TED2006
Michael Shermer: Why people believe weird things
Մայքլ Շերմերը տարօրինակ բաներին հավատալու մասին
Filmed:
Readability: 4.2
7,339,268 views
Ինչո՞ւ են մարդիկ սենդվիչի վրա Կույս Մարիամի պատկերը տեսնում, կամ "Stairway to Heaven" երգի մեջ սատանայական բառեր լսում: Օգտագործելով տեսանյութեր և երաժշտություն, թերահավատ Մայքլ Շերմերը ցույց է տալիս թե ինչպես ենք մենք համոզում ինքներս մեզ հավատալ և անտեսել փաստերը:
Michael Shermer - Skeptic
Michael Shermer debunks myths, superstitions and urban legends -- and explains why we believe them. Along with publishing Skeptic Magazine, he's author of Why People Believe Weird Things and The Mind of the Market. Full bio
Michael Shermer debunks myths, superstitions and urban legends -- and explains why we believe them. Along with publishing Skeptic Magazine, he's author of Why People Believe Weird Things and The Mind of the Market. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:24
I'm Michael Shermer,
director of the Skeptics Society,
director of the Skeptics Society,
0
0
2532
Ողջույն, ես Մայքլ Շերմերն եմ, Թերահավատների Ընկերության /Skeptics Society/ տնօրենը,
Skeptic ամսագրի հրատարակիչը:
00:27
publisher of "Skeptic" magazine.
1
2556
1532
Մենք հետաքննում ենք հայցեր, որոնք վերաբերվում են պարանորմալ, կեղծ-գիտության երևույթներին,
00:28
We investigate claims of the paranormal,
2
4112
1913
ծայրահեղ տեսանկյուններով խմբերին և պաշտամունքներին, ինչպես նաև
00:30
pseudo-science, fringe groups and cults,
and claims of all kinds between,
and claims of all kinds between,
3
6049
3682
00:34
science and pseudo-science
and non-science and junk science,
and non-science and junk science,
4
9755
2894
բոլոր տեսակի գիտությունների, կեղծ-գիտության, ոչ-գիտության, հնոտիք գիտության
վուդու գիտության, պաթոլոգիական գիտության, վատ գիտության, ոչ-գիտության
00:37
voodoo science, pathological science,
bad science, non-science,
bad science, non-science,
5
12673
3303
00:40
and plain old non-sense.
6
16000
1887
և հին ու բարի աբսուրդային պնդումները:
00:42
And unless you've been on Mars recently,
7
17911
1917
Եւ եթե վերջերս Մարսում չէիք ապրում
00:44
you know there's a lot of that out there.
8
19852
2018
ապա հաստատ գիտեք որ այդպիսի շատ բաներ են պատահում:
00:46
Some people call us debunkers,
which is kind of a negative term.
which is kind of a negative term.
9
21894
3022
Որոշ մարդիկ մեզ անվանում են դիմակազերծողներ, որը փոքր-ինչ բացասական տերմին է:
00:49
But let's face it, there's a lot of bunk.
10
24940
2108
Բայց եկեք ընդունենք, որ շատ անհեթեթություններ կան
և մենք կարծես ոստիկանության բաժինների բացահայտող խմբերը լինենք, ովքեր զտող դեր են կատարում:
00:51
We are like the bunko squads
of the police departments out there --
of the police departments out there --
11
27072
3453
00:55
well, we're sort of like
the Ralph Naders of bad ideas,
the Ralph Naders of bad ideas,
12
30549
3427
Մենք կարծես վատ մտահղացումների Ռալֆ Նեյդերներ /հայտնի ամերիկացի ակտիվիստ/ լինենք
00:58
(Laughter)
13
34000
1230
/Ծիծաղ/
...փորձելով վատ մտքերը փոխարինել լավերով:
01:00
trying to replace bad ideas
with good ideas.
with good ideas.
14
35254
2722
01:02
I'll show you an example of a bad idea.
15
38000
1863
Մի վատ մտքի օրինակ ցույց տամ:
01:04
I brought this with me,
16
39887
1158
Հետս մի բան եմ բերել:
01:05
this was given to us
by NBC Dateline to test.
by NBC Dateline to test.
17
41069
3907
Սա մեզ NBC-ի Dateline-ն է տվել` փորձարկելու համար:
01:09
It's produced by the Quadro
Corporation of West Virginia.
Corporation of West Virginia.
18
45000
3286
Սա արտադրվել է Արևմտյան Վիրջինիայի Quadro Corporation-ի կողմից:
Այն կոչվում է Quadro 2000 Dowser Rod /դոզատորի ձող/:
01:13
It's called the Quadro 2000 Dowser Rod.
19
48310
2910
/Ծիծաղ/
01:16
(Laughter)
20
51244
1446
01:17
This was being sold to high-school
administrators for $900 apiece.
administrators for $900 apiece.
21
52714
5262
Այն վաճառվում էր ավագ դպրոցի ադմինիստրատորներին 900 դոլարով:
01:22
It's a piece of plastic with a Radio
Shack antenna attached to it.
Shack antenna attached to it.
22
58000
4327
Այն պլաստմասսայի մի կտոր է, որին Radio Shack-ի արտադրության մի անտենա է միացված:
Դրա միջոցով կարելի է ամեն տեսակի բաներ գտնել, սակայն հատկապես այս մեկը
01:27
You could dowse for all sorts of things,
23
62351
1966
01:29
but this particular one was built
to dowse for marijuana
to dowse for marijuana
24
64341
3393
ստեղծված է ուսանողների պահարաններում մարիխուանայի հայտնաբերման համար:
01:32
in students' lockers.
25
67758
1218
01:33
(Laughter)
26
69000
2460
/Ծիծաղ/
Այն աշխատում է այսպես. քայլում եք միջանցքով և եթե
01:36
So the way it works
is you go down the hallway,
is you go down the hallway,
27
71484
3545
01:39
and you see if it tilts
toward a particular locker,
toward a particular locker,
28
75053
2999
այն թեքվում է որոշակի պահարանի կողմ` պետք է մոտենալ և բացել այն:
01:42
and then you open the locker.
29
78076
1444
Մոտավորապես այսպես:
01:44
So it looks something like this.
30
79544
1577
Հիմա ցույց կտամ:
01:45
I'll show you.
31
81145
1183
01:48
(Laughter)
32
83809
1167
/Ծիծաղ/
01:49
Well, it has kind of a right-leaning bias.
33
85000
3391
Այն մի տեսակ դեպի աջ կողմ թեքվելու հակում ունի:
Հիմա ես ցույց կտամ ... քանի որ սա գիտություն է, ուրեմն ղեկավարվող փորձ կանենք:
01:53
Well, this is science,
so we'll do a controlled experiment.
so we'll do a controlled experiment.
34
88415
2805
Այս կողմից հաստատ պետք է որ աշխատի:
01:56
It'll go this way for sure.
35
91244
1582
/Ծիծաղ/
01:57
(Laughter)
36
92850
3934
02:01
Sir, do you want to empty
your pockets, please, sir?
your pockets, please, sir?
37
96808
2526
Պարոն, խնդրում եմ դատարկեք Ձեր գրպանները:
/Ծիծաղ/
02:04
(Laughter)
38
99358
1838
Այսպիսով, հարցը կայանում էր նրանում, թե արդյո՞ք այն կարող է ուսանողների պահարաններում հայտնաբերել առկա մարիխուանան:
02:06
So the question was, can it actually
find marijuana in students' lockers?
find marijuana in students' lockers?
39
101220
3457
Պատասխանը հետևյալն է` եթե բավարար քանակությամբ պահարան բացեք, ապա` այո:
02:09
And the answer is,
if you open enough of them, yes.
if you open enough of them, yes.
40
104701
2598
/Ծիծաղ/
02:12
(Laughter)
41
107323
1023
/Ծափահարություններ/
02:13
(Applause)
42
108370
1606
02:14
But in science, we have to keep track
of the misses, not just the hits.
of the misses, not just the hits.
43
110000
3381
Սակայն գիտության մեջ մենք հաշվի ենք առնում ոչ միայն դիպուկ հարվածները, այլ նաև վրիպումները:
Եւ սա հավանաբար իմ կարճ ելույթի ամենակարևոր մասն է, այն, որ
02:18
And that's probably the key lesson
to my short talk here:
to my short talk here:
44
113405
3266
02:21
This is how psychics work, astrologers,
tarot card readers and so on.
tarot card readers and so on.
45
116695
3734
այսպես աշխատում են գուշակները, աստղագուշակները, Տարո քարտեր վերծանողները և այլն:
Մարդիկ հիշում են ճիշտ կանխատեսումները, մոռանալով սխալ գուշակությունները:
02:25
People remember the hits
and forget the misses.
and forget the misses.
46
120453
2219
Գիտության մեջ մենք պահում ենք ամբողջական տվյալների բազա,
02:27
In science, we keep the whole database,
47
122696
1895
և հետևում ենք այն, որպեսզի տեսնենք, թե արդյոք ճիշտ գուշակությունների թիվը ինչ-որ կերպ աչքի է ընկնում
02:29
and look to see if the number
of hits somehow stands out
of hits somehow stands out
48
124615
2661
պատահաբար գուշակումների ամբողջ թվի մեջ:
02:32
from the total number
you'd expect by chance.
you'd expect by chance.
49
127300
2213
Այս դեպքում մենք փորձարկեցինք այն:
02:34
In this case, we tested it.
50
129537
1294
02:35
We had two opaque boxes:
51
130855
1492
Մենք ունեինք երկու թափանցիկ տուփ:
02:37
one with government-approved THC
marijuana, and one with nothing.
marijuana, and one with nothing.
52
132371
3634
մեկը օրենքով թույլատրված առողջապահական THC մարիխուանայով, իսկ մյուսը` դատարկ:
Փորձերի 50 տոկոսի դեպքում ճիշտ արդյունք ունեցանք...
02:40
And it got it 50 percent of the time --
53
136029
1881
02:42
(Laughter)
54
137934
1093
ինչը համապատասխանում է "գիր-ղուշի" տարբերակով փորձարկմանը:
02:43
which is exactly what you'd expect
with a coin-flip model.
with a coin-flip model.
55
139051
2925
02:46
So that's just a fun little example
here of the sorts of things we do.
here of the sorts of things we do.
56
142000
3991
Սա մի զավեշտալի օրինակ էր այն բաների, որոնցով մենք զբաղվում ենք:
Skeptic-ը եռամսյակային հրապարակում է:
02:50
"Skeptic" is the quarterly publication.
Each one has a particular theme.
Each one has a particular theme.
57
146015
3468
Յուրաքանչյուր համար ունի որոշակի թեմա. օրինակ ներկա համարը բանականության ապագայի մասին է:
02:54
This one is on the future of intelligence.
58
149507
2074
Թե արդյո՞ք մարդիկ ավելի խելոքանու՞մ, թե՞ հիմարանում են:
02:56
Are people getting smarter or dumber?
59
151605
1771
Ես իմ սեփական կարծիքն ունեմ սրա մասին, կապված իմ գործունեության ոլորտի հետ:
02:58
I have an opinion of this myself
because of the business I'm in,
because of the business I'm in,
60
153400
3048
Սակայն պարզվում է, որ մարդիկ, փաստացիորեն ավելի խելացի են դառնում:
03:01
but in fact, people, it turns out,
are getting smarter.
are getting smarter.
61
156472
2667
Յուրաքանչյուր 10 տարում բանականությունը 3 IQ-ի միավորով աճում է:
03:03
Three IQ points per 10 years, going up.
62
159163
2813
03:06
Sort of an interesting thing.
63
162000
1651
Հետաքրքիր երևույթ է:
03:08
With science, don't think of skepticism
as a thing, or science as a thing.
as a thing, or science as a thing.
64
163675
3547
Գիտության մեջ պետք չէ թերահավատությունը առանձին դիտարկել, իսկ գիտությունը` առանձին:
Արդյո՞ք գիտությունը և կրոնը համատեղելի՞ են:
03:12
Are science and religion compatible?
65
167246
1730
03:13
It's like, are science
and plumbing compatible?
and plumbing compatible?
66
169000
2231
Նույնն է թե, արդյո՞ք գիտությունը և ջրմուղը համատեղելի են:
Դրանք ուղղակի երկու տարբեր բաներ են:
03:16
They're just two different things.
67
171255
1634
03:17
Science is not a thing. It's a verb.
68
172913
1739
Գիտությունը առարկա չէ` այն բայ է, գործողություն:
03:19
It's a way of thinking about things.
69
174676
1722
Այն առարկաների մասին մտածելու մի ձև է:
03:21
It's a way of looking for natural
explanations for all phenomena.
explanations for all phenomena.
70
176422
3070
Այն միջոց է, որով բոլոր ֆենոմենների համար գտնվում են բնական բացատրություններ:
Ո՞րն է ավելի հավանական`
03:24
I mean, what's more likely:
71
179516
1350
03:25
that extraterrestrial intelligences
or multi-dimensional beings
or multi-dimensional beings
72
180890
3563
այն որ այլմոլորակային բանականությունները և բազմա-տարածական էակները ճանապարհորդում են
03:29
travel across vast distances
of interstellar space
of interstellar space
73
184477
2390
միջաստղային տարածության հսկայական տարածություններ, որպեսզի թողնեն հունձքի շրջանակներ
03:31
to leave a crop circle in Farmer Bob's
field in Puckerbrush, Kansas
field in Puckerbrush, Kansas
74
186891
3180
Կանզասի Փաքերբրաշ գյուղի ագարակատեր Բոբի դաշտում, որպեսզի գովազդի մեր կայքը` skeptic.com-ը:
03:34
to promote skeptic.com, our web page?
75
190095
1810
Թե՞ ավելի հավանական է, որ Skeptic-ի մի ընթերցող ուղղակի սարքել է դա Photoshop-ով:
03:36
Or is it more likely that a reader
of "Skeptic" did this with Photoshop?
of "Skeptic" did this with Photoshop?
76
191929
4478
Եւ բոլոր նմանատիպ դեպքերում մենք պետք է հարցնենք`
03:41
And in all cases we have to ask --
77
196431
1650
/Ծիծաղ/
03:42
(Laughter)
78
198105
1824
03:44
What's the more likely explanation?
79
199953
2023
...ո՞րն է ամենահավանական բացատրությունը:
03:46
Before we say something
is out of this world,
is out of this world,
80
202000
2167
Եւ մինչև պնդելը, թե ինչ-որ բան այլմոլորակային է,
պետք է նախ համոզվենք, որ այն այս մոլորակից է:
03:48
we should first make sure
that it's not in this world.
that it's not in this world.
81
204191
2664
Ո՞րն է ավելի հավանական,
03:51
What's more likely:
82
206879
1151
որ Առնոլդը /Շվարցենեգեր/ մի փոքր այլմոլորակային օգնությու՞ն է ունեցել նահանգի կառավարիչ ընտրվելիս
03:52
that Arnold had extraterrestrial help
in his run for the governorship,
in his run for the governorship,
83
208054
3326
թե՞ այն, որ World Weekly News-ը դա ուղղակի հորինել է:
03:56
or that the "World Weekly News"
makes stuff up?
makes stuff up?
84
211404
2498
03:58
(Laughter)
85
213926
1389
/Ծիծաղ/
Եւ այս նույն թեման շատ լավ պատկերված է այստեղ`
04:00
The same theme is expressed nicely
here in this Sidney Harris cartoon.
here in this Sidney Harris cartoon.
86
215339
4662
Սիդնի Հարրիսի /Sidney Harris/ ծաղրանկարում:
04:04
For those of you in the back,
it says here: "Then a miracle occurs.
it says here: "Then a miracle occurs.
87
220025
3215
Ետևում նստածների համար` այն ասում է «Այստեղ հրաշք է լինում.
04:08
I think you need to be more
explicit here in step two."
explicit here in step two."
88
223264
2712
Կարծում եմ, պետք է այս երկրորդ քայլում ավելի պարզ լինել»:
04:10
This single slide completely dismantles
the intelligent design arguments.
the intelligent design arguments.
89
226000
4496
Միայն այս սլայդը ամբողջովին քանդում է խելամիտ նախագծման փաստարկները:
Եւ ուրիշ ոչինչ:
04:15
There's nothing more to it than that.
90
230520
1848
/Ծափահարություններ/
04:17
(Applause)
91
232392
1050
Կարող եք ասել, որ հրաշքներ լինում են:
04:18
You can say a miracle occurs,
92
233466
1388
04:19
it's just that it doesn't explain
anything or offer anything.
anything or offer anything.
93
234878
2966
Միայն թե դա ոչինչ չի բացատրում:
Այն ոչինչ չի առաջարկում: Փորձարկելու բան չկա:
04:22
There's nothing to test.
94
237868
1150
Խելացի նախագծման ստեղծողների համար դա խոսակցության ավարտն է:
04:23
It's the end of the conversation
for intelligent design creationists.
for intelligent design creationists.
95
239042
3448
Այսպիսով.. և դա ճշմարտացի է, որ երբեմն գիտնականները որոշ տերմիններ են առաջ բերում
04:27
And it's true, scientists sometimes throw
terms out as linguistic place fillers --
terms out as linguistic place fillers --
96
242514
4886
որպես լեզվաբանական բացը լրացնող` մութ էներգիա կամ մութ մատերիա և նման բաներ:
04:32
dark energy or dark matter,
something like that --
something like that --
97
247424
2348
Քանի դեռ չենք պարզել թե դա ինչ է` մենք այդպես ենք այն անվանում:
04:34
until we figure out what it is,
we'll call it this.
we'll call it this.
98
249796
2460
Այստեղ սկսում է գիտության պատահական շղթան:
04:37
It's the beginning of the causal
chain for science.
chain for science.
99
252280
2701
Խելացի նախագծման ստեղծողների համար սա շղթայի ավարտն է:
04:39
For intelligent design creationists,
it's the end of the chain.
it's the end of the chain.
100
255005
4075
Եւ նորից, մենք կարող ենք հարցնել` ի՞նչն է ավելի հավանական,
04:43
So again, we can ask this:
what's more likely?
what's more likely?
101
259104
2172
որ ՉԹՕ-ները այլմոլորակային տիեզերանավեր են, թե՞ ընկալման ճանաչման սխալներ կամ նույնիսկ կեղծումներ:
04:46
Are UFOs alien spaceships, or perceptual
cognitive mistakes, or even fakes?
cognitive mistakes, or even fakes?
102
261300
4391
04:50
This is a UFO shot from my house
in Altadena, California,
in Altadena, California,
103
265715
3261
Սա մի ՉԹՕ-ի լուսանկար է արված իմ տնից, Կալիֆորնիա նահանգի Ալթադենա քաղաքում
04:53
looking down over Pasadena.
104
269000
1976
Փասադենային վերևից նայող վայրից:
04:55
And if it looks a lot like a Buick
hubcap, it's because it is.
hubcap, it's because it is.
105
271000
3521
Եթե այն նմանացնում եք Buick մակնիշի անվահեծի, դա նրանից է, որ հենց այդպես էլ կա:
04:59
You don't even need Photoshop
or high-tech equipment,
or high-tech equipment,
106
274545
2738
Նույնիսկ Photoshop-ի կամ բարձրակարգ տեխնիկայի կարիք չկա,
համակարգչի կարիք էլ չկա:
05:02
you don't need computers.
107
277307
1198
05:03
This was shot with a throwaway
Kodak Instamatic camera.
Kodak Instamatic camera.
108
278529
3447
Դա լուսանկարվել է մեկ անգամյա օգտագործման Kodak Instamatic ֆոտոխցիկով:
05:06
You just have somebody off on the side
with a hubcap ready to go.
with a hubcap ready to go.
109
282000
3096
Պետք է ուղղակի մեկին խնդրել, որ այդ անվահեծով մի կողմում պատրաստ կանգնի:
Ֆոտոխցիկը պատրաստ է. ահա այդպես:
05:09
Camera's ready -- that's it.
110
285120
1898
/Ծիծաղ/
05:11
(Laughter)
111
287042
1437
Եւ, թեև հնարավոր է, որ սրանցից մեծամասնությունը կեղծ է
05:13
So, although it's possible
that most of these things are fake
that most of these things are fake
112
288503
3473
05:16
or illusions or so on,
and that some of them are real,
and that some of them are real,
113
292000
3714
կամ էլ պատրանք է, և որ դրանցից որոշները իրական են`
առավել հավանական է, որ սրանք բոլորն էլ կեղծ են, ինչպես հունձքի շրջանակները:
05:20
it's more likely that all of them
are fake, like the crop circles.
are fake, like the crop circles.
114
295738
3133
Իսկ ավելի լուրջ` ողջ գիտությունը հավասարակշռության է փնտրում
05:23
On a more serious note, in all of science
we're looking for a balance
we're looking for a balance
115
298895
3381
փաստերի և վարկածների միջև:
05:27
between data and theory.
116
302300
1676
05:28
In the case of Galileo,
he had two problems
he had two problems
117
304000
3976
Գալիլեյի դեպքում, նա երկու խնդիր ուներ
05:32
when he turned his telescope to Saturn.
118
308000
2361
երբ ուղղեց իր աստղադիտակը դեպի Սատուրն մոլորակը:
Առաջին հերթին, այդ ժամանակ դեռ մոլորակային օղակների մասին վարկածը չկար:
05:35
First of all, there was no
theory of planetary rings.
theory of planetary rings.
119
310385
3122
Երկրորդ` նրա ունեցած տվյալները խառն ու կտրատված էին,
05:38
Second of all, his data
was grainy and fuzzy,
was grainy and fuzzy,
120
313531
2193
այդ պատճառով նա չէր կարողանում հասկանար, թե ինչ էր տեսնում այնտեղ:
05:40
and he couldn't quite make out
what he was looking at.
what he was looking at.
121
315748
2528
Այսպես նա գրեց այն ինչ տեսել էր`
05:43
So he wrote that he had seen --
122
318300
1676
05:44
"I have observed that the furthest
planet has three bodies."
planet has three bodies."
123
320000
3507
«Իմ դիտարկումները ցույց տվեցին որ ամենահեռավոր մոլորակն ունի երեք մարմին»:
Ահա թե ինչ եզրակացության է նա եկել իր տեսածից:
05:48
And this is what he ended up
concluding that he saw.
concluding that he saw.
124
323531
2865
Այսպես, առանց մոլորակային օղակների վարկածի և միայն կտրատված տվյալներով,
05:51
So without a theory of planetary
rings and with only grainy data,
rings and with only grainy data,
125
326420
3556
05:54
you can't have a good theory.
126
330000
1918
մենք չենք կարող լավ վարկած ունենալ:
05:56
It wasn't solved until 1655.
127
331942
1619
Եւ այն չէր բացահայտվել մինչև 1655 թվականը:
05:58
This is Christiaan Huygens's book
that catalogs all the mistakes
that catalogs all the mistakes
128
333585
3014
Ահա Քրիստիան Հոյգենսի գիրքը, որում նա դասակարգել է այն բոլոր սխալները
06:01
people made trying to figure out
what was going on with Saturn.
what was going on with Saturn.
129
336623
2962
որոնք մարդիկ արել են փորձելով բացահայտել թե ինչ էր կատարվում Սատուրնի հետ:
Քանի դեռ... Հոյգենսը երկու միտք ուներ:
06:04
It wasn't till Huygens had two things:
130
339609
1856
Նա լավ վարկածներ ուներ մոլորակային օղակների և արեգակնային համակարգի աշխատանքի վերաբերյալ:
06:06
He had a good theory of planetary rings
and how the solar system operated,
and how the solar system operated,
131
341489
4486
06:10
and he had better telescopic,
more fine-grain data
more fine-grain data
132
345999
2863
Բացի այդ, նա ավելի լավ որակի աստղադիտական և ավելի ճշգրիտ տվյալներ ուներ
06:13
in which he could figure out that
as the Earth is going around faster --
as the Earth is going around faster --
133
348886
3543
որոնց միջոցով կարող էր պարզել, որ համաձայն Կեպլերի Կանոնների,
Երկիրը Սատուրնից ավելի արագ է պտտվում, ինչից հետո մենք հասնում ենք նրան:
06:17
according to Kepler's Laws --
than Saturn, then we catch up with it.
than Saturn, then we catch up with it.
134
352453
3228
Եւ տեսնում ենք օղակների անկյունները տարբեր կողմերից, ահա:
06:20
And we see the angles of the rings
at different angles, there.
at different angles, there.
135
355705
3271
06:23
And that, in fact, turns out to be true.
136
359000
2220
Եւ դա, փաստորեն համապատասխանում է իրականությանը:
Վարկածների հետ խնդիրը նրանում է, որ
06:26
The problem with having a theory is that
it may be loaded with cognitive biases.
it may be loaded with cognitive biases.
137
361244
5297
վարկածը կարող է լցված լինել ճանաչողական նախապաշարումներով:
Պատճառներից մեկը, թե ինչու են մարդիկ հավատում տարօրինակ բաների
06:31
So one of the problems of explaining
why people believe weird things
why people believe weird things
138
366565
3267
կայանում է նրանում, որ մեր ընկալումն առավել պարզ մակարդակի վրա է:
06:34
is that we have things, on a simple level,
139
369856
2068
Ապա ես կանցնեմ ավելի լուրջ երևույթների:
06:36
and then I'll go to more serious ones.
140
371948
1828
Օրինակ, որ մենք հակված ենք դեմքեր տեսնելու:
06:38
Like, we have a tendency to see faces.
141
373800
1876
Սա Մարսի վրայի դեմքն է, որը 1976-ին էր դիտարկված.
06:40
This is the face on Mars.
142
375700
1776
այն ժամանակ մի ամբողջ շարժում սկսվեց, որն ուզում էր NASA-ին ստիպել
06:42
In 1976, where there was a whole movement
to get NASA to photograph that area
to get NASA to photograph that area
143
377500
4512
լուսանկարել այդ հատվածը, քանի որ մարդիկ կարծում էին,
06:46
because people thought this was monumental
architecture made by Martians.
architecture made by Martians.
144
382036
3916
որ սա մարսեցիների կողմից արված ճարտարապետական կառույց է:
Պարզվում է, որ ... ահա 2001-ին ավելի մոտիկից արված լուսանկարը:
06:50
Here's the close-up of it from 2001.
145
385976
2771
06:53
If you squint, you can still see the face.
146
388771
2460
Եթե կկոցեք ձեր աչքերը` կարող եք տեսնել դեմքը:
Կկոցելու ընթացքում դուք պարզ պատկերը
06:56
And when you're squinting,
147
391255
1302
06:57
you're turning that from fine-grain
to coarse-grain,
to coarse-grain,
148
392581
3023
սկսում եք տեսնել ավելի մշուշոտ:
Այսպիսով դուք նվազեցնում եք տվյալների որակը:
07:00
so you're reducing
the quality of your data.
the quality of your data.
149
395628
2287
Եթե ես չասեի, թե ինչ պետք է այնտեղ փնտրել, միևնույն է դեմքը կտեսնեիք,
07:02
And if I didn't tell you what to look for,
you'd still see the face,
you'd still see the face,
150
397939
3229
քանզի մենք էվոլյուցիայով ծրագրավորված ենք դեմքեր տեսնելու:
07:05
because we're programmed
by evolution to see faces.
by evolution to see faces.
151
401192
2429
Դեմքերը մեզ համար սոցիալապես են կարևոր:
07:08
Faces are important for us socially.
152
403645
2151
Եւ անշուշտ, ուրախ դեմքերը:
07:10
And of course, happy faces,
faces of all kinds are easy to see.
faces of all kinds are easy to see.
153
405820
3468
Բոլոր տեսակի դեմքերը հեշտ են նկատվում:
/Ծիծաղ/
07:14
You see the happy face on Mars, there.
154
409312
1896
Այնտեղ, Մարսի վրա կարող եք ուրախ դեմք տեսնել:
07:16
(Laughter)
155
411232
1151
Եթե աստղագնացները գորտեր լինեին, հավանաբար նրանք Կերմիտ Գորտին կտեսնեին /Sesame street/:
07:17
If astronomers were frogs,
perhaps they'd see Kermit the Frog.
perhaps they'd see Kermit the Frog.
156
412407
2913
Տեսնու՞մ եք նրան այնտեղ:
07:20
Do you see him there? Little froggy legs.
157
415344
1953
Գորտի տոտիկները:
07:22
Or if geologists were elephants?
158
417688
2195
Իսկ եթե երկրաբանները փղեր լինեի՞ն:
07:25
Religious iconography.
159
420736
3240
Կրոնական սրբապատկերներ:
07:28
(Laughter)
160
424000
2801
/Ծիծաղ/
Հայտնաբերվել է Թեննեսի նահանգից մի հացթուխ` 1996-ին:
07:31
Discovered by a Tennessee baker in 1996.
161
426825
2151
07:33
He charged five bucks a head
to come see the nun bun
to come see the nun bun
162
429000
2477
Նա $5 գումար էր վերցնում յուրաքանչյուր մարդուց, ով ցանկանում էր տեսնել միանձնուհու նման բուլկին
քանի դեռ Մայր Թերեզայի իրավաբանը նրան կասեցման հայց չէր ուղարկել:
07:36
till he got a cease-and-desist
from Mother Teresa's lawyer.
from Mother Teresa's lawyer.
163
431501
3713
Ահա մեր Գուադալուպեի Սուրբ Մարիամը, Ուաթսոնվիլի Սուրբ Մարիամը, փողոցի այն կողմում:
07:40
Here's Our Lady of Guadalupe and Our
Lady of Watsonville, just down the street,
Lady of Watsonville, just down the street,
164
435238
3738
07:43
or is it up the street from here?
165
439000
1604
Թե՞ այս մյուս կողմից է:
07:45
Tree bark is particularly good
because it's nice and grainy, branchy,
because it's nice and grainy, branchy,
166
440628
3348
Ծառի կեղևը հատկապես հարմար է, քանի որ այն գեղեցիկ է, ճյուղավոր, անհարթ,
07:48
black-and-white splotchy and you can
get the pattern-seeking --
get the pattern-seeking --
167
444000
3000
սև ու սպիտակ, բծերով, և կարելի է սկսել կաղապարներ փնտրելը...
մարդիկ կաղապար փնտրող կենդանի են:
07:51
humans are pattern-seeking animals.
168
447024
1952
07:53
Here's the Virgin Mary on the side
of a glass window in Sao Paulo.
of a glass window in Sao Paulo.
169
449000
3563
Ահա Կույս Մարիամը պատուհանի ապակու վրա` Սան Պաուլոյում:
Ահա, Կույս Մարիամի հայտնությունը պանրով սենդվիչի վրա...
07:57
Here's when the Virgin Mary made
her appearance on a cheese sandwich --
her appearance on a cheese sandwich --
170
452587
3414
որը ես բախտ եմ ունեցել բռնելու Լաս Վեգասի խաղատանը,
08:00
which I got to actually
hold in a Las Vegas casino --
hold in a Las Vegas casino --
171
456025
2490
իհարկե, չէ՞ որ սա Ամերիկան է:
08:03
of course, this being America.
172
458539
1537
/Ծիծաղ/
08:04
(Laughter)
173
460100
1525
08:06
This casino paid $28,500
on eBay for the cheese sandwich.
on eBay for the cheese sandwich.
174
461649
4327
Այս խաղատունը eBay-ում 28,500 դոլար է վճարել այս պանիրով սենդվիչի համար:
08:10
(Laughter)
175
466000
1976
/Ծիծաղ/
08:12
But who does it really look like?
The Virgin Mary?
The Virgin Mary?
176
468000
2381
Բայց ո՞ւմ է այն իրականում նման. Կույս Մարիամի՞ն:
/Ծիծաղ/
08:15
(Laughter)
177
470405
1979
Այն մի տեսակ 1940-ականների տեսք ունի իր խորշած շրթունքներով:
08:17
It has that sort of
puckered lips, 1940s-era look.
puckered lips, 1940s-era look.
178
472408
3865
Կույս Մարիամը Ֆլորիդայի Քլիարվոթեր /Clearwater/ քաղաքում:
08:21
Virgin Mary in Clearwater, Florida.
179
476297
1679
08:22
I actually went to see this one.
180
478000
1976
Այս մեկը ես ինքս եմ գնացել տեսել:
08:24
There was a lot of people there.
181
480000
1834
Շատ մարդ էր այնտեղ հավաքվել... հավատացյալները գալիս էին իրենց...
08:26
The faithful come in their wheelchairs
and crutches, and so on.
and crutches, and so on.
182
481858
4652
սայլակներով, հենակներով և այլն...
Մենք գնացինք, հետաքննեցինք:
08:31
We went down and investigated.
183
486534
1861
Որպեսզի չափը պատկերացնեք` ահա Դաուքինսը, ես և Զարմանալի Ռենդին,
08:33
Just to give you a size, that's Dawkins,
me and The Amazing Randi,
me and The Amazing Randi,
184
488419
3173
այս երկուսի կողքը, երկուսուկես հարկի չափ պատկեր:
08:36
next to this two,
two and a half story-sized image.
two and a half story-sized image.
185
491616
2413
Այս բոլոր մոմերը... մարդիկ այստեղ հազարավոր մոմեր են վառել այս կապակցությամբ:
08:38
All these candles, thousands of candles
people had lit in tribute to this.
people had lit in tribute to this.
186
494053
3502
Մենք քայլեցինք դեպի ետնամաս, որպեսզի տեսնենք, թե ինչ է այնտեղ կատարվում
08:42
So we walked around the backside,
to see what was going on.
to see what was going on.
187
497579
2805
որտեղ պարզ դարձավ, որ ցնցուղի գլխիկով և արմավենու ծառի միջոցով
08:45
It turns out wherever there's
a sprinkler head and a palm tree,
a sprinkler head and a palm tree,
188
500408
3331
կարելի է այդպիսի էֆեկտ ստանալ:
08:48
you get the effect.
189
503763
1213
08:49
Here's the Virgin Mary on the backside,
which they started to wipe off.
which they started to wipe off.
190
505000
3381
Ահա Կույս Մարիամը ետնամասում, որտեղ այն սկսել են ջնջել:
Երևի ամեն շենքին միայն մեկ հրաշք է հատկացված:
08:53
I guess you can only have
one miracle per building.
one miracle per building.
191
508405
2571
08:55
(Laughter)
192
511000
3333
/Ծիծաղ/
Արդյո՞ք սա Մարիամի հրաշքն է, թե՞ Մարջինը (The Simpsons):
08:59
So is it really a miracle of Mary,
or is it a miracle of Marge?
or is it a miracle of Marge?
193
514357
3679
/Ծիծաղ/
09:02
(Laughter)
194
518060
1001
Կավարտեմ մեկ այլ օրինակով`
09:03
And now I'm going to finish up
with another example of this,
with another example of this,
195
519085
3603
ձայնային պատրանքներ:
09:07
with auditory illusions.
196
522712
2777
Կա մի ֆիլմ` «Սպիտակ աղմուկ» ("White Noise")
09:10
There's this film, "White Noise,"
with Michael Keaton,
with Michael Keaton,
197
525513
2526
Մայքլ Քիթոնի հետ, որում հանգուցյալները խոսում են մեզ հետ:
09:12
about the dead talking back to us.
198
528063
2534
Ի դեպ, այս ամբողջ` հանգուցյալների հետ խոսելու երևույթը մի բարդ բան չէ:
09:15
By the way, the whole business of talking
to the dead is not that big a deal.
to the dead is not that big a deal.
199
530621
3665
Պարզվում է` յուրաքանչյուրն էլ կարող է դա անել:
09:19
Anybody can do it, turns out.
200
534310
1485
Ամենաբարդը այնպես անելն է, որ նրանք մեզ պատասխանեն:
09:20
It's getting the dead to talk
back that's the really hard part.
back that's the really hard part.
201
535819
3088
/Ծիծաղ/
09:23
(Laughter)
202
538931
1098
Այս դեպքում, ենթադրաբար հետևյալ հաղորդագրությունները թաքնված են էլեկտրոնային ֆենոմենի մեջ:
09:24
In this case, supposedly, these messages
are hidden in electronic phenomena.
are hidden in electronic phenomena.
203
540053
3782
09:28
There's a ReverseSpeech.com web page
where I downloaded this stuff.
where I downloaded this stuff.
204
543859
3285
Կա մի կայք` ReverseSpeech.com, որտեղից որ ես ներբեռնել եմ սա:
Սա բոլորից ամենահայտնին է:
09:31
This is the most famous one
of all of these.
of all of these.
205
547168
3151
Սա հայտնի երգի նորմալ տարբերակն է:
09:35
Here's the forward version
of the very famous song.
of the very famous song.
206
550343
2801
09:37
(Music with lyrics)
207
553168
1071
09:39
If there's a bustle in your hedgerow
don't be alarmed now.
don't be alarmed now.
208
554263
5158
09:44
It's just a spring clean
for the May Queen.
for the May Queen.
209
560089
3795
09:50
Yes, there are two paths you
can go by, but in the long run,
can go by, but in the long run,
210
565764
4987
09:56
There's still time to change
the road you're on
the road you're on
211
571870
3564
Սա կարելի է անդադար լսել, այդպես չէ՞:
10:03
Couldn't you just listen to that all day?
212
578733
2611
/Ծիծաղ/
Իսկ հիմա նույն կատարումը` հետընթաց տարբերակով:
10:06
All right, here it is backwards,
213
581368
1607
10:07
and see if you can hear the hidden
messages that are supposedly in there.
messages that are supposedly in there.
214
582999
4030
Փորձեք լսել այնտեղ ենթադրաբար գտնվող գաղտնի հաղորդագրությունը:
10:12
(Music with unintelligible lyrics)
215
587513
6778
10:26
(Lyrics) Satan!
216
601450
1294
10:27
(Unintelligible lyrics continue)
217
602768
6477
Ի՞նչ լսեցիք:
10:41
What did you get?
Audience: Satan!
Audience: Satan!
218
616934
1620
(Հանդիսատես` Satan / Սատանա)
10:43
Satan. OK, at least we got "Satan".
219
618578
1712
Satan? Լավ, գոնե այդ բառը լսեցինք:
10:45
Now, I'll prime the auditory
part of your brain
part of your brain
220
620314
2302
Հիմա ես կուղղորդեմ ձեր գլխուղեղի լսողական հատվածը
10:47
to tell you what you're supposed
to hear, and then hear it again.
to hear, and then hear it again.
221
622640
3437
ասելով, թե ինչ պետք է ենթադրաբար լսեք և նորից կլսենք այն:
10:50
(Music with lyrics)
222
626101
3801
11:17
(Music ends)
223
652673
1086
/Ծիծաղ/
11:18
(Laughter)
224
653783
1207
/Ծափահարություններ/
11:19
(Applause)
225
655014
6389
Երբ ասում եմ, թե ի՞նչ է այնտեղ` դուք չեք կարող այն չլսել:
11:26
You can't miss it
when I tell you what's there.
when I tell you what's there.
226
661427
2549
11:28
(Laughter)
227
664000
3250
/Ծիծաղ/
Լավ, ես պատրաստվում եմ ավարտել մի փոքրիկ դրական և գեղեցիկ պատմությամբ:
11:32
I'm going to just end
with a positive, nice little story.
with a positive, nice little story.
228
667274
4035
Skeptics-ը շահույթ չհետապնդող կրթական կազմակերպություն է:
11:36
The Skeptics is a nonprofit
educational organization.
educational organization.
229
671333
2845
Մենք միշտ հետևում ենք այն փոքր ու լավ բաներին, որ մարդիկ անում են:
11:39
We're always looking for little
good things that people do.
good things that people do.
230
674202
2820
Անգլիայում մի փոփ երգչուհի կա:
11:41
And in England, there's a pop singer.
231
677046
2009
Անգլիայում մեր օրերի ամենահայտնի երգչուհիներից` Քեթի Մելուա /Katie Melua/:
11:43
One of the top popular singers
in England today, Katie Melua.
in England today, Katie Melua.
232
679079
3745
Նա մի գեղեցիկ երգ է գրել:
11:47
And she wrote a beautiful song.
233
682848
1528
2005-ին այն լավագույն հնգյակում էր և կոչվում է «Ինը միլիոն հեծանիվ Պեկինում» / Nine Million Bicycles in Beijing:
11:49
It was in the top five in 2005, called,
"Nine Million Bicycles in Beijing."
"Nine Million Bicycles in Beijing."
234
684400
5576
11:54
It's a love story -- she's sort
of the Norah Jones of the UK --
of the Norah Jones of the UK --
235
690000
3096
Երգչուհին կարծես Բրիտանիայի Նորա Ջոնսը լինի: Երգը սիրո մասին է
և այն մասին, թե որքան շատ է նա սիրում մի տղայի
11:57
about how she much loves her guy,
236
693120
1621
11:59
and compared to nine million
bicycles, and so forth.
bicycles, and so forth.
237
694765
2476
և համեմատում է դա ինը միլիոն հեծանիվների հետ և այլն:
Երգի մեջ մի այսպիսի տող կա.
12:02
And she has this one passage here.
238
697265
2225
12:04
(Music)
239
699514
1036
♫ Մենք գտնվում ենք սահմանից 12 միլիարդ լուսատարի հեռու ♫
12:05
(Lyrics) We are 12 billion
light-years from the edge
light-years from the edge
240
700574
5771
♫ Սա ենթադրություն է ♫
12:11
That's a guess,
241
706369
2325
♫ Ոչ ոք չի կարող պնդել, որ դա այդպես է ♫
12:13
No one can ever say it's true,
242
708718
3711
♫ Սակայն ես գիտեմ, որ միշտ քեզ հետ կլինեմ ♫
12:17
But I know that I will always be with you.
243
712453
4603
Դե, բավականին գեղեցիկ է:
12:22
Michael Shermer: Well, that's nice.
At least she got it close.
At least she got it close.
244
717731
2965
Համենայն դեպս նրա ասածը իրականությանը մոտիկ է:
ԱՄՆ-ում կլիներ` «Մենք տիեզերքի ծայրից 6,000 լուսատարի ենք հեռու»
12:25
In America it'd be,
"We're 6,000 light years from the edge."
"We're 6,000 light years from the edge."
245
720720
2923
/Ծիծաղ/
12:28
(Laughter)
246
723667
1036
Իմ ընկեր Սայմոն Սինը, որը մասնիկների ֆիզիկայի մասնագետ է, այժմ գիտություն է դասավանդում,
12:29
But my friend, Simon Singh, the particle
physicist now turned science educator,
physicist now turned science educator,
247
724727
3769
նա գրել է «Մեծ պայթյունը» գիրքը, և այլն:
12:33
who wrote the book
"The Big Bang," and so on,
"The Big Bang," and so on,
248
728520
2127
Նա ամեն առիթ օգտագործում է, որպեսզի ճիշտ գիտություն քարոզի:
12:35
uses every chance he gets
to promote good science.
to promote good science.
249
730671
2405
Այսպես, նա մի խմբագրական նյութ է գրել Բրիտանական The Guardian-ի համար, Քեթիի երգի մասին,
12:37
And so he wrote an op-ed piece
in "The Guardian" about Katie's song,
in "The Guardian" about Katie's song,
250
733100
3286
որտեղ նա ասել է, որ մենք ճշգրտորեն գիտենք, թե սահմանից որքան հեռու ենք գտնվում:
12:41
in which he said, well, we know exactly
how far from the edge.
how far from the edge.
251
736410
5036
Դա ոչ թե 12, այլ 13.7 միլիարդ լուսատարի է, և ամենևին էլ ենթադրություն չէ:
12:46
You know, it's 13.7 billion light years,
and it's not a guess.
and it's not a guess.
252
741470
3818
Մենք ճշգրիտ սխալի սահմաններում կարող ենք ասել, որքան է հեռավորությունը:
12:50
We know within precise
error bars how close it is.
error bars how close it is.
253
745312
4264
Այսպես, մենք կարող ենք ասել, որ թեև դա բացարձակ ճիշտ չէ, սակայն մոտ է իրականությանը:
12:54
So we can say, although not absolutely
true, it's pretty close to being true.
true, it's pretty close to being true.
254
749600
3810
Պետք է նշել, որ Քեթին զանգեց նրան` խմբագրականի լույս տեսնելուց հետո:
12:58
And, to his credit, Katie called him up
after this op-ed piece came out, and said,
after this op-ed piece came out, and said,
255
753434
4739
Եւ ասաց. «ես շատ ամաչում եմ:
13:02
"I'm so embarrassed.
I was in the astronomy club.
I was in the astronomy club.
256
758197
2371
Ես աստղագիտության խմբակի անդամ եմ եղել, և պետք է ավելի լավ իմանայի»:
13:05
I should've known better."
257
760592
1278
Եւ փոփոխեց երգը:
13:06
And she re-cut the song.
258
761894
1222
Կվերջացնեմ երգի նոր տարբերակով:
13:07
So I will end with the new version.
259
763140
1848
♫ Մենք 13.7 միլիարդ լոսատարի ♫
13:09
(Music with lyrics)
260
765012
1264
13:11
We are 13.7 billion light years
261
766300
2421
♫ հեռավորության վրա ենք դիտարկելի տիեզերքի ծայրից ♫
13:13
from the edge of the observable universe.
262
768745
3491
♫ Եւ դա ճշգրիտ հաշվարկ է, լավ սահմանված սխալների սանդղակով ♫
13:17
That's a good estimate
with well-defined error bars.
with well-defined error bars.
263
772260
3769
♫ Եւ համաձայն հասանելի տեղեկատվության ♫
13:20
And with the available information,
264
776053
3152
♫ Ես կանխատեսում եմ, որ միշտ քեզ հետ կլինեմ ♫
13:24
I predict that I will always be with you.
265
779229
4343
/Ծափահարություններ/
13:28
(Laughter)
266
783596
1157
Լավ է, չէ՞:
13:29
How cool is that?
267
784777
1168
/Ծափահարություններ/
13:30
(Applause)
268
785969
2031
ABOUT THE SPEAKER
Michael Shermer - SkepticMichael Shermer debunks myths, superstitions and urban legends -- and explains why we believe them. Along with publishing Skeptic Magazine, he's author of Why People Believe Weird Things and The Mind of the Market.
Why you should listen
As founder and publisher of Skeptic Magazine, Michael Shermer has exposed fallacies behind intelligent design, 9/11 conspiracies, the low-carb craze, alien sightings and other popular beliefs and paranoias. But it's not about debunking for debunking's sake. Shermer defends the notion that we can understand our world better only by matching good theory with good science.
Shermer's work offers cognitive context for our often misguided beliefs: In the absence of sound science, incomplete information can powerfully combine with the power of suggestion (helping us hear Satanic lyrics when "Stairway to Heaven" plays backwards, for example). In fact, a common thread that runs through beliefs of all sorts, he says, is our tendency to convince ourselves: We overvalue the shreds of evidence that support our preferred outcome, and ignore the facts we aren't looking for.
He writes a monthly column for Scientific American, and is an adjunct at Claremont Graduate University and Chapman University. His latest book is The Believing Brain: From Ghosts and Gods to Politics and Conspiracies—How We Construct Beliefs and Reinforce Them as Truths. He is also the author of The Mind of the Market, on evolutionary economics, Why Darwin Matters: Evolution and the Case Against Intelligent Design, and The Science of Good and Evil. And his next book is titled The Moral Arc of Science.
Michael Shermer | Speaker | TED.com