EG 2008
Dan Ariely: Are we in control of our own decisions?
Dan Ariely pyet: A jemi në kontroll të vendimeve tona?
Filmed:
Readability: 3.3
6,706,559 views
Ekonomisti i sjelljes Dan Ariely, autori i librit "Jo-racional në mënyrë të parashikueshme", përdor ilusione pamore klasike si dhe gjetjet e tij shkencore kundër-intuitive (nganjëherë tronditëse) për të treguar se si ne nuk jemi aq racional sa kujtojmë kur marrim vendime.
Dan Ariely - Behavioral economist
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why. Full bio
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I'll tell you a little bit about irrational behavior.
0
0
3000
Do të iu tregoj pak në lidhje me sjelljen jo-racionale.
00:19
Not yours, of course -- other people's.
1
3000
2000
Jo tuajën, natyrisht. Por atë të njerëzve të tjerë.
00:21
(Laughter)
2
5000
1000
(Të qeshura)
00:22
So after being at MIT for a few years,
3
6000
4000
Pasi shpenzova disa vjet në Institutin Teknologjik të Massachusetts (MIT),
00:26
I realized that writing academic papers is not that exciting.
4
10000
4000
kuptova që të shkruash artikuj akademik nuk është edhe aq dëfryese.
00:30
You know, I don't know how many of those you read,
5
14000
2000
S'e di sa nga ato i lexoni.
00:32
but it's not fun to read and often not fun to write --
6
16000
3000
Por nuk të sjellin kënaqësi t'i lexosh dhe nganjëherë nuk të sjellin kënaqësi t'i shkruash.
00:35
even worse to write.
7
19000
2000
Edhe më keq është t'i shkruash.
00:37
So I decided to try and write something more fun.
8
21000
3000
Kështu që vendosa të shkruaja diçka që sjell më shumë kënaqësi.
00:40
And I came up with an idea that I will write a cookbook.
9
24000
4000
Dhe më lindi ideja që të shkruaja një libër gatimi.
00:44
And the title for my cookbook was going to be
10
28000
2000
Dhe titulli për librin e gatimit do të ishte
00:46
"Dining Without Crumbs: The Art of Eating Over the Sink."
11
30000
3000
"Si të hahet pa thërrime: Arti i të ngrënit mbi lavaman."
00:49
(Laughter)
12
33000
2000
(Të qeshura)
00:51
And it was going to be a look at life through the kitchen.
13
35000
3000
Dhe do të ishte një shikim mbi jetën përmes kuzhinës.
00:54
And I was quite excited about this. I was going to talk
14
38000
2000
Dhe unë isha mjaft i ngazëllyer për këtë gjë. Do të flisja
00:56
a little bit about research, a little bit about the kitchen.
15
40000
3000
pak në lidhje me kërkimet shkencore, pak në lidhje me kuzhinën.
00:59
You know, we do so much in the kitchen I thought this would be interesting.
16
43000
3000
Ne bëjmë aq shumë në kuzhinë që mendova që do të ishte interesant.
01:02
And I wrote a couple of chapters.
17
46000
2000
Dhe i shkrova dy kapituj.
01:04
And I took it to MIT press and they said,
18
48000
2000
Pastaj i dërgova tek MIT Press dhe ata thanë,
01:06
"Cute, but not for us. Go and find somebody else."
19
50000
4000
"Lezetshëm. Por, jo për ne. Shko gjej ndonjë publikues tjetër."
01:10
I tried other people and everybody said the same thing,
20
54000
2000
Provova njerëz të tjerë dhe të gjithë më thanë të njejtën gjë.
01:12
"Cute. Not for us."
21
56000
3000
"Lezetshëm. S'është për ne."
01:15
Until somebody said,
22
59000
3000
Derisa dikush më tha,
01:18
"Look, if you're serious about this,
23
62000
2000
"Shiko, nëse je serioz në lidhje me këtë,
01:20
you first have to write a book about your research. You have to publish something,
24
64000
3000
ti së pari duhet të shkruash një libër për kërkimet shkencore. Duhet të publikosh diçka.
01:23
and then you'll get the opportunity to write something else.
25
67000
2000
Dhe më pas do të kesh mundësinë të shkruash diçka tjetër.
01:25
If you really want to do it you have to do it."
26
69000
2000
Nëse me të vërtetë dëshiron ta bësh këtë gjë, atëherë duhet ta bësh."
01:27
So I said, "You know, I really don't want to write about my research.
27
71000
3000
Dhe unë i thashë, "E dini, unë me të vërtetë nuk dëshiroj të shkruaj për kërkimet e mia shkencore.
01:30
I do this all day long. I want to write something else.
28
74000
2000
E bëj këtë punë gjithë ditën. Dua të shkruaj diçka tjetër.
01:32
Something a bit more free, less constrained."
29
76000
3000
Diçka më të lirë, më pak të kufizuar".
01:35
And this person was very forceful and said,
30
79000
3000
Dhe ky person ishte shumë i fuqishëm, dhe tha:
01:38
"Look. That's the only way you'll ever do it."
31
82000
2000
"Shiko. Kjo është mënyra e vetme se si do ta bësh ndonjëherë".
01:40
So I said, "Okay, if I have to do it -- "
32
84000
3000
Dhe unë thashë, "Në rregull, nëse më duhet ta bëj --"
01:43
I had a sabbatical. I said, "I'll write about my research
33
87000
3000
Kisha ca kohë pushim (nga mësimdhënia). Thashë: "Do të shkruaj në lidhje me kërkimet e mia shkencore
01:46
if there is no other way. And then I'll get to do my cookbook."
34
90000
2000
nëse nuk ka kurrfarë mënyre tjetër. Dhe më pas do të mund ta bëj librin tim të gatimit".
01:48
So I wrote a book on my research.
35
92000
3000
Kështu që e shkrova një libër në lidhje me kërkimet e mia shkencore.
01:51
And it turned out to be quite fun in two ways.
36
95000
3000
Dhe doli të ishte mjaft mirë, në dy aspekte.
01:54
First of all, I enjoyed writing.
37
98000
3000
Para së gjithash ndjeva kënaqësi teksa shkruaja.
01:57
But the more interesting thing was that
38
101000
2000
Por gjëja më interesante ishte që
01:59
I started learning from people.
39
103000
2000
fillova të mësoja nga njerëzit.
02:01
It's a fantastic time to write,
40
105000
2000
Është kohë fantastike për të shkruar.
02:03
because there is so much feedback you can get from people.
41
107000
2000
Ngase ka kaq shumë vlerësime që mund të marrësh nga njerëzit.
02:05
People write me about their personal experience,
42
109000
3000
Njerëzit më shkruajnë për përvojat e tyre personale,
02:08
and about their examples, and what they disagree,
43
112000
2000
si dhe për shembujt e tyre, për gjërat me të cilat nuk pajtohen,
02:10
and nuances.
44
114000
2000
dhe për nuancat.
02:12
And even being here -- I mean the last few days,
45
116000
2000
Bile edhe fakti që jam këtu. Po mendoj, në disa ditët e fundit,
02:14
I've known really heights of obsessive behavior
46
118000
3000
kam njohur lartësitë e të sjellurit në mënyrë obsesive
02:17
I never thought about.
47
121000
2000
që kurrë më parë s'e kam menduar.
02:19
(Laughter)
48
123000
1000
(Të qeshura)
02:20
Which I think is just fascinating.
49
124000
2000
E cila mendoj që është magjepëse.
02:22
I will tell you a little bit about irrational behavior.
50
126000
3000
Do të iu tregoj pak në lidhje me sjelljen jo-racionale.
02:25
And I want to start by giving you some examples of visual illusion
51
129000
3000
Dhe dëshiroj të filloj duke iu dhënë disa shembuj të iluzioneve pamore
02:28
as a metaphor for rationality.
52
132000
2000
si metaforë për racionalizmin.
02:30
So think about these two tables.
53
134000
2000
Kështu që mendo për këto dy tabela.
02:32
And you must have seen this illusion.
54
136000
2000
Dhe ju me siguri keni parë këtë iluzion.
02:34
If I asked you what's longer, the vertical line on the table on the left,
55
138000
3000
Nëse do iu pyesja cila anë është më e gjatë, ana vertikale e tabelës në të majtë,
02:37
or the horizontal line on the table on the right?
56
141000
3000
apo ana horizontale a tabelës në të djathtë?
02:40
Which one seems longer?
57
144000
3000
Cila duket më e gjatë?
02:43
Can anybody see anything but the left one being longer?
58
147000
3000
A sheh ndokush diçka tjetër pos që ajo në të majtën është më e gjatë?
02:46
No, right? It's impossible.
59
150000
2000
Jo, apo jo? Është e pamundur.
02:48
But the nice thing about visual illusion is we can easily demonstrate mistakes.
60
152000
3000
Por gjëja e mirë në lidhje me iluzionet pamore është që ne lehtësisht mund të demonstrojmë gabimet.
02:51
So I can put some lines on; it doesn't help.
61
155000
3000
Kështu që mund të vë disa vija. Nuk ndihmojnë.
02:54
I can animate the lines.
62
158000
2000
Mund t'i vë vijat me lëvizje.
02:56
And to the extent you believe I didn't shrink the lines,
63
160000
2000
Dhe përderisa ju besoni që unë nuk i kam zvogëluar vijat,
02:58
which I didn't, I've proven to you that your eyes were deceiving you.
64
162000
5000
gjë të cilën unë s'e kam bërë, unë iu kam vërtetuar që sytë tuaj iu kanë mashtruar.
03:03
Now, the interesting thing about this
65
167000
2000
Tani, gjëja interesante në lidhje me këtë
03:05
is when I take the lines away,
66
169000
2000
është që kur të heq vijat,
03:07
it's as if you haven't learned anything in the last minute.
67
171000
2000
është sikurse po të mos kishit mësuar asgjë fare në minutën e fundit.
03:09
(Laughter)
68
173000
3000
(Të qeshura)
03:12
You can't look at this and say, "Okay now I see reality as it is."
69
176000
3000
Nuk mund të shihni këtë dhe të thoni: "Në rregull, tani e shoh realitetin ashtu si është."
03:15
Right? It's impossible to overcome this
70
179000
2000
Apo jo? Është e pamundur ta tejkaloni këtë
03:17
sense that this is indeed longer.
71
181000
3000
ndjenjë që kjo është në fakt më e gjatë.
03:20
Our intuition is really fooling us in a repeatable, predictable, consistent way.
72
184000
3000
Intuita jonë po na mashtron më mënyrë të përsëritshme, të parashikueshme dhe të pandryshueshme.
03:23
And there is almost nothing we can do about it,
73
187000
3000
Dhe nuk ka pothuajse asgjë që ne mund të bëjmë në lidhje me këtë.
03:26
aside from taking a ruler and starting to measure it.
74
190000
3000
Përveç që të marrim një vizore dhe ta masim atë.
03:29
Here is another one -- this is one of my favorite illusions.
75
193000
3000
Ja ku është një tjetër. Kjo është një nga iluzionet e mia më të preferuara.
03:32
What do you see the color that top arrow is pointing to?
76
196000
3000
Çfarë ngjyre shihni aty tek shigjeta lart?
03:35
Brown. Thank you.
77
199000
2000
Bojë kafe. Faleminderit.
03:37
The bottom one? Yellow.
78
201000
2000
Poshtë? Të verdhë.
03:39
Turns out they're identical.
79
203000
2000
Del që janë ngjyra e njejtë.
03:41
Can anybody see them as identical?
80
205000
2000
A mund t'i sheh ndokush si ngjyrën e njejtë?
03:43
Very very hard.
81
207000
2000
Shumë shumë vështirë.
03:45
I can cover the rest of the cube up.
82
209000
2000
Mund ta mbuloj pjesën tjetër të kubit.
03:47
And if I cover the rest of the cube you can see that they are identical.
83
211000
3000
Dhe nëse e mbuloj pjesën tjetër të kubit ju mund të shihni që ngjyrat janë të njëjta.
03:50
And if you don't believe me you can get the slide later
84
214000
2000
Dhe nëse nuk më besoni, mund të merrni prezantimin më vonë
03:52
and do some arts and crafts and see that they're identical.
85
216000
3000
dhe të bëni ca arte dhe zeje dhe të shihni që janë të njëjta.
03:55
But again it's the same story
86
219000
2000
Por përsëri është i njëjti tregim
03:57
that if we take the background away,
87
221000
2000
që nëse heqim prapavijën,
03:59
the illusion comes back. Right.
88
223000
2000
iluzioni kthehet prapa. Apo jo.
04:01
There is no way for us not to see this illusion.
89
225000
3000
Nuk ka mënyrë se si të mos shohim iluzionin.
04:04
I guess maybe if you're colorblind I don't think you can see that.
90
228000
3000
Mbase nëse je i verbër për ngjyra të caktuara mendoj që nuk do të mund të shihje këtë.
04:07
I want you to think about illusion as a metaphor.
91
231000
3000
Dëshiroj që të mendoni për iluzionin si një metaforë.
04:10
Vision is one of the best things we do.
92
234000
2000
Të parit është njëra nga gjërat më të mira që mund të bëjmë.
04:12
We have a huge part of our brain dedicated to vision --
93
236000
2000
Ne kemi një pjesë të madhe të trurit që i përkushtohet të parit.
04:14
bigger than dedicated to anything else.
94
238000
2000
Më të madhe se pjesët që i përkushtohen çfarëdo gjëje tjetër.
04:16
We do more vision more hours of the day than we do anything else.
95
240000
4000
Ne i përkushtojmë më shumë orë të ditës shikimit se çfarëdo gjëje tjetër.
04:20
And we are evolutionarily designed to do vision.
96
244000
2000
Dhe ne jemi të dizanjuar në mënyrë evolucionare që të mund të shohim.
04:22
And if we have these predictable repeatable mistakes in vision,
97
246000
3000
Dhe nëse ne kemi këto gabime të parashikueshme dhe të përsëritshme në të pamur,
04:25
which we're so good at,
98
249000
2000
gjë në të cilën ne ia dalim aq mirë,
04:27
what's the chance that we don't make even more mistakes
99
251000
2000
çfarë janë shanset që ne s'bëjmë edhe më shumë gabime
04:29
in something we're not as good at --
100
253000
2000
në një gjë të cilën ne s'ia dalim mbanë edhe aq mirë.
04:31
for example, financial decision making:
101
255000
2000
Për shembull, vendim-marrja financiare.
04:33
(Laughter)
102
257000
2000
(Të qeshura)
04:35
something we don't have an evolutionary reason to do,
103
259000
2000
Diçka për të cilën s'kemi arsye evolucionare që ta bëjmë.
04:37
we don't have a specialized part of the brain,
104
261000
2000
Ne nuk kemi një pjesë të specializuar të trurit për këtë gjë,
04:39
and we don't do that many hours of the day.
105
263000
2000
dhe nuk e bëjmë këtë për shumë orë të ditës.
04:41
And the argument is in those cases
106
265000
3000
Dhe argumenti mund të jetë në ato raste
04:44
it might be the issue that we actually make many more mistakes
107
268000
4000
gjëja e cila bën që të bëjmë edhe më shumë gabime.
04:48
and, worse, not have an easy way to see them.
108
272000
3000
Dhe edhe më keq, nuk kemi një mënyrë të lehtë për të parë ato.
04:51
Because in visual illusions we can easily demonstrate the mistakes;
109
275000
3000
Sepse në iluzione pamore ne mundemi lehtësisht të demonstrojmë gabimet.
04:54
in cognitive illusion it's much, much harder
110
278000
2000
Në iluzionet njohëse është shumë shumë më vështirë
04:56
to demonstrate to people the mistakes.
111
280000
2000
t'iu demonstrohen njerëzve gabimet.
04:58
So I want to show you some cognitive illusions,
112
282000
3000
Kështu që dëshiroj t'iu tregoj për disa iluzione njohëse,
05:01
or decision-making illusions, in the same way.
113
285000
3000
ose iluzione në lidhje me vendim-marrje, në të njejtën mënyrë.
05:04
And this is one of my favorite plots in social sciences.
114
288000
3000
Dhe kjo është nga një nga diagramat që pëlqej më së shumti në shkencat shoqërore.
05:07
It's from a paper by Johnson and Goldstein.
115
291000
4000
Është nga një artikull shkencor nga Johnson dhe Goldstein.
05:11
And it basically shows
116
295000
2000
Dhe ajo thjesht paraqet
05:13
the percentage of people who indicated
117
297000
2000
përqindjen e njerëzve të cilët kanë treguar
05:15
they would be interested in giving their organs to donation.
118
299000
4000
që ata janë të interesuar të dhurojnë organet e tyre.
05:19
And these are different countries in Europe. And you basically
119
303000
2000
Kjo është nëpër vende të ndryshme në Europë. Dhe në fakt sheh
05:21
see two types of countries:
120
305000
2000
dy lloj shtetesh.
05:23
countries on the right, that seem to be giving a lot;
121
307000
2000
Shtetet në të djathtë që duket që dhurojnë shumë.
05:25
and countries on the left that seem to giving very little,
122
309000
3000
Dhe shtetet në të majtë që duket që dhurojnë mjaft pak,
05:28
or much less.
123
312000
2000
ose në krahasim shumë më pak.
05:30
The question is, why? Why do some countries give a lot
124
314000
2000
Pyetja është: Përse? Përse disa shtete japin shumë
05:32
and some countries give a little?
125
316000
2000
dhe disa shtete japin pak?
05:34
When you ask people this question,
126
318000
2000
Kur pyet njerëzit për këtë,
05:36
they usually think that it has to be something about culture.
127
320000
2000
ata zakonisht mendojnë që ka të bëjë diçka me kulturën.
05:38
Right? How much do you care about people?
128
322000
2000
Apo jo? Sa duan ata t'ia dinë për njerëzit e tjerë?
05:40
Giving your organs to somebody else
129
324000
2000
T'i japësh organet dikujt tjetër
05:42
is probably about how much you care about society, how linked you are.
130
326000
3000
ka të bëj mbase me atë se sa përkujdesesh për shoqërinë, sa i lidhur je.
05:45
Or maybe it is about religion.
131
329000
2000
Ose mbase ka të bëjë me fenë
05:47
But, if you look at this plot,
132
331000
2000
Nëse shikoni këtë diagramë
05:49
you can see that countries that we think about as very similar
133
333000
3000
mund të shihni që vendet për të cilat zakonisht mendojmë që janë shumë të ngjashme
05:52
actually exhibit very different behavior.
134
336000
3000
në faktin shfaqin sjellje shumë të ndryshme.
05:55
For example, Sweden is all the way on the right,
135
339000
2000
Për shembull, Suedia është në fund fare në anën e djathtë.
05:57
and Denmark, that we think is culturally very similar,
136
341000
3000
Dhe Danimarka të cilën e mendojmë si kulturalisht të ngjashme
06:00
is all the way on the left.
137
344000
2000
është në fund fare në anën e majtë.
06:02
Germany is on the left. And Austria is on the right.
138
346000
4000
Gjermania është në të majtë. Dhe Austria është në të djathtë.
06:06
The Netherlands is on the left. And Belgium is on the right.
139
350000
3000
Hollanda është në të majtë. Dhe Belgjika është në të djathtë.
06:09
And finally, depending on your particular version
140
353000
3000
Dhe më në fund, bazuar në versionin tuaj të veçantë
06:12
of European similarity,
141
356000
2000
në lidhje me ngjashmërinë përbrenda Europës,
06:14
you can think about the U.K and France as either similar culturally or not.
142
358000
5000
mund të mendoni për Mbretërinë e Bashkuar dhe Francën si kulturalisht të ngjashme ose jo.
06:19
But it turns out that from organ donation they are very different.
143
363000
4000
Por del që në çështjen e dhurimit të organeve ato janë shumë të ndryshme.
06:23
By the way, the Netherlands is an interesting story.
144
367000
2000
Meqë ra fjala, Hollanda është një tregim interesant.
06:25
You see the Netherlands is kind of the biggest of the small group.
145
369000
5000
Hollanda është si të thuash më e madhja në grupin e të vegjëlve.
06:30
Turns out that they got to 28 percent
146
374000
3000
Del që ata arritën 28 përqind
06:33
after mailing every household in the country a letter
147
377000
3000
pasi që i dërguan letra me postë secilës shtëpi
06:36
begging people to join this organ donation program.
148
380000
3000
duke iu lutur njerëzve që t'i bashkangjiten këtij programi të dhurimit të organeve.
06:39
You know the expression, "Begging only gets you so far"?
149
383000
3000
E dini shprehjen: "T'iu lutesh njerëzve të dërgon vetëm deri te një pikë."
06:42
It's 28 percent in organ donation.
150
386000
3000
Është 28 përqind në dhurimin e organeve.
06:45
(Laughter)
151
389000
2000
(Të qeshura)
06:47
But whatever the countries on the right are doing
152
391000
2000
Por çfarëdo qoftë që shtetet në të djathtë janë duke bërë
06:49
they are doing a much better job than begging.
153
393000
2000
ato po bëjnë diçka shumë më mirë sesa vetëm t'iu luten njerëzve.
06:51
So what are they doing?
154
395000
2000
Kështu që çfarë po bëjnë?
06:53
Turns out the secret has to do with a form at the DMV.
155
397000
3000
Del që sekreti ka të bëjë me një formular te DMV.
06:56
And here is the story.
156
400000
2000
Dhe ja si është tregimi.
06:58
The countries on the left have a form at the DMV
157
402000
2000
Shtetet në të majtë kanë një formular te DMV
07:00
that looks something like this.
158
404000
2000
që duket pak a shumë kështu.
07:02
Check the box below if you want to participate
159
406000
2000
Shënjo kutinë më poshtë nëse dëshironi të mirrni pjesë
07:04
in the organ donor program.
160
408000
2000
në programin e dhurimit të organeve.
07:06
And what happens?
161
410000
2000
Dhe çfarë ndodh?
07:08
People don't check, and they don't join.
162
412000
3000
Njerëzit nuk shënjojnë. Dhe ata nuk bashkangjiten.
07:11
The countries on the right, the ones that give a lot,
163
415000
2000
Vendet në të djathtë, ato që dhurojnë shumë,
07:13
have a slightly different form.
164
417000
2000
kanë një formular paksa më ndryshe.
07:15
It says check the box below if you don't want to participate.
165
419000
3000
Thotë shënjo kutinë më poshtë nëse nuk dëshiron të marrësh pjesë.
07:18
Interestingly enough, when people get this,
166
422000
2000
Është interesant që kur njerëzit marrin këtë,
07:20
they again don't check -- but now they join.
167
424000
3000
ata përsëri nuk e shënjojnë kutinë. Ndaj edhe i bashkangjiten programit.
07:23
(Laughter)
168
427000
3000
(Të qeshura)
07:26
Now think about what this means.
169
430000
3000
Tani mendo se çfarë nënkupton kjo gjë.
07:29
We wake up in the morning and we feel we make decisions.
170
433000
4000
Ne zgjohemi në mëngjes dhe ne ndjejmë që po marrim vendime.
07:33
We wake up in the morning and we open the closet
171
437000
2000
Ne zgjohemi në mëngjes dhe hapim dollapin.
07:35
and we feel that we decide what to wear.
172
439000
2000
Dhe ne ndjejmë që vendosim se çfarë të mbathim.
07:37
And we open the refrigerator and we feel that we decide what to eat.
173
441000
3000
Dhe ne hapim frigoriferin. Dhe ne ndjejmë që vendosim se çfarë të hamë.
07:40
What this is actually saying is that
174
444000
2000
Çfarë kjo nënkupton është që
07:42
much of these decisions are not residing within us.
175
446000
2000
shumë nga këto vendime nuk qëndrojnë në ne.
07:44
They are residing in the person who is designing that form.
176
448000
3000
Ato qëndrojnë në personin që e ka dizenjuar atë formular.
07:47
When you walk into the DMV,
177
451000
3000
Kur hyn në DMV,
07:50
the person who designed the form will have a huge influence
178
454000
2000
personi që e ka dizanjuar formularin do të ketë ndikim të madh
07:52
on what you'll end up doing.
179
456000
2000
në atë që ti do të vendosësh të bësh përfundimisht.
07:54
Now it's also very hard to intuit these results. Think about it for yourself.
180
458000
4000
Është po ashtu vështirë të kemi intuitë për këto rezultate. Mendoje këtë gjë edhe vetë.
07:58
How many of you believe
181
462000
2000
Sa prej jush besoni
08:00
that if you went to renew your license tomorrow,
182
464000
2000
që nëse shkoni për të përtrirë patentën e shoferit nesër,
08:02
and you went to the DMV,
183
466000
2000
dhe shkoni te DMV-ja,
08:04
and you would encounter one of these forms,
184
468000
2000
dhe hasni në një nga këta formularë,
08:06
that it would actually change your own behavior?
185
470000
3000
që në fakt do të ndryshonin sjelljen tuaj?
08:09
Very, very hard to think that you will influence us.
186
473000
2000
Shumë, shumë vështirë të mendohet që ju do të keni ndikim mbi ne.
08:11
We can say, "Oh, these funny Europeans, of course it would influence them."
187
475000
2000
Ne mund të themi: "Oh, këta Europianët qesharakë. Sigurisht që do të kishin ndikim mbi ta."
08:13
But when it comes to us,
188
477000
3000
Por kur varet nga ne
08:16
we have such a feeling that we are at the driver's seat,
189
480000
2000
ne kemi një ndjenjë të tillë që ne jemi në karrigen e shoferit,
08:18
we have such a feeling that we are in control,
190
482000
2000
ne kemi një ndjenjë të tillë që e kemi situatën nën kontroll,
08:20
and we are making the decision,
191
484000
2000
dhe ne po marrim vendimin,
08:22
that it's very hard to even accept
192
486000
2000
dhe është shumë vështirë bile edhe të pranojmë
08:24
the idea that we actually have
193
488000
2000
idenë që në fakt ne kemi
08:26
an illusion of making a decision, rather than an actual decision.
194
490000
4000
iluzionin e marrjes së vendimit, në vend të vendimit në realitet.
08:30
Now, you might say,
195
494000
2000
Tani, ju mund të thoni,
08:32
"These are decisions we don't care about."
196
496000
3000
"Këto janë vendime që neve s'na interesojnë."
08:35
In fact, by definition, these are decisions
197
499000
2000
Në fakt, sipas përkufizimit, këto janë vendime
08:37
about something that will happen to us after we die.
198
501000
2000
në lidhje me diçka që do të na ngjajë pasi të vdesim.
08:39
How could we care about something less
199
503000
3000
Çfarë tjetër mund të na interesojë më pak
08:42
than something that happens after we die?
200
506000
2000
sesa diçka që na ngjan pasi të vdesim?
08:44
So a standard economist, someone who believes in rationality,
201
508000
3000
Kështu që një ekonomist i zakonshëm, dikush që beson në racionalizëm,
08:47
would say, "You know what? The cost of lifting the pencil
202
511000
3000
do të thoshte: "E dini çfarë? Çmimi i marrjes së lapsit
08:50
and marking a V is higher than the possible
203
514000
2000
dhe shënjimi me V, është më i lartë se sa
08:52
benefit of the decision,
204
516000
2000
përfitimi i mundshëm nga vendimi."
08:54
so that's why we get this effect."
205
518000
2000
Kështu që kjo është arsyeja se pse e shohim këtë efekt.
08:56
But, in fact, it's not because it's easy.
206
520000
3000
Por në fakt, nuk është sepse është kaq lehtë.
08:59
It's not because it's trivial. It's not because we don't care.
207
523000
3000
Nuk është për shkak se është i parëndësishëm. Nuk është për shkak se nuk na intereson.
09:02
It's the opposite. It's because we care.
208
526000
3000
Është e kundërta. Është ngase na intereson.
09:05
It's difficult and it's complex.
209
529000
2000
Është e vështirë dhe është e ndërlikuar.
09:07
And it's so complex that we don't know what to do.
210
531000
2000
Dhe është aq e ndërlikuar saqë nuk dimë se çfarë të bëjmë.
09:09
And because we have no idea what to do
211
533000
2000
Dhe ngaqë nuk ia kemi idenë se çfarë të bëjmë
09:11
we just pick whatever it was that was chosen for us.
212
535000
4000
ne zgjedhim çfarëdoqoftë është zgjedhur për ne.
09:15
I'll give you one more example for this.
213
539000
2000
Do t'iu jap edhe një shembull në lidhje me këtë.
09:17
This is from a paper by Redelmeier and Schaefer.
214
541000
3000
Kjo është nga një artikull akademik shkruar nga Redelmeier dhe Schaefer.
09:20
And they said, "Well, this effect also happens to experts,
215
544000
3000
Dhe ata kanë thënë: "Në fakt ky efekt ndodh edhe te ekspertët,
09:23
people who are well-paid, experts in their decisions,
216
547000
3000
njerëz që paguhen mirë, ekspertë në vendimet e tyre,
09:26
do it a lot."
217
550000
2000
e bëjnë shumë këtë gjë ."
09:28
And they basically took a group of physicians.
218
552000
2000
Dhe ata thjesht morën një grup doktorësh.
09:30
And they presented to them a case study of a patient.
219
554000
2000
Dhe iu prezentuan atyre një rast të një pacienti.
09:32
Here is a patient. He is a 67-year-old farmer.
220
556000
4000
Këtu kemi një pacient. Është bujk në moshën 67 vjeçare.
09:36
He's been suffering from a right hip pain for a while.
221
560000
2000
Ai ka pasur nga dhimbje në vithen e djathtë për ca kohë.
09:38
And then they said to the physician,
222
562000
2000
Dhe pastaj iu thanë doktorëve,
09:40
"You decided a few weeks ago
223
564000
2000
"Ju patët vendosur para ca kohësh
09:42
that nothing is working for this patient.
224
566000
2000
që asgjë s'po funksionon për këtë pacient.
09:44
All these medications, nothing seems to be working.
225
568000
2000
Të gjitha këto barëra. Asgjë si duket nuk po funksionon.
09:46
So you refer the patient to hip replacement therapy.
226
570000
3000
Kështu që e patët drejtuar pacientin tek terapia e ndërrimit të vithes.
09:49
Hip replacement. Okay?"
227
573000
2000
Ndërrim të vithit. Në rregull?"
09:51
So the patient is on a path to have his hip replaced.
228
575000
3000
Kështu që pacienti është në rrugë e sipër për të ndërruar vithin.
09:54
And then they said to half the physicians, they said,
229
578000
2000
Dhe pastaj gjysmës tjetër të doktorëve iu thanë,
09:56
"Yesterday you reviewed the patient's case
230
580000
2000
"Dje keni shikuar rastin e një pacienti
09:58
and you realized that you forgot to try one medication.
231
582000
3000
dhe keni kuptuar që patët harruar të provoni një nga barërat.
10:01
You did not try ibuprofen.
232
585000
3000
Nuk keni provuar ibuprofen.
10:04
What do you do? Do you pull the patient back and try ibuprofen?
233
588000
3000
Çfarë do të bënit ju? A do të kthenit pacientin prapa dhe të provonit ibuprofen?
10:07
Or do you let them go and have hip replacement?"
234
591000
3000
Apo do i linit të shkonin dhe të ndërronin vithin?"
10:10
Well the good news is that most physicians in this case
235
594000
2000
Lajmi i mirë është që shumica e doktorëve në këtë rast
10:12
decided to pull the patient and try the ibuprofen.
236
596000
3000
vendosën të thirrnin përsëri pacientin dhe të provonin ibuprofen.
10:15
Very good for the physicians.
237
599000
2000
Shumë mirë për doktorët.
10:17
The other group of the physicians, they said,
238
601000
2000
Grupit tjetër të doktorëve, ata iu thanë,
10:19
"Yesterday when you reviewed the case
239
603000
2000
"Dje kur rishikuat një rast
10:21
you discovered there were two medications you didn't try out yet,
240
605000
2000
keni kuptuar që ka dy barëra që s'i keni provuar ende,
10:23
ibuprofen and piroxicam."
241
607000
3000
ibuprofen dhe piroxicam."
10:26
And they said, "You have two medications you didn't try out yet. What do you do?
242
610000
3000
Dhe ata thanë: "Ka dy barëra që s'i keni provuar. Çfarë do të bënit?
10:29
You let them go. Or you pull them back.
243
613000
2000
Do t'i linit të shkonin, apo do t'i thërrisnit përsëri.
10:31
And if you pull them back do you try ibuprofen or piroxicam? Which one?"
244
615000
3000
Dhe nëse i thirrni prapë cilin nga barërat do të provoni ibuprofen apo piroxicam? Cilën?"
10:34
Now think of it. This decision
245
618000
2000
Tani mendo në lidhje me këtë. Ky vendim
10:36
makes it as easy to let the patient continue with hip replacement.
246
620000
3000
e bën po aq të lehtë vendimin për të lënë pacientin të vazhdojë me ndërrimin e vithit.
10:39
But pulling them back, all of the sudden becomes more complex.
247
623000
3000
Por t'i kthesh prapa, papritmas bëhet më e ndërlikuar.
10:42
There is one more decision.
248
626000
2000
Ka edhe një vendim më tepër.
10:44
What happens now?
249
628000
2000
Çfarë ndodh tani?
10:46
Majority of the physicians now choose to let the patient go
250
630000
3000
Shumica e doktorëve tani zgjedhin të lënë pacientin të shkojë
10:49
to hip replacement.
251
633000
2000
të ndërrojë vithin.
10:51
I hope this worries you, by the way --
252
635000
2000
Shpresoj që kjo gjë iu shqetëson, meqë ra fjala --
10:53
(Laughter)
253
637000
1000
(Të qeshura)
10:54
when you go to see your physician.
254
638000
2000
kur të shkoni për të takuar doktorin tuaj.
10:56
The thing is is that no physician would ever say,
255
640000
3000
Çështja është që asnjë doktor nuk do të thoshte ndonjëherë,
10:59
"Piroxicam, ibuprofen, hip replacement.
256
643000
2000
"Piroxicam, ibuprofen, ndërrim të vithit.
11:01
Let's go for hip replacement."
257
645000
2000
Le të shkojmë me ndërrim të vithit."
11:03
But the moment you set this as the default
258
647000
3000
Por në momentin që vendosni këtë paraprakisht
11:06
it has a huge power over whatever people end up doing.
259
650000
4000
ka një fuqi të madhe mbi çfarëdo qoftë që njerëzit bëjnë më në fund.
11:10
I'll give you a couple of more examples on irrational decision-making.
260
654000
3000
Do t'iu jap edhe disa shembuj në lidhje me vendim-marrjen jo-racionale.
11:13
Imagine I give you a choice.
261
657000
2000
Imagjinoni që iu jap një zgjedhje.
11:15
Do you want to go for a weekend to Rome?
262
659000
2000
Dëshironi të shkoni për një fundjavë në Romë?
11:17
All expenses paid:
263
661000
2000
Të gjitha shpenzimet e paguara,
11:19
hotel, transportation, food, breakfast,
264
663000
2000
hotelin, transportin, ushqimin, mëngjesin,
11:21
a continental breakfast, everything.
265
665000
2000
mëngjes të lehtë, gjithçka.
11:23
Or a weekend in Paris?
266
667000
2000
Apo një fundjavë në Paris?
11:25
Now, a weekend in Paris, a weekend in Rome, these are different things;
267
669000
3000
Tani, një fundjavë në Paris, një fundjavë në Romë, këto janë dy gjëra të ndryshme.
11:28
they have different food, different culture, different art.
268
672000
2000
Ata kanë ushqim të ndryshëm, kulturë tjetër dhe art tjetër.
11:30
Now imagine I added a choice to the set
269
674000
2000
Tani imagjinoni që i shtoj edhe një zgjedhje bashkësisë
11:32
that nobody wanted.
270
676000
2000
zgjedhje të cilën askush s'e dëshiron.
11:34
Imagine I said, "A weekend in Rome,
271
678000
2000
Imagjino që unë them: "Një fundjavë në Romë,
11:36
a weekend in Paris, or having your car stolen?"
272
680000
3000
një fundjavë në Paris, ose të iu vidhet makina?"
11:39
(Laughter)
273
683000
3000
(Të qeshura)
11:42
It's a funny idea, because why would having your car stolen,
274
686000
3000
Është ide qesharake. Sepse pse mundësia që t'iu vidhet makina,
11:45
in this set, influence anything?
275
689000
2000
në këtë bashkësi, do të ndikonte në çfarëdo qoftë?
11:47
(Laughter)
276
691000
2000
(Të qeshura)
11:49
But what if the option to have your car stolen
277
693000
3000
Por çfarë nëse mundësia që t'iu vidhet makina
11:52
was not exactly like this.
278
696000
2000
nuk është saktësisht kështu.
11:54
What if it was a trip to Rome, all expenses paid,
279
698000
2000
Çfarë nëse do të ishte një udhëtim në Romë, të gjitha shpenzimet të paguara,
11:56
transportation, breakfast,
280
700000
2000
transporti, mëngjesi.
11:58
but doesn't include coffee in the morning.
281
702000
3000
Por nuk përfshin kafe në mëngjes.
12:01
If you want coffee you have to pay for it yourself. It's two euros 50.
282
705000
3000
Nëse dëshiron kafe, duhet të paguash vetë për të. Kushton €2,50.
12:04
Now in some ways,
283
708000
3000
Tani në njëfarë mënyre,
12:07
given that you can have Rome with coffee,
284
711000
2000
duke qenë se mund të keni Romën me kafe,
12:09
why would you possibly want Rome without coffee?
285
713000
3000
pse do të zgjidhje Romën pa kafe?
12:12
It's like having your car stolen. It's an inferior option.
286
716000
3000
Është sikur më parë të zgjidhnit t'iu vidhej makina. Pra është zgjedhje inferiore.
12:15
But guess what happened. The moment you add Rome without coffee,
287
719000
2000
Por merr me mend çfarë ndodhi. Në momentin që shtoni Romën pa kafe,
12:17
Rome with coffee becomes more popular. And people choose it.
288
721000
5000
Roma me kafe bëhet më e kërkuar. Dhe njerëzit e zgjedhin atë.
12:22
The fact that you have Rome without coffee
289
726000
3000
Fakti që ke Romën pa kafe
12:25
makes Rome with coffee look superior,
290
729000
2000
bën Romën me kafe të duket më e mirë.
12:27
and not just to Rome without coffee -- even superior to Paris.
291
731000
3000
Dhe jo vetëm në krahasim me Romën pa kafe, por më e mirë edhe në krahasim me Parisin.
12:30
(Laughter)
292
734000
4000
(Të qeshura)
12:34
Here are two examples of this principle.
293
738000
2000
Ja ku i kemi dy shembuj të këtij parimi.
12:36
This was an ad from The Economist a few years ago
294
740000
3000
Kjo ishte një reklamë nga revista "Ekonomisti" para disa vitesh
12:39
that gave us three choices.
295
743000
2000
që na jepte tri zgjedhje.
12:41
An online subscription for 59 dollars.
296
745000
3000
Abonim përmes internetit për 59 dollarë.
12:44
A print subscription for 125.
297
748000
4000
Abonim për revistën e shtypur për 125.
12:48
Or you could get both for 125.
298
752000
2000
Ose mund t'i marrësh të dyja për 125.
12:50
(Laughter)
299
754000
2000
(Të qeshura)
12:52
Now I looked at this and I called up The Economist.
300
756000
2000
Tani unë shikova këtë dhe thirra në telefon "Ekonomisti"-n.
12:54
And I tried to figure out what were they thinking.
301
758000
3000
Dhe u mundova që të zbuloja se çfarë kishin ndër mend.
12:57
And they passed me from one person to another to another,
302
761000
3000
Dhe ata më kaluan nga njëri person te tjetri dhe më pas te tjetri.
13:00
until eventually I got to a person who was in charge of the website.
303
764000
4000
Kur më në fund më kaluan te personi që merrej me faqen e internetit.
13:04
And I called them up. And they went to check what was going on.
304
768000
3000
Dhe i thirra dhe ata shkuan të shikonin se çfarë po ngjante.
13:07
The next thing I know, the ad is gone. And no explanation.
305
771000
4000
Gjëja tjetër që mora vesh ishte që e kishin hequr reklamën. Pa asnjë shpjegim.
13:11
So I decided to do the experiment
306
775000
2000
Kështu që vendosa të bëja një eksperiment
13:13
that I would have loved The Economist to do with me.
307
777000
3000
që do të më pëlqente shumë sikur "Ekonomisti" ta kishte bërë me mua.
13:16
I took this and I gave it to 100 MIT students.
308
780000
2000
Mora këtë dhe iu a dhashë 100 studentëve në MIT.
13:18
I said, "What would you choose?"
309
782000
2000
Dhe iu thashë: "Çfarë do të zgjidhnit?"
13:20
These are the market share. Most people wanted the combo deal.
310
784000
4000
Këto janë rezultatet nga ndarja e tregut. Shumica e njerëzve kishin zgjedhur paketën me të dy abonimet.
13:24
Thankfully nobody wanted the dominated option.
311
788000
2000
Fatmirësisht asnjë s'kishte zgjedhur vetëm abonimin për revistën e shtypur.
13:26
That means our students can read.
312
790000
2000
Kjo do të thotë që studentët tanë dinë të lexojnë.
13:28
(Laughter)
313
792000
1000
(Të qeshura)
13:29
But now if you have an option that nobody wants,
314
793000
3000
Por tani nëse ke një mundësi që s'e dëshiron askush
13:32
you can take it off. Right?
315
796000
2000
mund ta heqësh fare. Apo jo?
13:34
So I printed another version of this,
316
798000
2000
Kështu që printova edhe një variant të kësaj.
13:36
where I eliminated the middle option.
317
800000
2000
Ku e hoqa variantin e mesëm.
13:38
I gave it to another 100 students. Here is what happens.
318
802000
3000
Ia dhashë 100 studentëve të tjerë. Ja se çfarë ndodhi.
13:41
Now the most popular option became the least popular.
319
805000
3000
Varianti i mëparshëm më i kërkuar u bë tani varianti më pak i kërkuar.
13:44
And the least popular became the most popular.
320
808000
3000
Dhe ai që ishte më pak i kërkuar më parë u bë më shumë i kërkuar.
13:47
What was happening was the option that was useless,
321
811000
4000
Ajo që po ndodhte është që varianti që ishte i papërdorshëm
13:51
in the middle, was useless in the sense that nobody wanted it.
322
815000
4000
në mes, ishte i papërdorshëm në kuptimin që askush s'e dëshironte atë.
13:55
But it wasn't useless in the sense that it helped people figure out
323
819000
2000
Por nuk ishte i papërdorshëm në aspektin që i ndihmonte njerëzit të zbulonin
13:57
what they wanted.
324
821000
2000
se çfarë dëshironin.
13:59
In fact, relative to the option in the middle,
325
823000
3000
Në fakt, krahasuar me variantin në mes,
14:02
which was get only the print for 125,
326
826000
4000
i cili ishte të marrësh vetëm revistën e shtypur për 125,
14:06
the print and web for 125 looked like a fantastic deal.
327
830000
4000
varianti për revistën e shtypur dhe elektronike bashkë për 125 dukej si një ofertë e shkëlqyer.
14:10
And as a consequence, people chose it.
328
834000
2000
Dhe si rrjedhojë, njerëzit e zgjidhnin atë.
14:12
The general idea here, by the way,
329
836000
2000
Ideja kryesore këtu, meqë ra fjala,
14:14
is that we actually don't know our preferences that well.
330
838000
2000
është që ne në fakt nuk i dimë aq mirë parapëlqimet tona.
14:16
And because we don't know our preferences that well
331
840000
2000
Dhe ngaqë ne nuk i dimë parapëlqimet tona edhe aq mirë
14:18
we're susceptible to all of these influences from the external forces:
332
842000
4000
ne bëhemi të prekshëm nga të gjitha këto ndikime nga forca të jashtme.
14:22
the defaults, the particular options that are presented to us, and so on.
333
846000
4000
Mundësitë e parazgjedhura, variantet e veçanta që na prezantohen. E kështu me radhë.
14:26
One more example of this.
334
850000
2000
Edhe një shembull të kësaj.
14:28
People believe that when we deal with physical attraction,
335
852000
3000
Njerëzit mendojnë që kur merremi me tërheqjen fizike,
14:31
we see somebody, and we know immediately whether we like them or not,
336
855000
3000
ne shohim dikë, dhe e dimë menjëherë se a na pëlqejnë apo jo.
14:34
attracted or not.
337
858000
2000
Tërhiqemi ose jo.
14:36
Which is why we have these four-minute dates.
338
860000
2000
Kjo është edhe arsyeja se pse kemi këto farë takimesh katër minutëshe.
14:38
So I decided to do this experiment with people.
339
862000
3000
Kështu që vendosa ta bëj këtë eksperiment me njerëz.
14:41
I'll show you graphic images of people -- not real people.
340
865000
2000
Do t'iu tregoj imazhe grafike të ca njerëzve - jo të njerëzve realë.
14:43
The experiment was with people.
341
867000
2000
Eksperimenti ishte me njerëz.
14:45
I showed some people a picture of Tom, and a picture of Jerry.
342
869000
3000
Iu tregova disa njerëzve një fotografi të Tomit, dhe një fotografi të Xherit.
14:48
I said "Who do you want to date? Tom or Jerry?"
343
872000
3000
Dhe iu thashë: "Me kë do të dilje në takim? Me Tomin apo me Xherin?"
14:51
But for half the people I added an ugly version of Jerry.
344
875000
4000
Por për gjysmën e njerëzve e shtova edhe një variant të shëmtuar të Xherit.
14:55
I took Photoshop and I made Jerry slightly less attractive.
345
879000
5000
Përdora programin Photoshop dhe e bëra Xherin paksa më pak tërheqës.
15:00
(Laughter)
346
884000
1000
(Të qeshura)
15:01
The other people, I added an ugly version of Tom.
347
885000
4000
Për pjesën tjetër të njerëzve shtova një variant të shëmtuar të Tomit.
15:05
And the question was, will ugly Jerry and ugly Tom
348
889000
3000
Dhe pyetja ishte, nëse Xheri i shëmtuar dhe Tomi i shëmtuar
15:08
help their respective, more attractive brothers?
349
892000
4000
do të ndihmonin vëllain e tyre përkatës më tërheqës?
15:12
The answer was absolutely yes.
350
896000
2000
Përgjigjja ishte absolutisht po.
15:14
When ugly Jerry was around, Jerry was popular.
351
898000
2000
Kur Xheri i shëmtuar ishte një nga variantet, Xheri ishte më i kërkuar.
15:16
When ugly Tom was around, Tom was popular.
352
900000
2000
Kur Tomi i shëmtuar ishte një nga variantet, Tomi ishte më i kërkuar.
15:18
(Laughter)
353
902000
2000
(Të qeshura)
15:20
This of course has two very clear implications
354
904000
2000
Kjo me siguri ka dy nënkuptime të qarta
15:22
for life in general.
355
906000
4000
për jetën në përgjithësi.
15:26
If you ever go bar hopping, who do you want to take with you?
356
910000
3000
Nëse ndonjëherë shkoni nga një pijetore te tjetra kë duhet të merrni me vete?
15:29
(Laughter)
357
913000
6000
(Të qeshura)
15:35
You want a slightly uglier version of yourself.
358
919000
3000
Duhet të merrni dikë që është paksa më i shëmtuar se sa ju.
15:38
(Laughter)
359
922000
2000
(Të qeshura)
15:40
Similar. Similar ... but slightly uglier.
360
924000
2000
Të ngjashëm. Të ngjashëm... por paksa më të shëmtuar.
15:42
(Laughter)
361
926000
2000
(Të qeshura)
15:44
The second point, or course, is that
362
928000
2000
Pika e dytë, natyrisht është që
15:46
if somebody else invites you, you know how they think about you.
363
930000
3000
nëse dikush tjetër iu fton juve, ju e dini se çfarë mendojnë ata për ju.
15:49
(Laughter)
364
933000
3000
(Të qeshura)
15:52
Now you're getting it.
365
936000
2000
Tani po e kuptoni.
15:54
What is the general point?
366
938000
2000
Cila është pika e përgjithshme?
15:56
The general point is that when we think about economics we have
367
940000
2000
Pika e përgjithshme është që kur mendojmë në lidhje me ekonominë, ne kemi
15:58
this beautiful view of human nature.
368
942000
3000
këtë pamje të bukur të natyrës njerëzore.
16:01
"What a piece of work is man! How noble in reason!"
369
945000
2000
"Çfarë mjeshtërie është njeriu! Sa fisnik në arsye!"
16:03
We have this view of ourselves, of others.
370
947000
3000
Ne kemi këtë pamje për veten, për të tjerët.
16:06
The behavioral economics perspective
371
950000
2000
Pikëvështrimi i Ekonomisë së Sjelljes
16:08
is slightly less generous to people.
372
952000
3000
është më pak bujar me njerëzit.
16:11
In fact in medical terms, that's our view.
373
955000
3000
Në fakt në kuptimin mjekësor, ky është pikëvështrimi ynë.
16:14
(Laughter)
374
958000
6000
(Të qeshura)
16:20
But there is a silver lining.
375
964000
2000
Por ka një rreshtim të argjendtë.
16:22
The silver lining is, I think,
376
966000
2000
Rreshtimi i argjendtë është, mendoj,
16:24
kind of the reason that behavioral economics is interesting and exciting.
377
968000
4000
pak a shumë arsyeja se pse Ekonomia e Sjelljes është interesante dhe dëfryese.
16:28
Are we Superman? Or are we Homer Simpson?
378
972000
2000
A jemi ne Superman? Ose a jemi ne Homer Simpson?
16:30
When it comes to building the physical world,
379
974000
4000
Kur bie fjala te ndërtimi i botës fizike,
16:34
we kind of understand our limitations.
380
978000
2000
ne pak a shumë kuptojmë kufizimet tona.
16:36
We build steps. And we build these things
381
980000
2000
Ne ndërtojmë shkallë. Ne po ndërtojmë këto gjëra
16:38
that not everybody can use obviously.
382
982000
3000
që qartësisht jo të gjithë mund t'i përdorin.
16:41
(Laughter)
383
985000
1000
(Të qeshura)
16:42
We understand our limitations,
384
986000
2000
Ne kuptojmë kufizimet tona.
16:44
and we build around it.
385
988000
2000
Dhe ne ndërtojmë perrreth tyre.
16:46
But for some reason when it comes to the mental world,
386
990000
2000
Por për çfarëdo arsye, kur vjen puna te puna jonë mendore,
16:48
when we design things like healthcare and retirement and stockmarkets,
387
992000
4000
kur dizanjojmë gjëra sikurse sigurimi shëndetësor, plani i daljes në pension, tregun e aksioneve,
16:52
we somehow forget the idea that we are limited.
388
996000
2000
ne disi harrojmë idenë që ne jemi të kufizuar.
16:54
I think that if we understood our cognitive limitations
389
998000
3000
Mendoj që nëse ne kuptojmë kufizimet tona të njohjes
16:57
in the same way that we understand our physical limitations,
390
1001000
2000
në të njejtën mënyre sikurse kuptojmë kufizimet tona fizike,
16:59
even though they don't stare us in the face in the same way,
391
1003000
2000
edhe pse ato s'na shikojnë në fytyrë në të njejtë mënyrë,
17:01
we could design a better world.
392
1005000
3000
ne do të mund të dizanjonim një botë më të mirë.
17:04
And that, I think, is the hope of this thing.
393
1008000
2000
Dhe ajo, mendoj, është shpresa e kësaj gjëje.
17:06
Thank you very much.
394
1010000
2000
Ju faleminderit shumë.
17:08
(Applause)
395
1012000
8000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Dan Ariely - Behavioral economistThe dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why.
Why you should listen
Dan Ariely is a professor of psychology and behavioral economics at Duke University and a founding member of the Center for Advanced Hindsight. He is the author of the bestsellers Predictably Irrational, The Upside of Irrationality, and The Honest Truth About Dishonesty -- as well as the TED Book Payoff: The Hidden Logic that Shapes Our Motivations.
Through his research and his (often amusing and unorthodox) experiments, he questions the forces that influence human behavior and the irrational ways in which we often all behave.
Dan Ariely | Speaker | TED.com