TED2011
Daniel Tammet: Different ways of knowing
ཊན་ནོལ་ཐམ་མེ་ཐྲི། ཤེས་ཚོར་གྱི་ཐབས་ལམ་སྣ་ཚོགས།
Filmed:
Readability: 3.3
2,246,769 views
ཊན་ནོལ་ལ"ཚོར་བ་བསྣོལ"བའི་ནུས་པ་ཁྱད་པར་ཅན་ཡོད་དེ། ཚོར་ཤེས་གཉིས་སམ་འགའ་རེ་བསྣོལ་ཐུབ། ཁོང་གིས་ཨང་ཀི་དང་ཁ་དོག་སོགས་རྒྱུ་མང་པོ་ལྷན་ཅིག་ཏུ་ཡིད་ལ་བྱེད་དེ། ཁོང་གི་ཀླད་པའི་ནང་ཨང་ཀི་དང་དུས་ཚེས་ཐམས་ཅད་ལའང་དབྱིབས་དང་ཁ་དོག་ཡོད། འཇིག་རྟེན་འདི་ཁྱོད་ཀྱིས་མཐོང་ཚོད་ལས་ཀྱང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ། གྲ་རྒྱས་པ་ཞིག་ཡིན་པས། འོ་སྐོལ་ཚོས་མཐོང་སྣེ་འདྲ་མིན་ནས་འཇིག་རྟེན་ལ་ལྟ་བར་འོས་སོ། །
Daniel Tammet - Linguist, educator
Daniel Tammet is the author of "Born on a Blue Day," about his life with high-functioning autistic savant syndrome. He runs the language-learning site Optimnem, and his new book is "Embracing the Wide Sky: A Tour Across the Horizons of the Mind." Full bio
Daniel Tammet is the author of "Born on a Blue Day," about his life with high-functioning autistic savant syndrome. He runs the language-learning site Optimnem, and his new book is "Embracing the Wide Sky: A Tour Across the Horizons of the Mind." Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I'm a savant,
0
0
2000
ང་ཆེད་མཁས་པ་ཞིག་ཡིན།
00:17
or more precisely,
1
2000
2000
ཡང་ན་དེ་ལས་ཀྱང་གསལ་པོར་བཤད་ན།
00:19
a high-functioning
2
4000
2000
ཀླད་རིམ་མཐོ་ཞིང་།
00:21
autistic savant.
3
6000
2000
ཁེར་རྐྱང་གི་ནད་ཕོག་པའི་ཆེད་མཁས་པ་ཞིག་ཡིན།
00:23
It's a rare condition.
4
8000
2000
སྣང་ཚུལ་འདི་ལྟ་བུ་མཐོང་དཀོན་པོ་རེད།
00:25
And rarer still when accompanied,
5
10000
3000
དེ་ལས་ཀྱང་དཀོན་པ་ཞིག་ནི།
00:28
as in my case,
6
13000
2000
ང་ཡི་གནས་ཚུལ་འདི་ལྟ་བུ་སྟེ།
00:30
by self-awareness
7
15000
2000
རང་ཉིད་རྟོགས་པའི་འདུ་ཤེས་ཡོད་པ་མ་ཟད།
00:32
and a mastery of language.
8
17000
3000
སྐད་རིགས་ལའང་བྱང་ཆ་ཆེ་བ་དེ་རེད།
00:35
Very often when I meet someone
9
20000
3000
རྟག་པར་ང་མི་རྣམས་དང་ངོ་ཐུག་སྐབས།
00:38
and they learn this about me,
10
23000
2000
ཁོ་ཚོས་ངའི་གནས་ཚུལ་འདི་དག་ཤེས་དུས།
00:40
there's a certain kind of awkwardness.
11
25000
3000
དོགས་མི་བདེ་བ་བཟོས་ཡོང་གི་འདུག
00:43
I can see it in their eyes.
12
28000
3000
ངས་ཁོ་ཚོའི་མིག་ནང་ནས་
00:46
They want to ask me something.
13
31000
3000
ང་ལ་སྐད་ཆ་ཁ་ཤས་འདྲི་འདོད་པ་ཤེས་ཡོང་གི་འདུག
00:49
And in the end, quite often,
14
34000
2000
སྤྱིར་བཏང་དུ་མཇུག་མཇུག་དེ་ལ།
00:51
the urge is stronger than they are
15
36000
3000
ཁོ་ཚོས་གཞི་ནས་བཟོད་མ་ཐུབ་པར་
00:54
and they blurt it out:
16
39000
2000
ཐོལ་གྱིས་འདི་འདྲ་དྲིས་ཡོང་།
00:56
"If I give you my date of birth,
17
41000
2000
“གལ་ཏེ་ངས་ཁྱོད་ལ་ངའི་སྐྱེས་སྐར་བཤད་ན་
00:58
can you tell me what day of the week I was born on?"
18
43000
2000
ཁྱོད་ཀྱིས་ང་རེས་གཟའ་གང་ཞིག་ལ་སྐྱེས་པ་བཤད་ཐུབ་བམ”
01:00
(Laughter)
19
45000
3000
[དགོད་སྒྲ]
01:03
Or they mention cube roots
20
48000
3000
ཡང་མིན་ན་ཁོ་ཚོས་རང་སུམ་སྒྱུར་གྱི་རྩིས་གཞི་སྐོར་ལབ་པའམ།
01:06
or ask me to recite a long number or long text.
21
51000
4000
ཡང་ན་ང་ལ་ཨང་ཀིའམ་རྩོམ་ཡིག་རིང་པོ་ཞིག་བློར་འཛིན་དུ་འཇུག་གི་རེད།
01:10
I hope you'll forgive me
22
55000
2000
ཁྱེད་རྣམས་དགོངས་པ་མ་ཚོམས་ཞུ་རྒྱུ་ཞིག་ལ།
01:12
if I don't perform
23
57000
3000
གལ་སྲིད། དེ་རིང་ངས་འདི་ནས་
01:15
a kind of one-man savant show for you today.
24
60000
4000
“ཆེད་མཁས་པའི་འཁྲབ་སྟོན”དེ་རིགས་མ་བསྟན་ན་གུ་ཡངས་གནང་རོགས།
01:19
I'm going to talk instead
25
64000
3000
དེ་ལས། ང་ཡིས་
01:22
about something
26
67000
2000
གཞན་ཞིག་ལབ་རྩིས་ཡིན།
01:24
far more interesting
27
69000
2000
སྐྱེས་སྐར་དང་རང་སུམ་སྒྱུར་དང་བསྡུར་ན་
01:26
than dates of birth or cube roots --
28
71000
3000
སྤྲོ་བ་ཡོད་པ་ཞིག་ལབ་རྒྱུ་ཡིན།
01:29
a little deeper
29
74000
2000
ཅུང་གཏིང་ཟབ་པ་ཞིག
01:31
and a lot closer, to my mind, than work.
30
76000
3000
ང་ཡི་བསམ་བློ་དང་བར་ཐག་ཤིན་ཏུ་ཉེ་བ་འདྲ་ཡིན།
01:34
I want to talk to you briefly
31
79000
2000
ང་ཡིས་ཁྱེད་ཅག་རགས་ཙམ་བཤད་འདོད་པ་ནི་
01:36
about perception.
32
81000
3000
ཤེས་ཚོར་(perception)ཟེར་བ་དེའི་སྐོར་ཡིན།
01:39
When he was writing the plays and the short stories
33
84000
3000
ཆི་ཁོ་ཧྥུས་ཁོའི་མཚན་སྙན་འབར་བྱེད་ཀྱི་
01:42
that would make his name,
34
87000
2000
འཁྲབ་གཞུང་དང་སྒྲུང་ཐུང་དག་འབྲི་བའི་ཚེ།
01:44
Anton Chekhov kept a notebook
35
89000
3000
ཁོས་རྟག་པར་ཟིན་ཐོ་འབྲི་དེབ་ཅིག་ཁྱེར་ཏེ་འགྲོ་ཞིང་།
01:47
in which he noted down
36
92000
2000
དེ་རུ་ཁོའི་ཉེ་འཁོར་གྱི་
01:49
his observations
37
94000
2000
མཐོང་ཐོས་མྱོང་གསུམ་དག་
01:51
of the world around him --
38
96000
2000
ཟིན་ཐོ་ལ་འགོད་ཀྱི་ཡོད་པ་རེད།
01:53
little details
39
98000
2000
ཞིབ་ཆ་ཆུང་ཆུང་དེ་ཚོར་
01:55
that other people seem to miss.
40
100000
3000
མི་གཞན་པས་དོ་སྣང་བྱེད་ཀྱི་མ་རེད།
01:58
Every time I read Chekhov
41
103000
3000
ངས་ཆི་ཁོ་ཧྥུ་(Chekhov)ཡི་བརྩམས་ཆོས་ཀློག་ཐེངས་རེ་དང་།
02:01
and his unique vision of human life,
42
106000
4000
ཁོས་མིའི་འཚོ་བར་འཛིན་པའི་ལྟ་བ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་མྱོང་ཐེངས་རེར།
02:05
I'm reminded of why I too
43
110000
2000
ང་རང་ཉིད་ཀྱང་
02:07
became a writer.
44
112000
2000
རྩོམ་པ་པོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་དོན་ལ་ངེས་ཤེས་སྐྱེ་གི་འདུག
02:09
In my books,
45
114000
2000
ངའི་དེབ་དག་གི་ནང་དུ།
02:11
I explore the nature of perception
46
116000
2000
ངས་ཤེས་ཚོར་ཀྱི་རང་བཞིན་སྐོར་འཚོལ་ཞིབ་དང་།
02:13
and how different kinds of perceiving
47
118000
3000
ཤེས་ཚོར་མི་འདྲ་བ་ཡིས།
02:16
create different kinds of knowing
48
121000
2000
ཇི་ལྟར་ཤེས་པ(knowing)མི་འདྲ་བ་དང་
02:18
and understanding.
49
123000
3000
གོ་བ་མི་འདྲ་བ་བསྐྱེད་པའི་སྐོར་བྲིས་ཡོད།
02:23
Here are three questions
50
128000
2000
འདི་རུ་དྲི་ཚིག་གསུམ་ཡོད།
02:25
drawn from my work.
51
130000
2000
ངའི་ཞིབ་འཇུག་ལས་དྲངས་པ་ཡིན།
02:27
Rather than try to figure them out,
52
132000
2000
འདི་དག་གི་དྲིས་ལན་རྙེད་མི་རྙེད་ལ་མ་ལྟ་བར།
02:29
I'm going to ask you to consider for a moment
53
134000
3000
ཁྱེད་ཅག་གིས་བསམ་བློ་ཡུད་ཙམ་ལ་ཐོངས་དང་།
02:32
the intuitions
54
137000
2000
ཐད་ཚོར(intuitions)དང་
02:34
and the gut instincts
55
139000
2000
རང་ཆས་ཀྱི་ཤེས་པ་(gut instincts)ནི་
02:36
that are going through your head and your heart
56
141000
2000
ཁྱེད་ཀྱིས་འདྲི་གཞི་འདི་མཐོང་མ་ཐག་
02:38
as you look at them.
57
143000
3000
ཀླད་པ་དང་སེམས་ནང་ལ་ཡོང་བའི་ཤེས་པ་དེ་ག་རེད།
02:41
For example, the calculation:
58
146000
3000
དཔེར་ན། རྩི་གཞི་འདི་ལ་མཚོན་ན།
02:44
can you feel where on the number line
59
149000
2000
ཁྱེད་ཀྱིས་ཨང་ཀི་འདིའི་རྩིས་འབྲས་
02:46
the solution is likely to fall?
60
151000
3000
ཧ་ལམ་གང་ཡིན་པ་ཚོད་དཔག་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་འདུག་གམ།
02:49
Or look at the foreign word and the sounds:
61
154000
3000
ཡང་ན་ཕྱི་ཡིག་གི་ཐ་སྙད་འདི་དང་ཀློག་སྟངས་ལས་
02:52
can you get a sense of the range of meanings
62
157000
2000
ཁྱེད་ཀྱིས་འདིའི་དོན་ཕལ་ཆེར་གང་ཐད་ཡིན་སྲིད་པའི་
02:54
that it's pointing you towards?
63
159000
3000
ཚོར་བ་ཞིག་ཡོང་གི་འདུག་གམ།
02:57
And in terms of the line of poetry,
64
162000
3000
སྙན་ཚིག་འདི་རུ།
03:00
why does the poet use the word hare
65
165000
2000
རྩོམ་པ་པོསhare(རི་བོང)ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་སྤྱད་པ་ལས།
03:02
rather than rabbit?
66
167000
3000
rabbitམི་སྤྱོད་དོན་ཅི་རེད།
03:06
I'm asking you to do this
67
171000
2000
ཁྱེད་ཅག་ལ་འདི་ཚོར་འདང་རྒྱག་ཏུ་འཇུག་དོན་ནི།
03:08
because I believe our personal perceptions, you see,
68
173000
4000
ངས་བསམ་ན་མི་སྒེར་གྱི་ཤེས་ཚོར་དེ་
03:12
are at the heart
69
177000
2000
ང་ཚོར་ཤེས་བྱ་ཐོབ་ཐབས་
03:14
of how we acquire knowledge.
70
179000
2000
གཙོ་ཆེ་ཤོས་དེ་རེད།
03:16
Aesthetic judgments,
71
181000
2000
ང་ཚོས་ཤེས་བྱ་ཚུར་ལེན་བྱེད་སྐབས་
03:18
rather than abstract reasoning,
72
183000
3000
ལམ་སྟོན་མཁན་དང་
03:21
guide and shape the process
73
186000
2000
ནུས་པ་འདོན་མཁན་ནི་
03:23
by which we all come to know
74
188000
3000
དབང་ཤེས་ཀྱི་དཔྱད་པ་(aesthetic judgments)ཡིན་པ་ལས་
03:26
what we know.
75
191000
2000
སྤྱི་མཚན་གྱི་རྩོད་པ(abstract reasoning)མ་ཡིན།
03:28
I'm an extreme example of this.
76
193000
3000
ང་དེའི་དཔེ་མཚོན་ཡག་ཤོས་རེད་བཞག
03:31
My worlds of words and numbers
77
196000
3000
ངའི་འཇིག་རྟེན་དུ། ཡི་གེ་དང་ཨང་ཀི་ལ་
03:34
blur with color, emotion
78
199000
2000
ཁ་དོག་དང་སེམས་ཚོར་འདྲེས་ཡོད་པ་རེད།
03:36
and personality.
79
201000
2000
ད་དུང་སྒེར་གཤིས་ཀྱང་ཡོད།
03:38
As Juan said,
80
203000
2000
དེJuanགིས་གསུངས་པ་ལྟར།
03:40
it's the condition that scientists call synesthesia,
81
205000
3000
ཚན་རིག་པས་འདི་ལ“ཚོར་བསྣོལ”གྱི་ནད་ཟེར་ཞིང་།
03:43
an unusual cross-talk
82
208000
2000
ཚོར་མི་འདྲ་བ་འདྲེས་པའི་
03:45
between the senses.
83
210000
3000
གནས་སྟངས་ཁྱད་མཚར་ཞིག་རེད།
03:51
Here are the numbers one to 12
84
216000
2000
འདི་རུ་ཨང་ཀི1ནས12བར་ཡོད།
03:53
as I see them --
85
218000
2000
ཡིན་ཡང་ངའི་མིག་ལམ་དུ་
03:55
every number with its own shape and character.
86
220000
4000
ཨང་ཀི་རེ་རེར་སོ་སོའི་དབྱིབས་དང་ཁྱད་ཆོས་ཡོད་པ་རེད།
03:59
One is a flash of white light.
87
224000
2000
1འོད་ཀྱི་ཕྲེང་བ་ཞིག་དང་།
04:01
Six is a tiny and very sad black hole.
88
226000
5000
6ཆུང་ལ་སྐྱོ་བའི་ནག་ཁུང་ཞིག
04:06
The sketches are in black and white here,
89
231000
3000
ཁྱེད་ཅག་གི་མིག་ལམ་དུ་ཁ་དོག་དཀར་ནག་གཉིས་ལས་མེད་ཀྱང་།
04:09
but in my mind they have colors.
90
234000
2000
ངའི་མིག་ལམ་དུ་འདི་ཚོར་ཚོན་མདངས་ཡོད་པ་རེད།
04:11
Three is green.
91
236000
2000
3ལྗང་ཁུ་དང་།
04:13
Four is blue.
92
238000
2000
4སྔོན་པོ།
04:15
Five is yellow.
93
240000
3000
5སེར་པོ།
04:20
I paint as well.
94
245000
2000
ངས་རི་མོ་ཡང་འབྲི་གི་ཡོད།
04:22
And here is one of my paintings.
95
247000
3000
འདི་ངའི་རི་མོ་ཞིག་ཡིན།
04:25
It's a multiplication of two prime numbers.
96
250000
4000
འདི་ཚུགས་ཐུབ་གྲངས་(prime number)གཉིས་ཀྱི་སྒྱུར་ཐབས་རེད།
04:29
Three-dimensional shapes
97
254000
2000
རྩ་གསུམ(3D)གྱི་དབྱིབས་ཆགས་འདུག་ལ།
04:31
and the space they create in the middle
98
256000
3000
དཀྱིལ་གྱི་བར་སྟོང་དེ་ནས་
04:34
creates a new shape,
99
259000
2000
ཡང་དབྱིབས་གསར་པ་ཞིག་གྲུབ་འདུག་པ་དེ་
04:36
the answer to the sum.
100
261000
3000
འདི་གཉིས་ཀྱི་བསྒྱུར་ཐོབ་རེད།
04:39
What about bigger numbers?
101
264000
2000
གྲངས་ཀ་འདི་ལས་ཆེ་ན་ག་རེ་བྱ་ཟེར་ན།
04:41
Well you can't get much bigger than Pi,
102
266000
4000
ཁྱེད་ཀྱིས་πལས“ཆེ”བའི་གྲངས་ཀ་ཞིག་རྙེད་མི་སྲིད།
04:45
the mathematical constant.
103
270000
2000
འདི་གྲངས་རིག་གི་རྒྱུན་གྲངས་ཤིག་རེད།
04:47
It's an infinite number --
104
272000
2000
ཚད་མེད་གྲངས་(infinite number)ཤིག་རེད།
04:49
literally goes on forever.
105
274000
2000
གཞུང་ལུགས་ཀྱི་སྟེང་ནས་གྲངས་ཀ་དེ་ལ་མཐའ་ཡོད་པ་མ་རེད།
04:51
In this painting that I made
106
276000
2000
རི་མོ་འདིའི་ནང་དུ་
04:53
of the first 20 decimals of Pi,
107
278000
4000
πགྱི་ཚེག་རྗེས་ཀྱི་ཨང་ཀི20བར་བརྩིས་ཡོད།
04:57
I take the colors
108
282000
2000
ངས་ཚོན་མདངས་སྤྱད་ཡོད།
04:59
and the emotions and the textures
109
284000
3000
སེམས་ཚོར་དང་ཐིག་རིས།
05:02
and I pull them all together
110
287000
2000
ངས་འདི་ཚོ་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིལ་ནས་
05:04
into a kind of rolling numerical landscape.
111
289000
5000
ཁོད་མི་སྙོམས་པའི་ཨང་ཀིའི་ཡུལ་ལྗོངས་ཤིག་བཟོས་ཡོད།
05:09
But it's not only numbers that I see in colors.
112
294000
3000
ངའི་མིག་ལམ་དུ། ཨང་ཀི་གཅིག་པུ་ལ་ཁ་དོག་ཡོད་པ་ཙམ་མ་རེད།
05:12
Words too, for me,
113
297000
2000
ང་ལ་མཚོན་ན། ཡི་གེའང་དེ་བཞིན་རེད།
05:14
have colors and emotions
114
299000
2000
ཁ་དོག་དང་སེམས་ཚོར་ཡོད་པ་མ་ཟད།
05:16
and textures.
115
301000
2000
ཐིག་རིས་ཀྱང་ཡོད།
05:18
And this is an opening phrase
116
303000
2000
འདི་སྒྲུང་གཏམ<ལོ་ལི་ཐཱ>(Lolita)ཡི་
05:20
from the novel "Lolita."
117
305000
2000
ཚིག་རྐང་ཐོག་མ་རེད།
05:22
And Nabokov was himself synesthetic.
118
307000
4000
རྩོམ་པ་པོ་ཁོ་རང་ཉིད་ལའང་དབང་ཤེས་བསྣོལ་བའི་སྐྱོན་དེ་ཡོད།
05:26
And you can see here
119
311000
2000
ཁྱེད་ཀྱིས་མཐོང་ཐུབ་པ་ལྟར།
05:28
how my perception of the sound L
120
313000
3000
ངའིLཡི་སྒྲ་ལ་ཡོད་པའི་ཚོར་ཤེས་ཀྱིས།
05:31
helps the alliteration
121
316000
2000
རྗེས་ཁྲིད་ཀྱི་སྒྲ་འདི།
05:33
to jump right out.
122
318000
3000
ཏན་ཏན་ཡོང་ཐུབ་ཀྱི་འདུག
05:36
Another example:
123
321000
2000
དཔེ་གཞན་པ་ཞིག་ནི།
05:38
a little bit more mathematical.
124
323000
2000
འདི་གྲངས་རིག་དང་འབྲེལ་བ་ཏོག་ཙམ་འདུག
05:40
And I wonder if some of you will notice
125
325000
2000
ཁྱེད་ཅག་གི་ཁྲོད་ནས་སྒྲུང་གཏམལས་བྱུང་བའི་
05:42
the construction of the sentence
126
327000
2000
ཚིག་གི་སྒྲིག་གཞི་ལ་
05:44
from "The Great Gatsby."
127
329000
3000
སྣང་བ་བྱུང་མཁན་ཨེ་ཡོད།
05:48
There is a procession of syllables --
128
333000
3000
དེ་རུ་འདི་ལྟ་བུའི་སྒྲ་ཚིགས་ཀྱི་རིམ་པ་ཞིག་འདུག
05:51
wheat, one;
129
336000
2000
གྲོ སྒྲ་ཚིགས་གཅིག
05:53
prairies, two;
130
338000
2000
སྤང་ཐང་། སྒྲ་ཚིགས་གཉིས།
05:55
lost Swede towns, three --
131
340000
3000
བོར་ཟིན་པའི་སུའུ་ཏེན་མཁར། སྒྲ་ཚིགས་གསུམ།
05:58
one, two, three.
132
343000
2000
གཅིག གཉིས། གསུམ།
06:00
And this effect is very pleasant on the mind,
133
345000
4000
དབྱངས་འགྲོས་ཡོད་པས། མི་སེམས་ལ་སིམ་པ་སྟེར་ཞིང་།
06:04
and it helps the sentence
134
349000
2000
འདི་ཡིས་ཚིག་རྐང་
06:06
to feel right.
135
351000
3000
ཏག་ཏག་ཤིན་ཏུ་འཕྲོད་པ་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་པ་རེད།
06:09
Let's go back to the questions
136
354000
2000
འུ་ཚོ་ཕྱིར་
06:11
I posed you a moment ago.
137
356000
3000
ངས་དྲིས་པའི་འདྲི་ཚིག་ཐོག་ལ་འགྲོ
06:14
64 multiplied by 75.
138
359000
3000
64དང75གཉིས་བསྒྱུར་ན།
06:17
If some of you play chess,
139
362000
3000
ཁྱེད་ཚོ་རྒྱལ་སྤྱིའི་མིག་མངས་རྩེ་མྱོང་ན།
06:20
you'll know that 64
140
365000
2000
64ནི་རང་ཉིས་སྒྱུར་གྱི་གྲངས་ཤིག་ཡིན་པ་
06:22
is a square number,
141
367000
3000
ཁྱེད་ཀྱིས་ཤེས་ཀྱི་རེད།
06:25
and that's why chessboards,
142
370000
2000
འདི་ནི་མིག་མངས་ལ་
06:27
eight by eight,
143
372000
2000
8×8
06:29
have 64 squares.
144
374000
3000
རེའུ་མིག64ཡོད་དོན་རེད།
06:32
So that gives us a form
145
377000
2000
བྱས་ཙང་ང་ཚོར་རེའུ་མིག་འདི་ལྟ་བུ་
06:34
that we can picture, that we can perceive.
146
379000
3000
འཆར་སྣང་བྱས་ཆོག་པ་ཞིག་ཡོང་གི་རེད།
06:37
What about 75?
147
382000
3000
འོ་ན75ག་རེ་བྱ་ཟེར་ན།
06:40
Well if 100,
148
385000
2000
གལ་སྲིད100དེ་
06:42
if we think of 100 as being like a square,
149
387000
3000
གལ་སྲིད100དེ་གྲུ་བཞི་ཁ་གང་མ་ཞིག་ཡིན་ཚེ།
06:45
75 would look like this.
150
390000
3000
75འདི་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན།
06:48
So what we need to do now
151
393000
2000
ད་ལྟ་ང་ཚོས་བྱེད་དགོས་པ་དེ་གང་རེད་ཟེར་ན།
06:50
is put those two pictures
152
395000
2000
རི་མོ་འདི་གཉིས་མཉམ་དུ་
06:52
together in our mind --
153
397000
2000
ང་ཚོའི་ཀླད་པའི་ནང་ལ་འཆར་དུ་བཅུག་ན།
06:54
something like this.
154
399000
3000
འདི་ལྟ་བུ་རེད།
06:57
64 becomes 6,400.
155
402000
4000
64དེ6400གྱུར་པ་དང་།
07:01
And in the right-hand corner,
156
406000
4000
གཡས་ཀྱི་གཤམ་དེ་
07:05
you don't have to calculate anything.
157
410000
2000
ཁྱེད་ཀྱིས་རྩི་དགོས་དོན་གང་ཡང་མེད།
07:07
Four across, four up and down --
158
412000
2000
འཕྲེད་གཞུང་གཉིས4དང་། སྟེང་འོག་གཉིས4ཡིན་པས།
07:09
it's 16.
159
414000
3000
མཐར16རེད།
07:12
So what the sum is actually asking you to do
160
417000
2000
རྩི་དགོས་རྒྱུ་ངོ་མ་དེ་གང་རེད་ཟེར་ན།
07:14
is 16,
161
419000
2000
16རེད།
07:16
16, 16.
162
421000
3000
16 16
07:19
That's a lot easier
163
424000
2000
འདི་སླ་མོ་འདུག་གཱ
07:21
than the way that the school taught you to do math, I'm sure.
164
426000
3000
འདི་སློབ་གྲྭ་ནས་ཁྲིད་པ་ལས་སླ་སྙམ།
07:24
It's 16, 16, 16, 48,
165
429000
2000
16 16 16 སྡོམ་ཐོབ48།
07:26
4,800 --
166
431000
2000
4800(48*100)
07:28
4,800,
167
433000
2000
4800
07:30
the answer to the sum.
168
435000
3000
རྩིས་འབྲས་འདི་ག་རེད།
07:33
Easy when you know how.
169
438000
2000
ཐབས་ཤེས་ན་ལས་སླ་པོ་རེད།
07:35
(Laughter)
170
440000
3000
[དགོད་སྒྲ]
07:38
The second question was an Icelandic word.
171
443000
3000
འདྲི་ཚིག་གཉིས་པ་དེ་འཁྱཊ་གླིང་སྐད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཅིག་རེད།
07:41
I'm assuming there are not many people here
172
446000
3000
ངས་བསམ་ན་འདིར་བཞུགས་པ་རྣམས་ལས་
07:44
who speak Icelandic.
173
449000
2000
སྐད་འདི་ཤེས་མཁན་ཉུང་ཉུང་ཡིན་རྒྱུ་རེད།
07:46
So let me narrow the choices down to two.
174
451000
3000
བྱས་ཙང་། ངས་ཁྱབ་ཁོངས་གདམ་གསེས་གཉིས་བར་ཇེ་ཆུང་ལ་གཏོང་།
07:51
Hnugginn:
175
456000
2000
Hnugginn:
07:53
is it a happy word,
176
458000
2000
འདི་དགའ་བའི་ཐ་སྙད་ཅིག་རེད་དམ།
07:55
or a sad word?
177
460000
2000
ཡང་ན་སྐྱོ་བའི་ཐ་སྙད་ཅིག་རེད།
07:57
What do you say?
178
462000
2000
ཁྱེད་ཀྱིས་ག་རེ་བསམ་བྱུང་།
08:00
Okay.
179
465000
2000
ཆོག་གི
08:02
Some people say it's happy.
180
467000
2000
ལ་ལས་དགའ་བའི་ཐ་སྙད་ཅིག་རེད་ཟེར།
08:04
Most people, a majority of people,
181
469000
2000
ཡིན་ཡང་མང་ཆེ་བས་
08:06
say sad.
182
471000
2000
སྐྱོ་བའི་ཐ་སྙད་རེད་ཟེར།
08:08
And it actually means sad.
183
473000
4000
དོན་ངོ་མར་ཡང་ཐ་སྙད་འདི་སྐྱོ་བའི་དོན་རེད།
08:12
(Laughter)
184
477000
3000
[དགོད་སྒྲ]
08:15
Why do, statistically,
185
480000
3000
འདི་ལྟར་སྡོམ་རྩིས་བྱས་ཡོང་ན།
08:18
a majority of people
186
483000
2000
མི་མང་ཆེ་བས་
08:20
say that a word is sad, in this case,
187
485000
2000
ཐ་སྙད་འདི་སྐྱོ་བའི་དོན་རེད་སྙམ་པ་དང་།
08:22
heavy in other cases?
188
487000
3000
ཡང་སྐབས་གཞན་ཞིག་ཏུ། སྡུག་བསྔལ་གྱི་དོན་ལ་འཇུག་པ་ཟེར་ན།
08:25
In my theory, language evolves in such a way
189
490000
3000
ང་ཡི་གཞུང་ལུགས་ལྟར་ན། སྐད་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་འདི་འདྲ་ཞིག་རེད།
08:28
that sounds match,
190
493000
2000
སྒྲ་དང་མཐུན་པ།
08:30
correspond with, the subjective,
191
495000
3000
ཡུལ་ཅན་གྱི་ཚོར་བ་དང་མཐུན་པ།
08:33
with the personal,
192
498000
2000
དེའི་འཕྲོར་ཉན་མཁན་གྱི་
08:35
intuitive experience
193
500000
2000
སྒེར་གྱི་
08:37
of the listener.
194
502000
2000
ཐད་ཚོར་མྱོང་བའི་ཐོག་འཕེལ་བ་ཞིག་རེད།
08:40
Let's have a look at the third question.
195
505000
3000
ད་ང་ཚོའི་དྲི་ཚིག་གསུམ་པ་དེ་ལ་བལྟ་རྒྱུ་བྱེད།
08:44
It's a line from a poem by John Keats.
196
509000
3000
འདི་ཇོང་ཁེ་ཐི་(John Keats)ཡི་སྙན་ངག་ཚིག་རྐང་ཞིག་རེད།
08:47
Words, like numbers,
197
512000
3000
ཡི་གེའང་ཨང་ཀི་དང་མཚུངས་པར།
08:50
express fundamental relationships
198
515000
3000
ཕྱི་རོལ་ཡུལ་དང་དོན་རྐྱེན་
08:53
between objects
199
518000
2000
སྟོབས་ཤུགས་སོགས་
08:55
and events and forces
200
520000
2000
འཇིག་རྟེན་འགྲུབ་བྱེད་འདི་དག་གི་
08:57
that constitute our world.
201
522000
2000
ངོ་བོའམ་གཤིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་དེ་མཚོན་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད།
08:59
It stands to reason that we, existing in this world,
202
524000
3000
འདི་ཡང་འུ་ཅག་འཚོ་བའི་འཇིག་རྟེན་འདི་རུ་
09:02
should in the course of our lives
203
527000
2000
རྩ་བའི་འབྲེལ་བ་འདི་དག་
09:04
absorb intuitively those relationships.
204
529000
3000
ཐད་ཚོར་ཐུབ་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡིན།
09:07
And poets, like other artists,
205
532000
3000
སྙན་ངག་པའམ་སྒྱུ་རྩལ་པ་གཞན་དང་འདྲ་བར་
09:10
play with those intuitive understandings.
206
535000
3000
ཐད་ཚོར་གྱི་གོ་བ་འདི་རིགས་རྩེ་གི་ཡོད་པ་རེད།
09:13
In the case of hare,
207
538000
3000
རི་བོང་གི་དཔེར་བརྗོད་དེའི་ནང་དུ།
09:16
it's an ambiguous sound in English.
208
541000
2000
hareཨིན་ཡིག་ལས་ཐ་སྙད་མག་མོག་ཅིག་ཡིན།
09:18
It can also mean the fibers that grow from a head.
209
543000
3000
མགོ་ཡི་སྐྲ་ལ་གོ་བའང་ཡོད།
09:21
And if we think of that --
210
546000
2000
གལ་ཏེ་འུ་ཚོས་དེ་ལ་བསམ་བློ་ཞིག་བཏང་ན།
09:23
let me put the picture up --
211
548000
2000
རི་མོའི་ལམ་ནས་བསྟན་ན།
09:25
the fibers represent vulnerability.
212
550000
3000
སྤུ་ཡིས་ཉམ་ཆུང་བ་མཚོན་ཞིང་།
09:29
They yield to the slightest movement
213
554000
3000
དེ་ཉིད་གཡོ་འགུལ་ཤིན་ཏུ་ཕྲ་མོ་ཞིག་གམ་
09:32
or motion or emotion.
214
557000
3000
སེམས་ཚོར་གྱིས་ཀྱང་སྒུལ་སྲིད་པ་ཡིན་པས།
09:35
So what you have is an atmosphere
215
560000
4000
འདིས་ཁྱོད་ལ་ཉམ་ཆུང་དང་བྲེལ་ཤ་ལངས་པའི་
09:39
of vulnerability and tension.
216
564000
2000
མཁའ་དབུགས་དེ་འདྲ་ཞིག་བསྐྲུན་ཡོད།
09:41
The hare itself, the animal --
217
566000
2000
རི་བོང་ཁོ་རང་ཉིད། རི་དྭགས་ཤིག་རེད།
09:43
not a cat, not a dog, a hare --
218
568000
3000
ཞི་མི་མ་རེད། ཁྱི་གུ་མ་རེད། རི་བོང་ཞིག་རེད།
09:46
why a hare?
219
571000
2000
རི་བོང་ཞིག་ཡིན་དོན་ཅི་རེད།
09:48
Because think of the picture --
220
573000
2000
དེའི་རྒྱུ་མཚན་རི་མོ་འདི་ལ་བསམ་བློ་ཐོངས་དང་།
09:50
not the word, the picture.
221
575000
2000
སྐད་ཆ་མ་རེད། རི་མོ་འདི་ཟེར་བ་ཡིན།
09:52
The overlong ears,
222
577000
2000
རྣ་ཅོག་རིང་པོ།
09:54
the overlarge feet,
223
579000
2000
སུག་པ་ཆེན་པོ།
09:56
helps us to picture, to feel intuitively,
224
581000
3000
འདིས་འུ་ཅག་ལ་འཆར་ཡན་བྱེད་དུ་འཇུག་སྟེ། ཐད་ཚོར་གྱི་ལམ་ནས་
09:59
what it means to limp
225
584000
3000
ཞ་འཐེང་དང་
10:02
and to tremble.
226
587000
3000
འདར་སིག་གི་ཚོར་བ་སྟེར།
10:05
So in these few minutes,
227
590000
2000
སྐར་མ་ཁ་ཤས་ཀྱི་རིང་ལ།
10:07
I hope I've been able to share
228
592000
2000
ང་ཡིས་ཁྱེད་ཅག་ལ་
10:09
a little bit of my vision of things
229
594000
3000
ང་ཡི་མཐོང་སྣེའི་འཇིག་རྟེན་སྐོར་བཤད་པ་རེད།
10:12
and to show you
230
597000
3000
ཁྱེད་ཅག་ལ་
10:15
that words can have colors and emotions,
231
600000
3000
ཡི་གེ་ལའང་ཁ་དོག་དང་། སེམས་ཚོར་ཡོད་པ་དང་།
10:18
numbers, shapes and personalities.
232
603000
3000
ཨང་ཀི་ལ་དབྱིབས་དང་གཤིས་ཀ་ཡོད་པ།
10:21
The world is richer,
233
606000
2000
འཇིག་རྟེན་འདི་
10:23
vaster
234
608000
2000
འུ་ཅག་གི་བལྟས་ཚོད་ལས་ད་དུང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ།
10:25
than it too often seems to be.
235
610000
3000
རྒྱ་ཆེ་བ་ཤེས་སུ་བཅུག་པ་ཡིན།
10:28
I hope that I've given you the desire
236
613000
3000
ངས་ཁྱེད་རྣམས་ལ་མཐོང་སྣེ་གསར་པ་ཞིག་གིས་
10:31
to learn to see the world with new eyes.
237
616000
3000
འཇིག་རྟེན་ལ་ལྟ་བའི་འདུན་པ་སྦྱིན་ཡོད་པར་སྨོན།
10:34
Thank you.
238
619000
2000
ཐུགས་རྗེ་ཆེ་གནང་།
10:36
(Applause)
239
621000
11000
[ཐལ་མོ་རྡེབ་སྒྲ]
ABOUT THE SPEAKER
Daniel Tammet - Linguist, educatorDaniel Tammet is the author of "Born on a Blue Day," about his life with high-functioning autistic savant syndrome. He runs the language-learning site Optimnem, and his new book is "Embracing the Wide Sky: A Tour Across the Horizons of the Mind."
Why you should listen
Daniel Tammet is a writer, linguist and educator. He is the creator of Optimnem, a website that has provided language learning instruction to thousands around the globe. His 2006 memoir Born on a Blue Day describes his life with high-functioning autistic savant syndrome; his new book, Embracing the Wide Sky: A Tour Across the Horizons of the Mind, is a personal and scientific exploration of how the brain works and the differences and similarities between savant and non-savant minds.
Tammet set a European record on March 14, 2004, when he recited the mathematical constant pi (3.141...) to 22,514 decimal places from memory in a time of 5 hours, 9 minutes.
Daniel Tammet | Speaker | TED.com