisarskie w Lagos.
17:06
and it is amazing to me how many people apply,
359
1014000
3000
Zadziwiające jak wielu jest chętnych,
17:09
how many people are eager to write,
360
1017000
3000
jak dużo ludzi jest chętnych do pisania
17:12
to tell stories.
361
1020000
2000
do opowiadania historii.
17:14
My Nigerian publisher and I have just started a non-profit
362
1022000
3000
Założyliśmy organizację non-profit
17:17
called Farafina Trust,
363
1025000
2000
nazwaną Farafina Trust.
17:19
and we have big dreams of building libraries
364
1027000
3000
Mamy marzenie budowania bibliotek
17:22
and refurbishing libraries that already exist
365
1030000
2000
modyfikowania tych, które już istnieją,
17:24
and providing books for state schools
366
1032000
3000
oraz dania książek,
17:27
that don't have anything in their libraries,
367
1035000
2000
szkołom, których biblioteki są puste.
17:29
and also of organizing lots and lots of workshops,
368
1037000
2000
Chcemy organizować mnóstwo warsztatów
17:31
in reading and writing,
369
1039000
2000
z czytania i pisania,
17:33
for all the people who are eager to tell our many stories.
370
1041000
3000
dla wszystkich chcących opowiadać historie.
17:36
Stories matter.
371
1044000
2000
Historie są ważne.
17:38
Many stories matter.
372
1046000
2000
Wiele historii jest ważnych.
17:40
Stories have been used to dispossess and to malign,
373
1048000
4000
Używano ich by odczłowieczać i wzbudzać złość.
17:44
but stories can also be used to empower and to humanize.
374
1052000
4000
Ale dają też one wiarę, siłę i pokazują ludzkość.
17:48
Stories can break the dignity of a people,
375
1056000
3000
Opowieści potrafią pozbawić ludzkiej godności.
17:51
but stories can also repair that broken dignity.
376
1059000
5000
Potrafią również ją jednak uleczyć.
17:56
The American writer Alice Walker wrote this
377
1064000
2000
Amerykańska pisarka Alice Walker napisała
17:58
about her Southern relatives
378
1066000
2000
o swoich południowych krewnych,
18:00
who had moved to the North.
379
1068000
2000
którzy przenieśli się na północ.
18:02
She introduced them to a book about
380
1070000
2000
Zapoznała ich z książką
18:04
the Southern life that they had left behind:
381
1072000
3000
o życiu na południu, które zostawili za sobą.
18:07
"They sat around, reading the book themselves,
382
1075000
4000
"Usiedli dookoła, czytając książkę,
18:11
listening to me read the book, and a kind of paradise was regained."
383
1079000
6000
słuchając jak im czytałam, znów odzyskali swój raj".
18:17
I would like to end with this thought:
384
1085000
3000
Chciałabym zakończyć tą myślą:
18:20
That when we reject the single story,
385
1088000
3000
Odrzucając jedną historię,
18:23
when we realize that there is never a single story
386
1091000
3000
uświadamiając sobie, że nie istnieje tylko jedna strona,
18:26
about any place,
387
1094000
2000
nie ważne o jakie miejsce chodzi,
18:28
we regain a kind of paradise.
388
1096000
2000
zyskujemy rodzaj raju.
18:30
Thank you.
389
1098000
2000
Dziękuję.
18:32
(Applause)
390
1100000
8000
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Chimamanda Ngozi Adichie - NovelistInspired by Nigerian history and tragedies all but forgotten by recent generations of westerners, Chimamanda Ngozi Adichie’s novels and stories are jewels in the crown of diasporan literature.
Why you should listen
In Nigeria, Chimamanda Ngozi Adichie's novel Half of a Yellow Sun has helped inspire new, cross-generational communication about the Biafran war. In this and in her other works, she seeks to instill dignity into the finest details of each character, whether poor, middle class or rich, exposing along the way the deep scars of colonialism in the African landscape.
Adichie's newest book, The Thing Around Your Neck, is a brilliant collection of stories about Nigerians struggling to cope with a corrupted context in their home country, and about the Nigerian immigrant experience.
Adichie builds on the literary tradition of Igbo literary giant Chinua Achebe—and when she found out that Achebe liked Half of a Yellow Sun, she says she cried for a whole day. What he said about her rings true: “We do not usually associate wisdom with beginners, but here is a new writer endowed with the gift of ancient storytellers.”
(Photo: Wani Olatunde)
Chimamanda Ngozi Adichie | Speaker | TED.com