TED2007
Murray Gell-Mann: The ancestor of language
Murray Gell-Mann pri la pralingvo
Filmed:
Readability: 3.6
944,446 views
Post parolado dum TED2007 pri eleganteco en Fiziko, la nekredebla Murray Gell-Mann [Nobelpremiito pri Fiziko en 1969] oferas rapidan trarigardon al alia pasia intereso: la malkovro de komuna praulo de niaj modernaj lingvoj.
Murray Gell-Mann - Physicist
Murray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe. Full bio
Murray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Well, I'm involved in other things, besides physics.
0
1000
4000
Bone, mi okupiĝas pri aliaj aferoj krom Fiziko.
00:17
In fact, mostly now in other things.
1
5000
2000
Fakte, nun plejparte pri aliaj aferoj.
00:19
One thing is distant relationships among human languages.
2
7000
4000
Unu el ili estas la malproksimaj rilatoj inter homaj lingvoj.
00:24
And the professional, historical linguists in the U.S.
3
12000
4000
Kaj la profesiaj, tradiciaj lingvistoj en Usono
00:28
and in Western Europe mostly try to stay away
4
16000
3000
kaj en Okcidenta Eŭropo plejparte provas distanciĝi
00:31
from any long-distance relationships, big groupings,
5
19000
4000
de kiu ajn prarilatigo, grandaj grupigoj,
00:35
groupings that go back a long time,
6
23000
3000
grupigoj foraj en la tempo,
00:38
longer than the familiar families.
7
26000
3000
pli longa ol la familiaraj familioj.
00:41
They don't like that. They think it's crank. I don't think it's crank.
8
29000
4000
Ili ne ŝatas tion; ili kredas ĝin strangaĵo. Mi ne kredas, ke tio estas strangaĵo.
00:45
And there are some brilliant linguists, mostly Russians,
9
33000
3000
Kaj estas kelkaj brilaj lingvistoj, ĉefe rusoj,
00:48
who are working on that, at Santa Fe Institute and in Moscow,
10
36000
4000
kiuj laboras pri tio ĉe Instituto Santa Fe kaj en Moskvo,
00:52
and I would love to see where that leads.
11
40000
4000
kaj mi ŝategus vidi kien tio kondukos.
00:56
Does it really lead to a single ancestor
12
44000
3000
Ĉu ĝi vere kondukos al unu sola pralingvo
00:59
some 20, 25,000 years ago?
13
47000
3000
antaŭ ĉirkaŭ 20 aŭ 25 mil jaroj?
01:02
And what if we go back beyond that single ancestor,
14
50000
3000
Kaj se oni retroiros antaŭ tiu komuna pralingvo,
01:05
when there was presumably a competition among many languages?
15
53000
4000
kiam supozeble estis konkurado inter pluraj lingvoj?
01:09
How far back does that go? How far back does modern language go?
16
57000
3000
Kiom for tio okazis? Kiom for estiĝis la moderna lingvo?
01:13
How many tens of thousands of years does it go back?
17
61000
3000
Antaŭ kiom da dekmiloj da jaroj tio okazis?
01:16
Chris Anderson: Do you have a hunch or a hope for what the answer to that is?
18
64000
3000
Chris Anderson: - Ĉu vi havas supozon aŭ antaŭsenton pri la respondo al tio?
01:19
Murray Gell-Mann: Well, I would guess that modern language must be older
19
67000
3000
Bone, mi vetus, ke la moderna lingvo estas nepre pli antikva
01:22
than the cave paintings and cave engravings and cave sculptures
20
70000
4000
ol kavernaj pentraĵoj, kavernaj gravuraĵoj kaj kavernaj skulptaĵoj
01:26
and dance steps in the soft clay in the caves in Western Europe,
21
74000
5000
kaj dancospuroj en la mola argilo de kavernoj en Okcidenta Eŭropo
01:31
in the Aurignacian Period some 35,000 years ago, or earlier.
22
79000
6000
en la Aŭrignacia Periodo, antaŭ ĉ. 35 mil jaroj, aŭ pli frue.
01:37
I can't believe they did all those things and didn't also have a modern language.
23
85000
3000
Mi ne povas kredi, ke ili faris tion sen havi ankaŭ modernan lingvon.
01:40
So, I would guess that the actual origin goes back at least that far and maybe further.
24
88000
5000
Do mi vetus, ke la efektiva origino datas almenaŭ de tiu tempo kaj eble pli frue.
01:45
But that doesn't mean that all, or many, or most
25
93000
3000
Sed tio ne signifas, ke ĉiu, aŭ multaj, aŭ plej multaj
01:48
of today's attested languages couldn't descend perhaps
26
96000
4000
inter la nuntempaj lingvoj ne povus eble deveni
01:52
from one that's much younger than that, like say 20,000 years,
27
100000
4000
de iu multe pli nova ol tio, ni diru antaŭ 20 mil jaroj,
01:56
or something of that kind. It's what we call a bottleneck.
28
104000
3000
aŭ pli-malpli tiom. Tion ni nomas botelkolo.
02:00
CA: Well, Philip Anderson may have been right.
29
108000
1000
Bone, Philip Anderson eble pravis.
02:01
You may just know more about everything than anyone.
30
109000
3000
Vi eble scias pli pri ĉio ajn ol kiu ajn.
02:04
So, it's been an honor. Thank you Murray Gell-Mann.
31
112000
2000
Do estis honoro. Dankon, Murray Gell-Mann.
02:06
(Applause)
32
114000
4000
< aplaŭdo >
ABOUT THE SPEAKER
Murray Gell-Mann - PhysicistMurray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe.
Why you should listen
He's been called "the man with five brains" -- and Murray Gell-Mann has the resume to prove it. In addition to being a Nobel laureate, he is an accomplished physicist who's earned numerous awards, medals and honorary degrees for his work with subatomic particles, including the groundbreaking theory that the nucleus of an atom comprises 100 or so fundamental building blocks called quarks.
Gell-Mann's influence extends well beyond his field: He's a member of the National Academy of Sciences, the American Academy of Arts and Sciences, and the Council on Foreign Relations. He also serves on the board of the Wildlife Conservation Society and is a director of Encyclopedia Britannica. Gell-Mann, a professor emeritus of Caltech, now heads the evolution of human languages program at the Santa Fe Institute, which he cofounded in 1984.
A prolific writer -- he's penned scores of academic papers and several books, including The Quark and the Jaguar -- Gell-Mann is also the subject of the popular science biography Strange Beauty: Murray Gell-Mann and the Revolution in 20th-Century Physics.
Murray Gell-Mann | Speaker | TED.com