TEDGlobal 2009
Chimamanda Ngozi Adichie: The danger of a single story
Chimamanda Adichie: Tek hikayenin tehlikesi
Filmed:
Readability: 4.1
21,248,547 views
Hayatlarımız, kültürlerimiz birbirine geçmiş bir çok hikayeden oluşur. Roman yazarı Chimamanda Adichie, kendi yerel kültürünü nasıl keşfettiğinin hikayesini anlatıyor ve, bir kişi veya ülke hakkında sadece tek bir hikaye duyduğumuzda, edinebileceğimiz yanlış fikirlere karşı bizi uyarıyor.
Chimamanda Ngozi Adichie - Novelist
Inspired by Nigerian history and tragedies all but forgotten by recent generations of westerners, Chimamanda Ngozi Adichie’s novels and stories are jewels in the crown of diasporan literature. Full bio
Inspired by Nigerian history and tragedies all but forgotten by recent generations of westerners, Chimamanda Ngozi Adichie’s novels and stories are jewels in the crown of diasporan literature. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I'm a storyteller.
0
0
2000
Ben bir hikaye anlatıcısıyım.
00:14
And I would like to tell you a few personal stories
1
2000
3000
Ve, benim tanımımca, "tek hikayenin tehlikesi" hakkında
00:17
about what I like to call "the danger of the single story."
2
5000
5000
size birkaç kişisel hikaye anlatmak istiyorum.
00:22
I grew up on a university campus in eastern Nigeria.
3
10000
4000
Doğu Nijerya'da bir üniversite kampüsünde büyüdüm.
00:26
My mother says that I started reading at the age of two,
4
14000
3000
Annem iki yaşında okumaya başladığımı söylüyor,
00:29
although I think four is probably close to the truth.
5
17000
5000
ama herhalde dört yaşında başlamış olmam daha gerçeğe yakın.
00:34
So I was an early reader, and what I read
6
22000
2000
Yani, erken okumaya başladım. Ve okuduklarım
00:36
were British and American children's books.
7
24000
3000
İngiliz ve Amerikan çocuk kitaplarıydı.
00:39
I was also an early writer,
8
27000
3000
Aynı zamanda erken yazmaya başladım.
00:42
and when I began to write, at about the age of seven,
9
30000
4000
Yaklaşık yedi yaşında,
00:46
stories in pencil with crayon illustrations
10
34000
2000
zavallı annemin okumak zorunda kaldığı,
00:48
that my poor mother was obligated to read,
11
36000
3000
kurşun ve boya kalemleriyle çizilmiş desenlerle bezeli hikayeleri yazmaya başladığımda,
00:51
I wrote exactly the kinds of stories I was reading:
12
39000
4000
okuduğum hikayelerin aynılarını yazıyordum.
00:55
All my characters were white and blue-eyed,
13
43000
5000
Bütün karakterlerim, beyaz tenli ve mavi gözlüydü.
01:00
they played in the snow,
14
48000
2000
Karda oynuyorlardı.
01:02
they ate apples,
15
50000
2000
Elma yiyorlardı.
01:04
and they talked a lot about the weather,
16
52000
2000
(Gülme sesleri)
01:06
how lovely it was
17
54000
2000
Ve hava durumu hakkında çok konuşuyor,
01:08
that the sun had come out.
18
56000
2000
güneşin çıkmış olması ne kadar hoş, diyorlardı.
01:10
(Laughter)
19
58000
2000
(Gülme sesleri)
01:12
Now, this despite the fact that I lived in Nigeria.
20
60000
3000
Halbuki, Nijerya'da yaşıyor olmama rağmen,
01:15
I had never been outside Nigeria.
21
63000
4000
hiç Nijerya'dan dışarı çıkmamıştım.
01:19
We didn't have snow, we ate mangoes,
22
67000
3000
Bizde kar yağmazdı. Biz mango yerdik.
01:22
and we never talked about the weather,
23
70000
2000
Ve hava hakkında hiç konuşmazdık,
01:24
because there was no need to.
24
72000
2000
çünkü gerek yoktu.
01:26
My characters also drank a lot of ginger beer
25
74000
3000
Karakterlerim fazlasıyla zencefilli bira içerdi,
01:29
because the characters in the British books I read
26
77000
2000
çünkü okuduğum İngiliz kitaplarındaki karakterler de
01:31
drank ginger beer.
27
79000
2000
zencefilli bira içerdi.
01:33
Never mind that I had no idea what ginger beer was.
28
81000
3000
Zencefilli biranın ne olduğu hakkında hiçbir fikrim olmadığı halde.
01:36
(Laughter)
29
84000
1000
(Gülme sesleri)
01:37
And for many years afterwards, I would have a desperate desire
30
85000
3000
Ve sonra yıllarca, zencefilli biranın tadına bakmak için
01:40
to taste ginger beer.
31
88000
2000
içimde dayanılmaz bir arzu besledim.
01:42
But that is another story.
32
90000
2000
Ama bu başka bir hikayedir.
01:44
What this demonstrates, I think,
33
92000
2000
Bence bu, özellikle çocuk iken
01:46
is how impressionable and vulnerable we are
34
94000
3000
bir hikayeden ne kadar etkilenebileceğimizi
01:49
in the face of a story,
35
97000
2000
ve ne kadar zayıf
01:51
particularly as children.
36
99000
2000
kalabilecegimizi gösteriyor.
01:53
Because all I had read were books
37
101000
2000
Okuduğum tüm kitapların
01:55
in which characters were foreign,
38
103000
2000
kahramaları yabancı olduğu için,
01:57
I had become convinced that books
39
105000
2000
kitapların hepsinde,
01:59
by their very nature had to have foreigners in them
40
107000
3000
doğal olarak, yabancı kahramanlar olması gerektiğine,
02:02
and had to be about things with which
41
110000
2000
ve kendimi kişisel olarak ilişkilendiremeyeceğim
02:04
I could not personally identify.
42
112000
3000
konular hakkında olması gerektiklerine inanmıştım.
02:07
Things changed when I discovered African books.
43
115000
4000
Sonra, Afrika kitaplarını keşfedince herşey değişti.
02:11
There weren't many of them available, and they weren't
44
119000
2000
Onlardan fazla yoktu. Ve, onları bulmak
02:13
quite as easy to find as the foreign books.
45
121000
2000
yabancı kitapları bulmak kadar kolay değildi.
02:15
But because of writers like Chinua Achebe and Camara Laye
46
123000
4000
Ama, Chinua Achebe ve Camara Laye gibi yazarlar sayesinde
02:19
I went through a mental shift in my perception
47
127000
2000
edebiyatı algılamamda, keskin bir
02:21
of literature.
48
129000
2000
zihinsel dönüşüm yaşadım.
02:23
I realized that people like me,
49
131000
2000
Benim gibi insanların da;
02:25
girls with skin the color of chocolate,
50
133000
2000
kıvırcık saçlarına at topuzu yapılamayan,
02:27
whose kinky hair could not form ponytails,
51
135000
3000
çikolata renkli deriye sahip kızların da,
02:30
could also exist in literature.
52
138000
2000
edebiyatta yer alabileceğinin farkına vardım.
02:32
I started to write about things I recognized.
53
140000
4000
Aşina olduğum şeyler hakkında yazmaya başladım.
02:36
Now, I loved those American and British books I read.
54
144000
4000
Şimdi, okuduğum o Amerikan ve İngiliz kitaplarını seviyorum.
02:40
They stirred my imagination. They opened up new worlds for me.
55
148000
4000
Hayal gücümü canlandırdılar. Bana yeni dünyaların kapılarını açtılar.
02:44
But the unintended consequence
56
152000
2000
Ama istenmeyen etkileri,
02:46
was that I did not know that people like me
57
154000
2000
benim gibi insanların da edebiyatta yer alabileceğini
02:48
could exist in literature.
58
156000
2000
bilmememe yol açmalarıydı.
02:50
So what the discovery of African writers did for me was this:
59
158000
4000
Yani Afrikalı yazarları keşfetmem bana şunu sağladı:
02:54
It saved me from having a single story
60
162000
3000
Kitapların ne olduğu hakkında
02:57
of what books are.
61
165000
2000
tek bir hikayeye sahip olmamı engelledi.
02:59
I come from a conventional, middle-class Nigerian family.
62
167000
3000
Geleneksel, orta sınıf bir Nijeryalı aileden geliyorum.
03:02
My father was a professor.
63
170000
2000
Babam bir profesördü.
03:04
My mother was an administrator.
64
172000
3000
Annem bir idareciydi.
03:07
And so we had, as was the norm,
65
175000
3000
Ve, alışıldık olduğu üzere,
03:10
live-in domestic help, who would often come from nearby rural villages.
66
178000
5000
çoğunlukla yakın çevre köylerden gelen, yardımcılarımız vardı.
03:15
So the year I turned eight we got a new house boy.
67
183000
4000
Sekiz yaşıma girdiğimde, yeni bir yardımcı çocuk geldi.
03:19
His name was Fide.
68
187000
2000
Adı Fide idi.
03:21
The only thing my mother told us about him
69
189000
3000
Annemin onun hakkında tek söylediği şey
03:24
was that his family was very poor.
70
192000
3000
ailesinin çok fakir olduğuydu.
03:27
My mother sent yams and rice,
71
195000
2000
Annem onun ailesine patates, pirinç
03:29
and our old clothes, to his family.
72
197000
3000
ve eski kıyafetlerimizi gönderirdi.
03:32
And when I didn't finish my dinner my mother would say,
73
200000
2000
Ve annem, akşam yemeğimi bitirmediğim zaman
03:34
"Finish your food! Don't you know? People like Fide's family have nothing."
74
202000
5000
"Yemeğini bitir! Bilmiyor musun? Fide'nin ailesi gibilerin hiçbir şeyleri yok." diyordu.
03:39
So I felt enormous pity for Fide's family.
75
207000
4000
Ben de Fide'nin ailesi için çok acıyordum.
03:43
Then one Saturday we went to his village to visit,
76
211000
3000
Derken, bir cumartesi, onun köyüne ziyarete gittik.
03:46
and his mother showed us a beautifully patterned basket
77
214000
4000
Ve annesi bize, kardeşinin boyalı palmiye lifinden yaptığı,
03:50
made of dyed raffia that his brother had made.
78
218000
3000
çok güzel desenli bir sepet gösterdi.
03:53
I was startled.
79
221000
2000
İrkilmiştim.
03:55
It had not occurred to me that anybody in his family
80
223000
3000
Onun ailesinden birinin, gerçekten birşey yapmış
03:58
could actually make something.
81
226000
3000
olabileceğini hiç tahmin edemezdim.
04:01
All I had heard about them was how poor they were,
82
229000
3000
Onlar hakkında tüm duyduğum ne kadar fakir olduklarıydı,
04:04
so that it had become impossible for me to see them
83
232000
2000
bu yüzden onları fakirlik dışında, başka bir şekilde görmem
04:06
as anything else but poor.
84
234000
3000
imkansız hale gelmişti.
04:09
Their poverty was my single story of them.
85
237000
4000
Fakirlik, onlar hakkındaki tek hikayemdi.
04:13
Years later, I thought about this when I left Nigeria
86
241000
2000
Yıllar sonra, Nijerya'dan ayrılıp, ABD'de üniversiteye gittiğimde
04:15
to go to university in the United States.
87
243000
3000
bunu tekrar düşündüm.
04:18
I was 19.
88
246000
2000
19 yaşındaydım.
04:20
My American roommate was shocked by me.
89
248000
4000
Amerikalı oda arkadaşımı şok etmiştim.
04:24
She asked where I had learned to speak English so well,
90
252000
3000
Bana nerede bu kadar iyi İngilizce öğrendiğimi sorduğunda,
04:27
and was confused when I said that Nigeria
91
255000
2000
Nijerya'nın bir zamanlar resmi dilinin İngilizce olduğunu
04:29
happened to have English as its official language.
92
257000
5000
söylediğimde kafası karışmıştı.
04:34
She asked if she could listen to what she called my "tribal music,"
93
262000
4000
Kabile müziği olarak adlandırdığı şarkılarımızı dinlemek istediğinde ise,
04:38
and was consequently very disappointed
94
266000
2000
ona Mariah Carey kasedimi çaldığımda
04:40
when I produced my tape of Mariah Carey.
95
268000
2000
çok hayal kırıklığına uğramıştı.
04:42
(Laughter)
96
270000
3000
(Gülme sesleri)
04:45
She assumed that I did not know how
97
273000
2000
Fırını nasıl kullanacağımı bimediğimi
04:47
to use a stove.
98
275000
3000
zannediyordu.
04:50
What struck me was this: She had felt sorry for me
99
278000
2000
Asıl beni şaşkına çeviren ise, beni daha görmeden önce
04:52
even before she saw me.
100
280000
2000
bana acıma duygusu beslemeseydi.
04:54
Her default position toward me, as an African,
101
282000
4000
Bir Afrikalı olduğumdan, bana karşı ilk tutumu
04:58
was a kind of patronizing, well-meaning pity.
102
286000
4000
hor görme ve küçümsemeydi.
05:02
My roommate had a single story of Africa:
103
290000
3000
Oda arkadaşımın Afrika hakkında tek hikayesi vardı.
05:05
a single story of catastrophe.
104
293000
3000
Tek bir felaket hikayesi.
05:08
In this single story there was no possibility
105
296000
2000
Bu hikayede, Afrikalıların ona bir şekilde benzer
05:10
of Africans being similar to her in any way,
106
298000
4000
olabileceğine yer yoktu.
05:14
no possibility of feelings more complex than pity,
107
302000
3000
Küçümsemeden daha karmaşık bir duyguya da.
05:17
no possibility of a connection as human equals.
108
305000
4000
Eşit insanlar olarak iletişim kurulabileceğine de.
05:21
I must say that before I went to the U.S. I didn't
109
309000
2000
Söylemeliyim ki, ABD'ye gitmeden önce,
05:23
consciously identify as African.
110
311000
3000
kendimi bilinçli olarak Afrikalı olarak nitelendirmiyordum.
05:26
But in the U.S. whenever Africa came up people turned to me.
111
314000
3000
Ama ABD'de, ne zaman Afrika konuşulsa insanlar bana döndüler.
05:29
Never mind that I knew nothing about places like Namibia.
112
317000
4000
Namibya gibi yerler hakkında hiçbir şey bilmesem bile.
05:33
But I did come to embrace this new identity,
113
321000
2000
Ama bu yeni kimliğimi benimsedim.
05:35
and in many ways I think of myself now as African.
114
323000
3000
Birçok yönden kendimi artık Afrikalı olarak görüyorum.
05:38
Although I still get quite irritable when
115
326000
2000
Ama, Afrika'dan bir ülke olarak bahsedildiği zaman
05:40
Africa is referred to as a country,
116
328000
2000
hala çok rahatsız oluyorum.
05:42
the most recent example being my otherwise wonderful flight
117
330000
4000
En son örnek, iki gün önce Lagos'tan dönerken,
05:46
from Lagos two days ago, in which
118
334000
2000
aslında herşeyin çok iyi olduğu,
05:48
there was an announcement on the Virgin flight
119
336000
2000
Virgin havayollarına ait uçakta, anons edilen
05:50
about the charity work in "India, Africa and other countries."
120
338000
5000
"Hindistan, Afrika ve diğer ülkelerdeki" yardım kampanyası çağrısıydı.
05:55
(Laughter)
121
343000
1000
(Gülme sesleri)
05:56
So after I had spent some years in the U.S. as an African,
122
344000
4000
ABD'de bir Afrikalı olarak yıllar geçirdikten sonra,
06:00
I began to understand my roommate's response to me.
123
348000
4000
oda arkadaşımın bana olan tepkisini anlamaya başladım.
06:04
If I had not grown up in Nigeria, and if all I knew about Africa
124
352000
3000
Eğer Nijerya'da büyümemiş olsaydım, ve Afrika hakkında tek bildiklerim,
06:07
were from popular images,
125
355000
2000
popüler resimlerden ibaret olsaydı,
06:09
I too would think that Africa was a place of
126
357000
3000
ben de, Afrika'nın
06:12
beautiful landscapes, beautiful animals,
127
360000
4000
güzel manzaralar, güzel hayvanlar
06:16
and incomprehensible people,
128
364000
2000
ve yıllardır anlamsızca savaşan, fakirlik ve AIDS'den ölen,
06:18
fighting senseless wars, dying of poverty and AIDS,
129
366000
3000
kendileri için konuşmaktan aciz,
06:21
unable to speak for themselves
130
369000
3000
ve nazik beyaz yabancı tarafından
06:24
and waiting to be saved
131
372000
2000
kurtarılmayı bekleyen
06:26
by a kind, white foreigner.
132
374000
3000
anlaşılmaz insanların yaşadığı bir yer olduğunu düşünürdüm.
06:29
I would see Africans in the same way that I,
133
377000
2000
Afrikalıları, çocukken Fide'nin ailesini nasıl gördüysem,
06:31
as a child, had seen Fide's family.
134
379000
4000
aynı şekilde görürdüm.
06:35
This single story of Africa ultimately comes, I think, from Western literature.
135
383000
4000
Afrika'nın bu tek hikayesinin, batı edebiyatından geldiğini düşünüyorum.
06:39
Now, here is a quote from
136
387000
2000
Şimdi, 1561 yılında batı Afrika'ya yelken açan,
06:41
the writing of a London merchant called John Locke,
137
389000
3000
ve seyahatinin detaylı hikayesini yazan,
06:44
who sailed to west Africa in 1561
138
392000
3000
Londra'lı tüccar John Locke'un yazdıklarından
06:47
and kept a fascinating account of his voyage.
139
395000
5000
bir bölüm aktarmak istiyorum.
06:52
After referring to the black Africans
140
400000
2000
Siyah Afrika'lılardan, "evleri olmayan yaratıklar"
06:54
as "beasts who have no houses,"
141
402000
2000
olarak bahsettikten sonra,
06:56
he writes, "They are also people without heads,
142
404000
4000
"Onlar kafaları olmayan,
07:00
having their mouth and eyes in their breasts."
143
408000
5000
ağızları ve gözleri, göğüslerinde olan olan bir halk" diye yazıyor.
07:05
Now, I've laughed every time I've read this.
144
413000
2000
Ne zaman okusam buna çok gülüyorum.
07:07
And one must admire the imagination of John Locke.
145
415000
4000
Ve bence John Locke'un hayalgücü takdir edilmeli.
07:11
But what is important about his writing is that
146
419000
2000
Ama bu yazı hakkında asıl önemli olan,
07:13
it represents the beginning
147
421000
2000
Afrika hikayelerinin, batı dünyasında anlatılma tarzına
07:15
of a tradition of telling African stories in the West:
148
423000
3000
başlangıç oluşturmasıdır.
07:18
A tradition of Sub-Saharan Africa as a place of negatives,
149
426000
3000
Sahraaltı Afrika'nın olumsuzluklarla dolu,
07:21
of difference, of darkness,
150
429000
2000
farklı, karanlık,
07:23
of people who, in the words of the wonderful poet
151
431000
4000
ünlü şair Rudyard Kipling'in sözleriyle,
07:27
Rudyard Kipling,
152
435000
2000
"yarı şeytan, yarı çocuk" insanların yaşadığı
07:29
are "half devil, half child."
153
437000
3000
bir yer olduğuna dair anlatım geleneği.
07:32
And so I began to realize that my American roommate
154
440000
3000
Ve böylece, Amerikalı oda arkadaşımın, hayatı boyunca
07:35
must have throughout her life
155
443000
2000
bu tek hikayenin değişik türlerini
07:37
seen and heard different versions
156
445000
2000
gördüğünü ve duyduğunu
07:39
of this single story,
157
447000
2000
anlamaya başladım.
07:41
as had a professor,
158
449000
2000
Bir zamanlar bir profesörün,
07:43
who once told me that my novel was not "authentically African."
159
451000
5000
romanımın "otantik Afrika"yı yansıtmadığını söylemesi gibi.
07:48
Now, I was quite willing to contend that there were a number of things
160
456000
2000
Romanım hakkında, bazı şeylerin yerinde olmadığını,
07:50
wrong with the novel,
161
458000
2000
rahatlıkla ileri sürebilirim,
07:52
that it had failed in a number of places,
162
460000
4000
bazı yerlerinin başarısız olduğunu da.
07:56
but I had not quite imagined that it had failed
163
464000
2000
Fakat, otantik Afrika denilen kavramı yansıtmakta
07:58
at achieving something called African authenticity.
164
466000
3000
başarısız olduğunu hiç düşünmemiştim.
08:01
In fact I did not know what
165
469000
2000
Aslında, otantik Afrika'nın ne olduğunu da
08:03
African authenticity was.
166
471000
3000
bilmiyordum.
08:06
The professor told me that my characters
167
474000
2000
Profesör, romandaki karakterlerin
08:08
were too much like him,
168
476000
2000
fazlasıyla kendisi gibi,
08:10
an educated and middle-class man.
169
478000
2000
eğitimli ve orta sınıf insanlar olduğunu söylemişti.
08:12
My characters drove cars.
170
480000
2000
Karakterlerim araba kullanıyordu.
08:14
They were not starving.
171
482000
3000
Açlık çekmiyorlardı.
08:17
Therefore they were not authentically African.
172
485000
4000
Bu yüzden otantik Afrikalı olamazlardı.
08:21
But I must quickly add that I too am just as guilty
173
489000
3000
Ama hemen eklemeliyim ki, ben de tek hikaye konusunda
08:24
in the question of the single story.
174
492000
3000
en az o kadar suçluyum.
08:27
A few years ago, I visited Mexico from the U.S.
175
495000
4000
Birkaç yıl önce, ABD'den Meksika'ya gittim.
08:31
The political climate in the U.S. at the time was tense,
176
499000
2000
O zamanlar, ABD'de politik hava oldukça gergindi.
08:33
and there were debates going on about immigration.
177
501000
4000
Göçmenler hakkında tartışmalar devam ediyordu.
08:37
And, as often happens in America,
178
505000
2000
Ve, Amerika'da alışıldık olduğu üzere,
08:39
immigration became synonymous with Mexicans.
179
507000
3000
göçmenler, Meksikalılarla eş anlamlıydı.
08:42
There were endless stories of Mexicans
180
510000
2000
Meksikalılar hakkında,
08:44
as people who were
181
512000
2000
sağlık sistemini sömüren,
08:46
fleecing the healthcare system,
182
514000
2000
sınırdan kaçak geçen,
08:48
sneaking across the border,
183
516000
2000
veya sınırda tutuklanan insanlar olarak
08:50
being arrested at the border, that sort of thing.
184
518000
4000
sonu gelmeyen hikayeler vardı.
08:54
I remember walking around on my first day in Guadalajara,
185
522000
4000
Guadalajara'daki ilk günümde, etrafta dolaşırken
08:58
watching the people going to work,
186
526000
2000
işlerine giden, pazar yerinde tortilla saran,
09:00
rolling up tortillas in the marketplace,
187
528000
2000
sigara içen, gülüşen,
09:02
smoking, laughing.
188
530000
3000
insanları gördüğümü hatırlıyorum.
09:05
I remember first feeling slight surprise.
189
533000
3000
Önce biraz şaşırdığımı hatırlıyorum.
09:08
And then I was overwhelmed with shame.
190
536000
3000
Ve sonra, utanç içinde kaldığımı.
09:11
I realized that I had been so immersed
191
539000
3000
Meksikalılar hakkındaki medya haberlerine
09:14
in the media coverage of Mexicans
192
542000
2000
o kadar dalıp gitmiştim ki,
09:16
that they had become one thing in my mind,
193
544000
2000
kafamda tek bir simge halini almışlardı;
09:18
the abject immigrant.
194
546000
3000
sefil göçmen.
09:21
I had bought into the single story of Mexicans
195
549000
2000
Meksikalılar hakkındaki bu tek hikayeye inanmıştım,
09:23
and I could not have been more ashamed of myself.
196
551000
3000
ve kendimden daha fazla utanç duyamazdım.
09:26
So that is how to create a single story,
197
554000
2000
İşte tek hikaye böyle yaratılır,
09:28
show a people as one thing,
198
556000
3000
insanlara bir şey,
09:31
as only one thing,
199
559000
2000
sadece tek bir şey gibi gösterilir,
09:33
over and over again,
200
561000
2000
tekrar ve tekrar,
09:35
and that is what they become.
201
563000
3000
ve sonunda o olur.
09:38
It is impossible to talk about the single story
202
566000
2000
Tek hikayeden söz ederken,
09:40
without talking about power.
203
568000
3000
güç hakkında konuşmamak mümkün değildir.
09:43
There is a word, an Igbo word,
204
571000
2000
Igbo dilinde bir kelime var,
09:45
that I think about whenever I think about
205
573000
2000
dünyadaki güç dengelerini düşündüğümde,
09:47
the power structures of the world, and it is "nkali."
206
575000
3000
hep aklıma gelen bir kelime; "nkali".
09:50
It's a noun that loosely translates
207
578000
2000
Bu bir isim ve yaklaşık çevirisi,
09:52
to "to be greater than another."
208
580000
3000
"bir başkasından daha güçlü olmak".
09:55
Like our economic and political worlds,
209
583000
3000
Ekonomik ve politik dünyalarımız gibi,
09:58
stories too are defined
210
586000
2000
öyküler de,
10:00
by the principle of nkali:
211
588000
3000
nkali prensibi üzerine kurulu.
10:03
How they are told, who tells them,
212
591000
2000
Nasıl anlatıldığı, kimin anlattığı,
10:05
when they're told, how many stories are told,
213
593000
3000
ne zaman anlatıldığı, kaç hikayenin anlatıldığı,
10:08
are really dependent on power.
214
596000
4000
gerçekten güç ile bağlantılı.
10:12
Power is the ability not just to tell the story of another person,
215
600000
3000
Güç, sadece başka birinin hikayesini anlatabilme değil,
10:15
but to make it the definitive story of that person.
216
603000
4000
aynı zamanda bu hikayeyi kişinin tek hikayesi haline getirme yetisi.
10:19
The Palestinian poet Mourid Barghouti writes
217
607000
2000
Filistinli şair Mourid Barghouti diyor ki,
10:21
that if you want to dispossess a people,
218
609000
3000
eğer birilerini kötülemek istiyorsanız,
10:24
the simplest way to do it is to tell their story
219
612000
3000
en kolay yöntem, onların hikayesini,
10:27
and to start with, "secondly."
220
615000
3000
"ikinci" aşamasından başlayarak anlatmak.
10:30
Start the story with the arrows of the Native Americans,
221
618000
4000
Hikayeye, İngilizlerin gelişiyle değil,
10:34
and not with the arrival of the British,
222
622000
3000
Amerikan yerlilerinin oklarıyla başlarsanız,
10:37
and you have an entirely different story.
223
625000
3000
tamamen farklı bir hikayeniz olur.
10:40
Start the story with
224
628000
2000
Hikayeye,
10:42
the failure of the African state,
225
630000
2000
Afrika'daki devletlerin kolonilerden ortaya çıkışı ile değil,
10:44
and not with the colonial creation of the African state,
226
632000
4000
başarısız yönetimleriyle başlayın,
10:48
and you have an entirely different story.
227
636000
4000
ve tamamen farklı bir öykünüz olsun.
10:52
I recently spoke at a university where
228
640000
2000
Geçenlerde, bir üniversitede konuşmamda,
10:54
a student told me that it was
229
642000
2000
öğrencilerden biri,
10:56
such a shame
230
644000
2000
Nijeryalı erkeklerin,
10:58
that Nigerian men were physical abusers
231
646000
3000
romanımdaki erkek karakteri gibi fiziksel şiddetten hoşlanmalarının
11:01
like the father character in my novel.
232
649000
3000
üzüntü verici olduğunu söylemişti.
11:04
I told him that I had just read a novel
233
652000
2000
Ona, geçenlerde,
11:06
called American Psycho --
234
654000
2000
"Amerikan Sapığı" adlı bir roman okuduğumu söyledim.
11:08
(Laughter)
235
656000
2000
(Gülme sesleri)
11:10
-- and that it was such a shame
236
658000
2000
- genç Amerikalıların seri katiller oluşu
11:12
that young Americans were serial murderers.
237
660000
3000
ne kadar da üzüntü vericiydi.
11:15
(Laughter)
238
663000
4000
(Gülme sesleri)
11:19
(Applause)
239
667000
6000
(Alkış sesleri)
11:25
Now, obviously I said this in a fit of mild irritation.
240
673000
3000
Bunu, tabi ki, biraz rahatsız olduğumdan söylemiştim.
11:28
(Laughter)
241
676000
2000
(Gülme sesleri)
11:30
But it would never have occurred to me to think
242
678000
2000
İçindeki karakteri seri katil olan
11:32
that just because I had read a novel
243
680000
2000
bir roman okuduğumdan ötürü,
11:34
in which a character was a serial killer
244
682000
2000
onun tüm Amerikalıları temsil eden
11:36
that he was somehow representative
245
684000
2000
birisi olduğunu
11:38
of all Americans.
246
686000
2000
hiçbir zaman aklımdan geçirmemiştim.
11:40
This is not because I am a better person than that student,
247
688000
3000
Gerçek şu ki, o öğrenciden daha iyi bir insan olduğum için değil,
11:43
but because of America's cultural and economic power,
248
691000
3000
ama, Amerika'nın kültürel ve ekonomik gücünden dolayı,
11:46
I had many stories of America.
249
694000
2000
Amerika hakkında birçok hikaye okumuştum.
11:48
I had read Tyler and Updike and Steinbeck and Gaitskill.
250
696000
4000
Tyler, Updike, Steinbeck ve Gaitskill gibi yazarları okudum.
11:52
I did not have a single story of America.
251
700000
3000
Amerika hakkında tek bir hikayem olmadı.
11:55
When I learned, some years ago, that writers were expected
252
703000
3000
Yıllar önce, yazarların başarılı olmak için
11:58
to have had really unhappy childhoods
253
706000
4000
mutsuz çocukluk dönemleri
12:02
to be successful,
254
710000
2000
geçirmiş olmaları beklendiğini öğrendiğimde,
12:04
I began to think about how I could invent
255
712000
2000
anne babamın bana yaptığı korkunç şeyleri
12:06
horrible things my parents had done to me.
256
714000
2000
nasıl uydurabileceğimi düşünmeye başladım.
12:08
(Laughter)
257
716000
2000
(Gülme sesleri)
12:10
But the truth is that I had a very happy childhood,
258
718000
4000
Ama, asıl gerçek, mutluluk ve sevgi ile dolu,
12:14
full of laughter and love, in a very close-knit family.
259
722000
3000
birbirine yakından bağlı bir ailede, çok güzel bir çocukluk geçirdiğimdi.
12:17
But I also had grandfathers who died in refugee camps.
260
725000
4000
Ama, aynı zamanda, mülteci kamplarında ölen dedelerim vardı.
12:21
My cousin Polle died because he could not get adequate healthcare.
261
729000
4000
Kuzenim Polle, yeterli sağlık hizmeti alamadığı için öldü.
12:25
One of my closest friends, Okoloma, died in a plane crash
262
733000
3000
En yakın arkadaşlarımdan biri Okoloma, bir uçak kazasında öldü,
12:28
because our fire trucks did not have water.
263
736000
3000
çünkü itfaiye araçlarımızda su yoktu.
12:31
I grew up under repressive military governments
264
739000
3000
Eğitime önem vermeyen,
12:34
that devalued education,
265
742000
2000
baskıcı askeri yönetimler döneminde büyüdüm,
12:36
so that sometimes my parents were not paid their salaries.
266
744000
3000
öyle ki, bazen anne ve babamın maaşları ödenmezdi.
12:39
And so, as a child, I saw jam disappear from the breakfast table,
267
747000
4000
Ve öyle ki, çocukken, reçelin kahvaltı soframızdan yok olduğunu gördüm,
12:43
then margarine disappeared,
268
751000
2000
sonra margarin yok oldu,
12:45
then bread became too expensive,
269
753000
3000
sonra ekmek çok pahalı oldu,
12:48
then milk became rationed.
270
756000
3000
sonra süt karneye bağlandı.
12:51
And most of all, a kind of normalized political fear
271
759000
3000
Ve herşeyden öte, bir şekilde alıştığımız politik korku,
12:54
invaded our lives.
272
762000
4000
hayatlarımızı sardı.
12:58
All of these stories make me who I am.
273
766000
2000
Bütün bu hikayeler, beni ben yapıyor.
13:00
But to insist on only these negative stories
274
768000
4000
Fakat sadece bu olumsuz hikayelere odaklanmak
13:04
is to flatten my experience
275
772000
3000
tecrübelerimi donuklaştırmak,
13:07
and to overlook the many other stories
276
775000
2000
ve beni oluşturan bir çok başka hikayeyi,
13:09
that formed me.
277
777000
2000
gözardı etmek olur.
13:11
The single story creates stereotypes,
278
779000
3000
Tek hikaye kalıplaşmış kimlikler yaratır.
13:14
and the problem with stereotypes
279
782000
3000
Kalıplaşmış kimlikler ile ilgili sorun ise,
13:17
is not that they are untrue,
280
785000
2000
doğru olmadıkları değil,
13:19
but that they are incomplete.
281
787000
2000
ama aslında eksik olduklarıdır.
13:21
They make one story become the only story.
282
789000
4000
Bir hikayeyi, tek hikaye haline getirirler.
13:25
Of course, Africa is a continent full of catastrophes:
283
793000
2000
Elbette, Afrika felaketlerle dolu bir kıtadır.
13:27
There are immense ones, such as the horrific rapes in Congo
284
795000
4000
Çok büyükleri yaşanmıştır, örneğin Kongo'da yaşanan korkunç tecavüzler.
13:31
and depressing ones, such as the fact that
285
799000
2000
Ve karartıcı olanlar, örneğin Nijerya'da
13:33
5,000 people apply for one job vacancy in Nigeria.
286
801000
5000
bir iş pozisyonu için 5000 kişinin başvurması gerçeği gibi.
13:38
But there are other stories that are not about catastrophe,
287
806000
3000
Ama felaket ile ilgili olmayan hikayeler de var.
13:41
and it is very important, it is just as important, to talk about them.
288
809000
4000
Ve bunlar hakkında konuşmak, en az diğerlerini konuşmak kadar önemli.
13:45
I've always felt that it is impossible
289
813000
2000
Her zaman düşünmüşümdür ki,
13:47
to engage properly with a place or a person
290
815000
3000
bir kişi veya yer hakkında tüm hikayeleri incelemeden
13:50
without engaging with all of the stories of that place and that person.
291
818000
4000
o kişi veya yeri algılamak mümkün değildir.
13:54
The consequence of the single story
292
822000
3000
Tek hikayenin sonucu şudur:
13:57
is this: It robs people of dignity.
293
825000
3000
Kişilerin saygınlığını ve itibarını yok eder.
14:00
It makes our recognition of our equal humanity difficult.
294
828000
4000
Tüm insanların eşit olduğuna inanmamızı zorlaştırır.
14:04
It emphasizes how we are different
295
832000
3000
Birbirimize ne kadar benzer olduğumuzdan ziyade,
14:07
rather than how we are similar.
296
835000
2000
ne kadar farklı olduğumuzu vurgular.
14:09
So what if before my Mexican trip
297
837000
2000
Eğer Meksika seyahatimden önce,
14:11
I had followed the immigration debate from both sides,
298
839000
4000
ABD ve Meksika arasında süregelen,
14:15
the U.S. and the Mexican?
299
843000
2000
göç tartışmalarını iki taraftan da takip etmiş olsaydım ne olurdu?
14:17
What if my mother had told us that Fide's family was poor
300
845000
4000
Annem bize Fide'nin ailesinin fakir olduğu kadar,
14:21
and hardworking?
301
849000
2000
çalışkan da olduğu söyleseydi ne olurdu?
14:23
What if we had an African television network
302
851000
2000
Afrika'ya ait farklı hikayeleri tüm dünyaya yayınlayan,
14:25
that broadcast diverse African stories all over the world?
303
853000
4000
bir Afrika televizyon kanalı olsaydı ne olurdu?
14:29
What the Nigerian writer Chinua Achebe calls
304
857000
2000
Nijerya'lı yazar Chinua Achebe'nin
14:31
"a balance of stories."
305
859000
3000
"hikayelerin dengesi" diye tanımladığı gibi.
14:34
What if my roommate knew about my Nigerian publisher,
306
862000
3000
Eğer oda arkadaşım, Nijeryalı yayıncım,
14:37
Mukta Bakaray,
307
865000
2000
Mukta Bakaray hakkında fikir sahibi olsaydı,
14:39
a remarkable man who left his job in a bank
308
867000
2000
ve bankacılığı bırakıp, rüyasını gerçekleştirmek için,
14:41
to follow his dream and start a publishing house?
309
869000
3000
bir yayınevi kuran sıradışı bir adam olduğunu bilseydi ne olurdu?
14:44
Now, the conventional wisdom was that Nigerians don't read literature.
310
872000
4000
Genel kanı Nijeryalıların edebiyat okumadığı yönündedir.
14:48
He disagreed. He felt
311
876000
2000
O buna katılmıyordu.
14:50
that people who could read, would read,
312
878000
2000
Eğer edebiyatı onların ulaşabilecekleri konuma getirebilirse,
14:52
if you made literature affordable and available to them.
313
880000
4000
okumayı bilenlerin, okuyacaklarına inanıyordu.
14:56
Shortly after he published my first novel
314
884000
3000
İlk romanımı yayınladıktan kısa bir süre sonra,
14:59
I went to a TV station in Lagos to do an interview,
315
887000
3000
röportaj için Lagos'ta bir TV kanalına konuk oldum.
15:02
and a woman who worked there as a messenger came up to me and said,
316
890000
3000
Orada bir hizmetli olarak çalışan bir kadın yanıma gelerek dedi ki,
15:05
"I really liked your novel. I didn't like the ending.
317
893000
3000
"Romanınızı gerçekten beğendim. Sonunu beğenmedim.
15:08
Now you must write a sequel, and this is what will happen ..."
318
896000
3000
Şimdi bir devam yazmanız gerekiyor, ve işte olacaklar da bunlar..."
15:11
(Laughter)
319
899000
3000
(Gülme sesleri)
15:14
And she went on to tell me what to write in the sequel.
320
902000
3000
Ve, bana devam romanımda neler yazmamı anlatmaya başladı.
15:17
I was not only charmed, I was very moved.
321
905000
3000
Sadece büyülenmemiştim, aynı zamanda çok heyecanlanmıştım.
15:20
Here was a woman, part of the ordinary masses of Nigerians,
322
908000
3000
Orada, Nijeryalı sıradan çoğunluktan,
15:23
who were not supposed to be readers.
323
911000
3000
okuyucu olacağı düşünülmeyen bir kadın vardı.
15:26
She had not only read the book, but she had taken ownership of it
324
914000
2000
Kitabı sadece okumakla kalmamış, aynı zamanda onu sahiplenmişti
15:28
and felt justified in telling me
325
916000
3000
ve bana devamında ne yazacağımı söylerken,
15:31
what to write in the sequel.
326
919000
2000
kendini ispat etmiş hissediyordu.
15:33
Now, what if my roommate knew about my friend Fumi Onda,
327
921000
4000
Şimdi, eğer oda arkadaşım, Lagos'ta bir TV programı sunan,
15:37
a fearless woman who hosts a TV show in Lagos,
328
925000
3000
ve kendini unutmayı tercih ettiğimiz hikayeleri anlatmaya adamış,
15:40
and is determined to tell the stories that we prefer to forget?
329
928000
3000
korkusuz bir kadın olan arkadaşım Fumi Onda'yı tanısaydı ne olurdu?
15:43
What if my roommate knew about the heart procedure
330
931000
4000
Eğer oda arkadaşım, geçen hafta Lagos hastanesinde
15:47
that was performed in the Lagos hospital last week?
331
935000
3000
gerçekleştirilen kalp operasyonunu bilseydi ne olurdu?
15:50
What if my roommate knew about contemporary Nigerian music,
332
938000
4000
Eğer oda arkadaşım çağdaş Nijerya müziğini tanısaydı?
15:54
talented people singing in English and Pidgin,
333
942000
3000
İngilizce ve Pidgin dilinde,
15:57
and Igbo and Yoruba and Ijo,
334
945000
2000
Igbo ve Yoruba ve Ijo dilinde,
15:59
mixing influences from Jay-Z to Fela
335
947000
4000
Jay-Z den Fela'ya, Bob Marley'den kendi büyükbabalarına kadar,
16:03
to Bob Marley to their grandfathers.
336
951000
3000
farklı yorumları harmanlayan yetenekleri tanısaydı.
16:06
What if my roommate knew about the female lawyer
337
954000
2000
Ya eğer, oda arkadaşım, yakın zamanda Nijerya mahkemesine giderek,
16:08
who recently went to court in Nigeria
338
956000
2000
pasaportlarını yenilemek isteyen kadınların
16:10
to challenge a ridiculous law
339
958000
2000
kocalarının onayını almasını gerektiren
16:12
that required women to get their husband's consent
340
960000
3000
gülünç bir kanunu
16:15
before renewing their passports?
341
963000
3000
kaldırmaya çalışan genç avukatı tanısaydı ne olurdu?
16:18
What if my roommate knew about Nollywood,
342
966000
3000
Eğer oda arkadaşım, büyük teknik zorluklara rağmen,
16:21
full of innovative people making films despite great technical odds,
343
969000
4000
film çeken yaratıcı insanlarla dolu, Nollywood'u bilseydi ne olurdu?
16:25
films so popular
344
973000
2000
Öyle popüler filmler ki,
16:27
that they really are the best example
345
975000
2000
Nijeryalıların kendi ürettiklerini kendilerinin tüketmesinin
16:29
of Nigerians consuming what they produce?
346
977000
3000
gerçekten en iyi örnekleri.
16:32
What if my roommate knew about my wonderfully ambitious hair braider,
347
980000
3000
Eğer oda arkadaşım, yakın zamanda kendine yapma saç satma işini kuran,
16:35
who has just started her own business selling hair extensions?
348
983000
4000
hırslı muhteşem saç örgücümü tanısaydı ne olurdu?
16:39
Or about the millions of other Nigerians
349
987000
2000
Ya da, kendi işlerini kuran, bazen başarısız olan,
16:41
who start businesses and sometimes fail,
350
989000
2000
fakat hırslarından bir şey kaybetmeyen,
16:43
but continue to nurse ambition?
351
991000
4000
milyonlarca Nijeryalıdan haberi olsaydı?
16:47
Every time I am home I am confronted with
352
995000
2000
Ne zaman vatanıma gelsem, çoğu Nijeryalının
16:49
the usual sources of irritation for most Nigerians:
353
997000
3000
rahatsızlık kaynağı olan sorunlarla yüzyüze gelirim:
16:52
our failed infrastructure, our failed government,
354
1000000
3000
bozuk altyapımız, başarısız hükümetimiz.
16:55
but also by the incredible resilience of people who
355
1003000
3000
Ama aynı zamanda, hükümet yüzünden değil,
16:58
thrive despite the government,
356
1006000
3000
fakat hükümete rağmen,
17:01
rather than because of it.
357
1009000
2000
çabalayan insanların inanılmaz esnekliği.
17:03
I teach writing workshops in Lagos every summer,
358
1011000
3000
Her yaz, Lagos'ta, yazarlık seminerleri veriyorum.
17:06
and it is amazing to me how many people apply,
359
1014000
3000
Ve, ne kadar çok insanın başvurduğu,
17:09
how many people are eager to write,
360
1017000
3000
ne kadar insanın yazmaya ve hikaye anlatmaya istekli olduğu,
17:12
to tell stories.
361
1020000
2000
bana hayret veriyor.
17:14
My Nigerian publisher and I have just started a non-profit
362
1022000
3000
Nijeryalı yayıncım ve ben, yakın zamanda, Farafina Trust adında
17:17
called Farafina Trust,
363
1025000
2000
kar amacı olmayan bir şirket kurduk.
17:19
and we have big dreams of building libraries
364
1027000
3000
Ve kütüphaneler kurmak,
17:22
and refurbishing libraries that already exist
365
1030000
2000
varolan kütüphaneleri yenilemek,
17:24
and providing books for state schools
366
1032000
3000
kütüphanelerinde hiç kitap olmayan
17:27
that don't have anything in their libraries,
367
1035000
2000
devlet okullarına kitaplar temin etmek,
17:29
and also of organizing lots and lots of workshops,
368
1037000
2000
ve okuma-yazma konusunda çok ama bir çok seminer
17:31
in reading and writing,
369
1039000
2000
düzenleme konusunda büyük hayallerimiz var.
17:33
for all the people who are eager to tell our many stories.
370
1041000
3000
Birçok hikayemizi anlatmaya gönüllü olan insanlar için.
17:36
Stories matter.
371
1044000
2000
Hikayeler önemlidir.
17:38
Many stories matter.
372
1046000
2000
Birçok hikaye önemlidir.
17:40
Stories have been used to dispossess and to malign,
373
1048000
4000
Hikayeler mahrum etmek ve kötülemek için kullanıldı,
17:44
but stories can also be used to empower and to humanize.
374
1052000
4000
Ama hikayeler güçlendirmek ve insancıllaştırmak için de kullanılabilir.
17:48
Stories can break the dignity of a people,
375
1056000
3000
Hikayeler insanların saygınlığını kırabilir,
17:51
but stories can also repair that broken dignity.
376
1059000
5000
Ama hikayeler aynı zamanda kırılan saygınlığı onarabilir.
17:56
The American writer Alice Walker wrote this
377
1064000
2000
Amerikalı yazar Alice Walker,
17:58
about her Southern relatives
378
1066000
2000
kuzeye göç etmiş olan,
18:00
who had moved to the North.
379
1068000
2000
güneyli akrabaları hakkında şunu yazmış.
18:02
She introduced them to a book about
380
1070000
2000
Onları, geride bıraktıkları güneyli hayatı konusunda,
18:04
the Southern life that they had left behind:
381
1072000
3000
bir kitapla tanıştırmış.
18:07
"They sat around, reading the book themselves,
382
1075000
4000
"Etrafımda oturdular, kitabı kendileri okuyorlar,
18:11
listening to me read the book, and a kind of paradise was regained."
383
1079000
6000
beni okurken dinliyorlardı, ve bir çeşit cennet geri gelmişti."
18:17
I would like to end with this thought:
384
1085000
3000
Şu düşünceyle bitirmek istiyorum:
18:20
That when we reject the single story,
385
1088000
3000
Tek hikayeyi reddettiğimiz zaman,
18:23
when we realize that there is never a single story
386
1091000
3000
bir yer hakkında, hiç bir zaman tek bir hikaye olmadığını,
18:26
about any place,
387
1094000
2000
farkettiğimiz zaman,
18:28
we regain a kind of paradise.
388
1096000
2000
bir çeşit cennet geri gelir.
18:30
Thank you.
389
1098000
2000
Teşekkür ederim.
18:32
(Applause)
390
1100000
8000
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Chimamanda Ngozi Adichie - NovelistInspired by Nigerian history and tragedies all but forgotten by recent generations of westerners, Chimamanda Ngozi Adichie’s novels and stories are jewels in the crown of diasporan literature.
Why you should listen
In Nigeria, Chimamanda Ngozi Adichie's novel Half of a Yellow Sun has helped inspire new, cross-generational communication about the Biafran war. In this and in her other works, she seeks to instill dignity into the finest details of each character, whether poor, middle class or rich, exposing along the way the deep scars of colonialism in the African landscape.
Adichie's newest book, The Thing Around Your Neck, is a brilliant collection of stories about Nigerians struggling to cope with a corrupted context in their home country, and about the Nigerian immigrant experience.
Adichie builds on the literary tradition of Igbo literary giant Chinua Achebe—and when she found out that Achebe liked Half of a Yellow Sun, she says she cried for a whole day. What he said about her rings true: “We do not usually associate wisdom with beginners, but here is a new writer endowed with the gift of ancient storytellers.”
(Photo: Wani Olatunde)
Chimamanda Ngozi Adichie | Speaker | TED.com