TEDGlobal 2009
Chimamanda Ngozi Adichie: The danger of a single story
Chimamanda Adichie: La danĝero de ununura rakonto
Filmed:
Readability: 4.1
21,248,547 views
Niaj vivoj kaj niaj kulturoj konsistas el multaj akumulitaj rakontoj. Novelistino Chimamanda Adichie rakontas kiel ŝi malkovris sian aŭtentikan kulturan voĉon -- kaj avertas, ke se ni aŭskultas nur unu rakonton pri alia homo aŭ lando, ni riskas gravegan miskomprenon.
Chimamanda Ngozi Adichie - Novelist
Inspired by Nigerian history and tragedies all but forgotten by recent generations of westerners, Chimamanda Ngozi Adichie’s novels and stories are jewels in the crown of diasporan literature. Full bio
Inspired by Nigerian history and tragedies all but forgotten by recent generations of westerners, Chimamanda Ngozi Adichie’s novels and stories are jewels in the crown of diasporan literature. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I'm a storyteller.
0
0
2000
Mi estas rakontisto.
00:14
And I would like to tell you a few personal stories
1
2000
3000
Kaj mi ŝatus prezenti al vi kelkajn personajn rakontojn
00:17
about what I like to call "the danger of the single story."
2
5000
5000
pri tio, kion mi ŝatas nomi "la danĝero de la ununura rakonto".
00:22
I grew up on a university campus in eastern Nigeria.
3
10000
4000
Mi kreskis en universitata kampuso en orienta Niĝerio.
00:26
My mother says that I started reading at the age of two,
4
14000
3000
Mia patrino diras, ke mi eklegis je la aĝo de du jaroj
00:29
although I think four is probably close to the truth.
5
17000
5000
kvankam mi kredas, ke kvar estas pli verŝajne.
00:34
So I was an early reader, and what I read
6
22000
2000
Mi do estis frua leganto. Kaj mi legis
00:36
were British and American children's books.
7
24000
3000
britajn kaj usonajn infanlibrojn.
00:39
I was also an early writer,
8
27000
3000
Mi estis ankaŭ frua verkisto.
00:42
and when I began to write, at about the age of seven,
9
30000
4000
Kaj kiam mi ekverkis, ĉirkaŭ sepjaraĝa,
00:46
stories in pencil with crayon illustrations
10
34000
2000
rakontojn per krajono kun bildoj faritaj per paŝtelo,
00:48
that my poor mother was obligated to read,
11
36000
3000
kiujn mia kompatinda patrino estis devigata legi,
00:51
I wrote exactly the kinds of stories I was reading:
12
39000
4000
mi verkis precize tiajn rakontojn, kiajn mi tiam legis.
00:55
All my characters were white and blue-eyed,
13
43000
5000
Ĉiuj miaj roluloj estis blankaj kaj bluokulaj.
01:00
they played in the snow,
14
48000
2000
Ili ludadis en la neĝo.
01:02
they ate apples,
15
50000
2000
Ili manĝis pomojn.
01:04
and they talked a lot about the weather,
16
52000
2000
< ridoj >
01:06
how lovely it was
17
54000
2000
Kaj ili multe parolis pri la vetero,
01:08
that the sun had come out.
18
56000
2000
kiel agrable estas tio, ke la suno aperis.
01:10
(Laughter)
19
58000
2000
< ridoj >
01:12
Now, this despite the fact that I lived in Nigeria.
20
60000
3000
Nu, malgraŭ la fakto, ke mi vivis en Niĝerio.
01:15
I had never been outside Nigeria.
21
63000
4000
Ĝis tiam mi neniam estis ekster Niĝerio.
01:19
We didn't have snow, we ate mangoes,
22
67000
3000
Ni ne havis neĝon. Ni manĝis mangojn.
01:22
and we never talked about the weather,
23
70000
2000
Kaj ni neniam parolis pri la vetero,
01:24
because there was no need to.
24
72000
2000
ĉar tio ne estis necesa.
01:26
My characters also drank a lot of ginger beer
25
74000
3000
Miaj roluloj ankaŭ trinkis multe da zingibra biero
01:29
because the characters in the British books I read
26
77000
2000
ĉar la roluloj en la britaj libroj, kiujn mi legis,
01:31
drank ginger beer.
27
79000
2000
trinkis zingibran bieron.
01:33
Never mind that I had no idea what ginger beer was.
28
81000
3000
Ne gravas, ke mi eĉ ne imagis tion, kio zingibra biero estas.
01:36
(Laughter)
29
84000
1000
< ridoj >
01:37
And for many years afterwards, I would have a desperate desire
30
85000
3000
Kaj dum multaj jaroj poste, mi havis avidan deziron
01:40
to taste ginger beer.
31
88000
2000
gustumi zingibran bieron.
01:42
But that is another story.
32
90000
2000
Sed tio estas alia rakonto.
01:44
What this demonstrates, I think,
33
92000
2000
Mi kredas, ke tio montras
01:46
is how impressionable and vulnerable we are
34
94000
3000
kiel impreseblaj kaj atingeblaj oni estas
01:49
in the face of a story,
35
97000
2000
antaŭ rakonto,
01:51
particularly as children.
36
99000
2000
aparte en la infanaĝo.
01:53
Because all I had read were books
37
101000
2000
Ĉar en ĉiuj libroj, kiujn mi legis
01:55
in which characters were foreign,
38
103000
2000
la roluloj estis fremdaj.
01:57
I had become convinced that books
39
105000
2000
Mi tiam konvinkiĝis, ke libroj
01:59
by their very nature had to have foreigners in them
40
107000
3000
en si mem nepre enhavu fremdulojn
02:02
and had to be about things with which
41
110000
2000
kaj devus temi pri io, kun kio
02:04
I could not personally identify.
42
112000
3000
mi ne povus persone identiĝi.
02:07
Things changed when I discovered African books.
43
115000
4000
Tamen ĉio ŝanĝiĝis kiam mi malkovris afrikajn librojn.
02:11
There weren't many of them available, and they weren't
44
119000
2000
Ne estis multaj disponeblaj. Kaj ili ne estis tiel
02:13
quite as easy to find as the foreign books.
45
121000
2000
facile troveblaj kiel la eksterlandaj libroj.
02:15
But because of writers like Chinua Achebe and Camara Laye
46
123000
4000
Pro verkistoj kiel Chinua Achebe kaj Camara Laye
02:19
I went through a mental shift in my perception
47
127000
2000
mi spertis mensoŝanĝon en mia kompreno
02:21
of literature.
48
129000
2000
pri literaturo.
02:23
I realized that people like me,
49
131000
2000
Mi ekkomprenis, ke ankaŭ homoj kiaj mi,
02:25
girls with skin the color of chocolate,
50
133000
2000
knabinoj ĉokoladkoloraj,
02:27
whose kinky hair could not form ponytails,
51
135000
3000
kies malglata hararo ne povus esti aranĝita laŭ ĉevalvosto,
02:30
could also exist in literature.
52
138000
2000
ankaŭ tiuj povus ekzisti en literaturo.
02:32
I started to write about things I recognized.
53
140000
4000
Mi komencis verki pri aferoj, kiujn mi rekonis.
02:36
Now, I loved those American and British books I read.
54
144000
4000
Nu, mi amis tiujn usonajn kaj britajn librojn, kiujn mi legis.
02:40
They stirred my imagination. They opened up new worlds for me.
55
148000
4000
Ili pelis mian imagpovon. Ili malfermis novajn mondojn al mi.
02:44
But the unintended consequence
56
152000
2000
Sed la flanka konsekvenco
02:46
was that I did not know that people like me
57
154000
2000
estas tio, ke mi ne sciis, ke homoj kiaj mi
02:48
could exist in literature.
58
156000
2000
povus ekzisti en literaturo.
02:50
So what the discovery of African writers did for me was this:
59
158000
4000
Do la malkovro de afrikaj verkistoj
02:54
It saved me from having a single story
60
162000
3000
savis min de la ununura rakonto pri tio,
02:57
of what books are.
61
165000
2000
kio libroj estas.
02:59
I come from a conventional, middle-class Nigerian family.
62
167000
3000
Mi venas el ordinara mezklasa niĝeria familio.
03:02
My father was a professor.
63
170000
2000
Mia patro estis profesoro.
03:04
My mother was an administrator.
64
172000
3000
Mia patrino estis administranto.
03:07
And so we had, as was the norm,
65
175000
3000
Kaj tiel ni havis, kiel estis la kutimo,
03:10
live-in domestic help, who would often come from nearby rural villages.
66
178000
5000
hejme loĝantan serviston, kiu ofte venis el kamparaj vilaĝoj de la regiono.
03:15
So the year I turned eight we got a new house boy.
67
183000
4000
Do kiam mi fariĝis 8-jara ni ricevis novan knabon kiel serviston.
03:19
His name was Fide.
68
187000
2000
Lia nomo estis Fide.
03:21
The only thing my mother told us about him
69
189000
3000
Mia patrino nur rakontis al ni,
03:24
was that his family was very poor.
70
192000
3000
ke lia familio estas tre malriĉa.
03:27
My mother sent yams and rice,
71
195000
2000
Mi patrino sendis ignamon kaj rizon
03:29
and our old clothes, to his family.
72
197000
3000
kaj niajn malnovajn vestaĵojn al lia familio.
03:32
And when I didn't finish my dinner my mother would say,
73
200000
2000
Kaj kiam mi ne finis mian manĝaĵon, mia patrino diradis:
03:34
"Finish your food! Don't you know? People like Fide's family have nothing."
74
202000
5000
"Finmanĝu! Ĉu vi ne scias, ke homoj kiel la familio de Fide havas nenion?"
03:39
So I felt enormous pity for Fide's family.
75
207000
4000
Mi do sentis grandegan kompaton al la familio de Fide.
03:43
Then one Saturday we went to his village to visit,
76
211000
3000
Tiam en iu sabato ni iris viziti lian vilaĝon.
03:46
and his mother showed us a beautifully patterned basket
77
214000
4000
Kaj lia patrino montris al ni bele plektitan korbon,
03:50
made of dyed raffia that his brother had made.
78
218000
3000
kiun lia frato faris el tinkturita rafio.
03:53
I was startled.
79
221000
2000
Mi estis surprizita.
03:55
It had not occurred to me that anybody in his family
80
223000
3000
Neniam venis al mi la ideo, ke iu en lia familio
03:58
could actually make something.
81
226000
3000
povus vere fari ion.
04:01
All I had heard about them was how poor they were,
82
229000
3000
Mi ĉiam aŭdis nur, kiel malriĉaj ili estas
04:04
so that it had become impossible for me to see them
83
232000
2000
do fariĝis neeble al mi vidi ilin kiel
04:06
as anything else but poor.
84
234000
3000
io alia ol malriĉuloj.
04:09
Their poverty was my single story of them.
85
237000
4000
Ilia malriĉeco estis mia ununura rakonto pri ili.
04:13
Years later, I thought about this when I left Nigeria
86
241000
2000
Jarojn poste, mi pensis pri tio kiam mi lasis Niĝerion
04:15
to go to university in the United States.
87
243000
3000
por iri al universitato en Usono.
04:18
I was 19.
88
246000
2000
Mi estis 19-jaraĝa.
04:20
My American roommate was shocked by me.
89
248000
4000
Mia usona samĉambranino estis ŝokita de mi.
04:24
She asked where I had learned to speak English so well,
90
252000
3000
Ŝi demandis kie mi tiel bone lernis paroli la anglan,
04:27
and was confused when I said that Nigeria
91
255000
2000
kaj ŝi estis konfuzita kiam mi diris, ke Niĝerio
04:29
happened to have English as its official language.
92
257000
5000
ja havas la anglan kiel sian oficialan lingvon.
04:34
She asked if she could listen to what she called my "tribal music,"
93
262000
4000
Ŝi demandis, ĉu ŝi povas aŭskulti tion, kion ŝi nomis mia "triba muziko"
04:38
and was consequently very disappointed
94
266000
2000
kaj sekve ŝi tre elreviĝis
04:40
when I produced my tape of Mariah Carey.
95
268000
2000
kiam mi aŭskultigis mian sonbendon de Mariah Carey.
04:42
(Laughter)
96
270000
3000
< ridoj >
04:45
She assumed that I did not know how
97
273000
2000
Ŝi supozis, ke mi ne scias kiel
04:47
to use a stove.
98
275000
3000
uzi fornelon.
04:50
What struck me was this: She had felt sorry for me
99
278000
2000
Kio skuis min estas tio, ke ŝi kompatis min
04:52
even before she saw me.
100
280000
2000
eĉ antaŭ ol ŝi vidis min.
04:54
Her default position toward me, as an African,
101
282000
4000
Ŝia normala sinteno rilate al mi, kiel afrikano,
04:58
was a kind of patronizing, well-meaning pity.
102
286000
4000
estis speco de patronado, bonintenco, kompato.
05:02
My roommate had a single story of Africa:
103
290000
3000
Mia samĉambranino havis ununuran rakonton pri Afriko.
05:05
a single story of catastrophe.
104
293000
3000
Ununuran rakonton de katastrofo.
05:08
In this single story there was no possibility
105
296000
2000
En tiu ununura rakonto ne estis eble, ke
05:10
of Africans being similar to her in any way,
106
298000
4000
afrikanoj estu iel similaj al ŝi.
05:14
no possibility of feelings more complex than pity,
107
302000
3000
Neniu ebleco de sentoj pli malsimplaj ol kompato.
05:17
no possibility of a connection as human equals.
108
305000
4000
Neniu ebleco de interrilato kiel homaj egaluloj.
05:21
I must say that before I went to the U.S. I didn't
109
309000
2000
Mi devas diri, ke antaŭ ol iri al Usono
05:23
consciously identify as African.
110
311000
3000
mi ne konscie identiĝis kiel afrikano.
05:26
But in the U.S. whenever Africa came up people turned to me.
111
314000
3000
Sed nur en Usono, ĉiam kiam afrikdevenaj homoj turnis sin al mi.
05:29
Never mind that I knew nothing about places like Namibia.
112
317000
4000
Ne gravas, ke mi sciis nenion pri lokoj kiel Namibio.
05:33
But I did come to embrace this new identity,
113
321000
2000
Sed mi alvenis al engaĝiĝo kun tiu nova identeco.
05:35
and in many ways I think of myself now as African.
114
323000
3000
Kaj en pluraj aspektoj mi nun pensas pri mi kiel afrikano.
05:38
Although I still get quite irritable when
115
326000
2000
Tamen plu tre agacas min kiam oni
05:40
Africa is referred to as a country,
116
328000
2000
aludas al Afriko kvazaŭ al unu lando.
05:42
the most recent example being my otherwise wonderful flight
117
330000
4000
La plej ĵusa ekzemplo estis mia cetere mirinda flugo
05:46
from Lagos two days ago, in which
118
334000
2000
el Lagos antaŭ du tagoj, en kiu
05:48
there was an announcement on the Virgin flight
119
336000
2000
estis anonco dum flugo de kompanio "Virgin"
05:50
about the charity work in "India, Africa and other countries."
120
338000
5000
pri karitata laboro en "Barato, Afriko kaj aliaj landoj".
05:55
(Laughter)
121
343000
1000
< ridoj >
05:56
So after I had spent some years in the U.S. as an African,
122
344000
4000
Tiam post kelkaj jaroj en Usono kiel afrikano,
06:00
I began to understand my roommate's response to me.
123
348000
4000
mi ekkomprenis la sintenon de mia samĉambranino pri mi.
06:04
If I had not grown up in Nigeria, and if all I knew about Africa
124
352000
3000
Se mi ne kreskus en Niĝerio kaj se mi scius pri Afriko
06:07
were from popular images,
125
355000
2000
nur el popularaj bildoj,
06:09
I too would think that Africa was a place of
126
357000
3000
ankaŭ mi pensus, ke Afriko estas loko de
06:12
beautiful landscapes, beautiful animals,
127
360000
4000
belaj pejzaĝoj, belaj bestoj
06:16
and incomprehensible people,
128
364000
2000
kaj nekompreneblaj homoj
06:18
fighting senseless wars, dying of poverty and AIDS,
129
366000
3000
batalantaj sensencajn militojn, mortantaj pro mizero kaj aidoso,
06:21
unable to speak for themselves
130
369000
3000
malkapablaj paroli per si mem
06:24
and waiting to be saved
131
372000
2000
kaj esperantaj savadon
06:26
by a kind, white foreigner.
132
374000
3000
de afabla, blanka fremdulo.
06:29
I would see Africans in the same way that I,
133
377000
2000
Mi vidus afrikanojn same kiel mi vidis,
06:31
as a child, had seen Fide's family.
134
379000
4000
kiel infano, la familion de Fide.
06:35
This single story of Africa ultimately comes, I think, from Western literature.
135
383000
4000
Tiu ununura rakonto pri Afriko venas, mi kredas, el la Okcidenta literaturo.
06:39
Now, here is a quote from
136
387000
2000
Jen tie ĉi citaĵo el la notoj
06:41
the writing of a London merchant called John Locke,
137
389000
3000
de londona komercisto nomata John Locke,
06:44
who sailed to west Africa in 1561
138
392000
3000
kiu navigis al okcidenta Afriko en 1561
06:47
and kept a fascinating account of his voyage.
139
395000
5000
kaj konservis fascinan raporton pri sia vojaĝo.
06:52
After referring to the black Africans
140
400000
2000
Aludante al la nigraj afrikanoj
06:54
as "beasts who have no houses,"
141
402000
2000
kiel "sendomaj bestaĉoj",
06:56
he writes, "They are also people without heads,
142
404000
4000
li skribas "Ili ankaŭ estas homoj sen kapoj,
07:00
having their mouth and eyes in their breasts."
143
408000
5000
kun buŝo kaj okuloj en la brusto".
07:05
Now, I've laughed every time I've read this.
144
413000
2000
Nu, mi ĉiam ridis kiam mi legis tion.
07:07
And one must admire the imagination of John Locke.
145
415000
4000
Kaj oni devas admiri la imagpovon de John Locke.
07:11
But what is important about his writing is that
146
419000
2000
Sed plej grave, tio reprezentas la
07:13
it represents the beginning
147
421000
2000
komencon de tradicio pri
07:15
of a tradition of telling African stories in the West:
148
423000
3000
prezentado de afrikaj rakontoj en la Okcidento.
07:18
A tradition of Sub-Saharan Africa as a place of negatives,
149
426000
3000
Tradicio de Subsahara Afriko kiel loko de negativaĵoj,
07:21
of difference, of darkness,
150
429000
2000
de diferenco, de mallumo,
07:23
of people who, in the words of the wonderful poet
151
431000
4000
de homoj, kiel en la vortoj de la mirinda poeto
07:27
Rudyard Kipling,
152
435000
2000
Rudyard Kipling,
07:29
are "half devil, half child."
153
437000
3000
estas "duondemonoj, duoninfanoj".
07:32
And so I began to realize that my American roommate
154
440000
3000
Kaj tiam mi ekkomprenis, ke mia usona samĉambranino
07:35
must have throughout her life
155
443000
2000
tra la tuta vivo eble
07:37
seen and heard different versions
156
445000
2000
vidis kaj aŭskultis malsamajn versiojn
07:39
of this single story,
157
447000
2000
de tiu ununura rakonto,
07:41
as had a professor,
158
449000
2000
same kiel profesoro,
07:43
who once told me that my novel was not "authentically African."
159
451000
5000
kiu iam diris al mi, ke iu mia novelo ne estas "aŭtente afrika".
07:48
Now, I was quite willing to contend that there were a number of things
160
456000
2000
Nu, mi estis tute preta kontesti, ke estas diversaj
07:50
wrong with the novel,
161
458000
2000
eraroj pri la novelo,
07:52
that it had failed in a number of places,
162
460000
4000
ke ĝi ne sukcesis en diversaj punktoj.
07:56
but I had not quite imagined that it had failed
163
464000
2000
Sed mi neniel imagis, ke ĝi fiaskis
07:58
at achieving something called African authenticity.
164
466000
3000
atingi ion nomatan afrika aŭtenteco.
08:01
In fact I did not know what
165
469000
2000
Fakte mi ne sciis tion,
08:03
African authenticity was.
166
471000
3000
kio estas afrika aŭtenteco.
08:06
The professor told me that my characters
167
474000
2000
La profesoro diris al mi, ke miaj roluloj
08:08
were too much like him,
168
476000
2000
estis tro multe kiel li,
08:10
an educated and middle-class man.
169
478000
2000
edukita mezklasulo.
08:12
My characters drove cars.
170
480000
2000
Miaj roluloj stiris aŭtojn.
08:14
They were not starving.
171
482000
3000
Ili ne malsategis.
08:17
Therefore they were not authentically African.
172
485000
4000
Ili do ne estis aŭtente afrikaj.
08:21
But I must quickly add that I too am just as guilty
173
489000
3000
Sed mi devas tuj aldoni, ke mi estis same kulpa
08:24
in the question of the single story.
174
492000
3000
en la demando pri ununura rakonto.
08:27
A few years ago, I visited Mexico from the U.S.
175
495000
4000
Antaŭ kelkaj jaroj, mi vizitis Meksikon ekde Usono.
08:31
The political climate in the U.S. at the time was tense,
176
499000
2000
La politika etoso en Usono tiam estis streĉa.
08:33
and there were debates going on about immigration.
177
501000
4000
Kaj estis debatoj pri enmigrado.
08:37
And, as often happens in America,
178
505000
2000
Kaj kiel ofte en Usono,
08:39
immigration became synonymous with Mexicans.
179
507000
3000
enmigrado fariĝis sinonimo por "meksikanoj".
08:42
There were endless stories of Mexicans
180
510000
2000
Estis senfinaj rakontoj pri meksikanoj
08:44
as people who were
181
512000
2000
kiel homoj, kiuj fraŭdas
08:46
fleecing the healthcare system,
182
514000
2000
la sanasekuran sistemon,
08:48
sneaking across the border,
183
516000
2000
transiras la landlimon,
08:50
being arrested at the border, that sort of thing.
184
518000
4000
estas kaptataj ĉe la limo, kaj tiel simile.
08:54
I remember walking around on my first day in Guadalajara,
185
522000
4000
Mi memoras pri promeno en mia unua tago en Guadalajara,
08:58
watching the people going to work,
186
526000
2000
rigardante la homojn, kiuj iras al la laborejo,
09:00
rolling up tortillas in the marketplace,
187
528000
2000
farantaj tortiljon en la bazaro,
09:02
smoking, laughing.
188
530000
3000
fumantaj, ridantaj.
09:05
I remember first feeling slight surprise.
189
533000
3000
Mi memoras unue senti leĝeran surprizon.
09:08
And then I was overwhelmed with shame.
190
536000
3000
Kaj tiam mi estis inundita de honto.
09:11
I realized that I had been so immersed
191
539000
3000
Mi rimarkis, ke mi estis tiel droninta
09:14
in the media coverage of Mexicans
192
542000
2000
en la gazetara pritrakto de meksikanoj
09:16
that they had become one thing in my mind,
193
544000
2000
ke ili fariĝis io en mia menso,
09:18
the abject immigrant.
194
546000
3000
la malŝatinda enmigranto.
09:21
I had bought into the single story of Mexicans
195
549000
2000
Mi alprenis la ununuran rakonton de meksikanoj
09:23
and I could not have been more ashamed of myself.
196
551000
3000
kaj mi ne povus esti pli hontema pri mi mem.
09:26
So that is how to create a single story,
197
554000
2000
Do jen kiel kreiĝas ununura rakonto,
09:28
show a people as one thing,
198
556000
3000
montriĝas popolo kiel unu afero,
09:31
as only one thing,
199
559000
2000
kiel nur unu afero,
09:33
over and over again,
200
561000
2000
ree kaj ree,
09:35
and that is what they become.
201
563000
3000
kaj tiel ili fariĝas tiaj.
09:38
It is impossible to talk about the single story
202
566000
2000
Estas neeble paroli pri la ununura rakonto
09:40
without talking about power.
203
568000
3000
sen paroli pri potenco.
09:43
There is a word, an Igbo word,
204
571000
2000
Estas vorto, en la igba lingvo,
09:45
that I think about whenever I think about
205
573000
2000
kiun mi pensas ĉiam kiam mi pensas
09:47
the power structures of the world, and it is "nkali."
206
575000
3000
pri la potenco-strukturoj de la mondo: "nkali".
09:50
It's a noun that loosely translates
207
578000
2000
Ĝi estas vorto, kiu proksimume tradukiĝas
09:52
to "to be greater than another."
208
580000
3000
per "esti pli granda ol alia".
09:55
Like our economic and political worlds,
209
583000
3000
Kiel niaj ekonomiaj kaj politikaj mondoj,
09:58
stories too are defined
210
586000
2000
ankaŭ rakontoj estas difinitaj
10:00
by the principle of nkali:
211
588000
3000
laŭ la principo de nkali.
10:03
How they are told, who tells them,
212
591000
2000
Kial ili estas rakontataj, kiu rakontas ilin,
10:05
when they're told, how many stories are told,
213
593000
3000
kiam ili estas rakontataj, kiom da rakontoj estas,
10:08
are really dependent on power.
214
596000
4000
ĉio vere dependas de potenco.
10:12
Power is the ability not just to tell the story of another person,
215
600000
3000
Potenco estas la kapablo ne nur diri la rakonton de alia homo,
10:15
but to make it the definitive story of that person.
216
603000
4000
sed fari el ĝi la definitivan rakonton de tiu homo.
10:19
The Palestinian poet Mourid Barghouti writes
217
607000
2000
La palestina poeto Mourid Barghouti skribas,
10:21
that if you want to dispossess a people,
218
609000
3000
ke se oni volas senposedigi popolon,
10:24
the simplest way to do it is to tell their story
219
612000
3000
la plej simpla maniero estas diri ilian historion
10:27
and to start with, "secondly."
220
615000
3000
kaj por komenci, "dualoke".
10:30
Start the story with the arrows of the Native Americans,
221
618000
4000
Komencu la rakonton per la sagoj de usonaj indiĝenoj
10:34
and not with the arrival of the British,
222
622000
3000
kaj ne per la alveno de la britoj,
10:37
and you have an entirely different story.
223
625000
3000
kaj vi havos tute malsaman rakonton.
10:40
Start the story with
224
628000
2000
Komencu la rakonton per
10:42
the failure of the African state,
225
630000
2000
la fiasko de iu afrika ŝtato
10:44
and not with the colonial creation of the African state,
226
632000
4000
kaj ne per la kolonia kreado de la afrika ŝtato,
10:48
and you have an entirely different story.
227
636000
4000
kaj vi havos tute alian rakonton.
10:52
I recently spoke at a university where
228
640000
2000
Mi antaŭnelonge prelegis en universitato, kie
10:54
a student told me that it was
229
642000
2000
studento rakontis al mi, ke
10:56
such a shame
230
644000
2000
estas tiel hontinde, ke
10:58
that Nigerian men were physical abusers
231
646000
3000
niĝeriaj viroj estas perfortuloj
11:01
like the father character in my novel.
232
649000
3000
kiel la patro, kiu rolis en mia novelo.
11:04
I told him that I had just read a novel
233
652000
2000
Mi rakontis al li, ke mi ĵus legis novelon
11:06
called American Psycho --
234
654000
2000
nomatan "Usona Mensmalsanulo"
11:08
(Laughter)
235
656000
2000
< ridoj >
11:10
-- and that it was such a shame
236
658000
2000
-- kaj estas tiel hontinde, ke
11:12
that young Americans were serial murderers.
237
660000
3000
junaj usonanoj estas ripetaj murdistoj.
11:15
(Laughter)
238
663000
4000
< ridoj >
11:19
(Applause)
239
667000
6000
< aplaŭdoj >
11:25
Now, obviously I said this in a fit of mild irritation.
240
673000
3000
Nu, mi kompreneble diris tion en tono de milda agaco.
11:28
(Laughter)
241
676000
2000
< ridoj >
11:30
But it would never have occurred to me to think
242
678000
2000
Neniam venus al mia menso pensi
11:32
that just because I had read a novel
243
680000
2000
ke nur pro tio, ke mi legis novelon
11:34
in which a character was a serial killer
244
682000
2000
en kiu rolulo estas ripeta murdisto,
11:36
that he was somehow representative
245
684000
2000
li povus ial esti reprezentanto
11:38
of all Americans.
246
686000
2000
de ĉiuj usonanoj.
11:40
This is not because I am a better person than that student,
247
688000
3000
Kaj ne pro tio, ke mi estas persono pli bona ol tiu studento,
11:43
but because of America's cultural and economic power,
248
691000
3000
sed pro la usona kultura kaj ekonomia povo,
11:46
I had many stories of America.
249
694000
2000
mi havis multajn rakontojn pri Usono.
11:48
I had read Tyler and Updike and Steinbeck and Gaitskill.
250
696000
4000
Mi legis Tyler kaj Updike kaj Stenbeck kaj Gaitskill.
11:52
I did not have a single story of America.
251
700000
3000
Mi ne havis ununuran rakonton pri Usono.
11:55
When I learned, some years ago, that writers were expected
252
703000
3000
Kiam mi lernis, antaŭ kelkaj jaroj, ke oni supozis, ke
11:58
to have had really unhappy childhoods
253
706000
4000
nur verkistoj, kiuj havis vere malfeliĉan infanaĝon
12:02
to be successful,
254
710000
2000
povus esti sukcesaj verkistoj,
12:04
I began to think about how I could invent
255
712000
2000
mi komencis pensi kiel mi povus inventi
12:06
horrible things my parents had done to me.
256
714000
2000
terurajn aferojn, kiujn miaj gepatroj faris al mi.
12:08
(Laughter)
257
716000
2000
< ridoj >
12:10
But the truth is that I had a very happy childhood,
258
718000
4000
Sed vere mi havis tre feliĉan infanaĝon,
12:14
full of laughter and love, in a very close-knit family.
259
722000
3000
plenan je rido kaj amo, en tre korligita familio.
12:17
But I also had grandfathers who died in refugee camps.
260
725000
4000
Sed mi havis ankaŭ geavojn, kiuj mortis en rifuĝintaj kampoj.
12:21
My cousin Polle died because he could not get adequate healthcare.
261
729000
4000
Mia kuzo Polle mortis ĉar li ne povis ricevi taŭgan sanzorgon.
12:25
One of my closest friends, Okoloma, died in a plane crash
262
733000
3000
Unu el miaj proksimaj amikoj, Okoloma, mortis en aviadil-akcidento
12:28
because our fire trucks did not have water.
263
736000
3000
ĉar niaj fajrobrigadaj kamionoj ne havis akvon.
12:31
I grew up under repressive military governments
264
739000
3000
Mi kreskis sub la regado de subpremaj militistaj registaroj,
12:34
that devalued education,
265
742000
2000
kiuj senvalorigis edukadon,
12:36
so that sometimes my parents were not paid their salaries.
266
744000
3000
tial foje miaj gepatroj ne ricevis siajn salajrojn.
12:39
And so, as a child, I saw jam disappear from the breakfast table,
267
747000
4000
Kaj tiam mi, kiel infano, vidis konfitaĵon malaperi el la matenmanĝa tablo,
12:43
then margarine disappeared,
268
751000
2000
tiam margarino malaperis,
12:45
then bread became too expensive,
269
753000
3000
tiam pano fariĝis tro kosta,
12:48
then milk became rationed.
270
756000
3000
tiam lakto porciiĝis.
12:51
And most of all, a kind of normalized political fear
271
759000
3000
Kaj ĉefe, iaspeca normala politika timo
12:54
invaded our lives.
272
762000
4000
invadis niajn vivojn.
12:58
All of these stories make me who I am.
273
766000
2000
Ĉiuj tiuj rakontoj faris tiun, kiu mi nun estas.
13:00
But to insist on only these negative stories
274
768000
4000
Sed insisti nur pri tiuj negativaj rakontoj
13:04
is to flatten my experience
275
772000
3000
estas platigi mian vivosperton
13:07
and to overlook the many other stories
276
775000
2000
kaj neglekti la multajn aliajn rakontojn,
13:09
that formed me.
277
777000
2000
kiuj formis min.
13:11
The single story creates stereotypes,
278
779000
3000
La ununura rakonto kreas stereotipaĵojn.
13:14
and the problem with stereotypes
279
782000
3000
Kaj la problemo pri stereotipaĵoj
13:17
is not that they are untrue,
280
785000
2000
ne estas tio, ke ili malveras,
13:19
but that they are incomplete.
281
787000
2000
sed tio, ke ili estas nekompletaj.
13:21
They make one story become the only story.
282
789000
4000
Ili faras el unu rakonto la solan rakonton.
13:25
Of course, Africa is a continent full of catastrophes:
283
793000
2000
Certe, Afriko estas kontinento plena je katastrofoj.
13:27
There are immense ones, such as the horrific rapes in Congo
284
795000
4000
Ekzistas grandegaj, kiel la teruraj seksperfortoj en Kongolando.
13:31
and depressing ones, such as the fact that
285
799000
2000
Kaj deprimaj faktoj, kiel tio, ke
13:33
5,000 people apply for one job vacancy in Nigeria.
286
801000
5000
5 mil homoj kandidatiĝas al unu posteno en Niĝerio.
13:38
But there are other stories that are not about catastrophe,
287
806000
3000
Sed estas aliaj rakontoj, kiuj ne temas pri katastrofo.
13:41
and it is very important, it is just as important, to talk about them.
288
809000
4000
Kaj estas tre grave, estas tiel same grave, paroli pri ili.
13:45
I've always felt that it is impossible
289
813000
2000
Mi ĉiam sentis, ke estas neeble
13:47
to engage properly with a place or a person
290
815000
3000
taŭge engaĝiĝi kun iu loko aŭ homo
13:50
without engaging with all of the stories of that place and that person.
291
818000
4000
sen engaĝiĝi kun ĉiuj rakontoj de tiu loko aŭ homo.
13:54
The consequence of the single story
292
822000
3000
La konsekvenco de la ununura rakonto
13:57
is this: It robs people of dignity.
293
825000
3000
estas tio: ĝi forprenas dignon de la homoj.
14:00
It makes our recognition of our equal humanity difficult.
294
828000
4000
Ĝi malfaciligas la rekonon de nia egala homeco.
14:04
It emphasizes how we are different
295
832000
3000
Ĝi emfazas kiel ni estas malsamaj
14:07
rather than how we are similar.
296
835000
2000
antataŭ kiel ni estas similaj.
14:09
So what if before my Mexican trip
297
837000
2000
Do kio se antaŭ mia meksika vojaĝo
14:11
I had followed the immigration debate from both sides,
298
839000
4000
mi sekvus la enmigradan debaton laŭ ambaŭ flankoj,
14:15
the U.S. and the Mexican?
299
843000
2000
la usona kaj la meksika?
14:17
What if my mother had told us that Fide's family was poor
300
845000
4000
Kio se mia patrino dirus al ni, ke la familio de Fide estas
14:21
and hardworking?
301
849000
2000
malriĉa kaj laborema?
14:23
What if we had an African television network
302
851000
2000
Kio se ni havus afrikan televidĉenon
14:25
that broadcast diverse African stories all over the world?
303
853000
4000
kiu dissendus diversajn afrikajn rakontojn tra la mondo?
14:29
What the Nigerian writer Chinua Achebe calls
304
857000
2000
Tio, kion niĝeria verkisto Chinua Achebe nomas
14:31
"a balance of stories."
305
859000
3000
"balancilo de rakontoj".
14:34
What if my roommate knew about my Nigerian publisher,
306
862000
3000
Kio se mia samĉambranino scius pri mia niĝeria eldonisto,
14:37
Mukta Bakaray,
307
865000
2000
Mukta Bakaray,
14:39
a remarkable man who left his job in a bank
308
867000
2000
rimarkinda homo, kiu lasis sian postenon en banko
14:41
to follow his dream and start a publishing house?
309
869000
3000
por sekvi sian revon kaj kreis eldonejon?
14:44
Now, the conventional wisdom was that Nigerians don't read literature.
310
872000
4000
Nu, la konvencia scio estis tio, ke niĝerianoj ne legas literaturaĵojn.
14:48
He disagreed. He felt
311
876000
2000
Li malkonsentis. Li sentis,
14:50
that people who could read, would read,
312
878000
2000
ke homoj scipovantaj legi, legus
14:52
if you made literature affordable and available to them.
313
880000
4000
se oni farus literaturon atingebla kaj disponebla al ili.
14:56
Shortly after he published my first novel
314
884000
3000
Iom post la publikigo de mia unua novelo
14:59
I went to a TV station in Lagos to do an interview,
315
887000
3000
mi iris al televidstacio en Lagos por intervjuiĝo.
15:02
and a woman who worked there as a messenger came up to me and said,
316
890000
3000
Kaj virino, kiu tie laboris kiel mesaĝisto venis al mi kaj diris
15:05
"I really liked your novel. I didn't like the ending.
317
893000
3000
"Mi vere ŝatis vian novelon. Mi ne ŝatis ĝian finon.
15:08
Now you must write a sequel, and this is what will happen ..."
318
896000
3000
Nun vi devas verki daŭrigon kaj jen kio okazos..."
15:11
(Laughter)
319
899000
3000
< ridoj >
15:14
And she went on to tell me what to write in the sequel.
320
902000
3000
Kaj ŝi daŭrigis rakontante, kion mi devus verki en la daŭrigo.
15:17
I was not only charmed, I was very moved.
321
905000
3000
Mi ne nur raviĝis, mi estis vere kortuŝita.
15:20
Here was a woman, part of the ordinary masses of Nigerians,
322
908000
3000
Jen virino, parto de la ordinaraj amasoj de niĝerianoj,
15:23
who were not supposed to be readers.
323
911000
3000
kiuj supozeble ne devus esti legantoj.
15:26
She had not only read the book, but she had taken ownership of it
324
914000
2000
Ŝi ne nur legis la libron, sed ŝi proprigis ĝin al si
15:28
and felt justified in telling me
325
916000
3000
kaj sentis sin plenrajta diri al mi tion,
15:31
what to write in the sequel.
326
919000
2000
kion mi verku en la daŭrigo.
15:33
Now, what if my roommate knew about my friend Fumi Onda,
327
921000
4000
Nu, kio se mia samĉambranino scius pri mia amikino Fumi Onda,
15:37
a fearless woman who hosts a TV show in Lagos,
328
925000
3000
sentima virino, kiu prezentas televidprogramon en Lagos,
15:40
and is determined to tell the stories that we prefer to forget?
329
928000
3000
kaj dediĉas sin al la prezentado de rakontoj, kiujn oni preferas forgesi?
15:43
What if my roommate knew about the heart procedure
330
931000
4000
Kio se mia samĉambranino sciu pri la korkirurgio
15:47
that was performed in the Lagos hospital last week?
331
935000
3000
farita en la hospitalo de Lagos lastsemajne?
15:50
What if my roommate knew about contemporary Nigerian music,
332
938000
4000
Kio se mia samĉambranino scius pri nuntempa niĝeria muziko?
15:54
talented people singing in English and Pidgin,
333
942000
3000
Talentuloj kantantaj en la angla kaj piĝina,
15:57
and Igbo and Yoruba and Ijo,
334
945000
2000
en la igba, la joruba kaj la iĝa lingvoj,
15:59
mixing influences from Jay-Z to Fela
335
947000
4000
miksaj influoj, de Jay-Z ĝis Fela,
16:03
to Bob Marley to their grandfathers.
336
951000
3000
ĝis Bob Marley, ĝis iliaj geavoj.
16:06
What if my roommate knew about the female lawyer
337
954000
2000
Kio se mia samĉambranino scius pri la advokatino
16:08
who recently went to court in Nigeria
338
956000
2000
kiu antaŭnelonge iris al tribunalo en Niĝerio
16:10
to challenge a ridiculous law
339
958000
2000
por kontraŭstari ridindan leĝon,
16:12
that required women to get their husband's consent
340
960000
3000
kiu postulis, ke virinoj havu la konsenton de la edzo
16:15
before renewing their passports?
341
963000
3000
antaŭ ol renovigi siajn pasportojn?
16:18
What if my roommate knew about Nollywood,
342
966000
3000
Kio se mia samĉabranino scius pri Nollywood,
16:21
full of innovative people making films despite great technical odds,
343
969000
4000
plena je kreivaj filmofarantoj, malgraŭ grandaj teknikaj obstakloj?
16:25
films so popular
344
973000
2000
Filmoj tiel popularaj,
16:27
that they really are the best example
345
975000
2000
ke ili estas vere la plej bona ekzemplo,
16:29
of Nigerians consuming what they produce?
346
977000
3000
pri tio, ke niĝerianoj konsumas kion ili produktas.
16:32
What if my roommate knew about my wonderfully ambitious hair braider,
347
980000
3000
Kio se mia samĉambranino scius pri mia mirinde ambicia frizistino,
16:35
who has just started her own business selling hair extensions?
348
983000
4000
kiu ĵus kreis sian propran entreprenon vendante harprotezojn?
16:39
Or about the millions of other Nigerians
349
987000
2000
Aŭ pri la milionoj da niĝerianoj
16:41
who start businesses and sometimes fail,
350
989000
2000
kiuj komencas siajn entreprenojn kaj foje fiaskas,
16:43
but continue to nurse ambition?
351
991000
4000
sed plu nutras ambicion?
16:47
Every time I am home I am confronted with
352
995000
2000
Ĉiam, kiam mi reiras hejmen mi alfrontas
16:49
the usual sources of irritation for most Nigerians:
353
997000
3000
la kutimajn fontojn de agaco por multaj niĝerianoj:
16:52
our failed infrastructure, our failed government,
354
1000000
3000
nian mankon de infrastrukturo, nian fiaskintan registaron.
16:55
but also by the incredible resilience of people who
355
1003000
3000
Sed mi ankaŭ renkontiĝas kun la nekredebla regenerado de popolo, kiu
16:58
thrive despite the government,
356
1006000
3000
antaŭeniras malgraŭ la registaro,
17:01
rather than because of it.
357
1009000
2000
pli ol pro la registaro.
17:03
I teach writing workshops in Lagos every summer,
358
1011000
3000
Mi instruas dum verkistaj metiejoj en Lagos ĉiusomere.
17:06
and it is amazing to me how many people apply,
359
1014000
3000
Kaj estas imprese al mi kiom multaj aliĝas,
17:09
how many people are eager to write,
360
1017000
3000
kiom multaj avidas verki,
17:12
to tell stories.
361
1020000
2000
transdoni rakontojn.
17:14
My Nigerian publisher and I have just started a non-profit
362
1022000
3000
Mia niĝeria eldonisto kaj mi ĵus fondis organizon
17:17
called Farafina Trust,
363
1025000
2000
nomatan Farafina Trust.
17:19
and we have big dreams of building libraries
364
1027000
3000
Kaj ni havas grandajn revojn konstrui bibliotekojn
17:22
and refurbishing libraries that already exist
365
1030000
2000
kaj reformi la jam ekzistantajn
17:24
and providing books for state schools
366
1032000
3000
kaj provizi librojn al publikaj lernejoj,
17:27
that don't have anything in their libraries,
367
1035000
2000
kiuj havas nenion en siaj bibliotekoj,
17:29
and also of organizing lots and lots of workshops,
368
1037000
2000
kaj ankaŭ organizi multegajn metiejojn
17:31
in reading and writing,
369
1039000
2000
pri legado kaj verkado,
17:33
for all the people who are eager to tell our many stories.
370
1041000
3000
por ĉiuj homoj, kiuj avidas transdoni multajn niajn rakontojn.
17:36
Stories matter.
371
1044000
2000
Rakontoj gravas.
17:38
Many stories matter.
372
1046000
2000
Multaj rakontoj gravas.
17:40
Stories have been used to dispossess and to malign,
373
1048000
4000
Rakontoj estis uzataj por senposedigi kaj misprezenti.
17:44
but stories can also be used to empower and to humanize.
374
1052000
4000
Sed rakontoj povas esti uzataj ankaŭ por potencigi kaj humanigi.
17:48
Stories can break the dignity of a people,
375
1056000
3000
Rakontoj povas rompi la dignon de popolo.
17:51
but stories can also repair that broken dignity.
376
1059000
5000
Sed rakontoj povas ankaŭ ripari tiun rompitan dignon.
17:56
The American writer Alice Walker wrote this
377
1064000
2000
La usona verkistino Alice Walker skribis tion
17:58
about her Southern relatives
378
1066000
2000
pri siaj sudaj parencoj, kiuj
18:00
who had moved to the North.
379
1068000
2000
transloĝiĝis al la nordo.
18:02
She introduced them to a book about
380
1070000
2000
Ŝi prezentis al ili libron pri
18:04
the Southern life that they had left behind:
381
1072000
3000
la suda vivo, kiun ili lasis.
18:07
"They sat around, reading the book themselves,
382
1075000
4000
"Ili sidiĝis, legis mem la libron,
18:11
listening to me read the book, and a kind of paradise was regained."
383
1079000
6000
aŭskultis min legi la libron kaj speco de paradizo estis regajnita".
18:17
I would like to end with this thought:
384
1085000
3000
Mi ŝatus fini per tiu ĉi penso:
18:20
That when we reject the single story,
385
1088000
3000
Kiam ni rifuzas la ununuran rakonton,
18:23
when we realize that there is never a single story
386
1091000
3000
kiam ni rimarkas, ke neniam estas nur unu rakonto,
18:26
about any place,
387
1094000
2000
pri kiu ajn loko,
18:28
we regain a kind of paradise.
388
1096000
2000
ni regajnas specon de paradizo.
18:30
Thank you.
389
1098000
2000
Dankon.
18:32
(Applause)
390
1100000
8000
< aplaŭdoj >
ABOUT THE SPEAKER
Chimamanda Ngozi Adichie - NovelistInspired by Nigerian history and tragedies all but forgotten by recent generations of westerners, Chimamanda Ngozi Adichie’s novels and stories are jewels in the crown of diasporan literature.
Why you should listen
In Nigeria, Chimamanda Ngozi Adichie's novel Half of a Yellow Sun has helped inspire new, cross-generational communication about the Biafran war. In this and in her other works, she seeks to instill dignity into the finest details of each character, whether poor, middle class or rich, exposing along the way the deep scars of colonialism in the African landscape.
Adichie's newest book, The Thing Around Your Neck, is a brilliant collection of stories about Nigerians struggling to cope with a corrupted context in their home country, and about the Nigerian immigrant experience.
Adichie builds on the literary tradition of Igbo literary giant Chinua Achebe—and when she found out that Achebe liked Half of a Yellow Sun, she says she cried for a whole day. What he said about her rings true: “We do not usually associate wisdom with beginners, but here is a new writer endowed with the gift of ancient storytellers.”
(Photo: Wani Olatunde)
Chimamanda Ngozi Adichie | Speaker | TED.com