EG 2008
Dan Ariely: Are we in control of our own decisions?
دان ئاریلی : ئایا کۆنتڕۆڵی بڕیارەکانمان کردووە؟
Filmed:
Readability: 3.3
6,706,559 views
ئابووری ناس و دانەری کتێبی " نا ئەقڵانی چاوەڕوانکراو" دان ئارێڵی، بە بەکار هێنانی هەندێک بیری کلاسیکی و لیکۆڵینەوە سەرسوڕهێنەرەکانی خۆی ، ئەوەمان نیشان دەدات کە ئێمە هێندە ئاقڵانە بڕیار نادەین کە خۆمان بیری لێدەکەینەوە
Dan Ariely - Behavioral economist
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why. Full bio
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I'll tell you a little bit about irrational behavior.
0
0
3000
من چەند شتێکتان بۆ باس دەکەم لەسەر هەڵسوکەوتی ناشیاو
00:19
Not yours, of course -- other people's.
1
3000
2000
نەک دەربارەی ئێوە، بەدڵنیاییەوە، دەربارەی خەڵکانی تر
00:21
(Laughter)
2
5000
1000
(پێکەنین)
00:22
So after being at MIT for a few years,
3
6000
4000
پاش ئەوەی چەند ساڵێک لە MIT بووم
00:26
I realized that writing academic papers is not that exciting.
4
10000
4000
ئەوەم بۆ ڕوون بۆیەوە کە ڕاپۆرتی ئەکادیمی شتێکی خۆش نییە
00:30
You know, I don't know how many of those you read,
5
14000
2000
دەزانن، من نازانم کە ئێوە چەنێکتان لێخوێندۆتەوە
00:32
but it's not fun to read and often not fun to write --
6
16000
3000
بەڵام خوێندنەوەو نوسینی هیچ خۆش نیە
00:35
even worse to write.
7
19000
2000
بگرە ناخۆشترە کە دەینوسیت
00:37
So I decided to try and write something more fun.
8
21000
3000
لەبەر ئەوە بڕیارمدا کە شتێک بۆ خۆشی بنوسم
00:40
And I came up with an idea that I will write a cookbook.
9
24000
4000
بیرۆکەی ئەوە هاتە خەیاڵم کە کتێبێ بۆ خواردن دروست کردن بنوسم
00:44
And the title for my cookbook was going to be
10
28000
2000
وە ناونیشانی ئەو کتێبەم کرد بە
00:46
"Dining Without Crumbs: The Art of Eating Over the Sink."
11
30000
3000
خواردن بەبێ نان: هونەری خواردن لەوە زیاترە کە خۆتی بۆ هەڵبدەین
00:49
(Laughter)
12
33000
2000
(پێکەنین)
00:51
And it was going to be a look at life through the kitchen.
13
35000
3000
وەک ئەوە وایە کە لە مەتبەخەوە تەماشای دنیا بکەیت
00:54
And I was quite excited about this. I was going to talk
14
38000
2000
من زۆر ئارەزوو بەوە دەکەم، هەروەها بەنیاز بووم کەمێک قسە
00:56
a little bit about research, a little bit about the kitchen.
15
40000
3000
لەسەر توێژینەوە بکەم، کەمێک دەربارەی مەتبەخ
00:59
You know, we do so much in the kitchen I thought this would be interesting.
16
43000
3000
دازانن ئێمە زۆر شت لە مەتبەخدا دەکەین، بڕوام وابوو سەرنج ڕاکێش دەبێت
01:02
And I wrote a couple of chapters.
17
46000
2000
هەروەها چەند بەشێکم نوسی
01:04
And I took it to MIT press and they said,
18
48000
2000
و بردم بۆ چاپخانەی MIT و وتیان
01:06
"Cute, but not for us. Go and find somebody else."
19
50000
4000
جوانە بەڵام ئەوە بۆ ئێمە نابێت، بڕۆ کەسێکی تر بدۆزەرەوە
01:10
I tried other people and everybody said the same thing,
20
54000
2000
چومە لای چەند کەسێکیتر، هەمویان هەمان شتیان وت
01:12
"Cute. Not for us."
21
56000
3000
جوانە، بۆ ئێمە نابێت
01:15
Until somebody said,
22
59000
3000
هەتا یەکێکیان وتی
01:18
"Look, if you're serious about this,
23
62000
2000
تەماشا بکە ، ئەگەر تۆ ئەو شتەت مەبەستە
01:20
you first have to write a book about your research. You have to publish something,
24
64000
3000
سەرەتا پێویستە کتێبێک لەسەر توێژینەوەکەت بنوسیت و بڵاوی بکەیتەوە
01:23
and then you'll get the opportunity to write something else.
25
67000
2000
پاشان چانسی ئەوەت دەبێت کە شتی تر بنوسیت
01:25
If you really want to do it you have to do it."
26
69000
2000
ئەگەر دەتەوێت سەرکەوتوو بیت، دەبێت بیکەیت
01:27
So I said, "You know, I really don't want to write about my research.
27
71000
3000
منیش وتم '' بەڕاستی من نامەوێت لەسەر توێژینەوەکەم بنوسم
01:30
I do this all day long. I want to write something else.
28
74000
2000
هەموو ڕۆژەکە خەریکی ئەوە بووم، دەمویست لەسەر شتێکی تر بنوسم
01:32
Something a bit more free, less constrained."
29
76000
3000
شتێک کە کەمێک فراوانتر و ئاسانتر بێت''
01:35
And this person was very forceful and said,
30
79000
3000
ئەو کەسە زۆر توند بوو وتی
01:38
"Look. That's the only way you'll ever do it."
31
82000
2000
'' سەیرکە، ئەوە تەنها ڕێگەیە بۆ ئەوەی ئەو کارە بکەیت''
01:40
So I said, "Okay, if I have to do it -- "
32
84000
3000
منیش وتم'' باشە ئەگەر پێویست بێت بیکەم''
01:43
I had a sabbatical. I said, "I'll write about my research
33
87000
3000
تەنها یەک ڕێگە هەیە. وتم '' دەربارەی توێژینەوەکەم دەنوسم
01:46
if there is no other way. And then I'll get to do my cookbook."
34
90000
2000
ئەگەر ڕێگەیەکیتر نەبێت، وە دوای ئەوە دەچم بە لای کتێبی خواردن دروست کردنەوە''
01:48
So I wrote a book on my research.
35
92000
3000
لە کۆتایدا کتێبێکم لەسەر توێژینەوەکەم نوسی
01:51
And it turned out to be quite fun in two ways.
36
95000
3000
وە بۆم دەرکەوت کە دوو رۆژی خۆشم دەبێت
01:54
First of all, I enjoyed writing.
37
98000
3000
سەرەتا چێژم لە نوسینەکە وەرگرت
01:57
But the more interesting thing was that
38
101000
2000
بەڵام سەرنج ڕاکێشترین شت ئەوە بوو
01:59
I started learning from people.
39
103000
2000
کە شت لە خەڵکەوە فێربووم
02:01
It's a fantastic time to write,
40
105000
2000
ئەوە باشترین کاتیشە بۆ نوسین
02:03
because there is so much feedback you can get from people.
41
107000
2000
چونکە وەڵامی زۆر لە خەڵکەوە وەر دەگریت
02:05
People write me about their personal experience,
42
109000
3000
خەڵک دەربارەی شارەزای خۆیان بۆ من دەنوسن
02:08
and about their examples, and what they disagree,
43
112000
2000
وە دەربارەی نمونەکانیان، ئەوشتانەی کە هاوڕانین لەگەڵی
02:10
and nuances.
44
114000
2000
وە ئەوانەی کە لە گەڵی هاوڕان
02:12
And even being here -- I mean the last few days,
45
116000
2000
سەرەڕای ئامادە بوونم لێرە ... مەبەستم لە دوو ڕۆژی ڕابردوە
02:14
I've known really heights of obsessive behavior
46
118000
3000
چەند هەڵسوکەوتێکی نامۆم بۆ ڕوون بۆیەوە
02:17
I never thought about.
47
121000
2000
کە هەرگیز بیرم لێنەکردبۆوە
02:19
(Laughter)
48
123000
1000
(پێکەنین)
02:20
Which I think is just fascinating.
49
124000
2000
کە من پێم وایە زۆر سەرنج ڕاکێشە
02:22
I will tell you a little bit about irrational behavior.
50
126000
3000
هەندێ شتتان پێدەڵێم لەسەر ، هەڵسوکەوتی ناشیاو
02:25
And I want to start by giving you some examples of visual illusion
51
129000
3000
من دەمەوێت لە چەند نمونەیەکی خەیاڵاویەوە دەست پێبکەم
02:28
as a metaphor for rationality.
52
132000
2000
وەک وێنەیەکی هەست پێکراو
02:30
So think about these two tables.
53
134000
2000
بیر لەم دوو خشتەیە بکەنەوە
02:32
And you must have seen this illusion.
54
136000
2000
وە دەبێت ئەم شێوە نادیارەتان بینیبێت
02:34
If I asked you what's longer, the vertical line on the table on the left,
55
138000
3000
ئەگەر بپرسم کامیان گەورەترە، هێلە ستونیەکەی لای چەپ
02:37
or the horizontal line on the table on the right?
56
141000
3000
یان هێڵە ئاسۆییەکەی خشتەی لای ڕاست
02:40
Which one seems longer?
57
144000
3000
کامیان گەورەتر دەردەکەوێت؟
02:43
Can anybody see anything but the left one being longer?
58
147000
3000
ئایا ئێوە دەبینن کە ئەوەی لای چەپ گەورەترە؟
02:46
No, right? It's impossible.
59
150000
2000
ئەخێر، وانیە ئەوە مەحاڵە
02:48
But the nice thing about visual illusion is we can easily demonstrate mistakes.
60
152000
3000
بەڵام خۆشترین شت دەربارەی بینینی شتی خەیاڵاوی ئەوەیە کە دەتوانیت بە ئاسانی هەڵەکان ببینیت
02:51
So I can put some lines on; it doesn't help.
61
155000
3000
دەتوانم چەند هێڵک بکێشم بە هیچ شتێک ناگۆڕێت
02:54
I can animate the lines.
62
158000
2000
دەتوانم هێڵەکان بسڕمەوە
02:56
And to the extent you believe I didn't shrink the lines,
63
160000
2000
بۆی باوەڕی زیاتری ئێوە بەدەست بهێنم کە هێڵەکانم بەش بەش نەکردوە
02:58
which I didn't, I've proven to you that your eyes were deceiving you.
64
162000
5000
من ئەوەم سەلماند کە چاوەکانتان هەڵتان دەخەڵەتێنێت
03:03
Now, the interesting thing about this
65
167000
2000
ئێستا سەرنج ڕاکێشترین شت لەسەر ئەمە
03:05
is when I take the lines away,
66
169000
2000
ئەوەیە کە هێڵەکان لا دەبەم
03:07
it's as if you haven't learned anything in the last minute.
67
171000
2000
وەکو ئەوە وایە کە هیچ شتێک فێرنەبوین
03:09
(Laughter)
68
173000
3000
(پێکەنین)
03:12
You can't look at this and say, "Okay now I see reality as it is."
69
176000
3000
تۆ ناتوانیت تەماشای ئەمە بکەیت و بڵێت، باشە ئێستا ڕاستیەکان دەبینم
03:15
Right? It's impossible to overcome this
70
179000
2000
وانیە؟ مەحاڵە زاڵ بیت بەسەر
03:17
sense that this is indeed longer.
71
181000
3000
ئەو بیرۆکەیەیا کە ئەمە درێژترە
03:20
Our intuition is really fooling us in a repeatable, predictable, consistent way.
72
184000
3000
ئەو شتەی کە دەیزانیت بەردەوام دوبارە دەبێتەوە، و هەڵمان دەخەڵەتێنێت
03:23
And there is almost nothing we can do about it,
73
187000
3000
وە هیچ شتێک نیە بیکەین بۆ ئەوە،
03:26
aside from taking a ruler and starting to measure it.
74
190000
3000
بێجگە لەوەی کە ڕاستەیەک بهێنین و بیپێوین
03:29
Here is another one -- this is one of my favorite illusions.
75
193000
3000
ئەمە دانەیەکی ترە، ئەمە خەیاڵاویترین شتە کە من ئارەزوی پێدەکەم
03:32
What do you see the color that top arrow is pointing to?
76
196000
3000
بەشی سەرەوەی ئەمە ڕوی کردۆتە چ ڕەنگێک؟
03:35
Brown. Thank you.
77
199000
2000
قاوەی، سوپاس
03:37
The bottom one? Yellow.
78
201000
2000
ئەوەی خوارەوە، زەرد؟
03:39
Turns out they're identical.
79
203000
2000
دەرکەوت کە هەردوکیان لە یەک دەچن
03:41
Can anybody see them as identical?
80
205000
2000
دەتوانن لە یەکچونەکانیان ببینن؟
03:43
Very very hard.
81
207000
2000
زۆر زۆر گرانە
03:45
I can cover the rest of the cube up.
82
209000
2000
من دەتوانم چواگۆشەکە بەوە داپۆشم
03:47
And if I cover the rest of the cube you can see that they are identical.
83
211000
3000
ئەگەر هەموو چوارگۆشەکە بەوە داپۆشم ، دەتوان لەیەک چوەکانیان ببینن؟
03:50
And if you don't believe me you can get the slide later
84
214000
2000
هەروەها ئەگەر باوەڕیشم پێناکەن، پاش کەمێکیتر دەیبینن
03:52
and do some arts and crafts and see that they're identical.
85
216000
3000
وە کەمێک کاری هونەری تێدا دەکاین و دەبینن لە یەک دەچن
03:55
But again it's the same story
86
219000
2000
بەڵام، دوبارە هەمان شتە
03:57
that if we take the background away,
87
221000
2000
ئەگەر بێت و باکگراونەکەی لا ببەین
03:59
the illusion comes back. Right.
88
223000
2000
نەبینراوەکە دروست دەبێتەوە، وایە؟
04:01
There is no way for us not to see this illusion.
89
225000
3000
هیچ ڕێگەیەکمان لەبەر دەستدا نیە تا لەوە ڕزگار ببین
04:04
I guess maybe if you're colorblind I don't think you can see that.
90
228000
3000
وابزانم ئەگەر ڕەنگ کوێر بیت، ناتوانیت ئەوە ببینیت
04:07
I want you to think about illusion as a metaphor.
91
231000
3000
دەمەوێت وەک وێنەیەک بیرلەو شتە خەیاڵاویانە بکەنەوە
04:10
Vision is one of the best things we do.
92
234000
2000
بینین گەورەترین شتە کە ئێمە هەمانە
04:12
We have a huge part of our brain dedicated to vision --
93
236000
2000
بەشێکی گەورەی مێشکمان تایبەتە بە بینین--
04:14
bigger than dedicated to anything else.
94
238000
2000
گەورەتر لەو بەشانەی کە بۆ شتی ترە
04:16
We do more vision more hours of the day than we do anything else.
95
240000
4000
ئێمە زیاتر شت دەبینین لە رۆژانەماندا،زیاتر لە هەموو شتەکانیتر
04:20
And we are evolutionarily designed to do vision.
96
244000
2000
وە ئێمە بە شیوەیەک دروست کراوین کە شت بە جیاوازی ببینین
04:22
And if we have these predictable repeatable mistakes in vision,
97
246000
3000
وە ئەگەر ئێمە ئەم هەڵە چاوەڕوان کراوانە دوبارە بکەینەوە
04:25
which we're so good at,
98
249000
2000
کە زۆر باشین تیایدا
04:27
what's the chance that we don't make even more mistakes
99
251000
2000
چانسی ئەوە چەندە کە هەڵەی گەورەتر نەکەین
04:29
in something we're not as good at --
100
253000
2000
لەو شتانەی کە باشنین تیایدا
04:31
for example, financial decision making:
101
255000
2000
بۆ نونە ، دەرکردنی بڕیاری دارای
04:33
(Laughter)
102
257000
2000
(پێکەنین)
04:35
something we don't have an evolutionary reason to do,
103
259000
2000
شتێک کە هەر لە سەرەتاوە ناتوانین بیکەین
04:37
we don't have a specialized part of the brain,
104
261000
2000
بەشێکی تایبەت نیە لە مێشکماندا
04:39
and we don't do that many hours of the day.
105
263000
2000
و هەموو ئیشەکە ناکەین لە ڕۆژێکدا
04:41
And the argument is in those cases
106
265000
3000
قسە لەسەر ئەم بارانە یەوەیە
04:44
it might be the issue that we actually make many more mistakes
107
268000
4000
لەوانەیە کە کێشە دروست ببێت کاتێک ئەو هەموو هەڵانە دەکەین
04:48
and, worse, not have an easy way to see them.
108
272000
3000
هەروەها خراپتر، ڕێگەیەکی وەها نیە کە بە ئاسانی هەڵەکان ببینین
04:51
Because in visual illusions we can easily demonstrate the mistakes;
109
275000
3000
لەبەر ئەوە لە مەودای خەیاڵدا دەتوانین بە ئاسانی هەڵەکان نیشان بدەین
04:54
in cognitive illusion it's much, much harder
110
278000
2000
لە دۆخێکی نادیار و خەیاڵاویدا زۆر زۆر ئەستەمە
04:56
to demonstrate to people the mistakes.
111
280000
2000
کە هەڵەکان نیشانی خەڵک بدەین
04:58
So I want to show you some cognitive illusions,
112
282000
3000
لەبەر ئەوە من دەمەوێت هەندێک شتی نادوارتان نیشان بدەم
05:01
or decision-making illusions, in the same way.
113
285000
3000
یان چەند بڕیارێکی نادیار لەسەر هەمان بابەت
05:04
And this is one of my favorite plots in social sciences.
114
288000
3000
ئەوە یەکێکە لەو بەشانەی زانستی کۆمەڵایەتی کە من گرنگی پێدەدەم
05:07
It's from a paper by Johnson and Goldstein.
115
291000
4000
بابەتەکە لە لایەن جۆنسۆن و کۆدیسۆن ەوە نوسراوە
05:11
And it basically shows
116
295000
2000
لە بنەڕەتدا ئەوە نیشان دەدات
05:13
the percentage of people who indicated
117
297000
2000
کە ڕێژەی دانیشتوان بەشداری دەکەن
05:15
they would be interested in giving their organs to donation.
118
299000
4000
و دەیانەوێت بەشدار بن لە بەخشینی یەکێک لە ئەندامەکانی لەش بە خەڵک وەک هاوکاریەک
05:19
And these are different countries in Europe. And you basically
119
303000
2000
ئەوە لە وڵاتانی ئەوروپا ڕودەدات، تۆ بە ئاسانی
05:21
see two types of countries:
120
305000
2000
دوو جۆر وڵات دەبینیت
05:23
countries on the right, that seem to be giving a lot;
121
307000
2000
ئەو وڵاتانەی لە لای ڕاستن، زۆرتر دەبەخشن
05:25
and countries on the left that seem to giving very little,
122
309000
3000
هەروەها ئەو وڵاتانەی لە لای چەپن کەمتر دەبەخشن
05:28
or much less.
123
312000
2000
یان زۆر کەمتر
05:30
The question is, why? Why do some countries give a lot
124
314000
2000
لێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە، بۆچی؟ بۆچی هەندێک وڵات زۆر دەبەخشن
05:32
and some countries give a little?
125
316000
2000
وە هەندێکیتر کەم دەبەخشن؟
05:34
When you ask people this question,
126
318000
2000
کاتێک ئەم پرسیارە لە خەڵک دەکەین
05:36
they usually think that it has to be something about culture.
127
320000
2000
ئەوان بەو شێوەیە بیردەکەنەوە کە پەیوەندی هەیە بە کلتورەوە
05:38
Right? How much do you care about people?
128
322000
2000
وانیە؟، تا چەند گرنگی بە خەڵک دەدەن؟
05:40
Giving your organs to somebody else
129
324000
2000
ئەندامێکی لەش بدەیت بە کەسێکی تر
05:42
is probably about how much you care about society, how linked you are.
130
326000
3000
لەوانە زیاتر پەیوەندی بەوەوە هەبێت کە تا چەند گرنگی بە کۆمەڵگە دەدەین، وە چۆن پەیوەندی بە تۆوە هەیە
05:45
Or maybe it is about religion.
131
329000
2000
یان لەوانەیە پەیوەندی دیینەوە هەبێت
05:47
But, if you look at this plot,
132
331000
2000
بەڵام ئەگەر تۆ تەماشای ئەم بەشە بکەیت،
05:49
you can see that countries that we think about as very similar
133
333000
3000
ئەوەت بۆ ڕوون دەبێتەوە کە ئەو وڵاتانەی کە لە یەک دەچن
05:52
actually exhibit very different behavior.
134
336000
3000
لە ڕاستیدا لە ڕووی هەڵسوکەوتەوە جیاوازن
05:55
For example, Sweden is all the way on the right,
135
339000
2000
بۆ نمونە، سوید ئەوەی لای بەشی ڕاست
05:57
and Denmark, that we think is culturally very similar,
136
341000
3000
وە دانیمارک ، کە ئێمە وادەزانین لە ڕوی کلتورەوە لە یەکەوە زۆر نزیکن
06:00
is all the way on the left.
137
344000
2000
لە بەشی لای چەپەوە
06:02
Germany is on the left. And Austria is on the right.
138
346000
4000
ئەڵمانیا لە لای چەپ، نەمسا لە لای ڕاست
06:06
The Netherlands is on the left. And Belgium is on the right.
139
350000
3000
هۆڵندا لە لای چەپ ، و بەلجیکا لە لای ڕاست
06:09
And finally, depending on your particular version
140
353000
3000
لە کۆتایدا، بە پێی خوێندنەوەی تۆ
06:12
of European similarity,
141
356000
2000
لەسەر لەیەکچونەکانی وڵاتانی ئەوروپا
06:14
you can think about the U.K and France as either similar culturally or not.
142
358000
5000
دەتوانیت بیر لە بەریتانیا و فەڕەنسا بکەیتەوە وەک چیاواز بن یان نا
06:19
But it turns out that from organ donation they are very different.
143
363000
4000
بەڵام، ئەوە ئاشکرایە کە لە ڕوی بەخشینەوە زۆر جیاوازن
06:23
By the way, the Netherlands is an interesting story.
144
367000
2000
هەر بەو بۆنەیەوە، هۆڵەندا بابەتێکی سەرنج ڕاکێشە
06:25
You see the Netherlands is kind of the biggest of the small group.
145
369000
5000
تۆ بەو شێوەیە هۆڵەندا دەبینیت کە باڵا دەسترین بێت لە گروپی بچوکدا
06:30
Turns out that they got to 28 percent
146
374000
3000
بۆمان دەردەکەوێت کە ڕێژەکە دەبێت بە %٢٨
06:33
after mailing every household in the country a letter
147
377000
3000
پاش ئەوەی هەموو ماڵەکان ئاگادار کرانەوە لە ڕێگەی نامەوە
06:36
begging people to join this organ donation program.
148
380000
3000
داوا لە خەڵک بکەین کە بەشداری بکەن لە پڕۆگرامی بەخشین دا
06:39
You know the expression, "Begging only gets you so far"?
149
383000
3000
ئەو پەندەتان بیستوە کە دەڵێت '' لە ڕێگەی پاڕانەوەوە شتت دەست دەکەوێت''
06:42
It's 28 percent in organ donation.
150
386000
3000
ئەوە ڕێژەی %٢٨ لە بەخشینی ئەندامەکانی لەش
06:45
(Laughter)
151
389000
2000
(پێکەنین)
06:47
But whatever the countries on the right are doing
152
391000
2000
بەڵام هەرشتێک کە ئەو وڵاتانەی لای ڕاست دەیکەن
06:49
they are doing a much better job than begging.
153
393000
2000
ئەو شتانە زۆر باشترە لە پاڕانەوە
06:51
So what are they doing?
154
395000
2000
کەواتە ئەوان چی دەکەن؟
06:53
Turns out the secret has to do with a form at the DMV.
155
397000
3000
ئەوە دەردەکەوێت کە پەیوەندیەکی نهێنی بە فۆڕمەکەوە هەیە لە DMV
06:56
And here is the story.
156
400000
2000
ئەمەش چیرۆکەکەیە
06:58
The countries on the left have a form at the DMV
157
402000
2000
ئەو وڵاتانەی لای چەپ فۆڕمێکیان هەیە لە DMV
07:00
that looks something like this.
158
404000
2000
کە لەم شێوەیە دەچێت
07:02
Check the box below if you want to participate
159
406000
2000
ئەگەر دەتەوێت بەشداری بکەیت نیشانەی ڕاست بدە لە چوارگۆشەکە
07:04
in the organ donor program.
160
408000
2000
لە پرۆگرامی بەخشینی ئەندامەکانی لەش
07:06
And what happens?
161
410000
2000
کەواتە چی ڕودەدات؟
07:08
People don't check, and they don't join.
162
412000
3000
خەڵک نیشانەی ڕاست لێنادات و بەشداری ناکەت
07:11
The countries on the right, the ones that give a lot,
163
415000
2000
ئەو وڵاتانەی کە لای ڕاستن زۆرتر دەبەخشن
07:13
have a slightly different form.
164
417000
2000
شێوازێکی زۆر جیاوازی فۆڕمیان هەیە
07:15
It says check the box below if you don't want to participate.
165
419000
3000
دەڵێن نیشانەی ڕاست بدە لەو چواگۆشەیە ئەگەر ناتەوێت بەشداری بکەیت
07:18
Interestingly enough, when people get this,
166
422000
2000
بە شێوەیەکی سەرنج ڕاکێش کاتێک خەڵک دەگاتە ئەو بەشە
07:20
they again don't check -- but now they join.
167
424000
3000
دیسان نیشانەی ڕاست لێنادات بەڵام ئەم جارە بەشدار دەبن
07:23
(Laughter)
168
427000
3000
(پێکەنین)
07:26
Now think about what this means.
169
430000
3000
ئێستا بیربکەنەوە ئەمە مانای چیە
07:29
We wake up in the morning and we feel we make decisions.
170
433000
4000
ئێمە بەیانیان هەڵدەستین و هەست دەکەین کە بڕیار دەدەین
07:33
We wake up in the morning and we open the closet
171
437000
2000
هەڵدەستین و دەرگای کانتۆرەکە دەکەینەوە
07:35
and we feel that we decide what to wear.
172
439000
2000
وا هەست دەکەین بڕیار دەدەین لەسەر ئەوەی چی لەبەر دەکەین
07:37
And we open the refrigerator and we feel that we decide what to eat.
173
441000
3000
کە دەرگای سەلاجە دەکەینەوە وا هەست دەکەین کە بڕیار دەدەین چی بخۆین
07:40
What this is actually saying is that
174
444000
2000
ئەوەی لێرەدا دەردەکەوێت ئەوەیە کە
07:42
much of these decisions are not residing within us.
175
446000
2000
زۆرێک لەو بڕیارانە لە ژێر دەسەڵاتی ئێمەدا نین
07:44
They are residing in the person who is designing that form.
176
448000
3000
ئەوانە بۆ ئەو کەسانە دەگەڕێتەوە کە فۆڕمەکە دادەنێن
07:47
When you walk into the DMV,
177
451000
3000
کتێک دەچیتە ناو DMV وە
07:50
the person who designed the form will have a huge influence
178
454000
2000
ئەو کەسەی کە فۆڕمەکەی داناوە کاریگەری دەبێت لەسەر تۆ
07:52
on what you'll end up doing.
179
456000
2000
لەسەر ئەوەی کە تۆ بڕیاری لێدەدەیت
07:54
Now it's also very hard to intuit these results. Think about it for yourself.
180
458000
4000
ئێستا ئەوە زۆر قورسە کە ئەنجامەکان بە خێرای وەربگرین ، بۆخۆت بیری لێبکەرەوە
07:58
How many of you believe
181
462000
2000
چەند کەس لە ئێوە باوەڕی وایە
08:00
that if you went to renew your license tomorrow,
182
464000
2000
کە ئەگەر بتەوێت مۆڵەتەکەت تازە بکەیتەوە سبەینێ
08:02
and you went to the DMV,
183
466000
2000
وە چویت بۆ DMV
08:04
and you would encounter one of these forms,
184
468000
2000
وە یەکێک لەو فۆڕمانە پڕ بکەیتەوە
08:06
that it would actually change your own behavior?
185
470000
3000
کە بە ڕاستی بیرو هەڵسوکەوتی تۆ دەگۆڕێت؟
08:09
Very, very hard to think that you will influence us.
186
473000
2000
زۆر زۆر گرانە کە بیر بکەیتەوە کە تۆ کاریگەریت هەبێت لەسەر ئێمە
08:11
We can say, "Oh, these funny Europeans, of course it would influence them."
187
475000
2000
دەتوانین بڵێین ''ئۆه بەدڵنیاییەوە کاری گەری دەبێت لەسەر ئەو ئەوروپیە گاڵتە جاڕانە''
08:13
But when it comes to us,
188
477000
3000
بەڵام کاتێک دەگاتە لای ئێمە
08:16
we have such a feeling that we are at the driver's seat,
189
480000
2000
ئێمە هەستێکی وامان دەبێت کە کۆنتڕۆڵ لە دەستی خۆماندایە
08:18
we have such a feeling that we are in control,
190
482000
2000
ئێمە وا هەست دەکەین کە کۆنتڕۆڵ لە دەستماندایە
08:20
and we are making the decision,
191
484000
2000
وە بڕیار دەدەین
08:22
that it's very hard to even accept
192
486000
2000
ئەوە زۆر قورسە کە ئەو بیرۆکەیە وەربگرێت
08:24
the idea that we actually have
193
488000
2000
ئەو بیرۆکەیەی کە ئێمە هەمانە
08:26
an illusion of making a decision, rather than an actual decision.
194
490000
4000
شتێکی نادیار هەیە لە بیر و ڕاکانماندا، لە جیاتی بڕیاری ڕاستەقینە
08:30
Now, you might say,
195
494000
2000
لەوانەیە ئێستا تۆ بڵێت
08:32
"These are decisions we don't care about."
196
496000
3000
'' ئەوە ئەو بڕیارانەیە کە گرنگی پێنادەین''
08:35
In fact, by definition, these are decisions
197
499000
2000
لە ڕاستیدا مانای ئەو بڕیارانە
08:37
about something that will happen to us after we die.
198
501000
2000
دەربارەی ئەو شتانەی کە ڕودەدەن دوای ئەوەی دەمرین
08:39
How could we care about something less
199
503000
3000
چۆن بتوانین کەمتر گرنگی بدەین بە شتێک
08:42
than something that happens after we die?
200
506000
2000
لە شتێکی تر کە لە دوای مردنمان ڕودەدات؟
08:44
So a standard economist, someone who believes in rationality,
201
508000
3000
کەواتە، ئەو ئابوری ناسەی کە باوەڕی بە مەنتیق هەیە
08:47
would say, "You know what? The cost of lifting the pencil
202
511000
3000
لەوانەیە بڵێت ''دەزانی چی؟ کێشی ئەو قەڵەمەی هەڵی دەگریت
08:50
and marking a V is higher than the possible
203
514000
2000
وە نیشانەی V گەورەترە لەو
08:52
benefit of the decision,
204
516000
2000
قازانجە چاوەڕوان کراوەی کە لەو بڕیارە دەستمان دەکەوێت
08:54
so that's why we get this effect."
205
518000
2000
لەبەر ئەوەیە کە ئەو ئەنجامەمان دەست دەکەوێت''
08:56
But, in fact, it's not because it's easy.
206
520000
3000
بەڵام لە ڕاستیدا ئەوە پەیوەندی بەوەوە نیە کە ئاسانە
08:59
It's not because it's trivial. It's not because we don't care.
207
523000
3000
پەیوەندی بەوەوە نیە کە شتێکی باوە، هەروەها پەیوەندی بەوەوە نیە کە گوێی پێنادەین
09:02
It's the opposite. It's because we care.
208
526000
3000
پێچەوانەکەی ڕاستە، لەبەر ئەوەیە کە گرنگی پێدەدەین
09:05
It's difficult and it's complex.
209
529000
2000
ئەوە قورس و ئاڵۆزە
09:07
And it's so complex that we don't know what to do.
210
531000
2000
ئەوەندە ئاڵۆزە کە نازانین چی بکەین
09:09
And because we have no idea what to do
211
533000
2000
وە لەبەر ئەوەی کە نازانین چی بکەین
09:11
we just pick whatever it was that was chosen for us.
212
535000
4000
تەنها ئەوە هەڵدەبژێرەن کە هەیە و بۆمان دیاری کراوە
09:15
I'll give you one more example for this.
213
539000
2000
یەک نمونەی ترتان پیشان دەدەم
09:17
This is from a paper by Redelmeier and Schaefer.
214
541000
3000
ئەمە لە بابەتێکی ڕێدڵماێر و سکافیر ە
09:20
And they said, "Well, this effect also happens to experts,
215
544000
3000
ئەوان دەڵێن '' ئەم ئەنجامە ڕوبەڕوی شارەزاکەنیش دەبێتەوە،
09:23
people who are well-paid, experts in their decisions,
216
547000
3000
ئەو خەڵکانەی پارەیەکی باش وەردەگرن، شارەزان لە بڕیارەکاندا،
09:26
do it a lot."
217
550000
2000
زۆر توشی ئەوە دەبن''
09:28
And they basically took a group of physicians.
218
552000
2000
ئەوان گروپێک لە پزیشک کۆ دەکەنەوە
09:30
And they presented to them a case study of a patient.
219
554000
2000
وە کێشی چەند نەخۆشێکیان نیشان دەدەن
09:32
Here is a patient. He is a 67-year-old farmer.
220
556000
4000
ئەم نەخۆشە تەمەنی ٦٧ ساڵەو پێشتر جوتیار بوە
09:36
He's been suffering from a right hip pain for a while.
221
560000
2000
ماوەیاکی زۆرە ئازاری هەیە لە بەشی ڕاستی لای سمتی
09:38
And then they said to the physician,
222
562000
2000
ئەوان بە دکتۆرەکانیان وت
09:40
"You decided a few weeks ago
223
564000
2000
'' ئێوە چەند هەفتەیەک پێش ئێستا بڕیارتان دا
09:42
that nothing is working for this patient.
224
566000
2000
کە هیچ شتێک ناکرێت بۆ ئەم نەخۆشە
09:44
All these medications, nothing seems to be working.
225
568000
2000
دیارە ئەو هەموو چارەسەرە هەیە بەڵام کاریگەری نابێت
09:46
So you refer the patient to hip replacement therapy.
226
570000
3000
لەبەر ئەوە ئێوە پێشنیاری گۆڕینی سمتان بۆ کرد
09:49
Hip replacement. Okay?"
227
573000
2000
گۆڕینی سمت باشە؟''
09:51
So the patient is on a path to have his hip replaced.
228
575000
3000
کەواتە نەخۆشەکە لە ڕێگای گۆڕینی سمتیەتی
09:54
And then they said to half the physicians, they said,
229
578000
2000
پاشان دواتر بە نیوەی دکتۆرەکانیان وت، وتیان
09:56
"Yesterday you reviewed the patient's case
230
580000
2000
'' دوێنێ ئێوە چاوتان بە کەیسەکەی نەخۆشەکە کەوتوە''
09:58
and you realized that you forgot to try one medication.
231
582000
3000
هەروەها بۆتان دەرکەوتوە کە لە بیرتان چوە چارەسەرێک بەکار بهێنن''
10:01
You did not try ibuprofen.
232
585000
3000
بیری ئازار شکێنتان نەبوە
10:04
What do you do? Do you pull the patient back and try ibuprofen?
233
588000
3000
چی دەکەن؟ ئایا نەخۆشەکە بانگ دەکەنەوە و ئازارشکێنەکەی بدەنێ؟
10:07
Or do you let them go and have hip replacement?"
234
591000
3000
یان وازیلێدەهێنن تا سمتی بگۆڕن؟''
10:10
Well the good news is that most physicians in this case
235
594000
2000
هەواڵە خۆشەکە ئەوەیە کە زۆربەی دکتۆرەکان لەم کەیسەدا
10:12
decided to pull the patient and try the ibuprofen.
236
596000
3000
بڕیاریان دا نەخۆشەکە بانگ بکەنەوە و ئازار شکێنی بۆ بەکار بهێنن
10:15
Very good for the physicians.
237
599000
2000
ئەوە زۆر باشە بۆ دکتۆرەکان
10:17
The other group of the physicians, they said,
238
601000
2000
گروپەکەی تری دکتۆرەکان وتیان
10:19
"Yesterday when you reviewed the case
239
603000
2000
'' کاتێک دوێنێ چاوت بە کەیسەکادا خشاندەوە
10:21
you discovered there were two medications you didn't try out yet,
240
605000
2000
ئەوەتان بۆ دەرکەوت کە دوو ڕێگا چارەسەری تریش هەبوو کە هێشتا هیچیانمان تاقی نەکردۆتەوە
10:23
ibuprofen and piroxicam."
241
607000
3000
ئازارشکێن یاخود بەنج''
10:26
And they said, "You have two medications you didn't try out yet. What do you do?
242
610000
3000
وتیان '' دووڕێگای چارەسەرتان هەیە کە هێشتا تاقیتان نەکردۆتەوە، چی دەکەن ؟
10:29
You let them go. Or you pull them back.
243
613000
2000
لێیان دەگەڕێت بڕۆن یاخود دەیان گەڕێنیتەوە.
10:31
And if you pull them back do you try ibuprofen or piroxicam? Which one?"
244
615000
3000
ئەگەر بیانگەڕێنیتەوە ئازارشکێنەکە بەکاردەهێنیت یاخود بەنجەکە؟ کامیان؟ ''
10:34
Now think of it. This decision
245
618000
2000
ئێستا بیری لێبکەرەوە، ئەم بڕیارە
10:36
makes it as easy to let the patient continue with hip replacement.
246
620000
3000
ئەوە ڕوون دەکاتەوە کە نەخۆشەکە بەردەوام دەبێت لە بیرکردنەوەی گۆڕینی سمتی
10:39
But pulling them back, all of the sudden becomes more complex.
247
623000
3000
بەڵام ئەگەر بیانگێڕنەوە ، هەموو شتەکان ئاڵۆز دەبن
10:42
There is one more decision.
248
626000
2000
ڕێگایەکیتر هەیە
10:44
What happens now?
249
628000
2000
چی ڕودەدات ئێستا؟
10:46
Majority of the physicians now choose to let the patient go
250
630000
3000
زۆرینەی دکتۆرەکان بڕیاریان دا ڕێگە بە نەخۆشەکە بدەن بڕوات
10:49
to hip replacement.
251
633000
2000
بۆ گۆڕینی سمتی
10:51
I hope this worries you, by the way --
252
635000
2000
بەو بۆنەیەوە ، هیوادارم ئەمە هەستتان بجوڵێنێت
10:53
(Laughter)
253
637000
1000
(پێکەنین)
10:54
when you go to see your physician.
254
638000
2000
کاتێک تۆ دەچیت پزیشکەکەت ببینیت
10:56
The thing is is that no physician would ever say,
255
640000
3000
شتەکە ئەوەیە کە هیچ پزیشکێک بە هیچ شێوەیەک ناڵێت
10:59
"Piroxicam, ibuprofen, hip replacement.
256
643000
2000
'' بەنج، ئازارشکێن، یان گۆڕین.
11:01
Let's go for hip replacement."
257
645000
2000
دەی با بچین بەلای سمت گۆڕینەوە''
11:03
But the moment you set this as the default
258
647000
3000
بەڵام ئەو کاتەی کە تۆ گوێت لەوە دەبێت
11:06
it has a huge power over whatever people end up doing.
259
650000
4000
کاریگەریەکی زۆری دەبێت لەسەر ئەوەی بەچی کۆتای دێت
11:10
I'll give you a couple of more examples on irrational decision-making.
260
654000
3000
چەند نمونەیەکی ترتان پێ نیشان دەدەم لەسەر دەرکردنی بڕیاری نابەجێ
11:13
Imagine I give you a choice.
261
657000
2000
بیهێنە پێش چاویخۆت کە من هەڵبژاردنێکت دەدەمێ.
11:15
Do you want to go for a weekend to Rome?
262
659000
2000
ئایا دەتەوێت لە کۆتای هەفتەدا بچیت بۆ ڕۆما؟
11:17
All expenses paid:
263
661000
2000
هەموو خەرجیەکەت بکرێت؟
11:19
hotel, transportation, food, breakfast,
264
663000
2000
ئوتێل، هاتوچۆ، خواردن و نانی بەیانی
11:21
a continental breakfast, everything.
265
665000
2000
نانی بەیانی تایبەت، هەموو شتێک
11:23
Or a weekend in Paris?
266
667000
2000
یان بەسەربردنی کۆتای هەفتە لە پاریس؟
11:25
Now, a weekend in Paris, a weekend in Rome, these are different things;
267
669000
3000
ئێستا، کۆتای هەفتە لە پاریس، کۆتای هەفتە لە ڕۆما، ئەمانە جیاوازن
11:28
they have different food, different culture, different art.
268
672000
2000
خواردنیان جیاوازە، کلتوریان جیاوازە، هونەریان جیاوازە
11:30
Now imagine I added a choice to the set
269
674000
2000
ئێستا تەماشا بکە هەڵبژاردنێکی ترم زیاد کرد بۆ لیستەکە
11:32
that nobody wanted.
270
676000
2000
کە هیچ کەسێک نایەوێت
11:34
Imagine I said, "A weekend in Rome,
271
678000
2000
بیهێنە پێش چاوت ئەگەر بڵێم '' کۆتای هەفتە لە ڕۆما،
11:36
a weekend in Paris, or having your car stolen?"
272
680000
3000
کۆتای هەفتە لە پاریس، یان ئوتومبیلەکەت بدزرێت؟''
11:39
(Laughter)
273
683000
3000
(پێکەنین)
11:42
It's a funny idea, because why would having your car stolen,
274
686000
3000
ئەوە بیرۆکەیەکی پێکەنیناویە، لەبەرئەوەی بۆچی ئوتومبیلت بدزرێت،
11:45
in this set, influence anything?
275
689000
2000
لەسەر شێوەیە، کاریگەری هەمووشتێک؟
11:47
(Laughter)
276
691000
2000
(پێکەنین)
11:49
But what if the option to have your car stolen
277
693000
3000
بەڵام چی دەبێت ئەگەر ئەو هەڵبژاردنی دزینی ئوتومبیلەت
11:52
was not exactly like this.
278
696000
2000
بەو شێوەیە نەبوو
11:54
What if it was a trip to Rome, all expenses paid,
279
698000
2000
چی ئەبێت ئەگەر لە گەشتەکەی ڕۆماتدا هەموو خەرجیەکت بکرێت
11:56
transportation, breakfast,
280
700000
2000
هاتوچۆ، نانی بەیانی
11:58
but doesn't include coffee in the morning.
281
702000
3000
بەڵام قاوەی بەیانیانی لەگەڵ نەبێت.
12:01
If you want coffee you have to pay for it yourself. It's two euros 50.
282
705000
3000
ئەگەر قاوە بخۆیتەوە پێویستە خۆت پارەکەی بدەیت، نرخەکەی دوو یۆڕۆیە
12:04
Now in some ways,
283
708000
3000
ئێستا، بە چەند شێوەیەک
12:07
given that you can have Rome with coffee,
284
711000
2000
دەتوانیت بچیت بۆ ڕۆما لەگەڵ قاوەکە
12:09
why would you possibly want Rome without coffee?
285
713000
3000
باشە بۆچی ڕۆمات دەوێت بەبێ قاوەکە؟
12:12
It's like having your car stolen. It's an inferior option.
286
716000
3000
وەک ئەوە وایە کە ئوتومبیلە دزراوەکە هەڵبژێریت، هەڵبژاردنێکی بێ بایەخە
12:15
But guess what happened. The moment you add Rome without coffee,
287
719000
2000
بەڵام بزانە چی ڕویدا؟، ئەو کاتەی ڕۆما هەڵدەبژێریت بی قاوەکە
12:17
Rome with coffee becomes more popular. And people choose it.
288
721000
5000
ڕۆما لەگەڵ قاوە بەنرخ دەبێت، هەروەها خەڵک هەڵی دەبژێرن
12:22
The fact that you have Rome without coffee
289
726000
3000
لە ڕاستیدا هەڵبژاردنی ڕۆما بەبێ قاوەکە
12:25
makes Rome with coffee look superior,
290
729000
2000
وا لە ڕۆما لەگەڵ قاوەکە دەکات بایەخیان هەبێت
12:27
and not just to Rome without coffee -- even superior to Paris.
291
731000
3000
نەک تەنها بۆ ڕۆما بەبێ قاوەکە بەڵکو بایەخیشی دەبێت بۆ پاریس
12:30
(Laughter)
292
734000
4000
(پێکەنین)
12:34
Here are two examples of this principle.
293
738000
2000
ئەمە دوو نمونەیە لەسەر ئەو ڕێسایە
12:36
This was an ad from The Economist a few years ago
294
740000
3000
ئەوە ڕیکلامێک بوو لەلایەن ئابوری ناسێکەوە چەند ساڵێک لەمەو پێش
12:39
that gave us three choices.
295
743000
2000
کە سێ هەڵبژاردەی پێداین
12:41
An online subscription for 59 dollars.
296
745000
3000
داشکاندن لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە بۆ ٥٩ دۆلار
12:44
A print subscription for 125.
297
748000
4000
داشکاندن بۆ نوسراوەکە بۆ ١٢٥
12:48
Or you could get both for 125.
298
752000
2000
یان دەتوانیت هەردوکی بەدەست بهێنیت بە ١٢٥
12:50
(Laughter)
299
754000
2000
(پێکەنین)
12:52
Now I looked at this and I called up The Economist.
300
756000
2000
ئێستا من تەماشای ئەوەم کردوو ناوم نا ئابوریناسەکە
12:54
And I tried to figure out what were they thinking.
301
758000
3000
وە هەوڵم دا بۆم دەربکەوێت ئەوان بیریان لە چی دەکردەوە
12:57
And they passed me from one person to another to another,
302
761000
3000
لە کەسێکەوە بۆ چەند کەسێکیتر هەوڵم دا
13:00
until eventually I got to a person who was in charge of the website.
303
764000
4000
هەتا گەیشتمە کەسێک کە بەڕێوەبەری سایتەکە بوو
13:04
And I called them up. And they went to check what was going on.
304
768000
3000
وە من ئاگادارم کردنەوە، دەستیان کرد بە لێکۆڵینەوە تا بزانن چی ڕویداوە
13:07
The next thing I know, the ad is gone. And no explanation.
305
771000
4000
دواتر کە زانیم ، ڕیکلامەکە نەما، بەبێ هیچ ڕونکردنەوەیەک
13:11
So I decided to do the experiment
306
775000
2000
لەبەرئەوە بڕیارم دا ئەم تاقیکردنەوەیە ئەنجام بدەم
13:13
that I would have loved The Economist to do with me.
307
777000
3000
کە واینیشان بدەم ئابوری ناسەکەم خۆش دەوێت و کارم لەگەڵ کردوە
13:16
I took this and I gave it to 100 MIT students.
308
780000
2000
ئەوەم بردوو پشانی ١٠٠ قوتابیم دا لە MIT
13:18
I said, "What would you choose?"
309
782000
2000
وتم '' کامیان هەڵدەبژێرن ؟ ''
13:20
These are the market share. Most people wanted the combo deal.
310
784000
4000
ئەمانە بازاڕی ئاڵوگۆڕە زۆربەی خەڵک گرێبەستی باشیان دەوێت
13:24
Thankfully nobody wanted the dominated option.
311
788000
2000
بە خۆشحاڵیەوە کە هیچ کەس دەسەڵاتی وەهای هەڵنەبژارد
13:26
That means our students can read.
312
790000
2000
ئەوە مانای ئەوەیە کە قوتابیەکانمان دەخوێننەوە
13:28
(Laughter)
313
792000
1000
(پێکەنین)
13:29
But now if you have an option that nobody wants,
314
793000
3000
بەڵام ئەگەر هەڵبژاردنێکی وەهات هەبێت کە کەس نەیەوێت
13:32
you can take it off. Right?
315
796000
2000
دەتوانیت هەڵینەبژێریت، وانیە؟
13:34
So I printed another version of this,
316
798000
2000
لەبەر ئەوە شێوازیکی ترم هەڵبژاردووە کە
13:36
where I eliminated the middle option.
317
800000
2000
هەڵبژاردنی (ناوەڕاستم ) لابردوە
13:38
I gave it to another 100 students. Here is what happens.
318
802000
3000
پاشان دام بە ١٠٠ قوتابی تر، تەماشا بکەن چی ڕودەدات
13:41
Now the most popular option became the least popular.
319
805000
3000
ئێستا بایەخترین هەڵبژاردە گۆڕا بە بێ بایەخترین هەڵبژاردە
13:44
And the least popular became the most popular.
320
808000
3000
وە بەبێ بایەخترین دەبێت بە بایەخترین هەڵبژاردە
13:47
What was happening was the option that was useless,
321
811000
4000
ئەوەی ڕوویدا پەیوەندی بەو هەڵبژاردەیەوە بوو کە بێنرخ بوو
13:51
in the middle, was useless in the sense that nobody wanted it.
322
815000
4000
لە ناوەڕاستدا، بەشێوەیەک بێبایەخ بوو کە هیچ کەس نەییدەویست
13:55
But it wasn't useless in the sense that it helped people figure out
323
819000
2000
بەڵام ئەوەندە بێ بایەخ نەبوو لەڕوی ئەوەی کە یارمەتی خەڵکی دا بۆ دۆزینەوەی
13:57
what they wanted.
324
821000
2000
ئەو شتەی کە دەیانویست
13:59
In fact, relative to the option in the middle,
325
823000
3000
لە ڕاستیدا، ئەوەی پەیوەندی بە هەڵبژاردەی ناوەڕاستەوە هەیە
14:02
which was get only the print for 125,
326
826000
4000
کە تەنها ١٢٥ دۆلارت دەست دەکەوێت
14:06
the print and web for 125 looked like a fantastic deal.
327
830000
4000
چاپکراو و وێب سایتە بە ١٢٥ دۆلار شتێکی نایابە
14:10
And as a consequence, people chose it.
328
834000
2000
هەروەها لە کۆتایدا خەڵک هەڵیدەبژێرن
14:12
The general idea here, by the way,
329
836000
2000
نەو بۆنەیەوە، مەبەستی سەرەکی لێرەدا
14:14
is that we actually don't know our preferences that well.
330
838000
2000
ئەوەیە کە بە ڕاستی نازانین نازانین چ شتێک لامان پەسەندە
14:16
And because we don't know our preferences that well
331
840000
2000
لەبەر ئەوەی نازانین کامە پەسەندە
14:18
we're susceptible to all of these influences from the external forces:
332
842000
4000
ئێمە هەست بەو کاریگەرانە دەکەین کە لەسەرمانە لە لایەن هێزە دەرەکیەکانەوە
14:22
the defaults, the particular options that are presented to us, and so on.
333
846000
4000
و گوێنەدانە بەو هەڵبژاردنە تایبەتانەی کە بۆ ئێمە دانراون و هیتریش
14:26
One more example of this.
334
850000
2000
یەک نمونەی تر دەربارەی ئەمە
14:28
People believe that when we deal with physical attraction,
335
852000
3000
خەڵکی بڕوای وایە لەکاتی کارکردن لەگەڵ ڕاکێشانی فیزیایی
14:31
we see somebody, and we know immediately whether we like them or not,
336
855000
3000
یەکێک دەبینین خێرا بۆمان دەردەکەوێت ئایا بەدڵمان دەبێت یان نا
14:34
attracted or not.
337
858000
2000
سەرنج ڕاکێشە یاخود نا
14:36
Which is why we have these four-minute dates.
338
860000
2000
لەبەر ئەوەیە کە چوار خولەکمان هەیە بۆ چاوپێکەوتن
14:38
So I decided to do this experiment with people.
339
862000
3000
لەبەر ئەوە بڕیارم دا کە ئەم تاقیکردنەوەیە بکەم لەگەڵ خەڵکدا
14:41
I'll show you graphic images of people -- not real people.
340
865000
2000
من چەند وێنەیەکی هێڵکاری خەڵکتان نیشان دەدەم ، خەڵکی ئاسای نا
14:43
The experiment was with people.
341
867000
2000
تاقیکردنەوەکە لەگەڵ خەڵک بوو
14:45
I showed some people a picture of Tom, and a picture of Jerry.
342
869000
3000
هەندێک وێنەی (تۆم) و هەندێک وێنەی (جێری)م نیشانی خەڵک دا
14:48
I said "Who do you want to date? Tom or Jerry?"
343
872000
3000
وتم '' لەگەڵ کامیان دەتەوێت ژوان ساز بکەیت؟ تۆم یا جێری؟
14:51
But for half the people I added an ugly version of Jerry.
344
875000
4000
بەڵام بۆ نیوەی خەڵک ، شێوازی خراپی جێریم نیشان دا
14:55
I took Photoshop and I made Jerry slightly less attractive.
345
879000
5000
بە فۆتۆشۆپ بەشێوەیەک جێریم گۆڕی کە کەمتر سەرنج ڕاکێش بێت
15:00
(Laughter)
346
884000
1000
(پێکەنین)
15:01
The other people, I added an ugly version of Tom.
347
885000
4000
بۆ خەڵکانی تر لایەنی خراپی (جێریم) زیادکرد
15:05
And the question was, will ugly Jerry and ugly Tom
348
889000
3000
وە پرسیارەکە ئەوە بوو، ئایا لایەنی ناشرینی (جێری) یان (تۆم)
15:08
help their respective, more attractive brothers?
349
892000
4000
کاریگەر دەبێت لەمە کەسایەتیان؟ دوو برا سەرنج ڕاکێشە
15:12
The answer was absolutely yes.
350
896000
2000
وەڵامەکە بە دڵنیاییەوە بەڵێ بوو
15:14
When ugly Jerry was around, Jerry was popular.
351
898000
2000
لە باسی ناشرینی جێری دا جێری بەناوبانگ بوو
15:16
When ugly Tom was around, Tom was popular.
352
900000
2000
لەباسی ناشرینی تۆم دا تۆم بەناوبانگ بوو
15:18
(Laughter)
353
902000
2000
(پێکەنین)
15:20
This of course has two very clear implications
354
904000
2000
ئەمە بە دڵنیاییەوە پەیوەندی بە دوو بەرکەوتنەوە هەیە
15:22
for life in general.
355
906000
4000
دەربارەی ژیانی گشتی
15:26
If you ever go bar hopping, who do you want to take with you?
356
910000
3000
ئەگەر بچیت بۆ بازار کێ دەبەیت لەگەل خۆت؟
15:29
(Laughter)
357
913000
6000
(پێکەنین)
15:35
You want a slightly uglier version of yourself.
358
919000
3000
تۆ بە دڵنیاییەوە شێوازی ناشرینی خۆتت دەوێت
15:38
(Laughter)
359
922000
2000
(پێکەنین)
15:40
Similar. Similar ... but slightly uglier.
360
924000
2000
هەمان شێوە هەمان شێوە... بەڵام تۆزێک ناشرینتر
15:42
(Laughter)
361
926000
2000
(پێکەنین)
15:44
The second point, or course, is that
362
928000
2000
خاڵی دوەم بە دڵنیاییەوە ئەوەیە
15:46
if somebody else invites you, you know how they think about you.
363
930000
3000
ئەگەر کەسێکیتر بانگهێشت بکات، دەزانیت کە خەڵک چۆن بیرت لێدەکەنەوە
15:49
(Laughter)
364
933000
3000
(پێکەنین)
15:52
Now you're getting it.
365
936000
2000
ئێستا ئێوە تێدەگەن
15:54
What is the general point?
366
938000
2000
مەبەستە گشتیەکە چیە؟
15:56
The general point is that when we think about economics we have
367
940000
2000
مەبەستەکە ئەوەیە کە ئێمە بیر لە ئابوری دەکەینەوە، ئێمە لە
15:58
this beautiful view of human nature.
368
942000
3000
ڕوانگەیەکی جوانەوە تەماشای سروشتی مرۆڤ دەکەین
16:01
"What a piece of work is man! How noble in reason!"
369
945000
2000
'' مرۆڤ چ خەڵاتێکی جوانە، چ هۆکارێکی نایابە''
16:03
We have this view of ourselves, of others.
370
947000
3000
ئێمە لەو ڕوانگەیەوە تەماشای خۆمان دەکەین و بیر لە خەڵکی دەکەینەوە
16:06
The behavioral economics perspective
371
950000
2000
هەڵسو کەوتی ئابوریانە چاوەڕوان کراوە
16:08
is slightly less generous to people.
372
952000
3000
کە هیچ بەخشندەییەک نانوێنێت لە بەڕامبەر خەڵکدا
16:11
In fact in medical terms, that's our view.
373
955000
3000
لە ڕاستیدا، لە شێوازی تەندروستیانەوە، ئەوە بیروڕای ئێمەیە
16:14
(Laughter)
374
958000
6000
(پێکەنین)
16:20
But there is a silver lining.
375
964000
2000
بەڵام، ناوپۆشێکی زیو هەیە
16:22
The silver lining is, I think,
376
966000
2000
وابزانم، ناوپۆشە زیوەکە ئەوەیە
16:24
kind of the reason that behavioral economics is interesting and exciting.
377
968000
4000
تا ڕادەیەک، هۆکارەکە بۆ ئەوەی بیروڕای ئابوری سەرنج ڕاکێش بێت
16:28
Are we Superman? Or are we Homer Simpson?
378
972000
2000
ئایا ئێمە سوپەر مانین؟، یاخود هۆمەر سمسۆنین؟
16:30
When it comes to building the physical world,
379
974000
4000
کاتێک کە دەگاتە دروست کردنی جیهانێکی دیار
16:34
we kind of understand our limitations.
380
978000
2000
تاڕادەیەک، ئێمە لە ڕێگرییەکان تێدەگەین
16:36
We build steps. And we build these things
381
980000
2000
دروست کردن بە چەند هەنگاوێک دەبێت، ئێمە ئەو شتانە بنیاد دەنێین
16:38
that not everybody can use obviously.
382
982000
3000
کە هەموو کەسێک دەتوانێت بە ئاسانی بەکاری بهێنێت
16:41
(Laughter)
383
985000
1000
(پێکەنین)
16:42
We understand our limitations,
384
986000
2000
ئێمە لە سنوری دەسەڵاتەکانمان تێدەگەین
16:44
and we build around it.
385
988000
2000
هەروەها لە دەوری خمان دروست دەکەینەوە
16:46
But for some reason when it comes to the mental world,
386
990000
2000
بەڵام، بەهۆی چەند هۆکارێکەوە، کاتێک دەگاتە جیهانێکی عەقڵی
16:48
when we design things like healthcare and retirement and stockmarkets,
387
992000
4000
کاتێک ئێمە دیزاینی سیستەمی تەندروستی و خانەنشین کردن و بازار کردن دادەنێین
16:52
we somehow forget the idea that we are limited.
388
996000
2000
ئێمە تا ڕادەیەک بێ دەسەڵات خۆمان لە بیر دەکەین
16:54
I think that if we understood our cognitive limitations
389
998000
3000
وابزانم ئەگەر ئێمە بەباشی بێ دەسەڵاتی خۆمان ببینین
16:57
in the same way that we understand our physical limitations,
390
1001000
2000
بەهەمان شێوەی تێگەیشتنمان، لە بێدەسەڵاتی مادیمان
16:59
even though they don't stare us in the face in the same way,
391
1003000
2000
تەنانەت، چاو نابڕنە ناو چاومان لە هەمان کاتدا
17:01
we could design a better world.
392
1005000
3000
دەتوانین دیزاینی جیهانێکی باشتر دروست بکەین
17:04
And that, I think, is the hope of this thing.
393
1008000
2000
وابزانم، ئەوە مەبەستەکەم بوو
17:06
Thank you very much.
394
1010000
2000
زۆر سوپاستان دەکەم
17:08
(Applause)
395
1012000
8000
(پێکەنین)
ABOUT THE SPEAKER
Dan Ariely - Behavioral economistThe dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why.
Why you should listen
Dan Ariely is a professor of psychology and behavioral economics at Duke University and a founding member of the Center for Advanced Hindsight. He is the author of the bestsellers Predictably Irrational, The Upside of Irrationality, and The Honest Truth About Dishonesty -- as well as the TED Book Payoff: The Hidden Logic that Shapes Our Motivations.
Through his research and his (often amusing and unorthodox) experiments, he questions the forces that influence human behavior and the irrational ways in which we often all behave.
Dan Ariely | Speaker | TED.com