TED2007
Murray Gell-Mann: The ancestor of language
Мюррей Гелл-Манн: Тілдердің пайда болуы туралы
Filmed:
Readability: 3.6
944,446 views
2007 жылы физика ғылымының кереметі жайлы TED баяндамасынан кейін Мюррей Гелл-Ман тілдердің шығу тарихына қатысты деректерге қызығып жүргені жайлы айтып қалды.
Murray Gell-Mann - Physicist
Murray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe. Full bio
Murray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Well, I'm involved in other things, besides physics.
0
1000
4000
Физикадан бөлек ғылымның басқа саласына да
қызығамын.
қызығамын.
00:17
In fact, mostly now in other things.
1
5000
2000
Әсіресе қазіргі уақытта.
00:19
One thing is distant relationships among human languages.
2
7000
4000
Әртүрлі халықтардың тілдерінің
арасындағы ұқсастықтары қызықтырады.
арасындағы ұқсастықтары қызықтырады.
00:24
And the professional, historical linguists in the U.S.
3
12000
4000
Тіл тарихын зерттейтін лингвистердің көбі,
әсіресе америкалықтар
әсіресе америкалықтар
00:28
and in Western Europe mostly try to stay away
4
16000
3000
және Батыс Еуропадан шыққандар, көбіне
00:31
from any long-distance relationships, big groupings,
5
19000
4000
ірі тілдер тобының арасындағы байланысты,
00:35
groupings that go back a long time,
6
23000
3000
әсіресе, біз білетін тілдер тобынан
00:38
longer than the familiar families.
7
26000
3000
ерте пайда болғандарына назар аудармайды.
00:41
They don't like that. They think it's crank. I don't think it's crank.
8
29000
4000
Оларға бұл ұнамайды. Себебі оны маңызсыз
деп санайды. Бірақ олай ойламаймын.
деп санайды. Бірақ олай ойламаймын.
00:45
And there are some brilliant linguists, mostly Russians,
9
33000
3000
Әсіресе дарынды ресей лингвистері
00:48
who are working on that, at Santa Fe Institute and in Moscow,
10
36000
4000
Мәскеудегі Санта Фе Институтында осыны
зерттеуде.
зерттеуде.
00:52
and I would love to see where that leads.
11
40000
4000
Бұл бізді қайда апаратынын білсем деймін.
00:56
Does it really lead to a single ancestor
12
44000
3000
Түбі бәріміз, 20-25 мың жыл бұрын
00:59
some 20, 25,000 years ago?
13
47000
3000
бір атадан тарадық дер ме екен?
01:02
And what if we go back beyond that single ancestor,
14
50000
3000
Егер оған дейінгі уақытты алсақ ше.
01:05
when there was presumably a competition among many languages?
15
53000
4000
Мысалы, тілдер өзара бәсекелескен кезең
01:09
How far back does that go? How far back does modern language go?
16
57000
3000
қай уақытта басталған? Қазіргі заман
қаншалықты артқа шегінеді?
қаншалықты артқа шегінеді?
01:13
How many tens of thousands of years does it go back?
17
61000
3000
Осының бәрі
қанша мың жыл бұрын басталған?
қанша мың жыл бұрын басталған?
01:16
Chris Anderson: Do you have a hunch or a hope for what the answer to that is?
18
64000
3000
Крис Андерсон: Бұл сұраққа қандай да бір
жауабыңыз бар ма?
жауабыңыз бар ма?
01:19
Murray Gell-Mann: Well, I would guess that modern language must be older
19
67000
3000
Мюррей Гелл-Манн: Заманауи тіл, меніңше,
таңбалы тастардан,
таңбалы тастардан,
01:22
than the cave paintings and cave engravings and cave sculptures
20
70000
4000
жазулардан, үңгірдегі мүсіндерден
01:26
and dance steps in the soft clay in the caves in Western Europe,
21
74000
5000
және Батыс Еуропадағы саз балшықтағы
би іздерінен ерте болуы керек.
би іздерінен ерте болуы керек.
01:31
in the Aurignacian Period some 35,000 years ago, or earlier.
22
79000
6000
35 мың жыл бұрынғы Ориньяк дәуірі
немесе одан ерте.
немесе одан ерте.
01:37
I can't believe they did all those things and didn't also have a modern language.
23
85000
3000
Осының бәрін жасағанда бір тіл
жасай алмағанына сенбеймін.
жасай алмағанына сенбеймін.
01:40
So, I would guess that the actual origin goes back at least that far and maybe further.
24
88000
5000
Тілдің түп қайнары тереңде
жатыр деп ойлаймын.
жатыр деп ойлаймын.
01:45
But that doesn't mean that all, or many, or most
25
93000
3000
Бұл дегенім, қалған немесе басқа
01:48
of today's attested languages couldn't descend perhaps
26
96000
4000
тілдер олардан кейін пайда болған,
01:52
from one that's much younger than that, like say 20,000 years,
27
100000
4000
бәлкім, 20 мың жыл бұрынғы тілден
тарады дегенмен келіспеймін дегенім емес.
тарады дегенмен келіспеймін дегенім емес.
01:56
or something of that kind. It's what we call a bottleneck.
28
104000
3000
Біз мұны "тар кезең" дейміз.
02:00
CA: Well, Philip Anderson may have been right.
29
108000
1000
Филип Андерсонның
02:01
You may just know more about everything than anyone.
30
109000
3000
"Сендердің білімдерің өзге
адамдарға қарағанда көбірек"
адамдарға қарағанда көбірек"
02:04
So, it's been an honor. Thank you Murray Gell-Mann.
31
112000
2000
дегені рас болар. Көріскеніме қуаныштымын!
02:06
(Applause)
32
114000
4000
Қол шапалақ
ABOUT THE SPEAKER
Murray Gell-Mann - PhysicistMurray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe.
Why you should listen
He's been called "the man with five brains" -- and Murray Gell-Mann has the resume to prove it. In addition to being a Nobel laureate, he is an accomplished physicist who's earned numerous awards, medals and honorary degrees for his work with subatomic particles, including the groundbreaking theory that the nucleus of an atom comprises 100 or so fundamental building blocks called quarks.
Gell-Mann's influence extends well beyond his field: He's a member of the National Academy of Sciences, the American Academy of Arts and Sciences, and the Council on Foreign Relations. He also serves on the board of the Wildlife Conservation Society and is a director of Encyclopedia Britannica. Gell-Mann, a professor emeritus of Caltech, now heads the evolution of human languages program at the Santa Fe Institute, which he cofounded in 1984.
A prolific writer -- he's penned scores of academic papers and several books, including The Quark and the Jaguar -- Gell-Mann is also the subject of the popular science biography Strange Beauty: Murray Gell-Mann and the Revolution in 20th-Century Physics.
Murray Gell-Mann | Speaker | TED.com