TED2012
Terry Moore: Why is 'x' the unknown?
Terry Moore: Waarom is 'x' de onbekende?
Filmed:
Readability: 5.1
3,872,013 views
Waarom is 'x' het symbool voor een onbekende? In deze korte en grappige talk geeft Terry Moore het verrassende antwoord.
Terry Moore - Thinker
Terry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews. Full bio
Terry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I have the answer to a question that we've all asked.
0
611
3601
Ik heb het antwoord op een vraag die we ons allemaal al eens hebben gesteld.
00:20
The question is,
1
4212
1117
De vraag is:
00:21
Why is it that the letter X
2
5329
2284
waarom stelt de letter x
00:23
represents the unknown?
3
7613
1998
de onbekende voor?
00:25
Now I know we learned that in math class,
4
9611
2967
We leerden dat in de wiskundeles,
00:28
but now it's everywhere in the culture --
5
12578
1751
maar nu kom je het overal tegen --
00:30
The X prize, the X-Files,
6
14329
2801
De X prize, de X-Files,
00:33
Project X, TEDx.
7
17130
3923
Project X, TEDx.
00:36
Where'd that come from?
8
21053
1995
Waar komt dat vandaan?
00:38
About six years ago
9
23048
1218
Ongeveer zes jaar geleden
00:40
I decided that I would learn Arabic,
10
24266
2716
besloot ik Arabisch te gaan leren.
00:42
which turns out to be a supremely logical language.
11
26982
3952
Dat blijkt een uiterst logische taal te zijn.
00:46
To write a word or a phrase
12
30934
2317
Een woord, woordgroep
00:49
or a sentence in Arabic
13
33251
1681
of zin in het Arabisch schrijven,
00:50
is like crafting an equation,
14
34932
2233
is als een vergelijking opstellen,
00:53
because every part is extremely precise
15
37165
2366
omdat elk onderdeel uiterst precies is
00:55
and carries a lot of information.
16
39531
2852
en beladen is met een heleboel informatie.
00:58
That's one of the reasons
17
42383
1350
Dat is een van de redenen waarom
00:59
so much of what we've come to think of
18
43733
1515
zo veel van wat we zijn gaan zien
01:01
as Western science and mathematics and engineering
19
45248
3819
als westerse wetenschap, wiskunde en techniek
01:04
was really worked out in the first few centuries of the Common Era
20
49067
3322
in feite werd uitgewerkt in de eerste eeuwen van de gangbare jaartelling
01:08
by the Persians and the Arabs and the Turks.
21
52389
3316
door de Perzen, de Arabieren en de Turken.
01:11
This includes the little system in Arabic
22
55705
2317
Inbegrepen dat kleine Arabische systeempje
01:13
called al-jebra.
23
58022
1716
dat al-jebr wordt genoemd.
01:15
And al-jebr roughly translates to
24
59738
3168
Ruwweg vertaald betekent al-jebr
01:18
"the system for reconciling disparate parts."
25
62906
3699
'het systeem voor het laten overeenstemmen van verschillende delen'.
01:22
Al-jebr finally came into English as algebra.
26
66605
4050
Al-jebr kwam uiteindelijk bij ons als 'algebra'.
01:26
One example among many.
27
70655
2167
Eén van de vele voorbeelden.
01:28
The Arabic texts containing this mathematical wisdom
28
72822
3966
De Arabische teksten met deze wiskundige wijsheid
01:32
finally made their way to Europe --
29
76788
1783
vonden tenslotte hun weg naar Europa --
01:34
which is to say Spain --
30
78571
1286
dat wil zeggen Spanje --
01:35
in the 11th and 12th centuries.
31
79857
2465
in de 11e en 12e eeuw.
01:38
And when they arrived
32
82322
1150
Toen ze daar aankwamen,
01:39
there was tremendous interest
33
83472
1883
was er enorme interesse
01:41
in translating this wisdom
34
85355
1734
voor het vertalen van deze wijsheid
01:42
into a European language.
35
87089
1649
in een Europese taal.
01:44
But there were problems.
36
88738
2018
Maar er waren problemen.
01:46
One problem
37
90756
1717
Een probleem is
01:48
is there are some sounds in Arabic
38
92473
2633
dat sommige klanken in het Arabisch
01:51
that just don't make it through a European voice box
39
95106
2999
gewoon niet uit te spreken zijn door een Europees strottenhoofd
01:54
without lots of practice.
40
98105
2267
zonder veel oefening.
01:56
Trust me on that one.
41
100372
1734
Geloof me maar.
01:58
Also, those very sounds
42
102106
2217
Daarom zijn die klanken
02:00
tend not to be represented
43
104323
1914
ook niet vertegenwoordigd
02:02
by the characters that are available in European languages.
44
106237
3588
door de tekens die beschikbaar zijn in Europese talen.
02:05
Here's one of the culprits.
45
109825
1814
Hier is een van de schuldigen.
02:07
This is the letter SHeen,
46
111639
1884
Dit is de letter SHeen,
02:09
and it makes the sound we think of as SH -- "sh."
47
113523
3599
en het klinkt als SH --"sh."
02:13
It's also the very first letter
48
117122
2602
Het is ook de eerste letter
02:15
of the word shalan,
49
119724
2432
van het woord 'shalan',
02:18
which means "something"
50
122156
1794
wat 'iets' betekent,
02:19
just like the the English word "something" --
51
123950
1848
net als ons woord 'iets' --
02:21
some undefined, unknown thing.
52
125798
3286
een niet-gedefinieerd, onbekend ding.
02:24
Now in Arabic,
53
129084
1165
In het Arabisch
02:26
we can make this definite
54
130249
1201
kunnen we dit verduidelijken
02:27
by adding the definite article "al."
55
131450
2148
door het bepaald lidwoord 'al' toe te voegen.
02:29
So this is al-shalan --
56
133598
2602
Dit is dus al-shalan --
02:32
the unknown thing.
57
136200
1650
het onbekende ding.
02:33
And this is a word that appears throughout early mathematics,
58
137850
3303
Dit woord komt al voor in de hele vroege wiskunde,
02:37
such as this 10th century derivation of proofs.
59
141153
7200
zoals in deze 10e eeuwse afleiding van bewijzen.
02:44
The problem for the Medieval Spanish scholars
60
148353
2510
Het probleem voor de middeleeuwse Spaanse geleerden
02:46
who were tasked with translating this material
61
150863
2568
die dit materiaal vertaalden,
02:49
is that the letter SHeen and the word shalan
62
153431
4482
was dat de letter SHeen en het woord shalan
02:53
can't be rendered into Spanish
63
157913
1950
niet kon worden weergegeven in het Spaans
02:55
because Spanish doesn't have that SH,
64
159863
2586
omdat de Spanjaarden geen SH hebben,
02:58
that "sh" sound.
65
162449
1297
dat 'sh'-geluid.
02:59
So by convention,
66
163746
1582
Ze losten het op
03:01
they created a rule in which
67
165328
1666
door een regel af te spreken waarbij ze
03:02
they borrowed the CK sound, "ck" sound,
68
166994
4218
de Kh- klank, 'kh',
03:07
from the classical Greek
69
171212
1748
van het klassieke Grieks leenden
03:08
in the form of the letter Kai.
70
172960
2681
in de vorm van de letter Chi.
03:11
Later when this material was translated
71
175641
2719
Later, toen dit materiaal werd vertaald
03:14
into a common European language,
72
178360
2348
in de gemeenschappelijke Europese taal,
03:16
which is to say Latin,
73
180708
2050
het Latijn,
03:18
they simply replaced the Greek Kai
74
182758
2033
vervingen ze gewoon de Griekse Chi
03:20
with the Latin X.
75
184791
2350
door de Latijnse X.
03:23
And once that happened,
76
187141
1269
Toen dat een feit was,
03:24
once this material was in Latin,
77
188410
2465
zodra dit materiaal in het Latijn was,
03:26
it formed the basis for mathematics textbooks
78
190875
3583
vormde het de basis voor de wiskundeleerboeken
03:30
for almost 600 years.
79
194458
2083
voor bijna 600 jaar.
03:32
But now we have the answer to our question.
80
196541
2018
Nu hebben we het antwoord op onze vraag
03:34
Why is it that X is the unknown?
81
198559
2781
waarom x de onbekende is.
03:37
X is the unknown
82
201340
1823
X is de onbekende
03:39
because you can't say "sh" in Spanish.
83
203163
3782
omdat je in het Spaans niet 'sh' kan zeggen.
03:42
(Laughter)
84
206945
2384
(Gelach)
03:45
And I thought that was worth sharing.
85
209329
2317
Ik vond het de moeite om dat eens te vertellen.
03:47
(Applause)
86
211646
3117
(Applaus)
ABOUT THE SPEAKER
Terry Moore - ThinkerTerry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews.
Why you should listen
Terry Moore directs the Radius Foundation in New York, which, as its website says, "seeks new ways of exploring and understanding dissimilar conceptual systems or paradigms -- scientific, religious, philosophical, and aesthetic -- with the aim to find a world view of more complete insight and innovation. The Radius Foundation is a forum for different views."
The foundation has published several works that examine the intersection of religion and metaphysics with science and social action.
Terry Moore | Speaker | TED.com