TED2011
Daniel Tammet: Different ways of knowing
Danniel Tammet: Różne sposoby postrzegania.
Filmed:
Readability: 3.3
2,246,769 views
Daniel Tammet ma synestezję lingwistyczną, numeryczną oraz wizualną -- co oznacza, że jego postrzeganie słów, liczb i kolorów jest połączone tworząc nowy sposób postrzegania i rozumienia świata. Autor "Born on a Blue Day" dzieli się swoją sztuką i pasją do języków w tym ciekawym zgłebieniu piękna jego umysłu.
Daniel Tammet - Linguist, educator
Daniel Tammet is the author of "Born on a Blue Day," about his life with high-functioning autistic savant syndrome. He runs the language-learning site Optimnem, and his new book is "Embracing the Wide Sky: A Tour Across the Horizons of the Mind." Full bio
Daniel Tammet is the author of "Born on a Blue Day," about his life with high-functioning autistic savant syndrome. He runs the language-learning site Optimnem, and his new book is "Embracing the Wide Sky: A Tour Across the Horizons of the Mind." Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I'm a savant,
0
0
2000
Jestem sawantem,
00:17
or more precisely,
1
2000
2000
a raczej bardziej
00:19
a high-functioning
2
4000
2000
wysokofunkcjonującym
00:21
autistic savant.
3
6000
2000
autystycznym sawantem.
00:23
It's a rare condition.
4
8000
2000
To rzadki przypadek.
00:25
And rarer still when accompanied,
5
10000
3000
I jeszcze rzadszy, gdy towarzyszy mu,
00:28
as in my case,
6
13000
2000
jak w moim przypadku
00:30
by self-awareness
7
15000
2000
samoświadomość,
00:32
and a mastery of language.
8
17000
3000
oraz umiejętności lingwistyczne.
00:35
Very often when I meet someone
9
20000
3000
Bardzo często spotykam kogoś
00:38
and they learn this about me,
10
23000
2000
kto zna moje możliwości
00:40
there's a certain kind of awkwardness.
11
25000
3000
wyczuwalna jest pewna niezręczność
00:43
I can see it in their eyes.
12
28000
3000
Widzę to w ich oczach.
00:46
They want to ask me something.
13
31000
3000
Chcą mnie o coś zapytać.
00:49
And in the end, quite often,
14
34000
2000
Bardzo często
00:51
the urge is stronger than they are
15
36000
3000
ulegają tej pokusie
00:54
and they blurt it out:
16
39000
2000
i wyrzucają to z siebie:
00:56
"If I give you my date of birth,
17
41000
2000
"Jeśli podam ci datę moich urodzin
00:58
can you tell me what day of the week I was born on?"
18
43000
2000
możesz mi powiedzieć jaki był wtedy dzień tygodnia?"
01:00
(Laughter)
19
45000
3000
(Śmiech)
01:03
Or they mention cube roots
20
48000
3000
Albo pytają o pierwiastki sześcienne
01:06
or ask me to recite a long number or long text.
21
51000
4000
albo chcą, żebym recytował długą liczbę albo długi tekst.
01:10
I hope you'll forgive me
22
55000
2000
Mam nadzieję, że wybaczycie mi
01:12
if I don't perform
23
57000
3000
że nie zrobię dziś
01:15
a kind of one-man savant show for you today.
24
60000
4000
takiego przedstawienia
01:19
I'm going to talk instead
25
64000
3000
Powiem za to
01:22
about something
26
67000
2000
o czymś
01:24
far more interesting
27
69000
2000
bardziej interesującym
01:26
than dates of birth or cube roots --
28
71000
3000
niż daty urodzin czy pierwiastki sześcienne --
01:29
a little deeper
29
74000
2000
nieco głębszym
01:31
and a lot closer, to my mind, than work.
30
76000
3000
i znacznie bliższym memu umysłowi niż praca.
01:34
I want to talk to you briefly
31
79000
2000
Powiem wam pokrótce
01:36
about perception.
32
81000
3000
o percepcji.
01:39
When he was writing the plays and the short stories
33
84000
3000
Pisząc sztuki i opowiadania,
01:42
that would make his name,
34
87000
2000
które uczynią go sławnym
01:44
Anton Chekhov kept a notebook
35
89000
3000
Anton Czechow prowadził notes
01:47
in which he noted down
36
92000
2000
w którym zapisywał
01:49
his observations
37
94000
2000
obserwacje
01:51
of the world around him --
38
96000
2000
świata który go otaczał
01:53
little details
39
98000
2000
małe szczegóły
01:55
that other people seem to miss.
40
100000
3000
których inni ludzie nie dostrzegali.
01:58
Every time I read Chekhov
41
103000
3000
Za każdym razem kiedy czytałem Czechowa
02:01
and his unique vision of human life,
42
106000
4000
i jego unikalnej wizji życia ludzkiego
02:05
I'm reminded of why I too
43
110000
2000
przypominam sobie
02:07
became a writer.
44
112000
2000
dlaczego zostałem pisarzem.
02:09
In my books,
45
114000
2000
W moich książkach
02:11
I explore the nature of perception
46
116000
2000
zgłębiam naturę percepcji
02:13
and how different kinds of perceiving
47
118000
3000
i jak różne rodzaje postrzegania
02:16
create different kinds of knowing
48
121000
2000
tworzą różne rodzaje wiedzy
02:18
and understanding.
49
123000
3000
i rozumienia.
02:23
Here are three questions
50
128000
2000
Tutaj są 3 pytania
02:25
drawn from my work.
51
130000
2000
wyciągnięte z mojej pracy.
02:27
Rather than try to figure them out,
52
132000
2000
Zamiast głowić się nad ich rozwiązaniem
02:29
I'm going to ask you to consider for a moment
53
134000
3000
chcę byście przez moment pomyśleli o
02:32
the intuitions
54
137000
2000
intuicji
02:34
and the gut instincts
55
139000
2000
i instynktach
02:36
that are going through your head and your heart
56
141000
2000
które przelatują przez wasze głowy i serca
02:38
as you look at them.
57
143000
3000
kiedy na nie patrzycie.
02:41
For example, the calculation:
58
146000
3000
Na przykład, obliczenia
02:44
can you feel where on the number line
59
149000
2000
Czujesz gdzie w ciągu cyfr
02:46
the solution is likely to fall?
60
151000
3000
prawdopodobnie znajduje się rozwiązanie?
02:49
Or look at the foreign word and the sounds:
61
154000
3000
Albo popatrz na obce słówko i dźwięk
02:52
can you get a sense of the range of meanings
62
157000
2000
Czujesz jakie znaczenie
02:54
that it's pointing you towards?
63
159000
3000
kierują ku Tobie?
02:57
And in terms of the line of poetry,
64
162000
3000
A jeśli chodzi o poezje
03:00
why does the poet use the word hare
65
165000
2000
dlaczego poeta użył słowa zając
03:02
rather than rabbit?
66
167000
3000
zamiast królik?
03:06
I'm asking you to do this
67
171000
2000
Pytam Was oto
03:08
because I believe our personal perceptions, you see,
68
173000
4000
ponieważ uważam iż nasza percepcja
03:12
are at the heart
69
177000
2000
jest głownym czynnikiem
03:14
of how we acquire knowledge.
70
179000
2000
tego jak nabywamy naszą wiedzę
03:16
Aesthetic judgments,
71
181000
2000
Poczucie estetyki
03:18
rather than abstract reasoning,
72
183000
3000
bardziej niż sucha teoria
03:21
guide and shape the process
73
186000
2000
przyczyniła się bardziej
03:23
by which we all come to know
74
188000
3000
do tego w jaki sposób wiemy
03:26
what we know.
75
191000
2000
to co wiemy
03:28
I'm an extreme example of this.
76
193000
3000
Jestem na to idealnym przykładem
03:31
My worlds of words and numbers
77
196000
3000
Mój świat słów i liczb
03:34
blur with color, emotion
78
199000
2000
zaciera się z kolorami, emocjami
03:36
and personality.
79
201000
2000
i osobowością
03:38
As Juan said,
80
203000
2000
Jak powiedział Juan,
03:40
it's the condition that scientists call synesthesia,
81
205000
3000
jest to zjawisko nazywane synastezją
03:43
an unusual cross-talk
82
208000
2000
niezwykła walka
03:45
between the senses.
83
210000
3000
pomiędzy zmysłami
03:51
Here are the numbers one to 12
84
216000
2000
Tutaj są liczby od 1 do 12
03:53
as I see them --
85
218000
2000
tak jak ja je widze
03:55
every number with its own shape and character.
86
220000
4000
każda cyfra ma swój kształt i charakter
03:59
One is a flash of white light.
87
224000
2000
Jedynka to błysk jasnego światła
04:01
Six is a tiny and very sad black hole.
88
226000
5000
Szóstka malutka,smutna czarna dziura
04:06
The sketches are in black and white here,
89
231000
3000
na szkicach są czarno białe
04:09
but in my mind they have colors.
90
234000
2000
lecz w moim umyśle są kolorowe
04:11
Three is green.
91
236000
2000
Trójka jest zielona
04:13
Four is blue.
92
238000
2000
Czwórka niebieska
04:15
Five is yellow.
93
240000
3000
Piątka żółta
04:20
I paint as well.
94
245000
2000
Sam nieco maluję
04:22
And here is one of my paintings.
95
247000
3000
To jest jeden z moich obrazów
04:25
It's a multiplication of two prime numbers.
96
250000
4000
To iloczyn dwóch liczb pierwszych
04:29
Three-dimensional shapes
97
254000
2000
w trójwymiarze
04:31
and the space they create in the middle
98
256000
3000
luka którą tworzą pośrodku
04:34
creates a new shape,
99
259000
2000
tworzy nowy kształt
04:36
the answer to the sum.
100
261000
3000
jest to kształt wyniku
04:39
What about bigger numbers?
101
264000
2000
A co z większymi liczbami?
04:41
Well you can't get much bigger than Pi,
102
266000
4000
Cóż, nie ma większej niż Pi
04:45
the mathematical constant.
103
270000
2000
stała matematyczna
04:47
It's an infinite number --
104
272000
2000
Jest to liczba nieskończona
04:49
literally goes on forever.
105
274000
2000
dosłownie ciągnie się w nieskończoność
04:51
In this painting that I made
106
276000
2000
Na obrazie przedstawiłem
04:53
of the first 20 decimals of Pi,
107
278000
4000
Liczbę Pi z 20 miejscami po przecinku
04:57
I take the colors
108
282000
2000
Zebrałem kolory
04:59
and the emotions and the textures
109
284000
3000
emocje, tekstury
05:02
and I pull them all together
110
287000
2000
I złączyłem je w jeden
05:04
into a kind of rolling numerical landscape.
111
289000
5000
matematyczny krajobraz
05:09
But it's not only numbers that I see in colors.
112
294000
3000
Nie tylko liczby widzę w barwach
05:12
Words too, for me,
113
297000
2000
Również słowa
05:14
have colors and emotions
114
299000
2000
posiadają kolory emocję
05:16
and textures.
115
301000
2000
oraz tekstury
05:18
And this is an opening phrase
116
303000
2000
Linijka z
05:20
from the novel "Lolita."
117
305000
2000
noweli "Lolita"
05:22
And Nabokov was himself synesthetic.
118
307000
4000
Nabokow również był synestykiem
05:26
And you can see here
119
311000
2000
Tutaj widzicie
05:28
how my perception of the sound L
120
313000
3000
w jaki sposób postrzegam dźwięk litery L
05:31
helps the alliteration
121
316000
2000
dzięki temu od razu
05:33
to jump right out.
122
318000
3000
widać aliterację
05:36
Another example:
123
321000
2000
Kolejny przykład
05:38
a little bit more mathematical.
124
323000
2000
tym razem bardziej matematyczny
05:40
And I wonder if some of you will notice
125
325000
2000
Zastanawiam się czy zauważycie
05:42
the construction of the sentence
126
327000
2000
konstrukcje zdania
05:44
from "The Great Gatsby."
127
329000
3000
z "Wielkiego Gatsby"
05:48
There is a procession of syllables --
128
333000
3000
Widzimy tutaj układ sylab
05:51
wheat, one;
129
336000
2000
wheat, jedna
05:53
prairies, two;
130
338000
2000
prairies, dwie
05:55
lost Swede towns, three --
131
340000
3000
lost Swede towns, trzy
05:58
one, two, three.
132
343000
2000
jedna, dwie, trzy
06:00
And this effect is very pleasant on the mind,
133
345000
4000
Taki zabieg pomaga naszemu umysłowi
06:04
and it helps the sentence
134
349000
2000
oraz pomaga zdaniu
06:06
to feel right.
135
351000
3000
dobrze się wpasować
06:09
Let's go back to the questions
136
354000
2000
Wróćmy do pytania
06:11
I posed you a moment ago.
137
356000
3000
Które zadałem Wam niedawno
06:14
64 multiplied by 75.
138
359000
3000
64 razy 75
06:17
If some of you play chess,
139
362000
3000
Jeśli ktoś z Was gra w szachy,
06:20
you'll know that 64
140
365000
2000
ten wie, że 64
06:22
is a square number,
141
367000
3000
to liczba kwadratowa
06:25
and that's why chessboards,
142
370000
2000
dlatego szachownica
06:27
eight by eight,
143
372000
2000
osiem na osiem
06:29
have 64 squares.
144
374000
3000
ma 64 pola
06:32
So that gives us a form
145
377000
2000
To pozwala nam
06:34
that we can picture, that we can perceive.
146
379000
3000
zobrazować sobie tą liczbę
06:37
What about 75?
147
382000
3000
Co z liczbą 75?
06:40
Well if 100,
148
385000
2000
Jeśli pomyślimy o 100
06:42
if we think of 100 as being like a square,
149
387000
3000
jako kwadracie
06:45
75 would look like this.
150
390000
3000
75 wyglądało by tak:
06:48
So what we need to do now
151
393000
2000
Więc teraz musimy
06:50
is put those two pictures
152
395000
2000
połączyć te dwa obrazki
06:52
together in our mind --
153
397000
2000
w jedno
06:54
something like this.
154
399000
3000
mniej więcej tak
06:57
64 becomes 6,400.
155
402000
4000
64 staje się 6 400
07:01
And in the right-hand corner,
156
406000
4000
W prawym dolnym rogu,
07:05
you don't have to calculate anything.
157
410000
2000
nie musicie niczego liczyć
07:07
Four across, four up and down --
158
412000
2000
cztery na cztery
07:09
it's 16.
159
414000
3000
to 16
07:12
So what the sum is actually asking you to do
160
417000
2000
Tak naprawdę co musicie policzyć to:
07:14
is 16,
161
419000
2000
16,
07:16
16, 16.
162
421000
3000
16 i 16
07:19
That's a lot easier
163
424000
2000
To o wiele łatwiejsze
07:21
than the way that the school taught you to do math, I'm sure.
164
426000
3000
niż to czego uczyli nas w szkole
07:24
It's 16, 16, 16, 48,
165
429000
2000
16,16,16, 48,
07:26
4,800 --
166
431000
2000
4 800 --
07:28
4,800,
167
433000
2000
4 800
07:30
the answer to the sum.
168
435000
3000
to rozwiązanie obliczenia
07:33
Easy when you know how.
169
438000
2000
Łatwe jeśli wiesz jak to zrobić
07:35
(Laughter)
170
440000
3000
(Śmiech)
07:38
The second question was an Icelandic word.
171
443000
3000
Drugie pytanie dotyczyło Islandzkiego slowa
07:41
I'm assuming there are not many people here
172
446000
3000
Zakładam że nie ma tutaj wiele osób
07:44
who speak Icelandic.
173
449000
2000
które mówią po islandzku
07:46
So let me narrow the choices down to two.
174
451000
3000
Więc ograniczmy się do dwóch opcji
07:51
Hnugginn:
175
456000
2000
Hnugginn
07:53
is it a happy word,
176
458000
2000
to pozytywne słowo
07:55
or a sad word?
177
460000
2000
czy negatywne?
07:57
What do you say?
178
462000
2000
Jak myślicie?
08:00
Okay.
179
465000
2000
Niektórzy mówią że wesołe,
08:02
Some people say it's happy.
180
467000
2000
inni że smutne
08:04
Most people, a majority of people,
181
469000
2000
Większość jednak
08:06
say sad.
182
471000
2000
uważa je za smutne
08:08
And it actually means sad.
183
473000
4000
W rzeczywistości ono dokładnie znaczy smutek
08:12
(Laughter)
184
477000
3000
(Śmiech)
08:15
Why do, statistically,
185
480000
3000
Dlaczego, statystycznie
08:18
a majority of people
186
483000
2000
większość
08:20
say that a word is sad, in this case,
187
485000
2000
uważa iż słowo smutek, jak w tym przypadku,
08:22
heavy in other cases?
188
487000
3000
jest cięższe od innych?
08:25
In my theory, language evolves in such a way
189
490000
3000
Uważam, iż język ewoluował w taki sposób
08:28
that sounds match,
190
493000
2000
że dźwięk odpowiada
08:30
correspond with, the subjective,
191
495000
3000
subiektywnym
08:33
with the personal,
192
498000
2000
personalnym
08:35
intuitive experience
193
500000
2000
intuicyjnym doświadczenią
08:37
of the listener.
194
502000
2000
słuchacza
08:40
Let's have a look at the third question.
195
505000
3000
Popatrzmy na trzecie pytanie.
08:44
It's a line from a poem by John Keats.
196
509000
3000
To linijka z poezji Johna Keatsa.
08:47
Words, like numbers,
197
512000
3000
Słowa, jak liczby,
08:50
express fundamental relationships
198
515000
3000
oddziałują wzajemnie
08:53
between objects
199
518000
2000
pomiędzy rzeczami
08:55
and events and forces
200
520000
2000
siłami i wydarzeniami
08:57
that constitute our world.
201
522000
2000
które kształtują nasz świat.
08:59
It stands to reason that we, existing in this world,
202
524000
3000
Dlatego, w świecie jakim żyjemy,
09:02
should in the course of our lives
203
527000
2000
powinniśmy intuicyjne odczuwać
09:04
absorb intuitively those relationships.
204
529000
3000
to wzajemnie odddziaływanie
09:07
And poets, like other artists,
205
532000
3000
Poeci, jak również inni artyści
09:10
play with those intuitive understandings.
206
535000
3000
igrają z tym intuicyjnym postrzeganiem
09:13
In the case of hare,
207
538000
3000
W języku angielskim słowo hare (zająć)
09:16
it's an ambiguous sound in English.
208
541000
2000
jest niejednoznaczne.
09:18
It can also mean the fibers that grow from a head.
209
543000
3000
Może oznaczać włosy rosnące na głowie
09:21
And if we think of that --
210
546000
2000
I jeśli tak je zrozumiemy
09:23
let me put the picture up --
211
548000
2000
wyobraźmy sobie-
09:25
the fibers represent vulnerability.
212
550000
3000
włos jako symbol wrażliwości
09:29
They yield to the slightest movement
213
554000
3000
Podatny na nawet najmniejszy ruch
09:32
or motion or emotion.
214
557000
3000
dotyk
09:35
So what you have is an atmosphere
215
560000
4000
W ten sposób czujemy
09:39
of vulnerability and tension.
216
564000
2000
wrażliwość oraz napięcie
09:41
The hare itself, the animal --
217
566000
2000
Zając natomiast
09:43
not a cat, not a dog, a hare --
218
568000
3000
to nie kot, ani pies, tylko zająć
09:46
why a hare?
219
571000
2000
dlaczego zająć?
09:48
Because think of the picture --
220
573000
2000
Wyobraźmy sobie,
09:50
not the word, the picture.
221
575000
2000
nie samo słowo lecz zająca
09:52
The overlong ears,
222
577000
2000
Długie uszy
09:54
the overlarge feet,
223
579000
2000
łapy
09:56
helps us to picture, to feel intuitively,
224
581000
3000
pomagają nam wyobrazić sobie,
09:59
what it means to limp
225
584000
3000
uczucie kicania
10:02
and to tremble.
226
587000
3000
drżenia
10:05
So in these few minutes,
227
590000
2000
Mam nadzieję
10:07
I hope I've been able to share
228
592000
2000
iż przez te kilka minut
10:09
a little bit of my vision of things
229
594000
3000
ukazałem Wam mój sposób
10:12
and to show you
230
597000
3000
odbierania pewnych przeczy
10:15
that words can have colors and emotions,
231
600000
3000
oraz pokazałem że słowa mają barwę oraz emocje
10:18
numbers, shapes and personalities.
232
603000
3000
cyfry, kształty oraz charakter
10:21
The world is richer,
233
606000
2000
Świat jest bogatszy
10:23
vaster
234
608000
2000
większy
10:25
than it too often seems to be.
235
610000
3000
niż może nam się to wydawać
10:28
I hope that I've given you the desire
236
613000
3000
Mam nadzieję że teraz
10:31
to learn to see the world with new eyes.
237
616000
3000
zechcecie patrzeć na świat innymi oczami
10:34
Thank you.
238
619000
2000
Dziękuję.
10:36
(Applause)
239
621000
11000
(Oklaski)
ABOUT THE SPEAKER
Daniel Tammet - Linguist, educatorDaniel Tammet is the author of "Born on a Blue Day," about his life with high-functioning autistic savant syndrome. He runs the language-learning site Optimnem, and his new book is "Embracing the Wide Sky: A Tour Across the Horizons of the Mind."
Why you should listen
Daniel Tammet is a writer, linguist and educator. He is the creator of Optimnem, a website that has provided language learning instruction to thousands around the globe. His 2006 memoir Born on a Blue Day describes his life with high-functioning autistic savant syndrome; his new book, Embracing the Wide Sky: A Tour Across the Horizons of the Mind, is a personal and scientific exploration of how the brain works and the differences and similarities between savant and non-savant minds.
Tammet set a European record on March 14, 2004, when he recited the mathematical constant pi (3.141...) to 22,514 decimal places from memory in a time of 5 hours, 9 minutes.
Daniel Tammet | Speaker | TED.com