ABOUT THE SPEAKER
Cesar Harada - Inventor, environmentalist, educator
TED Senior Fellow Cesar Harada aims to harness the forces of nature as he invents innovative remedies for man-made problems like oil spills and radioactive leaks.

Why you should listen

Cesar Harada believes that ocean currents, the wind and other naturally occuring phenomenon can provide unique inspiration and novel solutions to mankind’s worst disasters, like oil spills and radioactive leaks. A French-Japanese inventor and TED senior fellow, he is the creator of Protei, a revolutionary sailing technology -- featuring a front rudder, flexible hull and open-soure hardware -- that allows for efficient clean up of both oil and plastics from the sea. Currently based in London, Harada recently traveled to Japan and is designing Protei to measure radioactivity along the country's coast.

The general coordinator of the future International Ocean Station, Harada teaches at Goldsmiths University London. A former project leader at MIT, he graduated form the Royal College of Arts Design Interactions in London and worked at the Southampton University Hydrodynamics laboratory on wave energy. Harada has also studied animantion, and his films and installations have been seen at festivals and events across the world, from the United States to Japan.

More profile about the speaker
Cesar Harada | Speaker | TED.com
TED Fellows Retreat 2015

Cesar Harada: How I teach kids to love science

Cesar Harada: ကလေးများကို သိပ္ပံဘာသာကို နှစ်သက်အောင် သင်ပေးခဲ့ပုံ။

Filmed:
1,776,679 views

Hong Kong က Harbour School မှာ Caesar Harada ဟာ ပတ်ဝန်းကျင် ကာကွယ် ထိန်းသိမ်းရေးဆိုင်ရာ နောက်မျိုးဆက် ပညာရှင်တွေကို နိုင်ငံသား သိပ္ပံဘာသာနဲ့ တီထွင်ခြင်းကို သင်ကြားပေးပါတယ်။ သူက သူ့စာသင်ခန်းကို စက်မှုပိုင်းဆိုင်ရာ မြေကွက်ကြီး ဆီရွှေ့ပြောင်းလိုက်တယ်။ အဲဒီမှာ စိတ်ကူးစိတ်သန်းကောင်းတဲ့ ကလေးတွေဟာ သစ်သား၊၊ သတ္ထု၊ ဓါတုဗေဒ၊ ဇီဝဗေဒ အလင်းတန်းပညာတွေနဲ့ အလုပ်လုပ်နိုင်ပြီး တစ်ခါတစ်လေမှာ ကမ္ဘာ့ သမုဒ္ဒရာတွေ ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ ခြိမ်းခြောက်မှုတွေအတွက် ဖြေရှင်းနည်းတွေကို ဖန်တီးဖို့ အားကောင်းတဲ့ ကိရိယာတွေနဲ့ပါ လုပ်ကြပါတယ်။ အဲဒီမှာ သူငယ်စဉ်က သူ့မိဘတွေက သူ့ကို သင်ပေးခဲ့တဲ့ အများကလက်ခံတဲ့ သင်ခန်းစာဖြစ်တဲ့ "မင်းအမှိုက်ဖွလို့ရတယ်၊ ဒါပေမဲ့ ပြီးရင်တော့ ကိုယ့်ဘာသာ ရှင်းရမယ်နော်" ဆိုတာကို သွတ်သွင်းပေးပါတယ်။
- Inventor, environmentalist, educator
TED Senior Fellow Cesar Harada aims to harness the forces of nature as he invents innovative remedies for man-made problems like oil spills and radioactive leaks. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:13
When I was a kid,
my parents would tell me,
0
1800
2816
ကျွန်တော်ကလေးတုန်း မိဘတွေက ပြောလေ့ရှိတာက
00:16
"You can make a mess,
but you have to clean up after yourself."
1
4640
3399
"မင်းအမှိုက်ဖွလို့ရတယ်၊ ဒါပေမဲ့
ပြီးရင် ကိုယ့်ဘာသာ ရှင်းရမယ်နော်"တဲ့။
00:20
So freedom came with responsibility.
2
8440
3336
ဒီတော့ လွတ်လပ်မှုဆိုတာက
တာဝန်ယူမှုနဲ့အတူ လာတာပေါ့။
00:23
But my imagination would take me
to all these wonderful places,
3
11800
3576
ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော့ စိတ်ကူးက
ဒီအံ့ဖွယ်နေရာတွေကို ခေါ်လာပေးခဲ့တာပေါ့၊
00:27
where everything was possible.
4
15400
2096
ဖြစ်နိုင်သမျှ နေရာတိုင်းကိုပေါ့။
00:29
So I grew up in a bubble of innocence --
5
17520
2896
ဒီတော့ အပစ်ကင်းတဲ့ ပူဖောင်းတစ်လုံးနဲ့
ကြီးပြင်းခဲ့တာပေါ့၊
00:32
or a bubble of ignorance, I should say,
6
20440
2336
(သို့) မသိခြင်း ပူဖောင်းတစ်လုံးလို့
ပြောရမှာပေါ့၊
00:34
because adults would lie to us
to protect us from the ugly truth.
7
22800
5096
လူကြီးတွေဟာ ကျွန်တော်တို့ကို ကြောက်စရာ
အမှန်တရားကနေ ကာကွယ်ဖို့ လိမ်နေတာကိုး။
00:39
And growing up, I found out
that adults make a mess,
8
27920
3576
ဒါနဲ့ ကြီးပြင်းလာတော့ သိလိုက်ရတာက
လူကြီးတွေဟာ အမှိုက်တ​ော့ ဖွတယ်၊
00:43
and they're not very good
at cleaning up after themselves.
9
31520
2800
ပြီးရင်ကိုယ်တိုင်ရှင်းရာမှာတော့
သိပ် မကောင်းကြဘူးလေ။
00:47
Fast forward, I am an adult now,
10
35360
2136
ရှေ့အမြန်ရစ်၊ အခုကျွန်တော်
လူကြီးတစ်ယောက်ပါ။
00:49
and I teach citizen science and invention
at the Hong Kong Harbour School.
11
37520
4976
Hong Kong Harbour ကျောင်းမှာ
နိုင်ငံသားသိပ္ပံနဲ့ တီထွင်မှုကို သင်ပါတယ်။
00:54
And it doesn't take too long
12
42520
1336
ကျွန်တော့ ကျောင်းသားတွေ
00:55
before my students walk on a beach
and stumble upon piles of trash.
13
43880
4216
ကမ်းခြေမှာ လမ်းလျှောက်ပြီး အမှိုက်ပုံတွေ
အမှတ်မထင် တွေ့တာ သိပ်မကြာပါဘူး။
01:00
So as good citizens,
we clean up the beaches --
14
48120
2656
နိုင်ငံသားကောင်းတွေအနေနဲ့
ကမ်းခြေတွေကို သန့်ရှင်းတယ်၊
01:02
and no, he is not drinking alcohol,
and if he is, I did not give it to him.
15
50800
4720
ဟင့်အင်း၊ သူအရက်သောက်နေတာမဟုတ်ဘူး၊
ကျွန်တော် သူ့ကို မပေးခဲ့ပါဘူး။
01:07
(Laughter)
16
55880
1760
(ရယ်သံများ)
01:09
And so it's sad to say,
17
57960
1216
ပြောရတာ ဝမ်းနည်းစရာပါ။
01:11
but today more than 80 percent
of the oceans have plastic in them.
18
59200
3776
ဒီနေ့ သမုဒ္ဒရာတွေရဲ့ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်း
ကျော်ထဲမှာ ပလပ်စတစ်တွေရှိတယ်။
01:15
It's a horrifying fact.
19
63000
1280
ဒါဟာ ထိတ်လန့်စရာအချက်ပါ။
01:16
And in past decades,
20
64800
1376
ပြီးခဲ့တဲ့ ၁၀ စုနှစ်မှာ
01:18
we've been taking those big ships out
and those big nets,
21
66200
3456
ဒီသ​င်္ဘောတွေ၊ ဒီပိုက်ကွန်တွေထုတ်ပြီး
01:21
and we collect those plastic bits
that we look at under a microscope,
22
69680
3336
အနုကြည့်မှန်ပြောင်းနဲ့ ကြည့်ရတဲ့ ပလပ်စတစ်
အပိုင်းလေးတွေကို ဆယ်ယူခဲ့တယ်။
01:25
and we sort them,
23
73040
1216
ဒါတွေကို ရွေးထုတ်ပြီး
01:26
and then we put this data onto a map.
24
74280
1762
ဒီဒေတာကို မြေပုံပေါ်တင်လိုက်တယ်။
01:28
But that takes forever,
it's very expensive,
25
76440
2336
ဒါပေမဲ့ အတော်ကိုကြာတယ်၊ စျေးကြီးပြီး
01:30
and so it's quite risky
to take those big boats out.
26
78800
3136
အဲဒီလှေကြီးတွေကို ဆယ်ထုတ်ရတာ
အတော် အန္တရာယ် များပါတယ်။
01:33
So with my students, ages six to 15,
27
81960
2936
ဒီတော့ ၆ နှစ်ကနေ ၁၅ နှစ်ရှိတဲ့
ကျောင်းသားတွေနဲ့အတူ
01:36
we've been dreaming
of inventing a better way.
28
84920
2216
ပိုကောင်းတဲ့နည်းလမ်း
ထွင်ဖို့ စိတ်ကူးနေခဲ့တယ်။
01:39
So we've transformed our tiny
Hong Kong classroom into a workshop.
29
87160
4416
ဒီတော့ Hong Kong က စာသင်ခန်း
လေးကိုအလုပ်ရုံအဖြစ်ပြောင်းလိုက်တယ်။
01:43
And so we started building
this small workbench,
30
91600
2656
ဒီလိုနဲ့ အမြင့်အစုံပါတဲ့ ဒီအလုပ်ခုံကို
စဆောက်ခဲ့တယ်။
01:46
with different heights,
so even really short kids can participate.
31
94280
3176
ဒီတော့ တကယ့် အရပ်ပုတဲ့
ကလေးတွေတောင် ပါဝင်နိုင်တာပေါ့။
01:49
And let me tell you, kids with power tools
are awesome and safe.
32
97480
4176
ပြောပါရစေ၊ အင်အားပြည့် ကိရိယာတွေနဲ့
ကလေးတွေဟာ အံ့စရာကောင်းပြီး ဘေးကင်းပါတယ်။
01:53
(Laughter)
33
101680
1336
(ရယ်သံများ)
01:55
Not really.
34
103040
1896
တကယ်မဟုတ်ပါဘူး။
01:56
And so, back to plastic.
35
104960
1216
ပလပ်စတစ်ကို ပြန်သွားစို့။
01:58
We collect this plastic and we grind it
to the size we find it in the ocean,
36
106200
3616
ဒီပလပ်စတစ်ကို စုပြီး သမုဒရာထဲမှာ
တွေ့တဲ့အရွယ်ထိ ကြိတ်လိုက်တယ်၊
02:01
which is very small
because it breaks down.
37
109840
2176
ကြိတ်ခွဲလိုက်လို့ အရမ်းသေးပါတယ်။
02:04
And so this is how we work.
38
112040
1376
ဒါက အလုပ်လုပ်ကြပုံပါ။
02:05
I let the imaginations
of my students run wild.
39
113440
3136
ကျောင်းသားတွေ ကြိုက်ရာကို
စိတ်ကူးခွင့်ပေးလိုက်တယ်။
02:08
And my job is to try to collect
the best of each kid's idea
40
116600
4256
ကျွန်တော့အလုပ်က ကလေးတစ်ဦးချင်းဆီက
အကောင်းဆုံး စိတ်ကူးကို စုယူပြီး
02:12
and try to combine it into something
that hopefully would work.
41
120880
4280
အလုပ်ဖြစ်မယ်လို့ မျှော်လင့်ရလောက်တဲ့
အရာအဖြစ်ပေါင်းစပ်ဖို့ ကြိုးစားတာပါ။
02:17
And so we have agreed
that instead of collecting plastic bits,
42
125920
3136
ဒီလိုနဲ့ ပလပ်စတစ်အပိုင်းလေးတွေ
ကောက်ယူတာထက် ဒေတာချည်းပဲ
02:21
we are going to collect only the data.
43
129080
1976
ကောက်ယူတော့မယ်လို့ သဘောတူထားကြတယ်။
02:23
So we're going to get an image
of the plastic with a robot --
44
131080
2976
ဒီတော့ စက်ရုပ်တစ်ရုပ်နဲ့ ပလပ်စတစ်
ရုပ်ပုံတစ်ပုံ ရတော့မှာပါ။
02:26
so robots, kids get very excited.
45
134080
2376
စက်ရုပ်တွေဆိုတော့ ကလေးတွေ
အရမ်းစိတ်လှုပ်ရှားတယ်။
02:28
And the next thing we do --
we do what we call "rapid prototyping."
46
136480
3143
နောက်လုပ်မှာက အမြန်
ရှေ့ပြေး ပုံစံချခြင်းလို့ ခေါ်တာပါ။
02:31
We are so rapid at prototyping
47
139647
1689
ပုံစံချတာမှာ အရမ်းမြန်လွန်းတော့
02:33
that the lunch is still in the lunchbox
when we're hacking it.
48
141360
3176
ဒါကိုရယူတုန်း နေ့လည်စာဟာ
ထမင်းဘူးထဲမှာပဲ ရှိနေတုန်းပဲ။
02:36
(Laughter)
49
144560
1296
(ရယ်သံများ)
02:37
And we hack table lamps and webcams,
into plumbing fixtures
50
145880
4256
စားပွဲတင်မီးအိမ်တွေ၊ ဝက်ဘ်ကမ်တွေ
ကိုရေသွယ်ပိုက်တွေထဲ သိပ်ထည့်ပြီး
02:42
and we assemble that into a floating robot
that will be slowly moving through water
51
150160
5136
ရေပေါ်စက်ရုပ်အဖြစ်တပ်ဆင်တယ်၊
ဒါက ရေပြင်နဲ့ ကျွန်တော်တို့မှာရှိတဲ့
02:47
and through the plastic
that we have there --
52
155320
2096
ပလပ်စတစ်ကနေ ဖြေးဖြေးလေး ဖြတ်ရွေ့နေနေတယ်။
02:49
and this is the image
that we get in the robot.
53
157440
2191
ဒါက စက်ရုပ်ထဲက ရတဲ့ ရုပ်ပုံပါ။
02:51
So we see the plastic pieces
floating slowly through the sensor,
54
159655
3721
ဒီတော့ အာရုံခံကနေ ဖြေးဖြေးလေး
မျှောနေတဲ့ ပလပ်စတစ်ကို မြင်ရပြီး
02:55
and the computer on board
will process this image,
55
163400
3296
ပျဉ်ချပ်ပေါ်က ကွန်ပြူတာက
ဒီပုံကို ပြုပြင်ပါတယ်၊
02:58
and measure the size of each particle,
56
166720
2096
ပြီး အမှုန်တစ်ခုစီရဲ့အရွယ်ကို တိုင်းတယ်။
03:00
so we have a rough estimate
of how much plastic there is in the water.
57
168840
4120
ဒီတော့ ရေထဲမှာရှိတဲ့ ပလပ်စတစ်
ခန့်မှန်းခြေရပါတယ်။
03:05
So we documented
this invention step by step
58
173520
3016
ဒီတော့ ဒီတီထွင်မှုကို အဆင့်လိုက်
ဝက်ဘ်မှာ ညွှန်ကြားချက်များ လို့
03:08
on a website for inventors
called Instructables,
59
176560
3376
ခေါ်တဲ့ တီထွင်သူတွေအတွက်
မှတ်တမ်းတင်တယ်၊ တစ်ဦးဦးက
03:11
in the hope that somebody
would make it even better.
60
179960
2800
ဒီထက် ပိုကောင်းအောင်
လုပ်နိုင်မလားလို့မျှော်လင့်ချက်နဲ့ပါ။
03:15
What was really cool about this project
was that the students saw a local problem,
61
183838
3858
ဒီပရောဂျက်နဲ့ပတ်သက်လို့ မိုက်တာက
ကျောင်းသားတွေ ဒေသတွင်း ပြဿနာတစ်ရပ်ကို
03:19
and boom -- they are trying
to immediately address it.
62
187720
2667
သိရှိပြီး ဒါကို ချက်ချင်း ကိုင်တွယ်ဖို့
ကြိုးစားနေတာပါ။
03:22
[I can investigate my local problem]
63
190411
2325
(ကိုယ့် ဒေသတွင်း ပြဿနာကို
သုသေသနလုပ်နိုင်ပါတယ်)
03:24
But my students in Hong Kong
are hyperconnected kids.
64
192760
3216
ဒါပေမဲ့ Hong Kong က တပည့်တွေဟာ
အတော် ချိတ်ဆက်မိတဲ့ ကလေးတွေပါ။
03:28
And they watch the news,
they watch the Internet,
65
196000
2296
သတင်းတွေကြည့်တယ်၊ အင်တာနက်ကြည့်တယ်၊
03:30
and they came across this image.
66
198320
2240
ပြီးတော့ ဒီပုံကိုတွေ့သွားတယ်။
03:33
This was a child, probably under 10,
cleaning up an oil spill bare-handed,
67
201840
4736
ဒါက ၁၀ နှစ်အောက်လောက်ရှိတဲ့
ကလေးပါ၊ Sundarbans မှာ ဆီယိုတာကို
03:38
in the Sundarbans, which is the world's
largest mangrove forest in Bangladesh.
68
206600
4496
လက်ဗလာနဲ့ သန့်ရှင်းနေတာပါ၊ Bangladesh
ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး လမုတောပါ။
03:43
So they were very shocked,
69
211120
2456
ဒီတော့ သူတို့ အရမ်းထိတ်လန့်သွားတယ်၊
03:45
because this is the water they drink,
this is the water they bathe in,
70
213600
3296
ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ဒါက သူတို့
သောက်တဲ့ရေ၊ ဒီထဲမှာ ရေချိုးတယ်၊
03:48
this is the water they fish in --
this is the place where they live.
71
216920
3376
ဒီထဲမှာ ငါးမျှားတယ်၊
ဒါက သူတို့နေတဲ့နေရာပါ။
03:52
And also you can see the water is brown,
the mud is brown and oil is brown,
72
220320
3896
ဒါ့အပြင် ရေက အညို၊ ရွှံ့က အညို၊ ဆီက
အညိုရောင် ဆိုတာ မြင်နိုင်ပါတယ်။
03:56
so when everything is mixed up,
73
224240
1477
ဒီတော့ အရာရာ ရောထွေးချိန်မှာ
03:57
it's really hard to see
what's in the water.
74
225741
2475
ရေထဲမှာ ပါတာ သိဖို့ အရမ်းခက်ပါတယ်။
04:00
But, there's a technology
that's rather simple,
75
228240
2256
ဒါပေမဲ့ တော်တော် ရိုးစင်းတဲ့
နည်းပညာတစ်ခုရှိတယ်
04:02
that's called spectrometry,
76
230520
1536
ရောင်စဉ်တိုင်းစနစ် လို့ခေါ်တယ်၊
04:04
that allows you see what's in the water.
77
232080
1905
ရေထဲမှာ ပါတာကို ကြည့်လို့ရတယ်။
04:06
So we built a rough prototype
of a spectrometer,
78
234009
3047
ဒါနဲ့ ရောင်စဉ်တိုင်း ကိရိယာရဲ့
ရှေ့ပြေးပုံစံကြမ်း ဆောက်လိုက်တယ်၊
04:09
and you can shine light
through different substances
79
237080
2936
ရောင်စဉ်အမျိုးမျိုး ထုတ်တဲ့
အရာဝထ္ထု မျိုးစုံကနေ
04:12
that produce different spectrums,
80
240040
2416
အလင်းရောင်ထိုးပေးနိုင်တော့
04:14
so that can help you
identify what's in the water.
81
242480
3856
ရေထဲမှာ ပါတာကို ခွဲခြားနိုင်ဖို့
အကူဖြစ်တာပေါ့။
04:18
So we packed this prototype of a sensor,
82
246360
2896
ဒီတော့ အာရုံခံကိရိယာရဲ့ ဒီရှေ့ပြေးပုံစံကို
04:21
and we shipped it to Bangladesh.
83
249280
2240
ထုတ်ပိုးပြီး Bangladesh ကိုပို့လိုက်တယ်။
04:23
So what was cool about this project
84
251989
1667
ဒီတော့ဒီပရောဂျက်ရဲ့ မိုက်တာက
04:25
was that beyond addressing
a local problem,
85
253680
3135
ဒေသတွင်း ပြဿနာ ဖြေရှင်းတာ
(သို့) ကြည့်တာကို လွန်ပြီး
04:28
or looking at a local problem,
86
256839
1430
ကျွန်တော့ ကျောင်းသားတွေဟာ
04:30
my students used their empathy
and their sense of being creative
87
258293
3923
သူတို့ရဲ့ စာနာစိတ်နဲ့ တီထွင်မှုသဘောကို
အဝေးက အခြားကလေးတွေကို
04:34
to help, remotely, other kids.
88
262240
2256
ကူညီဖို့ သုံးခဲ့တယ်။
04:36
[I can investigate a remote problem]
89
264520
1715
( အဝေးက ပြဿနာကို သုသေသနပြုနိုင်တယ်။)
04:38
So I was very compelled
by doing the second experiments,
90
266259
2620
ဒါနဲ့ ဒုတိယ စမ်းသပ်မှုတွေက
အတင်းအကျပ်ဖြစ်စေပြီး
04:40
and I wanted to take it even further --
91
268903
2513
ဒါကို ဒီထက်ဝေးဝေး ပို့ချင်ခဲ့တယ်၊
04:43
maybe addressing an even harder problem,
and it's also closer to my heart.
92
271440
4600
ပိုတောင် ခက်တဲ့ ပြဿနာ ဖြေရှင်းတာဖြစ်နိုင်
တာပေါ့၊ နှလုံးသားနဲ့လည်း ပိုနီးလာတယ်။
04:48
So I'm half Japanese and half French,
93
276560
2616
ကျွန်တော် က ဂျပန်-ပြင်သစ် ကပြားပါ၊
04:51
and maybe you remember in 2011
there was a massive earthquake in Japan.
94
279200
5320
ဂျပန်က ၂၀၁၁ ငလျင်ကြီးကို
မှတ်မိကောင်း မှတ်မိကြမလားပဲ။
04:57
It was so violent that it triggered
several giant waves --
95
285120
3816
ဒါက ပြင်းလွန်းတော့ ဧရာမလှိုင်းလုံး
တော်တော်များများကို အစပျိုးခဲ့တယ်။
05:00
they are called tsunami --
96
288960
1416
ဆူနာမီ လို့ခေါ်ပြီး
05:02
and those tsunami destroyed many cities
on the eastern coast of Japan.
97
290400
6960
ဒီဆူနာမီတွေက ဂျပန်အရှ့ကမ်းရိုးတန်းက
မြို့ကြီးများစွာကို ဖျက်စီးခဲ့တယ်။
05:10
More than 14,000 people
died in an instant.
98
298680
3360
တမဟုတ်ချင်း လူပေါင်း ၁၄၀၀၀
ကျော်သေကြေခဲ့တယ်။
05:15
Also, it damaged the nuclear
power plant of Fukushima,
99
303600
3736
ဒါအပြင် ရေစပ်အနားမှာပဲရှိတဲ့
ဖူကူရှီးမား နူးကလီယား
05:19
the nuclear power plant just by the water.
100
307360
2680
ဓာတ်ပေါင်းဖိုကိုလည်း ဖျက်စီးခဲ့တယ်။
05:22
And today, I read the reports
101
310480
2416
ဒီနေ့မှာ အစီရင်ခံစာတွေဖတ်တော့
05:24
and an average of 300 tons
102
312920
3056
နူးကလီယား ဓာတ်ပေါင်းဖိုက
ပျမ်းမျှတန် ၃၀၀ ဟာ
05:28
are leaking from the nuclear power plant
into the Pacific Ocean.
103
316000
3576
ပစိဖိတ် သမုဒ္ဒရာထဲ စိမ့်ဝင်နေတယ်။
05:31
And today the whole Pacific Ocean
has traces of contamination of cesium-137.
104
319600
6376
ဒီနေ့ ပစိဖိတ် သမုဒ္ဒရာ တစ်ခုလုံး cesium-
137 ညစ်ညမ်းမှု အစအနတွေရှိတယ်။
05:38
If you go outside on the West Coast,
you can measure Fukushima everywhere.
105
326000
4416
အနောက်ဘက်ကမ်းက အပြင်ကိုထွက်ရင်
ဖူကူရှီးမား နေရာတိုင်းကို တိုင်းလို့ရတယ်။
05:42
But if you look at the map,
it can look like most of the radioactivity
106
330440
3296
ဒါပေမဲ့ မြေပုံမှာကြည့်ရင်တော့
ရေဒီယိုသတိကြွမှု အများစုဟာ
05:45
has been washed away
from the Japanese coast,
107
333760
2096
ဂျပန်ကနေ စီးမျောသွားသယောင်၊ အခုတော့
05:47
and most of it is now --
it looks like it's safe, it's blue.
108
335880
2816
အများစုပါ၊ ဘေးကင်းတဲ့ပုံပေါ့။ ပြာနေတယ်။
05:50
Well, reality is a bit
more complicated than this.
109
338720
3416
အင်း တကယ်ကတော့ ဒါထက်
နည်းနည်း ပိုရှုပ်ထွေးပါတယ်။
05:54
So I've been going to Fukushima
every year since the accident,
110
342160
3656
ဒါနဲ့ ဒါဖြစ်ကတည်းက ဖူကူရှီးမားကို
နှစ်တိုင်း သွားဖြစ်ခဲ့ပြီး
05:57
and I measure independently
and with other scientists,
111
345840
2536
တသီးတခြားရော၊ အခြားသိပ္ပံပညာရှင်တွေနဲ့ပါ
မြေပြင်ရော
06:00
on land, in the river --
112
348400
1856
မြစ်တွင်းမှာပါ တိုင်းတာပါတယ်။
06:02
and this time we wanted to take the kids.
113
350280
2736
ဒီတစ်ခါက ဒီကလေးတွေကို
ခေါ်သွားချင်ခဲ့တာ၊
06:05
So of course we didn't take the kids,
the parents wouldn't allow that to happen.
114
353040
3776
တကယ်တော့ ကလေးတွေ မခေါ်သွားခဲ့ဘူး၊
မိဘတွေက ဒါမျိုးပေးဖြစ်မှာ မဟုတ်ဘူးလေ။
06:08
(Laughter)
115
356840
1336
(ရယ်သံများ)
06:10
But every night we would report
to "Mission Control" --
116
358200
3936
ဒါပေမဲ့ ညတိုင်း "Mission Control" ကို
သတင်းပို့ပို့နေတယ်၊
06:14
different masks they're wearing.
117
362160
2176
သူတို့ ဝတ်တဲ့မျက်နှာဖုံး အမျိုးမျိုးပါ။
06:16
It could look like they didn't take
the work seriously, but they really did
118
364360
4376
သူတို့တွေဟာ အလုပ်ကို လေးလေးနက်နက်
လုပ်ပုံ မပေါက်ပေမဲ့ တကယ်လုပ်ပါတယ်၊
06:20
because they're going to have to live
with radioactivity their whole life.
119
368760
4200
ဘာလို့ဆို သူတို့တွေဟာ ရေဒီယို
သတ္တိကြွမှုနဲ့ တစ်သက်လုံးနေရတော့မှာလေ။
06:25
And so what we did with them
120
373640
2056
သူတို့နဲ့လုပ်ခဲ့တာက
06:27
is that we'd discuss the data
we collected that day,
121
375720
2616
အဲဒီနေ့က ကောက်ယူရတဲ့
ဒေတာတွေကို ဆွေးနွေးပြီး
06:30
and talk about where
we should be going next --
122
378360
2191
နောက်..နည်းလမ်း၊ ခရီးစဉ်
ဘာဖြစ်သင့်လဲဆိုတာ
06:32
strategy, itinerary, etc...
123
380575
2121
ဆွေးနွေးပါတယ်။
06:34
And to do this, we built
a very rough topographical map
124
382720
3616
ဒါလုပ်ဖို့ နူးကလီးယား
ဓာတ်ပေါင်းဖို့ တစ်ဝိုက်က ဒေသရဲ့
06:38
of the region around
the nuclear power plant.
125
386360
2856
မြေပြင်အနေအထားပုံကြမ်းကို တည်ဆောက်တယ်။
06:41
And so we built the elevation map,
126
389240
2016
ပြီးတော့ ဘ​ေးတိုက်အမြင့် မြေပုံလည်းဆောက်၊
06:43
we sprinkled pigments to represent
real-time data for radioactivity,
127
391280
4616
ရေဒီယို သတ္တိကြွမှု လက်ရှိဒေတာတွေကို
ကိုယ်စားပြုဖို့ ဆိုးဆေးတွေဖြူးကာ
06:47
and we sprayed water
to simulate the rainfall.
128
395920
4336
မိုးရေအတုကို ဖျန်းပါတယ်။
06:52
And with this we could see
that the radioactive dust
129
400280
2976
ဒါနဲ့ ရေဒီယို သတ္တိကြွ အမှုန်တွေဟာ
တောင်ထိပ်ကနေ
06:55
was washing from the top of the mountain
into the river system,
130
403280
3056
မြစ်ကြောင်းစနစ်ထဲ ပြီးတော့ သမုဒရာထဲ
06:58
and leaking into the ocean.
131
406360
1536
စီးမျောနေတာ မြင်နိုင်တယ်။
06:59
So it was a rough estimate.
132
407920
1600
ဒါက အကြမ်းဖျင်း ခန့်မှန်းချက်ပါ။
07:02
But with this in mind,
we organized this expedition,
133
410680
2936
ဒါပေမဲ့ ဒီစိတ်နဲ့ပဲ ဒီလေ့လာရေးခရီးကို
ကမကထပြုခဲ့ပါတယ်၊
07:05
which was the closest civilians have been
to the nuclear power plant.
134
413640
3616
နူးကလီးယား ဓာတ်ပေါင်းဖိုကို ရောက်ဖူးတဲ့
အရင်းနှီးဆုံး အရပ်သားတွေပါ။
07:09
We are sailing 1.5 kilometers away
from the nuclear power plant,
135
417280
4336
နူးကလီးယား ဓာတ်ပေါင်းကနေ
၁.၅ ကီလိုမီတာကို ရွက်လွှင့်နေတာပါ။
07:13
and with the help of the local fisherman,
136
421640
1953
ဒေသတွင်း တံငါသည်တွေရဲ့ အကူအညီနဲ့
07:15
we are collecting sediment from the seabed
137
423617
2239
ပင်လယ်ကြမ်းပြင်က အနည်အနှစ်တွေကို
ကျွန်တော်တို့
07:17
with a custom sediment sampler
we've invented and built.
138
425880
3456
ဖန်တီး တည်ဆောက်ထားတဲ့
နမူနာအနည်နဲ့ စုစောင်းနေတာပါ။
07:21
We pack the sediment into small bags,
139
429360
3256
အနည်ကို အိတ်ကလေးတွေထဲ ထုတ်ပိုးပြီး
07:24
we then dispatch them
to hundreds of small bags
140
432640
2256
တက္ကသိုလ်ပေါင်းစုံကို ရာနဲ့ချီတဲ့
07:26
that we send to different universities,
141
434920
1936
အိတ်တွေကို ပို့ပေးခဲ့တယ်၊
07:28
and we produce the map
of the seabed radioactivity,
142
436880
2976
ပြီး ပင်လယ်ကြမ်းပြင် ရေဒီယိုကြွမှု
မြေပုံကို ထုတ်လုပ်ပါတယ်၊
07:31
especially in estuaries
where the fish will reproduce,
143
439880
2536
အထူးသဖြင့် ငါးတွေမျိုးဆက်ပွားမယ့်
မြစ်ဝတွေမှာပါ။
07:34
and I will hope that we will have improved
144
442440
2056
ဒေသတွင်း တံငါသည်တွေနဲ့ ခင်ဗျားတို့ အကြိုက်
07:36
the safety of the local fishermen
and of your favorite sushi.
145
444520
3096
ဆူရှီတွေ ဘေးကင်းမှု
မြင့်မားစေလိမ့်မယ်လို့ မျှော်လင့်ရတာပေါ့။
07:39
(Laughter)
146
447640
1296
(ရယ်သံများ)
07:40
You can see a progression here --
147
448960
1576
တိုးတက်မှုကို ဒီမှာ တွေ့နိုင်တယ်။
07:42
we've gone from a local problem
to a remote problem to a global problem.
148
450560
4536
ဒေသတွင်း ပြဿနာကနေ ရပ်ဝေးက ပြဿနာ၊
ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာပြဿနာထိ သွားနိုင်ပါပြီ။
07:47
And it's been super exciting
to work at these different scales,
149
455120
2953
ဒီမတူညီတဲ့ အတိုင်းအတာတွေမှာ
အင်မတန် ရိုးစင်းပြီး၊
07:50
with also very simple,
open-source technologies.
150
458097
3559
အခမဲ့နည်းပညာတွေနဲ့ လုပ်ကိုင်ရတာ
အရမ်း စိတ်လှုပ်ရှားစရာပါ၊
07:53
But at the same time,
it's been increasingly frustrating
151
461680
3336
ဒါပေမဲ့ တစ်ချိန်တည်းမှာ တိုးလာနေတဲ့
မချင့်မရဲဖြစ်စရာတွေလည်း ရှိပါတယ်၊
07:57
because we have only started to measure
the damage that we have done.
152
465040
3696
အကြောင်းက ကျွန်တော်တို့ဟာ ကိုယ်လုပ်ထားတဲ့
အပျက်အစီးတွေလောက်ပဲ စတိုင်းတာပါ။
08:00
We haven't even started
to try to solve the problems.
153
468760
4080
ပြဿနာဖြေရှင်းဖို့ ကြိုးပမ်းတာ မစသေးပါဘူး။
08:05
And so I wonder
if we should just take a leap
154
473640
2776
ဒီတော့ တစ်ဆင့်ခုန်ပြီး ဒါတွေအားလုံးလုပ်ဖို့ ပိုကောင်းတဲ့
08:08
and try to invent better ways
to do all these things.
155
476440
4640
နည်းလမ်းတွေ ထွင်ဖို့ ကြိုးစားမလား
ဆိုတာ တွေးမိတယ်။
08:13
And so the classroom
started to feel a little bit small,
156
481520
3576
ဒီလိုနဲ့ စာသင်ခန်းကို သေးတယ်လို့
ခံစားမိတော့
08:17
so we found an industrial
site in Hong Kong,
157
485120
2696
Hong Kong စက်မှုဇုံတစ်ခုကို ရှာတွေ့ပြီး
08:19
and we turned it into
the largest mega-space
158
487840
3256
ဒါကို အကြီးဆုံး လူမှုရေးနဲ့
ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာသက်ရောက်မှု
08:23
focused on social
and environmental impact.
159
491120
3176
ဗဟိုမြေကွက်ကြီး အဖြစ်ပြောင်းလိုက်တယ်။
ဒါက Hong Kongရဲ့
08:26
It's in central Hong Kong,
160
494320
1296
ဗဟိုမှာရှိပြီး
08:27
and it's a place we can work
with wood, metal, chemistry,
161
495640
3216
ကျွန်တော်တို့ သစ်သား၊ သတ္ထု၊ ဓါတု၊
ဇီဝဗေဒ နည်းနည်း၊ အလင်းပညာ
08:30
a bit of biology, a bit of optics,
162
498880
1626
နည်းနည်းနဲ့ လုပ်နိုင်ပြီး အခြေခံက
08:32
basically you can build
pretty much everything there.
163
500530
2492
ဒီနေရာမှာ အရာတိုင်းကို အတော်များများ
ဆောက်လို့ရပါတယ်။
08:35
And its a place where
adults and kids can play together.
164
503047
2969
ဒါက လူကြီးတွေနဲ့ ကလေးတွေ အတူတူ
ကစားတဲ့နေရာ၊
08:38
It's a place where
kids' dreams can come true,
165
506040
3576
လူကြီးတွေရဲ့ အကူအညီနဲ့ ကလေးတွေရဲ့
အိပ်မက်တွေ
08:41
with the help of adults,
166
509640
1336
အမှန်ဖြစ်တဲ့နေရာ၊ ပ​ြီးတ​ော့
08:43
and where adults can be kids again.
167
511000
1816
လူကြီးတွေ ကလေးပြန်ဖြစ်တဲ့ နေရာပါ။
08:44
Student: Acceleration! Acceleration!
168
512840
3136
ကျောင်းသား၊ အရှိန်၊ အရှိန်။
08:48
Cesar Harada: We're asking
questions such as,
169
516000
2135
CH၊ ကျွန်တော်တို့ ဒီလို မေးခွန်း
တွေမေးနေတယ်၊
08:50
can we invent the future of mobility
with renewable energy?
170
518159
2817
အသစ်ပြန်လုပ်လို့ရတဲ့ စွမ်းအင်နဲ့
ရွေ့ရှားနိုင်မှု အနာဂတ်ကို
08:53
For example.
171
521000
1200
တီထွင်နိုင်မလား။ ဥပမာ၊
08:55
Or, can we help the mobility
of the aging population
172
523320
4296
(သို့) သာမာန် ဘီးတပ်ထိုင်ခုံတွေကို
အရမ်းမိုက်တဲ့ လျှပ်စစ် ယာဉ်တွေ
08:59
by transforming very standard wheelchairs
into cool, electric vehicles?
173
527640
4400
အဖြစ်ပြောင်းခြင်းနဲ့ ဇရာလူဦးရေရဲ့
ရွေ့ရှားနိုင်မှုကို ထောက်ကူပေးနိုင်မလား။
09:05
So plastic, oil and radioactivity
are horrible, horrible legacies,
174
533240
6536
ဒီတော့ ပလပ်စတစ်၊ ဆီနဲ့ ရေဒီယို
သတ္တိကြွမှုတွေဟာ ဆိုးဝါးတဲ့ အမွေတွေပါ၊
09:11
but the very worst legacy
that we can leave our children is lies.
175
539800
4520
ဒါပေမဲ့ အဆိုးဝါးဆုံး အမွေက ကျွန်တော်တို့
ကလေးတွေကို လမ်ညာမှုတွေ ချန်ထားတာခြင်းပါ။
09:16
We can no longer afford
to shield the kids from the ugly truth
176
544760
5216
ကလေးတွေကို ကြောက်စရာ အမှန်တရား
ကနေကာကွယ်ဖို့ မတတ်စွမ်းတော့ပါဘူး၊
09:22
because we need their imagination
to invent the solutions.
177
550000
3920
အကြောင်းက ဖြေရှင်းနည်းတွေ တီထွင်ဖို့
သူတို့ရဲ့စိတ်ကူးတွေ လိုပါတယ်။
09:26
So citizen scientists, makers, dreamers --
178
554720
4976
ဒီတော့ နိုင်ငံသား သိပ္ပံပညာရှင်တွေ၊
ဖန်တီးသူတွေ၊ စိတ်ကူးယဉ်သမားတို ခင်ဗျာ..
09:31
we must prepare the next generation
179
559720
2696
ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ လူတွေကို ဂရုစိုက်တဲ့
09:34
that cares about
the environment and people,
180
562440
3056
ဒါနဲ့ပတ်သက်ပြီး တကယ် တစ်ခုခုလုပ်နိုင်တဲ့
09:37
and that can actually
do something about it.
181
565520
2200
အနာဂတ်မျိုးဆက်ကို ပြင်ဆင်ရမှာပါ၊
09:40
Thank you.
182
568200
1216
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
09:41
(Applause)
183
569440
3160
(လက်ခုပ်သံများ)
Translated by sann tint
Reviewed by Myo Aung

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Cesar Harada - Inventor, environmentalist, educator
TED Senior Fellow Cesar Harada aims to harness the forces of nature as he invents innovative remedies for man-made problems like oil spills and radioactive leaks.

Why you should listen

Cesar Harada believes that ocean currents, the wind and other naturally occuring phenomenon can provide unique inspiration and novel solutions to mankind’s worst disasters, like oil spills and radioactive leaks. A French-Japanese inventor and TED senior fellow, he is the creator of Protei, a revolutionary sailing technology -- featuring a front rudder, flexible hull and open-soure hardware -- that allows for efficient clean up of both oil and plastics from the sea. Currently based in London, Harada recently traveled to Japan and is designing Protei to measure radioactivity along the country's coast.

The general coordinator of the future International Ocean Station, Harada teaches at Goldsmiths University London. A former project leader at MIT, he graduated form the Royal College of Arts Design Interactions in London and worked at the Southampton University Hydrodynamics laboratory on wave energy. Harada has also studied animantion, and his films and installations have been seen at festivals and events across the world, from the United States to Japan.

More profile about the speaker
Cesar Harada | Speaker | TED.com

Data provided by TED.

This site was created in May 2015 and the last update was on January 12, 2020. It will no longer be updated.

We are currently creating a new site called "eng.lish.video" and would be grateful if you could access it.

If you have any questions or suggestions, please feel free to write comments in your language on the contact form.

Privacy Policy

Developer's Blog

Buy Me A Coffee