TED2009
Brian Cox: What went wrong at the LHC
ბრაინ კოქსი: რა წავიდა ცუდად დიდ იადრონულ კოლაიდერზე (LHC)
Filmed:
Readability: 4.4
1,425,948 views
ამ მოკლე საუბარში, რომელიც 2009 წელს გაიმართა TED-ში, ბრაინ კოქსი სუპერკოლაიდერის შესახებ გვაწვდის ახალ ამბებს, რომელც ცერნ-ში მდებარეობს. ის საუბრობს ამჟამინდელ რემონტზე და თუ რას გვპირდება, ეს სამეცნიერო ექსპერიმენტი.
Brian Cox - Physicist
Physicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester. Full bio
Physicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Last year at TED I gave an introduction to the LHC.
0
0
4000
2008 წელს მე მოგიყევით LHC-ის შესახებ.
00:16
And I promised to come back and give you an update
1
4000
2000
და დაგპირდით, რომ ისევ მოვიიდოდი და გაგაცნობდით ახალ ამბებს
00:18
on how that machine worked.
2
6000
2000
თუ როგორ მუშაობდა ეს მოწყობილობა.
00:20
So this is it. And for those of you that weren't there,
3
8000
2000
ახლა მე აქ ვარ. და ვინც არ ესწრებოდა წინა საუბარს,
00:22
the LHC is the largest scientific experiment ever attempted --
4
10000
3000
LHC -არის ყველაზე დიდი სამეცნიერო ექსპერიმენტი, რომელიც ოდესმე ჩატარებულა,
00:25
27 kilometers in circumference.
5
13000
2000
მისი გარშემოწერილობა 27 კილომეტრია.
00:27
Its job is to recreate the conditions
6
15000
2000
მისი მიზანი იმ მდგომარეობის შექმნაა
00:29
that were present less than a billionth of a second after the universe began,
7
17000
3000
რომელშიც სამყარო არსებობდა მისი შექმნიდან წამის ერთი მემილიარდედის შემდეგ --
00:32
up to 600 million times a second.
8
20000
3000
წამის 600 მემილიონედის განმავლობაში.
00:35
It's nothing if not ambitious.
9
23000
2000
ეს ძალიან ამბიციურია.
00:37
This is the machine below Geneva.
10
25000
2000
ეს მოწყობილობა ჟენევის ქვეშ მდებარეობს.
00:39
We take the pictures of those mini-Big Bangs inside detectors.
11
27000
3000
ჩვენ ვიღებთ ამ ფსევდო დიდი-აფეთქების სურათებს დეტეკტორის შიგნით.
00:42
This is the one I work on. It's called the ATLAS detector --
12
30000
3000
ეს ერთ-ერთია რაზეც მე ვმუშაობ. და მას ATLAS-ის დეტეკტორი ქვია --
00:45
44 meters wide, 22 meters in diameter.
13
33000
3000
სიგანე-44 მეტრი, რადიუსი-22 მეტრი.
00:48
Spectacular picture here of ATLAS under construction
14
36000
3000
ეს არის ATLAS-ი მშენებლობის პროცესში
00:51
so you can see the scale.
15
39000
2000
ამ ფოტოში კარგად ჩანს მისი ზომები.
00:53
On the 10th of September last year we turned the machine on for the first time.
16
41000
3000
2008 წლის 10 სექტემბერს ჩვენ პირველად ჩავრთეთ ეს მოწყობილობა.
00:56
And this picture was taken by ATLAS.
17
44000
3000
და ATLAS-ის საშუალებით მივიღეთ ეს გამოსახულება.
00:59
It caused immense celebration in the control room.
18
47000
3000
ეს მოვლენა ავღნიშნეთ გამშვებ ოთახში.
01:02
It's a picture of the first beam particle
19
50000
2000
აქ გამოსახულია ნაწილაკების პირველი გაშვება
01:04
going all the way around the LHC,
20
52000
2000
სრული წრის დაარტყმის დროს
01:06
colliding with a piece of the LHC deliberately,
21
54000
3000
ისინი ეჯახებიან LHC-ის სპეციალურ დეტალებს,
01:09
and showering particles into the detector.
22
57000
2000
და წარმოქმნილი ნაწილაკები, დეკტორის შიგნით აფრქვევენ.
01:11
In other words, when we saw that picture on September 10th
23
59000
2000
სხვა სიტყვებით, როდესაც ჩვენ დავინახეთ ეს გამოსახულება 10 სექტემბერს
01:13
we knew the machine worked,
24
61000
2000
ჩვენ დავრწმუნდით, რომ მოწყობილობა მუშაობდა
01:15
which is a great triumph.
25
63000
2000
და ეს უდიდესი მიღწევაა.
01:17
I don't know whether this got the biggest cheer,
26
65000
2000
არ ვიცი, ამას ხვდა უფრო დიდი აღტაცება,
01:19
or this, when someone went onto Google
27
67000
2000
თუ ამას როდესაც, გუგლზე შესულმა მომხმარებლებმა
01:21
and saw the front page was like that.
28
69000
2000
მთავარ გვერდზე ეს დაინახეს.
01:23
It means we made cultural impact
29
71000
2000
ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ მოვახდინეთ როგორც კულტურული ზეგავლენა
01:25
as well as scientific impact.
30
73000
2000
ასევე სამეცნიერო ეფექტი.
01:27
About a week later we had a problem with the machine,
31
75000
3000
ერთი კვირის შემდეგ, ჩვენ შეგვექმნა პრობლემა მოწყობილობასთან,
01:30
related actually to these bits of wire here -- these gold wires.
32
78000
4000
სინამდვილეში ამ პატარა გამტარის ნაწილზე - ორქოს გამტარზე.
01:34
Those wires carry 13 thousand amps
33
82000
3000
ამ გამტარში 10 ათასი ამპერი დენი გადის
01:37
when the machine is working in full power.
34
85000
2000
როდესაც მოწყობილობა სრულ დატვირთვაზე მუშაობს.
01:39
Now the engineers amongst you will look at them and say,
35
87000
2000
ზოგიერთი ინჟინერი ამას რომ შეხედავს, იტყვის:
01:41
"No they don't. They're small wires."
36
89000
2000
არა, ეს შეუძლებელია. ეს ძალიან წვრილი მავთულია.
01:43
They can do that because
37
91000
2000
ეს ამ მავთულებს შეუძლიათ, რადგან
01:45
when they are very cold they are what's called superconducting wire.
38
93000
2000
დაბალ ტემპერატურაზე ისინი სუპერგამტარნი ხდებიან.
01:47
So at minus 271 degrees,
39
95000
3000
ასე, რომ, მინუს 271 გრადუსზე,
01:50
colder than the space between the stars,
40
98000
2000
უფრო ცივი ვიდრე სივრცე მზის გარეშე,
01:52
those wires can take that current.
41
100000
2000
ამ მავთულებს შეუძლიათ ასეთი სიმძლავრის გატარება.
01:54
In one of the joints between over 9,000 magnets in LHC,
42
102000
4000
ერთ-ერთი შეერთების ადგილას, 9 ათასი მაგნიტიდან,
01:58
there was a manufacturing defect.
43
106000
2000
იყო დეფექტი.
02:00
So the wire heated up slightly,
44
108000
2000
და მავთული ცოტათი გათბა,
02:02
and its 13,000 amps suddenly encountered electrical resistance.
45
110000
4000
და მასში გამტარი 13 ათასი ამპერი მოულოდნელად წააწყდა წინაღობას.
02:06
This was the result.
46
114000
2000
ეს იყო შედეგი.
02:08
Now that's more impressive
47
116000
3000
ეს უფრო შთამბეჭდავი იქნება
02:11
when you consider those magnets weigh over 20 tons,
48
119000
2000
თუ თქვენ წარმოიდგენთ, რომ ყველა ეს მაგნიტი იწონიან 20 ტონას,
02:13
and they moved about a foot.
49
121000
2000
და გადაადგილდნენ 1 ფუტით.
02:15
So we damaged about 50 of the magnets.
50
123000
3000
ასე რომ დავაზიანეთ 50 მაგნიტი.
02:18
We had to take them out, which we did.
51
126000
3000
ჩვენ მოგვიწია მათი მოხსნა.
02:21
We reconditioned them all, fixed them.
52
129000
2000
ყველა მათგანი იქნა განახლებული და შეკეთებული.
02:23
They're all on their way back underground now.
53
131000
2000
ახლა მათ უკან მიწაში დებენ.
02:25
By the end of March the LHC will be intact again.
54
133000
2000
მარტის ბოლოს LTC ისევ მწყობრში იქნება.
02:27
We will switch it on,
55
135000
2000
ჩვენ ჩავრთავთ მას,
02:29
and we expect to take data in June or July,
56
137000
3000
და ჩვენ ველოდებით მონაცემების მირებას ივნის-ივლისში,
02:32
and continue with our quest to find out
57
140000
3000
და ვაგრძელებთ ჩვენს გამოკვლევას
02:35
what the building blocks of the universe are.
58
143000
2000
თუ რითია სამყარო აგებული.
02:37
Now of course, in a way
59
145000
3000
ახლა, რა თქმა უნდა
02:40
those accidents reignite the debate
60
148000
2000
ამ პრობლემამ, თავიდან გამოიწვია დავა
02:42
about the value of science and engineering at the edge. It's easy to refute.
61
150000
6000
თანამედროვე მეცნიერებისა და ტექნიკის საჭიროების შესახებ. ეს მარტივი გადასაწყვეტია.
02:48
I think that the fact that it's so difficult,
62
156000
2000
მე ვფიქრობ, რომ ის ფაქტი, რომ ეს ასე ძალიან რთულია,
02:50
the fact that we're overreaching, is the value of things like the LHC.
63
158000
4000
და ფაქტი რომ თუ რაოდენ ვზრდით ჩვენს შესაძლებლობებს, ხსნიან იმ ფაქტს თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია LHC.
02:54
I will leave the final word to an English scientist, Humphrey Davy,
64
162000
4000
და ბოლოს, მე მოვიყვან ინგლისელი მეცნიერის ჰემპრყ დეივის სიტყვებს,
02:58
who, I suspect,
65
166000
2000
რომელიც, როგორც მე მგონია,
03:00
when defending his protege's useless experiments --
66
168000
3000
თავისი მოსწავლის, ერთი შეხედვით უსარგებლო ექსპერიმენტის დაცვის დროს თქვა,
03:03
his protege was Michael Faraday --
67
171000
2000
მისი მოსწავლე კი მაიკლ ფარადეი იყო.
03:05
said this, "Nothing is so dangerous
68
173000
3000
მან თქვა: " არაფერი ისეთი საშიში არ არის
03:08
to the progress of the human mind
69
176000
2000
ადამიანის გონების განვითარებისთვის
03:10
than to assume that our views of science are ultimate,
70
178000
4000
როგოც, მოსაზრება, თითქოს ჩვენი სამეცნიერო მიღწევები ამოიწურა,
03:14
that there are no mysteries in nature,
71
182000
2000
რომ ბუნებაში არ დარჩა რაიმე გამოსაკვლევი,
03:16
that our triumphs are complete, and that
72
184000
2000
რომ ჩვენ გავიმარჯვეთ, და
03:18
there are no new worlds to conquer."
73
186000
2000
არაფერი აღარ დაგვრჩა გადასალახავი."
03:20
Thank you.
74
188000
2000
მადლობთ.
03:22
(Applause)
75
190000
2000
(ტაში)
ABOUT THE SPEAKER
Brian Cox - PhysicistPhysicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester.
Why you should listen
Based at the University of Manchester, Brian Cox works at CERN in Geneva on the ATLAS experiment, studying the forward proton detectors for the Large Hadron Collider there. He's a professor at the University of Manchester, working in the High Energy Physics group, and is a research fellow of the Royal Society.
He's also become a vital voice in the UK media for explaining physics to the public. With his rockstar hair and accessible charm, he's the go-to physicist for explaining heady concepts on British TV and radio. (If you're in the UK, watch him on The Big Bang Machine.) He was the science advisor for the 2007 film Sunshine. He answers science questions every Friday on BBC6 radio's Breakfast Show.
Brian Cox | Speaker | TED.com