TED2006
Michael Shermer: Why people believe weird things
Michael Shermer: Vì sao con người tin vào những điều kì lạ
Filmed:
Readability: 4.2
7,339,268 views
Vì sao con người nhìn thấy Đức Mẹ đồng trinh trên miếng bánh kẹp phô-mai hay nghe thấy những lời ca ma quái trong ca khúc "Stairway to Heaven"?Bằng việc sử dụng video và âm nhạc, Michael Shermer, một người theo chủ nghĩa hoài nghi, chỉ cho chúng ta thấy cách chúng ta tự thuyết phục mình tin -- mà bỏ qua sự thật.
Michael Shermer - Skeptic
Michael Shermer debunks myths, superstitions and urban legends -- and explains why we believe them. Along with publishing Skeptic Magazine, he's author of Why People Believe Weird Things and The Mind of the Market. Full bio
Michael Shermer debunks myths, superstitions and urban legends -- and explains why we believe them. Along with publishing Skeptic Magazine, he's author of Why People Believe Weird Things and The Mind of the Market. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:24
I'm Michael Shermer,
director of the Skeptics Society,
director of the Skeptics Society,
0
0
2532
Tôi là Michael Shermer,
giám đốc của Skeptics Society
giám đốc của Skeptics Society
00:27
publisher of "Skeptic" magazine.
1
2556
1532
và chủ của tạp chí "Skeptic".
00:28
We investigate claims of the paranormal,
2
4112
1913
Chúng tôi điều tra hiện tượng siêu linh,
00:30
pseudo-science, fringe groups and cults,
and claims of all kinds between,
and claims of all kinds between,
3
6049
3682
hội kín, giả khoa học
và các cáo buộc về
và các cáo buộc về
mang tính khoa học, giả danh khoa học,
phản khoa học, khoa học vô giá trị
phản khoa học, khoa học vô giá trị
00:34
science and pseudo-science
and non-science and junk science,
and non-science and junk science,
4
9755
2894
00:37
voodoo science, pathological science,
bad science, non-science,
bad science, non-science,
5
12673
3303
tà thuật, khoa học bệnh hoạn, sai trái,
00:40
and plain old non-sense.
6
16000
1887
và những niềm tin vô lý từ xa xưa.
00:42
And unless you've been on Mars recently,
7
17911
1917
Trừ phi dạo gần đây
bạn ở trên sao Hỏa
bạn ở trên sao Hỏa
00:44
you know there's a lot of that out there.
8
19852
2018
bạn biết có nhiều thứ như thế ngoài đó.
00:46
Some people call us debunkers,
which is kind of a negative term.
which is kind of a negative term.
9
21894
3022
Vài người gọi chúng tôi với cái tên
khá tiêu cực là kẻ vạch trần
khá tiêu cực là kẻ vạch trần
00:49
But let's face it, there's a lot of bunk.
10
24940
2108
Nhưng hãy thẳng thắn,
có nhiều thứ nhảm nhí.
có nhiều thứ nhảm nhí.
00:51
We are like the bunko squads
of the police departments out there --
of the police departments out there --
11
27072
3453
Chúng tôi giống mấy đội cảnh sát
chống lừa đảo ngoài kia vậy,
chống lừa đảo ngoài kia vậy,
00:55
well, we're sort of like
the Ralph Naders of bad ideas,
the Ralph Naders of bad ideas,
12
30549
3427
kiểu như
Ralph Nader của những ý tưởng tệ hại ấy,
Ralph Nader của những ý tưởng tệ hại ấy,
00:58
(Laughter)
13
34000
1230
(Tiếng cười)
01:00
trying to replace bad ideas
with good ideas.
with good ideas.
14
35254
2722
nhưng vẫn cố thay thế ý tưởng tồi
bằng ý tưởng tốt.
bằng ý tưởng tốt.
01:02
I'll show you an example of a bad idea.
15
38000
1863
Tôi sẽ cho bạn ví dụ
về một ý tưởng tồi.
về một ý tưởng tồi.
01:04
I brought this with me,
16
39887
1158
Tôi có mang thứ này,
01:05
this was given to us
by NBC Dateline to test.
by NBC Dateline to test.
17
41069
3907
tạp chí Dateline của NBC đã đưa nó cho
chúng tôi để kiểm tra.
chúng tôi để kiểm tra.
01:09
It's produced by the Quadro
Corporation of West Virginia.
Corporation of West Virginia.
18
45000
3286
Nó được sản xuất bởi Công ty Quardo
ở West Virginia.
ở West Virginia.
01:13
It's called the Quadro 2000 Dowser Rod.
19
48310
2910
Nó được gọi là Que dò Quardo 2000.
01:16
(Laughter)
20
51244
1446
(Tiếng cười)
01:17
This was being sold to high-school
administrators for $900 apiece.
administrators for $900 apiece.
21
52714
5262
Mỗi chiếc được bán với giá 900 đôla
cho các Ban quản lý trường cấp 3.
cho các Ban quản lý trường cấp 3.
01:22
It's a piece of plastic with a Radio
Shack antenna attached to it.
Shack antenna attached to it.
22
58000
4327
Nó là một miếng nhựa được gắn với
râu anten Radio Shack.
râu anten Radio Shack.
01:27
You could dowse for all sorts of things,
23
62351
1966
Bạn có thể dò tất cả mọi thứ,
01:29
but this particular one was built
to dowse for marijuana
to dowse for marijuana
24
64341
3393
nhưng chiếc đặc biệt này được sản xuất
để dò tìm cần sa
để dò tìm cần sa
01:32
in students' lockers.
25
67758
1218
trong tủ đồ của học sinh.
01:33
(Laughter)
26
69000
2460
(Tiếng cười)
01:36
So the way it works
is you go down the hallway,
is you go down the hallway,
27
71484
3545
Vậy để sử dụng, bạn hãy đi dọc hành lang
01:39
and you see if it tilts
toward a particular locker,
toward a particular locker,
28
75053
2999
và xem thử nó nghiêng về phía chiếc tủ nào
01:42
and then you open the locker.
29
78076
1444
thì hãy mở của tủ đó ra.
01:44
So it looks something like this.
30
79544
1577
Trông nó giống như thế này.
01:45
I'll show you.
31
81145
1183
Để tôi chỉ cho bạn xem.
01:48
(Laughter)
32
83809
1167
(Tiếng cười)
01:49
Well, it has kind of a right-leaning bias.
33
85000
3391
Hình như nó có xu hướng nghiêng sang phải.
01:53
Well, this is science,
so we'll do a controlled experiment.
so we'll do a controlled experiment.
34
88415
2805
Vì đây là khoa học nên
chúng ta sẽ làm thử nghiệm kiểm tra.
chúng ta sẽ làm thử nghiệm kiểm tra.
01:56
It'll go this way for sure.
35
91244
1582
Chắc chắn nó sẽ ngả về hướng này.
01:57
(Laughter)
36
92850
3934
(Tiếng cười)
02:01
Sir, do you want to empty
your pockets, please, sir?
your pockets, please, sir?
37
96808
2526
Anh có thể dốc túi của mình ra không?
02:04
(Laughter)
38
99358
1838
(Tiếng cười)
02:06
So the question was, can it actually
find marijuana in students' lockers?
find marijuana in students' lockers?
39
101220
3457
Vậy câu hỏi là nó có thể thật sự
tìm cần sa trong tủ đồ học sinh không?
tìm cần sa trong tủ đồ học sinh không?
02:09
And the answer is,
if you open enough of them, yes.
if you open enough of them, yes.
40
104701
2598
Câu trả lời là
nếu mở đủ số tủ ra thì có đấy.
nếu mở đủ số tủ ra thì có đấy.
02:12
(Laughter)
41
107323
1023
(Tiếng cười)
02:13
(Applause)
42
108370
1606
(Tiếng vỗ tay)
02:14
But in science, we have to keep track
of the misses, not just the hits.
of the misses, not just the hits.
43
110000
3381
Nhưng trong khoa học, ta phải theo dõi
thất bại chứ không chỉ thành công
thất bại chứ không chỉ thành công
02:18
And that's probably the key lesson
to my short talk here:
to my short talk here:
44
113405
3266
Và đó có lẽ là bài học chính
của buổi nói chuyện ngắn của tôi hôm nay
của buổi nói chuyện ngắn của tôi hôm nay
02:21
This is how psychics work, astrologers,
tarot card readers and so on.
tarot card readers and so on.
45
116695
3734
Đây là lối làm việc của nhà ngoại cảm,
nhà chiêm tinh, người bói bài tarot...
nhà chiêm tinh, người bói bài tarot...
02:25
People remember the hits
and forget the misses.
and forget the misses.
46
120453
2219
Ta chỉ nhớ đến thành công
và quên mất thất bại.
và quên mất thất bại.
02:27
In science, we keep the whole database,
47
122696
1895
Trong khoa học, chúng
tôi giữ toàn bộ dữ liệu
tôi giữ toàn bộ dữ liệu
02:29
and look to see if the number
of hits somehow stands out
of hits somehow stands out
48
124615
2661
và xem thử số lần thành công
có thể nào nhiều hơn
có thể nào nhiều hơn
02:32
from the total number
you'd expect by chance.
you'd expect by chance.
49
127300
2213
trong tổng số lần thực hiện hay không.
02:34
In this case, we tested it.
50
129537
1294
Trong trường hợp này,
chúng tôi kiểm tra nó
chúng tôi kiểm tra nó
02:35
We had two opaque boxes:
51
130855
1492
Ta có hai hộp không trong suốt:
02:37
one with government-approved THC
marijuana, and one with nothing.
marijuana, and one with nothing.
52
132371
3634
một đựng cần sa THC
được chính phủ cho phép và một hộp rỗng.
được chính phủ cho phép và một hộp rỗng.
02:40
And it got it 50 percent of the time --
53
136029
1881
Và nó đúng trong 50% tổng số lần,
02:42
(Laughter)
54
137934
1093
(Tiếng cười)
02:43
which is exactly what you'd expect
with a coin-flip model.
with a coin-flip model.
55
139051
2925
tức là chính xác những gì bạn mong đợi
về một mô hình lật xu.
về một mô hình lật xu.
02:46
So that's just a fun little example
here of the sorts of things we do.
here of the sorts of things we do.
56
142000
3991
Đây chỉ là một ví dụ vui
về những công việc chúng tôi làm.
về những công việc chúng tôi làm.
02:50
"Skeptic" is the quarterly publication.
Each one has a particular theme.
Each one has a particular theme.
57
146015
3468
"Skeptic" là tạp chí ra theo quý.
Mỗi quý đều có một chủ đề riêng.
Mỗi quý đều có một chủ đề riêng.
02:54
This one is on the future of intelligence.
58
149507
2074
Bản này là về tương lai của trí tuệ.
Con người đang trở nên
thông minh hay ngu ngốc hơn?
thông minh hay ngu ngốc hơn?
02:56
Are people getting smarter or dumber?
59
151605
1771
02:58
I have an opinion of this myself
because of the business I'm in,
because of the business I'm in,
60
153400
3048
Tôi có quan điểm riêng
nhờ công việc tôi đang làm,
nhờ công việc tôi đang làm,
03:01
but in fact, people, it turns out,
are getting smarter.
are getting smarter.
61
156472
2667
nhưng thật ra, con người đang trở nên
thông minh hơn.
thông minh hơn.
03:03
Three IQ points per 10 years, going up.
62
159163
2813
Mỗi 10 năm IQ lại tăng thêm 3 điểm.
03:06
Sort of an interesting thing.
63
162000
1651
Một sự thật thú vị.
03:08
With science, don't think of skepticism
as a thing, or science as a thing.
as a thing, or science as a thing.
64
163675
3547
Đừng nghĩ chủ nghĩa hoài nghi hay khoa học
như một vật.
như một vật.
03:12
Are science and religion compatible?
65
167246
1730
Khoa học và tôn giáo
có hợp nhau?
có hợp nhau?
03:13
It's like, are science
and plumbing compatible?
and plumbing compatible?
66
169000
2231
Như thể hỏi khoa học và ống nước
có hợp không?
có hợp không?
03:16
They're just two different things.
67
171255
1634
Chúng chỉ là hai thứ khác nhau.
03:17
Science is not a thing. It's a verb.
68
172913
1739
Khoa học không là vật.
Nó là động từ.
Nó là động từ.
03:19
It's a way of thinking about things.
69
174676
1722
Nó là cách suy nghĩ về sự vật.
03:21
It's a way of looking for natural
explanations for all phenomena.
explanations for all phenomena.
70
176422
3070
Là cách tìm lời giải thích tự nhiên
cho mọi hiện tượng.
cho mọi hiện tượng.
03:24
I mean, what's more likely:
71
179516
1350
Ý tôi là điều khả dĩ hơn là:
03:25
that extraterrestrial intelligences
or multi-dimensional beings
or multi-dimensional beings
72
180890
3563
trí tuệ ngoài trái đất
hay thực thể đa chiều
hay thực thể đa chiều
03:29
travel across vast distances
of interstellar space
of interstellar space
73
184477
2390
vượt qua khoảng không
to lớn giữa các vì sao
to lớn giữa các vì sao
03:31
to leave a crop circle in Farmer Bob's
field in Puckerbrush, Kansas
field in Puckerbrush, Kansas
74
186891
3180
để bỏ lại mấy vòng tròn bí ẩn
trên cánh đồng ở Puckerbrush, Kansas
trên cánh đồng ở Puckerbrush, Kansas
03:34
to promote skeptic.com, our web page?
75
190095
1810
nhằm quảng cáo cho skeptic.com, trang web của chúng tôi?
03:36
Or is it more likely that a reader
of "Skeptic" did this with Photoshop?
of "Skeptic" did this with Photoshop?
76
191929
4478
Hoặc có thể nhiều khả năng hơn là
bạn đọc của "Skeptic" photoshop tấm hình?
bạn đọc của "Skeptic" photoshop tấm hình?
03:41
And in all cases we have to ask --
77
196431
1650
Trong mọi trường hợp,
chúng ta phải hỏi rằng
chúng ta phải hỏi rằng
03:42
(Laughter)
78
198105
1824
(Tiếng cười)
03:44
What's the more likely explanation?
79
199953
2023
Lời giải thích nào hợp lý hơn?
03:46
Before we say something
is out of this world,
is out of this world,
80
202000
2167
Trước khi nói có thứ
bên ngoài thế giới này,
bên ngoài thế giới này,
03:48
we should first make sure
that it's not in this world.
that it's not in this world.
81
204191
2664
đầu tiên ta nên đảm bảo
nó không đến từ thế giới này.
nó không đến từ thế giới này.
03:51
What's more likely:
82
206879
1151
Điều nào có khả dĩ hơn:
03:52
that Arnold had extraterrestrial help
in his run for the governorship,
in his run for the governorship,
83
208054
3326
Arnold nhờ sự trợ giúp ngoài hành tinh
để tranh cử chức Thống đốc,
để tranh cử chức Thống đốc,
03:56
or that the "World Weekly News"
makes stuff up?
makes stuff up?
84
211404
2498
hay tờ "World Weekly News" bịa chuyện?
03:58
(Laughter)
85
213926
1389
(Tiếng cười)
04:00
The same theme is expressed nicely
here in this Sidney Harris cartoon.
here in this Sidney Harris cartoon.
86
215339
4662
Chủ đề tương tự được thể hiện rất hay
trong bộ phim hoạt hình Sidney Harris.
trong bộ phim hoạt hình Sidney Harris.
04:04
For those of you in the back,
it says here: "Then a miracle occurs.
it says here: "Then a miracle occurs.
87
220025
3215
Cho những bạn ngồi phía sau,
ở đây ghi: "Rồi một phép màu xảy ra."
ở đây ghi: "Rồi một phép màu xảy ra."
04:08
I think you need to be more
explicit here in step two."
explicit here in step two."
88
223264
2712
"Tôi nghĩ ông phải viết rõ hơn trong
bước hai."
bước hai."
04:10
This single slide completely dismantles
the intelligent design arguments.
the intelligent design arguments.
89
226000
4496
Chỉ hình này thôi đã hoàn toàn xóa bỏ
những tranh luận về thiết kế thông minh.
những tranh luận về thiết kế thông minh.
04:15
There's nothing more to it than that.
90
230520
1848
Ngoài ra không còn gì khác.
04:17
(Applause)
91
232392
1050
(Tiếng vỗ tay)
04:18
You can say a miracle occurs,
92
233466
1388
Bạn có thể nói có phép màu,
04:19
it's just that it doesn't explain
anything or offer anything.
anything or offer anything.
93
234878
2966
chỉ là điều đó không giải thích
hay đem lại điều gì cả.
hay đem lại điều gì cả.
04:22
There's nothing to test.
94
237868
1150
Chẳng có gì để kiểm tra.
04:23
It's the end of the conversation
for intelligent design creationists.
for intelligent design creationists.
95
239042
3448
Nó chấm dứt tranh luận cho những người
theo thuyết sáng tạo thiết kế thông minh.
theo thuyết sáng tạo thiết kế thông minh.
04:27
And it's true, scientists sometimes throw
terms out as linguistic place fillers --
terms out as linguistic place fillers --
96
242514
4886
Và đó là sự thật, các nhà khoa học đôi khi
đưa ra thuật ngữ như từ đệm,
đưa ra thuật ngữ như từ đệm,
04:32
dark energy or dark matter,
something like that --
something like that --
97
247424
2348
năng lượng tối, vật chất tối,
những từ như vậy,
những từ như vậy,
04:34
until we figure out what it is,
we'll call it this.
we'll call it this.
98
249796
2460
tới khi ta biết được nó là gì,
ta sẽ gọi nó như vậy
ta sẽ gọi nó như vậy
04:37
It's the beginning of the causal
chain for science.
chain for science.
99
252280
2701
Đây là khởi đầu của
chuỗi nhân quả trong khoa học.
chuỗi nhân quả trong khoa học.
04:39
For intelligent design creationists,
it's the end of the chain.
it's the end of the chain.
100
255005
4075
Với người thuộc thuyết sáng tạo thiết kế
thông minh, đó là kết thúc chuỗi nhân quả.
thông minh, đó là kết thúc chuỗi nhân quả.
04:43
So again, we can ask this:
what's more likely?
what's more likely?
101
259104
2172
Lần nữa, ta lại hỏi:
điều nào hợp lý hơn?
điều nào hợp lý hơn?
04:46
Are UFOs alien spaceships, or perceptual
cognitive mistakes, or even fakes?
cognitive mistakes, or even fakes?
102
261300
4391
UFO là đĩa bay ngoài hành tinh, nhầm lẫn
giác quan, hay thậm chí là đồ giả?
giác quan, hay thậm chí là đồ giả?
04:50
This is a UFO shot from my house
in Altadena, California,
in Altadena, California,
103
265715
3261
Đây là tấm ảnh chụp UFO từ nhà tôi
ở Altadena bang California,
ở Altadena bang California,
04:53
looking down over Pasadena.
104
269000
1976
nhìn xuống dưới Pasadena.
04:55
And if it looks a lot like a Buick
hubcap, it's because it is.
hubcap, it's because it is.
105
271000
3521
Nếu bạn thấy thứ này giống nắp đậy
trục bánh xe Buick thì chính là nó đấy.
trục bánh xe Buick thì chính là nó đấy.
04:59
You don't even need Photoshop
or high-tech equipment,
or high-tech equipment,
106
274545
2738
Bạn còn không cần Photoshop
hay thiết bị công nghệ cao,
hay thiết bị công nghệ cao,
05:02
you don't need computers.
107
277307
1198
cũng chẳng cần máy tính.
05:03
This was shot with a throwaway
Kodak Instamatic camera.
Kodak Instamatic camera.
108
278529
3447
Ảnh này được chụp bằng máy ảnh dùng 1 lần
Kodak Instamatic.
Kodak Instamatic.
05:06
You just have somebody off on the side
with a hubcap ready to go.
with a hubcap ready to go.
109
282000
3096
Bạn chỉ cần có người bên cạnh sẵn sàng
quăng cái nắp lên.
quăng cái nắp lên.
05:09
Camera's ready -- that's it.
110
285120
1898
Camera sẵn sàng -- vậy đó.
05:11
(Laughter)
111
287042
1437
(Tiếng cười)
05:13
So, although it's possible
that most of these things are fake
that most of these things are fake
112
288503
3473
Dù có thể hầu hết những thứ này
là giả,
là giả,
05:16
or illusions or so on,
and that some of them are real,
and that some of them are real,
113
292000
3714
hay do ảo giác, và cũng có thể
một vài thứ là thật,
một vài thứ là thật,
05:20
it's more likely that all of them
are fake, like the crop circles.
are fake, like the crop circles.
114
295738
3133
nhưng có vẻ tất cả là giả,
giống những vòng tròn trên cánh đồng.
giống những vòng tròn trên cánh đồng.
05:23
On a more serious note, in all of science
we're looking for a balance
we're looking for a balance
115
298895
3381
Theo ghi nhận chính thức hơn,
trong khoa học ta tìm kiếm sự cân bằng
trong khoa học ta tìm kiếm sự cân bằng
05:27
between data and theory.
116
302300
1676
giữa dữ liệu và lý thuyết.
05:28
In the case of Galileo,
he had two problems
he had two problems
117
304000
3976
Trong trường hợp của Galileo,
ông ấy gặp hai vấn đề
ông ấy gặp hai vấn đề
05:32
when he turned his telescope to Saturn.
118
308000
2361
khi ông quay kính viễn vọng
về phía sao Thổ.
về phía sao Thổ.
05:35
First of all, there was no
theory of planetary rings.
theory of planetary rings.
119
310385
3122
Đầu tiên, chưa hề có lý thuyết nào
về vòng đai hành tinh cả.
về vòng đai hành tinh cả.
05:38
Second of all, his data
was grainy and fuzzy,
was grainy and fuzzy,
120
313531
2193
Thứ hai, dữ liệu của ông ấy
đều thô sơ và mơ hồ
đều thô sơ và mơ hồ
05:40
and he couldn't quite make out
what he was looking at.
what he was looking at.
121
315748
2528
và ông cũng không thể nhận ra
mình đang nhìn thấy gì.
mình đang nhìn thấy gì.
05:43
So he wrote that he had seen --
122
318300
1676
Nên ông viết lại những gì đã thấy
05:44
"I have observed that the furthest
planet has three bodies."
planet has three bodies."
123
320000
3507
"Tôi đã quan sát thấy hành tinh xa nhất
có ba bộ phận."
có ba bộ phận."
05:48
And this is what he ended up
concluding that he saw.
concluding that he saw.
124
323531
2865
Và đây là điều ông kết luận
về thứ mình đã thấy.
về thứ mình đã thấy.
05:51
So without a theory of planetary
rings and with only grainy data,
rings and with only grainy data,
125
326420
3556
Vậy nếu không có thuyết về vành đai
hành tinh và chỉ vài dữ liệu thô sơ,
hành tinh và chỉ vài dữ liệu thô sơ,
05:54
you can't have a good theory.
126
330000
1918
bạn không thể có một giả thuyết đúng.
05:56
It wasn't solved until 1655.
127
331942
1619
Nó được giải quyết vào năm 1655.
05:58
This is Christiaan Huygens's book
that catalogs all the mistakes
that catalogs all the mistakes
128
333585
3014
Đây là quyển sách của Christiaan Huygens
đưa ra những sai lầm
đưa ra những sai lầm
06:01
people made trying to figure out
what was going on with Saturn.
what was going on with Saturn.
129
336623
2962
mà con người mắc phải
khi cố tìm hiểu về sao Thổ.
khi cố tìm hiểu về sao Thổ.
06:04
It wasn't till Huygens had two things:
130
339609
1856
Huygens có hai thứ:
06:06
He had a good theory of planetary rings
and how the solar system operated,
and how the solar system operated,
131
341489
4486
một giả thuyết tốt về vành đai hành tinh
và cách hệ Mặt trời vận hành,
và cách hệ Mặt trời vận hành,
06:10
and he had better telescopic,
more fine-grain data
more fine-grain data
132
345999
2863
cùng kính viễn vọng tốt hơn
và dữ liệu ít sạn hơn.
và dữ liệu ít sạn hơn.
06:13
in which he could figure out that
as the Earth is going around faster --
as the Earth is going around faster --
133
348886
3543
Nhờ vậy ông biết được rằng
nếu Trái Đất quay nhanh hơn sao Thổ,
nếu Trái Đất quay nhanh hơn sao Thổ,
06:17
according to Kepler's Laws --
than Saturn, then we catch up with it.
than Saturn, then we catch up with it.
134
352453
3228
thì theo định luật Kepler,
thì ta sẽ bắt kịp nó.
thì ta sẽ bắt kịp nó.
06:20
And we see the angles of the rings
at different angles, there.
at different angles, there.
135
355705
3271
Và ta thấy được các góc độ của vành đai
từ những góc nhìn khác nhau.
từ những góc nhìn khác nhau.
06:23
And that, in fact, turns out to be true.
136
359000
2220
Và điều đó hóa ra lại đúng.
06:26
The problem with having a theory is that
it may be loaded with cognitive biases.
it may be loaded with cognitive biases.
137
361244
5297
Vấn đề của việc đưa ra một giả thuyết là
nó có thể chứa những nhận thức thành kiến.
nó có thể chứa những nhận thức thành kiến.
06:31
So one of the problems of explaining
why people believe weird things
why people believe weird things
138
366565
3267
Một trong những vấn đề giải thích
con người tin vào những thứ kì lạ
con người tin vào những thứ kì lạ
06:34
is that we have things, on a simple level,
139
369856
2068
đơn giản là do ta có những thứ đó,
06:36
and then I'll go to more serious ones.
140
371948
1828
và tôi sẽ nói ở cấp độ nghiêm túc hơn
06:38
Like, we have a tendency to see faces.
141
373800
1876
như ta có xu hướng nhận diện khuôn mặt.
06:40
This is the face on Mars.
142
375700
1776
Đây là khuôn mặt trên sao Hỏa.
06:42
In 1976, where there was a whole movement
to get NASA to photograph that area
to get NASA to photograph that area
143
377500
4512
Năm 1976 có cả một phong trào đòi
NASA phải chụp hình khu vực này
NASA phải chụp hình khu vực này
06:46
because people thought this was monumental
architecture made by Martians.
architecture made by Martians.
144
382036
3916
vì người ta tin rằng đây là công trình
kiến trúc vĩ đại của người dân sao Hỏa.
kiến trúc vĩ đại của người dân sao Hỏa.
06:50
Here's the close-up of it from 2001.
145
385976
2771
Đây là hình cận cảnh chụp vào năm 2001.
06:53
If you squint, you can still see the face.
146
388771
2460
Nếu bạn thử lác mắt thì vẫn có thể
nhìn ra khuôn mặt
nhìn ra khuôn mặt
06:56
And when you're squinting,
147
391255
1302
Nhưng nếu làm thế
06:57
you're turning that from fine-grain
to coarse-grain,
to coarse-grain,
148
392581
3023
bạn sẽ biến dữ liệu từ ít thành nhiều sạn,
07:00
so you're reducing
the quality of your data.
the quality of your data.
149
395628
2287
và làm giảm đi chất lượng dữ liệu của bạn.
07:02
And if I didn't tell you what to look for,
you'd still see the face,
you'd still see the face,
150
397939
3229
Nếu tôi không nói bạn phải tìm gì,
bạn vẫn sẽ nhìn thấy khuôn mặt,
bạn vẫn sẽ nhìn thấy khuôn mặt,
07:05
because we're programmed
by evolution to see faces.
by evolution to see faces.
151
401192
2429
vì ta được lập trình thấy khuôn mặt
qua sự tiến hóa.
qua sự tiến hóa.
07:08
Faces are important for us socially.
152
403645
2151
Các khuôn mặt rất quan trọng
về mặt xã hội.
về mặt xã hội.
07:10
And of course, happy faces,
faces of all kinds are easy to see.
faces of all kinds are easy to see.
153
405820
3468
Và tất nhiên, mặt vui,
hay các kiểu mặt đều dễ nhìn ra.
hay các kiểu mặt đều dễ nhìn ra.
07:14
You see the happy face on Mars, there.
154
409312
1896
Bạn thấy mặt cười trên sao Hỏa.
07:16
(Laughter)
155
411232
1151
(Tiếng cười)
07:17
If astronomers were frogs,
perhaps they'd see Kermit the Frog.
perhaps they'd see Kermit the Frog.
156
412407
2913
Nếu nhà thiên văn học là ếch,
họ sẽ nhìn thấy chú ếch Kermit.
họ sẽ nhìn thấy chú ếch Kermit.
07:20
Do you see him there? Little froggy legs.
157
415344
1953
Bạn có thấy không? Mấy chân ếch nhỏ xíu.
07:22
Or if geologists were elephants?
158
417688
2195
Hay nếu nhà địa chất là voi?
07:25
Religious iconography.
159
420736
3240
Biểu tượng tôn giáo.
07:28
(Laughter)
160
424000
2801
(Tiếng cười)
07:31
Discovered by a Tennessee baker in 1996.
161
426825
2151
Phát hiện bởi một thợ bánh
Tennessee năm 1996.
Tennessee năm 1996.
07:33
He charged five bucks a head
to come see the nun bun
to come see the nun bun
162
429000
2477
Ông ta thu mỗi người đến xem
5 đô-la
5 đô-la
07:36
till he got a cease-and-desist
from Mother Teresa's lawyer.
from Mother Teresa's lawyer.
163
431501
3713
tới khi ông ta nhận được đơn xử lý
xâm phạm từ luật sư của Đức Mẹ Teresa.
xâm phạm từ luật sư của Đức Mẹ Teresa.
07:40
Here's Our Lady of Guadalupe and Our
Lady of Watsonville, just down the street,
Lady of Watsonville, just down the street,
164
435238
3738
Đây là Đức Mẹ Guadalupe và
Đức Mẹ Watsonville,
Đức Mẹ Watsonville,
07:43
or is it up the street from here?
165
439000
1604
ở ngay ngoài đường.
07:45
Tree bark is particularly good
because it's nice and grainy, branchy,
because it's nice and grainy, branchy,
166
440628
3348
Vỏ cây đặc biệt tốt vì
nó sần sùi, nhiều nhánh,
nó sần sùi, nhiều nhánh,
07:48
black-and-white splotchy and you can
get the pattern-seeking --
get the pattern-seeking --
167
444000
3000
có vệt đen trắng và bạn có thể
tìm ra các họa tiết
tìm ra các họa tiết
07:51
humans are pattern-seeking animals.
168
447024
1952
vì con người là loài vật tìm họa tiết.
07:53
Here's the Virgin Mary on the side
of a glass window in Sao Paulo.
of a glass window in Sao Paulo.
169
449000
3563
Đây là Đức Mẹ Mary ở cạnh của sổ bằng kính
ở Sao Paulo.
ở Sao Paulo.
07:57
Here's when the Virgin Mary made
her appearance on a cheese sandwich --
her appearance on a cheese sandwich --
170
452587
3414
Đây là Đức Mẹ Mary xuất hiện
trên miếng bánh kẹp phô-mai
trên miếng bánh kẹp phô-mai
08:00
which I got to actually
hold in a Las Vegas casino --
hold in a Las Vegas casino --
171
456025
2490
mà tôi đã được cầm ở sòng bạc Las Vegas,
08:03
of course, this being America.
172
458539
1537
tất nhiên, người Mỹ là vậy đó.
08:04
(Laughter)
173
460100
1525
(Tiếng cười)
08:06
This casino paid $28,500
on eBay for the cheese sandwich.
on eBay for the cheese sandwich.
174
461649
4327
Sòng bạc này trả 28.500 đô-la trên eBay
để mua miếng bánh kẹp.
để mua miếng bánh kẹp.
08:10
(Laughter)
175
466000
1976
(Tiếng cười)
08:12
But who does it really look like?
The Virgin Mary?
The Virgin Mary?
176
468000
2381
Nhưng thực sự nhìn nó giống ai?
Đức Mẹ Mary?
Đức Mẹ Mary?
08:15
(Laughter)
177
470405
1979
(Tiếng cười)
08:17
It has that sort of
puckered lips, 1940s-era look.
puckered lips, 1940s-era look.
178
472408
3865
Nó có kiểu môi nhăn nheo,
phong cách kỉ nguyên 1940.
phong cách kỉ nguyên 1940.
08:21
Virgin Mary in Clearwater, Florida.
179
476297
1679
Đức Mẹ Mary ở Clearwater, Florida.
08:22
I actually went to see this one.
180
478000
1976
Tôi đích thực đã tới xem cái này.
08:24
There was a lot of people there.
181
480000
1834
Có rất nhiều người ở đó.
08:26
The faithful come in their wheelchairs
and crutches, and so on.
and crutches, and so on.
182
481858
4652
Các tín đồ đến bằng xe lăn và nạng,...
08:31
We went down and investigated.
183
486534
1861
Chúng tôi đã tới và điều tra.
08:33
Just to give you a size, that's Dawkins,
me and The Amazing Randi,
me and The Amazing Randi,
184
488419
3173
Để cho bạn biết kích cỡ, đó là Dawkins,
tôi và Randi vĩ đại,
tôi và Randi vĩ đại,
08:36
next to this two,
two and a half story-sized image.
two and a half story-sized image.
185
491616
2413
kế bên là bức hình lớn gấp hai lần rưỡi.
08:38
All these candles, thousands of candles
people had lit in tribute to this.
people had lit in tribute to this.
186
494053
3502
Người ta đã thắp hàng ngàn ngọn nến
để tưởng niệm điều này.
để tưởng niệm điều này.
08:42
So we walked around the backside,
to see what was going on.
to see what was going on.
187
497579
2805
Chúng tôi đi vòng ra phía sau
để xem chuyện gì đang xảy ra.
để xem chuyện gì đang xảy ra.
08:45
It turns out wherever there's
a sprinkler head and a palm tree,
a sprinkler head and a palm tree,
188
500408
3331
Hóa ra cứ khi nào có đầu vòi tưới nước
và một cây cọ
và một cây cọ
08:48
you get the effect.
189
503763
1213
ta sẽ thấy hiệu ứng này.
08:49
Here's the Virgin Mary on the backside,
which they started to wipe off.
which they started to wipe off.
190
505000
3381
Đây là Đức Mẹ Mary từ phía sau,
mà họ đã bắt đầu lau đi.
mà họ đã bắt đầu lau đi.
08:53
I guess you can only have
one miracle per building.
one miracle per building.
191
508405
2571
Tôi đoán mỗi tòa nhà chỉ có được
một phép màu thôi.
một phép màu thôi.
08:55
(Laughter)
192
511000
3333
(Tiếng cười)
08:59
So is it really a miracle of Mary,
or is it a miracle of Marge?
or is it a miracle of Marge?
193
514357
3679
Vậy đây thật sự là phép màu của Mary,
hay là phép màu của Marge?
hay là phép màu của Marge?
09:02
(Laughter)
194
518060
1001
(Tiếng cười)
09:03
And now I'm going to finish up
with another example of this,
with another example of this,
195
519085
3603
Và bây giờ tôi sẽ kết thúc bằng
một ví dụ nữa,
một ví dụ nữa,
09:07
with auditory illusions.
196
522712
2777
ảo giác thính giác.
09:10
There's this film, "White Noise,"
with Michael Keaton,
with Michael Keaton,
197
525513
2526
Có một bộ phim tên "Tiếng ồn trắng"
có Michael Keaton,
có Michael Keaton,
09:12
about the dead talking back to us.
198
528063
2534
nói về người chết nói chuyện với chúng ta.
09:15
By the way, the whole business of talking
to the dead is not that big a deal.
to the dead is not that big a deal.
199
530621
3665
Nhân tiện, mấy chuyện nói chuyện
với người chết không hay tới vậy đâu.
với người chết không hay tới vậy đâu.
09:19
Anybody can do it, turns out.
200
534310
1485
Hóa ra ai cũng làm được cả.
09:20
It's getting the dead to talk
back that's the really hard part.
back that's the really hard part.
201
535819
3088
Bắt người chết nói lại với mình
mới là phần khó.
mới là phần khó.
09:23
(Laughter)
202
538931
1098
(Tiếng cười)
09:24
In this case, supposedly, these messages
are hidden in electronic phenomena.
are hidden in electronic phenomena.
203
540053
3782
Trong trường hợp này, có những thông điệp
được ẩn sau hiện tượng điện tử.
được ẩn sau hiện tượng điện tử.
09:28
There's a ReverseSpeech.com web page
where I downloaded this stuff.
where I downloaded this stuff.
204
543859
3285
Trang ReverseSpeech.com là nơi
tôi đã tải thứ này về.
tôi đã tải thứ này về.
09:31
This is the most famous one
of all of these.
of all of these.
205
547168
3151
Đây là thứ nổi tiếng nhất
trong tất cả.
trong tất cả.
09:35
Here's the forward version
of the very famous song.
of the very famous song.
206
550343
2801
Đây là bản xuôi của một ca khúc nổi tiếng.
09:37
(Music with lyrics)
207
553168
1071
(Tiếng nhạc và lời)
09:39
If there's a bustle in your hedgerow
don't be alarmed now.
don't be alarmed now.
208
554263
5158
Nếu có tiếng ồn nơi hàng rào,
đừng hoảng sợ.
đừng hoảng sợ.
09:44
It's just a spring clean
for the May Queen.
for the May Queen.
209
560089
3795
Đó chỉ là mùa xuân được quét dọn
cho Nữ hoàng tháng Năm.
cho Nữ hoàng tháng Năm.
09:50
Yes, there are two paths you
can go by, but in the long run,
can go by, but in the long run,
210
565764
4987
Phải, có hai con đường bạn có thể đi,
nhưng rốt cuộc,
nhưng rốt cuộc,
09:56
There's still time to change
the road you're on
the road you're on
211
571870
3564
vẫn sẽ có thời gian để
thay đổi con đường bạn đi.
thay đổi con đường bạn đi.
(Nhạc dừng)
10:03
Couldn't you just listen to that all day?
212
578733
2611
Ta có thể nghe cả ngày nhỉ?
10:06
All right, here it is backwards,
213
581368
1607
Được rồi, đây là bản đảo ngược,
10:07
and see if you can hear the hidden
messages that are supposedly in there.
messages that are supposedly in there.
214
582999
4030
thử xem bạn có nghe thấy được thông điệp
lẽ ra được ẩn giấu trong đây không.
lẽ ra được ẩn giấu trong đây không.
10:12
(Music with unintelligible lyrics)
215
587513
6778
(Nhạc và lời khó hiểu)
10:26
(Lyrics) Satan!
216
601450
1294
(Lời) Quỷ Satan!
10:27
(Unintelligible lyrics continue)
217
602768
6477
(Tiếp tục lời khó hiểu)
10:41
What did you get?
Audience: Satan!
Audience: Satan!
218
616934
1620
Bạn nghe được gì?
Khán giả: Satan!
Khán giả: Satan!
10:43
Satan. OK, at least we got "Satan".
219
618578
1712
Satan. OK, ít nhất ta cũng nghe thấy
10:45
Now, I'll prime the auditory
part of your brain
part of your brain
220
620314
2302
Giờ tôi nhồi vào vùng não
xử lý âm thanh của bạn
xử lý âm thanh của bạn
10:47
to tell you what you're supposed
to hear, and then hear it again.
to hear, and then hear it again.
221
622640
3437
và nói bạn sẽ phải nghe thấy gì,
rồi ta nghe lại lần nữa.
rồi ta nghe lại lần nữa.
10:50
(Music with lyrics)
222
626101
3801
(Tiếng nhạc và lời)
11:17
(Music ends)
223
652673
1086
(Nhạc dừng)
11:18
(Laughter)
224
653783
1207
(Tiếng cười)
11:19
(Applause)
225
655014
6389
(Tiếng vỗ tay)
11:26
You can't miss it
when I tell you what's there.
when I tell you what's there.
226
661427
2549
Bạn không thể không nghe thấy
khi tôi đã cho bạn biết.
khi tôi đã cho bạn biết.
11:28
(Laughter)
227
664000
3250
(Tiếng cười)
11:32
I'm going to just end
with a positive, nice little story.
with a positive, nice little story.
228
667274
4035
Tôi sẽ kết thúc bằng
một câu chuyện tích cực.
một câu chuyện tích cực.
11:36
The Skeptics is a nonprofit
educational organization.
educational organization.
229
671333
2845
Skeptics là một tổ chức giáo dục
phi lợi nhuận.
phi lợi nhuận.
11:39
We're always looking for little
good things that people do.
good things that people do.
230
674202
2820
Chúng tôi luôn tìm kiếm những điều tốt
mà người ta làm.
mà người ta làm.
11:41
And in England, there's a pop singer.
231
677046
2009
Và ở Anh, có một ca sĩ nhạc pop.
11:43
One of the top popular singers
in England today, Katie Melua.
in England today, Katie Melua.
232
679079
3745
Một trong những ca sĩ nổi tiếng hàng đầu
nước Anh hiện nay, Katie Melua.
nước Anh hiện nay, Katie Melua.
11:47
And she wrote a beautiful song.
233
682848
1528
Cô đã viết một bài hát rất hay.
11:49
It was in the top five in 2005, called,
"Nine Million Bicycles in Beijing."
"Nine Million Bicycles in Beijing."
234
684400
5576
Bài hát nằm trong top 5 năm 2005
tên "Chín triệu chiếc xe đạp ở Bắc Kinh".
tên "Chín triệu chiếc xe đạp ở Bắc Kinh".
11:54
It's a love story -- she's sort
of the Norah Jones of the UK --
of the Norah Jones of the UK --
235
690000
3096
Đó là một chuyện tình, cô ấy kiểu như
Norah Jones của Anh vậy,
Norah Jones của Anh vậy,
11:57
about how she much loves her guy,
236
693120
1621
về cô yêu chàng trai nhiều thế nào
11:59
and compared to nine million
bicycles, and so forth.
bicycles, and so forth.
237
694765
2476
và so sánh với chín triệu chiếc xe đạp, v.v
12:02
And she has this one passage here.
238
697265
2225
Và cô đã viết đoạn này.
12:04
(Music)
239
699514
1036
(Tiếng nhạc)
12:05
(Lyrics) We are 12 billion
light-years from the edge
light-years from the edge
240
700574
5771
(Lời) Ta cách tận cùng vũ trụ những
12 tỉ năm ánh sáng.
12 tỉ năm ánh sáng.
12:11
That's a guess,
241
706369
2325
Em chỉ đoán vậy thôi.
12:13
No one can ever say it's true,
242
708718
3711
Chẳng ai biết được có thật vậy không.
12:17
But I know that I will always be with you.
243
712453
4603
Nhưng em biết rằng em sẽ luôn bên anh.
(Dừng nhạc)
(Dừng nhạc)
12:22
Michael Shermer: Well, that's nice.
At least she got it close.
At least she got it close.
244
717731
2965
Hay đấy.
Ít ra cô ấy cũng tới gần rồi.
Ít ra cô ấy cũng tới gần rồi.
12:25
In America it'd be,
"We're 6,000 light years from the edge."
"We're 6,000 light years from the edge."
245
720720
2923
Ở Mỹ sẽ là "Ta cách tận cùng
vũ trụ 6.000 năm ánh sáng".
vũ trụ 6.000 năm ánh sáng".
12:28
(Laughter)
246
723667
1036
(Tiếng cười)
12:29
But my friend, Simon Singh, the particle
physicist now turned science educator,
physicist now turned science educator,
247
724727
3769
Nhưng bạn tôi, Simon Singh, nhà vật lý
phần tử và giờ là giáo viên khoa học,
phần tử và giờ là giáo viên khoa học,
12:33
who wrote the book
"The Big Bang," and so on,
"The Big Bang," and so on,
248
728520
2127
người đã viết quyển sách
"Vụ nổ Big Bang",
"Vụ nổ Big Bang",
12:35
uses every chance he gets
to promote good science.
to promote good science.
249
730671
2405
đã dùng mọi cơ hội
để thúc đẩy khoa học chân chính.
để thúc đẩy khoa học chân chính.
12:37
And so he wrote an op-ed piece
in "The Guardian" about Katie's song,
in "The Guardian" about Katie's song,
250
733100
3286
Nên anh ấy viết một bài trên
tờ "The Guardian" về bài hát của Katie.
tờ "The Guardian" về bài hát của Katie.
12:41
in which he said, well, we know exactly
how far from the edge.
how far from the edge.
251
736410
5036
Trong đó anh nói ta biết chính xác
ta cách bờ rìa bao xa.
ta cách bờ rìa bao xa.
12:46
You know, it's 13.7 billion light years,
and it's not a guess.
and it's not a guess.
252
741470
3818
Bạn biết đấy, là 13,7 tỉ năm ánh sáng,
không phải đoán bừa đâu.
không phải đoán bừa đâu.
12:50
We know within precise
error bars how close it is.
error bars how close it is.
253
745312
4264
Ta biết trong biểu đồ sai số
ta gần tận cùng vũ trụ thế nào.
ta gần tận cùng vũ trụ thế nào.
12:54
So we can say, although not absolutely
true, it's pretty close to being true.
true, it's pretty close to being true.
254
749600
3810
Nên có thể nói, dù không hoàn toàn đúng,
nó cũng đã gần đúng rồi.
nó cũng đã gần đúng rồi.
12:58
And, to his credit, Katie called him up
after this op-ed piece came out, and said,
after this op-ed piece came out, and said,
255
753434
4739
Và để đáp lại, Katie gọi cho anh ấy
sau khi bài báo được phát hành và nói:
sau khi bài báo được phát hành và nói:
13:02
"I'm so embarrassed.
I was in the astronomy club.
I was in the astronomy club.
256
758197
2371
"Tôi rất xấu hổ vì từng trong
câu lạc bộ thiên văn
câu lạc bộ thiên văn
13:05
I should've known better."
257
760592
1278
Đáng ra tôi phải biết"
13:06
And she re-cut the song.
258
761894
1222
Và cô ấy làm lại bài hát.
13:07
So I will end with the new version.
259
763140
1848
Nên tôi sẽ kết thúc bằng bản mới.
13:09
(Music with lyrics)
260
765012
1264
(Tiếng nhạc và lời)
13:11
We are 13.7 billion light years
261
766300
2421
Ta cách tận cùng của vũ trụ
13:13
from the edge of the observable universe.
262
768745
3491
13,7 tỉ năm ánh sáng.
13:17
That's a good estimate
with well-defined error bars.
with well-defined error bars.
263
772260
3769
Đó là con số ước lượng đúng
với thanh sai số rõ ràng.
với thanh sai số rõ ràng.
13:20
And with the available information,
264
776053
3152
Và với những thông tin sẵn có,
13:24
I predict that I will always be with you.
265
779229
4343
em dự đoán rằng em sẽ luôn bên anh.
13:28
(Laughter)
266
783596
1157
(Tiếng cười)
13:29
How cool is that?
267
784777
1168
Hay quá phải không?
13:30
(Applause)
268
785969
2031
(Tiếng vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Michael Shermer - SkepticMichael Shermer debunks myths, superstitions and urban legends -- and explains why we believe them. Along with publishing Skeptic Magazine, he's author of Why People Believe Weird Things and The Mind of the Market.
Why you should listen
As founder and publisher of Skeptic Magazine, Michael Shermer has exposed fallacies behind intelligent design, 9/11 conspiracies, the low-carb craze, alien sightings and other popular beliefs and paranoias. But it's not about debunking for debunking's sake. Shermer defends the notion that we can understand our world better only by matching good theory with good science.
Shermer's work offers cognitive context for our often misguided beliefs: In the absence of sound science, incomplete information can powerfully combine with the power of suggestion (helping us hear Satanic lyrics when "Stairway to Heaven" plays backwards, for example). In fact, a common thread that runs through beliefs of all sorts, he says, is our tendency to convince ourselves: We overvalue the shreds of evidence that support our preferred outcome, and ignore the facts we aren't looking for.
He writes a monthly column for Scientific American, and is an adjunct at Claremont Graduate University and Chapman University. His latest book is The Believing Brain: From Ghosts and Gods to Politics and Conspiracies—How We Construct Beliefs and Reinforce Them as Truths. He is also the author of The Mind of the Market, on evolutionary economics, Why Darwin Matters: Evolution and the Case Against Intelligent Design, and The Science of Good and Evil. And his next book is titled The Moral Arc of Science.
Michael Shermer | Speaker | TED.com