ABOUT THE SPEAKER
Murray Gell-Mann - Physicist
Murray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe.

Why you should listen

He's been called "the man with five brains" -- and Murray Gell-Mann has the resume to prove it. In addition to being a Nobel laureate, he is an accomplished physicist who's earned numerous awards, medals and honorary degrees for his work with subatomic particles, including the groundbreaking theory that the nucleus of an atom comprises 100 or so fundamental building blocks called quarks.

Gell-Mann's influence extends well beyond his field: He's a member of the National Academy of Sciences, the American Academy of Arts and Sciences, and the Council on Foreign Relations. He also serves on the board of the Wildlife Conservation Society and is a director of Encyclopedia Britannica. Gell-Mann, a professor emeritus of Caltech, now heads the evolution of human languages program at the Santa Fe Institute, which he cofounded in 1984.

A prolific writer -- he's penned scores of academic papers and several books, including The Quark and the Jaguar -- Gell-Mann is also the subject of the popular science biography Strange Beauty: Murray Gell-Mann and the Revolution in 20th-Century Physics.

More profile about the speaker
Murray Gell-Mann | Speaker | TED.com
TED2007

Murray Gell-Mann: The ancestor of language

Murray Gell-Mann o prajęzyku

Filmed:
944,446 views

Po odczycie o estetyce fizyki na konferencji TED2007, nadzwyczajny Murray Gell-Mann opowiada pokrótce o swojej innej pasji: poszukiwaniu wspólnego praprzodka dzisiejszych języków.
- Physicist
Murray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:13
Well, I'm involvedzaangażowany in other things, besidesoprócz physicsfizyka.
0
1000
4000
Poza fizyką zajmuję się też innymi rzeczami.
00:17
In factfakt, mostlyprzeważnie now in other things.
1
5000
2000
Teraz nawet głównie innymi rzeczami.
00:19
One thing is distantodległy relationshipsrelacje amongpośród humanczłowiek languagesJęzyki.
2
7000
4000
Jedna z nich to dalekie pokrewieństwa między ludzkimi językami.
00:24
And the professionalprofesjonalny, historicalhistoryczny linguistsjęzykoznawcy in the U.S.
3
12000
4000
Zawodowi językoznawcy diachroniczni w USA
00:28
and in WesternWestern EuropeEuropy mostlyprzeważnie try to stayzostać away
4
16000
3000
i w Europie Zachodniej zwykle starają się unikać
00:31
from any long-distancedługi dystans relationshipsrelacje, bigduży groupingsGrupowanie,
5
19000
4000
odległych związków, dużych grup,
00:35
groupingsGrupowanie that go back a long time,
6
23000
3000
których korzenie sięgają o wiele dalej
00:38
longerdłużej than the familiarznajomy familiesrodziny.
7
26000
3000
niż te znanych rodzin języków.
00:41
They don't like that. They think it's crankkorba. I don't think it's crankkorba.
8
29000
4000
Nie lubią tego. Myślą, że to poroniony pomysł. Ja tak nie uważam.
00:45
And there are some brilliantznakomity linguistsjęzykoznawcy, mostlyprzeważnie RussiansRosjanie,
9
33000
3000
Są pewni znakomici lingwiści, głównie Rosjanie,
00:48
who are workingpracujący on that, at SantaSanta FeFe InstituteInstytut and in MoscowMoskwa,
10
36000
4000
którzy pracują nad tym w Instytucie Santa Fe i w Moskwie,
00:52
and I would love to see where that leadswskazówki.
11
40000
4000
i ciekaw jestem, co z tego wyniknie.
00:56
Does it really leadprowadzić to a singlepojedynczy ancestorprzodek
12
44000
3000
Czy naprawdę istniał jeden wspólny przodek
00:59
some 20, 25,000 yearslat agotemu?
13
47000
3000
jakieś 20-25 tys. lat temu?
01:02
And what if we go back beyondpoza that singlepojedynczy ancestorprzodek,
14
50000
3000
A co było jeszcze wcześniej,
01:05
when there was presumablyprawdopodobnie a competitionzawody amongpośród manywiele languagesJęzyki?
15
53000
4000
kiedy przypuszczalnie rywalizowało ze sobą wiele języków?
01:09
How fardaleko back does that go? How fardaleko back does modernnowoczesny languagejęzyk go?
16
57000
3000
Jak daleko sięgają korzenie dzisiejszego języka?
01:13
How manywiele tenskilkadziesiąt of thousandstysiące of yearslat does it go back?
17
61000
3000
Ile dziesiątek tysięcy lat wstecz?
01:16
ChrisChris AndersonAnderson: Do you have a hunchprzeczucie or a hopenadzieja for what the answerodpowiedź to that is?
18
64000
3000
Chris Anderson: Ma pan jakieś przeczucie, nadzieję, jaka jest odpowiedź?
01:19
MurrayMurray Gell-MannGell-Mann: Well, I would guessodgadnąć that modernnowoczesny languagejęzyk mustmusi be olderstarsze
19
67000
3000
Murray Gell-Mann: Stawiam na to, że współczesny język
01:22
than the caveJaskinia paintingsobrazy and caveJaskinia engravingsryciny and caveJaskinia sculpturesrzeźby
20
70000
4000
jest starszy niż jaskiniowe malowidła, ryty czy rzeźby,
01:26
and dancetaniec stepskroki in the softmiękki clayglina in the cavesjaskinie in WesternWestern EuropeEuropy,
21
74000
5000
niż odciski tańczących stóp w glinie, w jaskiniach Europy Zachodniej
01:31
in the AurignacianAurignacian PeriodOkres some 35,000 yearslat agotemu, or earlierwcześniej.
22
79000
6000
z okresu oryniackiego, sprzed ok. 35 tys. lat lub starsze.
01:37
I can't believe they did all those things and didn't alsorównież have a modernnowoczesny languagejęzyk.
23
85000
3000
Nie wierzę, że mieliby tego dokonać bez współczesnego języka.
01:40
So, I would guessodgadnąć that the actualrzeczywisty originpochodzenie goesidzie back at leastnajmniej that fardaleko and maybe furtherdalej.
24
88000
5000
Podejrzewam więc, że prawdziwy początek leży tam lub nawet wcześniej.
01:45
But that doesn't mean that all, or manywiele, or mostwiększość
25
93000
3000
Choć nie znaczy to, że wszystkie czy większość
01:48
of today'sdzisiaj attestedpotwierdzone languagesJęzyki couldn'tnie mógł descendschodzić perhapsmoże
26
96000
4000
znanych dziś języków nie mogłaby pochodzić
01:52
from one that's much youngermniejszy than that, like say 20,000 yearslat,
27
100000
4000
od pewnego młodszego, powiedzmy sprzed 20 tys. lat.
01:56
or something of that kinduprzejmy. It's what we call a bottleneckszyjka.
28
104000
3000
To efekt wąskiego gardła.
02:00
CACA: Well, PhilipFilip AndersonAnderson maymoże have been right.
29
108000
1000
CA: Philip Anderson mógł mieć rację --
02:01
You maymoże just know more about everything than anyonektokolwiek.
30
109000
3000
być może wie pan o wszystkim więcej niż ktokolwiek inny.
02:04
So, it's been an honorhonor. Thank you MurrayMurray Gell-MannGell-Mann.
31
112000
2000
To był zaszczyt. Dziękuję panu.
02:06
(ApplauseAplauz)
32
114000
4000
(Brawa)
Translated by Jeremi Ochab
Reviewed by Marek Lisik

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Murray Gell-Mann - Physicist
Murray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe.

Why you should listen

He's been called "the man with five brains" -- and Murray Gell-Mann has the resume to prove it. In addition to being a Nobel laureate, he is an accomplished physicist who's earned numerous awards, medals and honorary degrees for his work with subatomic particles, including the groundbreaking theory that the nucleus of an atom comprises 100 or so fundamental building blocks called quarks.

Gell-Mann's influence extends well beyond his field: He's a member of the National Academy of Sciences, the American Academy of Arts and Sciences, and the Council on Foreign Relations. He also serves on the board of the Wildlife Conservation Society and is a director of Encyclopedia Britannica. Gell-Mann, a professor emeritus of Caltech, now heads the evolution of human languages program at the Santa Fe Institute, which he cofounded in 1984.

A prolific writer -- he's penned scores of academic papers and several books, including The Quark and the Jaguar -- Gell-Mann is also the subject of the popular science biography Strange Beauty: Murray Gell-Mann and the Revolution in 20th-Century Physics.

More profile about the speaker
Murray Gell-Mann | Speaker | TED.com

Data provided by TED.

This site was created in May 2015 and the last update was on January 12, 2020. It will no longer be updated.

We are currently creating a new site called "eng.lish.video" and would be grateful if you could access it.

If you have any questions or suggestions, please feel free to write comments in your language on the contact form.

Privacy Policy

Developer's Blog

Buy Me A Coffee