Mission Blue II
Carl Safina: What are animals thinking and feeling?
Карл Сафина: Што размислуваат и чувствуваат животните?
Filmed:
Readability: 3.2
2,341,963 views
Што се случува во мозокот на животните? Можеме да знаеме што размислуваат и чувствуваат и дали воопшто тоа го прават? Карл Сафина смета дека можеме. Со примена на откритија и анегдоти од областа на екологијата, биологијата и бихевиоралната наука тој ги спојува приказните на китовите, волците, слоновите и албатросите за да потврди дека како што ние размислуваме, чувствуваме, употребуваме алати и изразуваме емоции, истото го прават и другите живи суштества и умови кои ја делат планетата Земја со нас.
Carl Safina - Ecologist, writer
Carl Safina's writing explores the scientific, moral and social dimensions of our relationship with nature. Full bio
Carl Safina's writing explores the scientific, moral and social dimensions of our relationship with nature. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Сте се прашале некогаш што размислуваат
животните и како се чувствуваат?
животните и како се чувствуваат?
00:12
Have you ever wondered
what animals think and feel?
what animals think and feel?
0
999
3516
00:17
Let's start with a question:
1
5020
1884
Да започнеме со прашањето:
00:19
Does my dog really love me,
or does she just want a treat?
or does she just want a treat?
2
7654
4119
дали навистина моето куче ме сака
или само сака посластица?
или само сака посластица?
00:24
Well, it's easy to see
that our dog really loves us,
that our dog really loves us,
3
12991
4967
Е па, лесно е да се види дека
нашето куче навистина не` сака.
нашето куче навистина не` сака.
00:29
easy to see, right,
4
17982
2081
Лесно е да се види нели,
00:32
what's going on in that fuzzy little head.
5
20087
3650
што се случува во таа мала луда глава.
00:36
What is going on?
6
24593
1375
Што се случува?
00:39
Something's going on.
7
27155
1726
Нешто се случува.
00:41
But why is the question always
do they love us?
do they love us?
8
29864
4399
Зошто секогаш мора да е прашањето
дали тие не` сакаат?
дали тие не` сакаат?
00:46
Why is it always about us?
9
34287
2111
Зошто секогаш мора да се работи за нас?
00:48
Why are we such narcissists?
10
36422
2643
Зошто сме такви нарциси?
00:52
I found a different question
to ask animals.
to ask animals.
11
40674
3039
Јас пронајдов поинакво
прашање за животните.
прашање за животните.
00:57
Who are you?
12
45911
1417
Кои сте вие?
01:01
There are capacities of the human mind
13
49910
2895
Човековиот мозок има капацитети
01:04
that we tend to think are capacities
only of the human mind.
only of the human mind.
14
52829
4862
за кои ние мислиме дека
само тој ги поседува.
само тој ги поседува.
01:10
But is that true?
15
58176
1358
Но дали тоа е вистина?
01:12
What are other beings
doing with those brains?
doing with those brains?
16
60047
3975
Што прават другите суштества
со тие мозоци?
со тие мозоци?
01:16
What are they thinking and feeling?
17
64554
2353
Што тие мислат и како се чувствуваат?
01:19
Is there a way to know?
18
67570
1633
Дали постои начин да се дознае?
01:21
I think there is a way in.
19
69227
1674
Јас мислам дека има.
01:22
I think there are several ways in.
20
70925
1690
И тоа неколку.
01:24
We can look at evolution,
we can look at their brains
we can look at their brains
21
72950
4122
Можеме да ја погледнеме еволуцијата,
да ги видиме нивните мозоци
да ги видиме нивните мозоци
01:29
and we can watch what they do.
22
77096
2480
и што прават тие.
01:33
The first thing to remember is:
our brain is inherited.
our brain is inherited.
23
81316
3939
Прво што треба да се запомне
е тоа дека нашите мозоци се наследени.
е тоа дека нашите мозоци се наследени.
01:38
The first neurons came from jellyfish.
24
86253
3707
Првите неврони дошле од медузите.
01:42
Jellyfish gave rise
to the first chordates.
to the first chordates.
25
90435
2840
Од медузите настанале хордатите,
01:45
The first chordates gave rise
to the first vertebrates.
to the first vertebrates.
26
93299
3668
Од првите хордати настанале
првите'рбетници.
првите'рбетници.
01:49
The vertebrates came out of the sea,
27
97277
2418
'Рбетниците излегле од водата
01:51
and here we are.
28
99719
1336
и ете не` нас.
01:54
But it's still true that a neuron,
a nerve cell, looks the same
a nerve cell, looks the same
29
102737
5590
Но сеуште е точно дека невронот
(нервната клетка) изгледа исто
(нервната клетка) изгледа исто
02:00
in a crayfish, a bird or you.
30
108351
3417
кај раковите, птиците и кај вас.
02:04
What does that say
about the minds of crayfish?
about the minds of crayfish?
31
112427
3541
Што ни кажува тоа за мозокот на ракот?
02:08
Can we tell anything about that?
32
116880
1557
Можеме да кажеме нешто?
02:10
Well, it turns out that
if you give a crayfish
if you give a crayfish
33
118461
4029
Е па, излегува дека ако ракот го изложите
02:14
a lot of little tiny electric shocks
34
122514
2657
на повеќе мали електрични шокови
02:17
every time it tries
to come out of its burrow,
to come out of its burrow,
35
125195
2296
секој пат кога ќе се обиде
да излезе од дувлото
да излезе од дувлото
02:19
it will develop anxiety.
36
127515
2185
кај него се развива анксиозност.
02:23
If you give the crayfish the same drug
37
131133
3418
Ако му го дадете на ракот истиот лек
02:26
used to treat anxiety disorder in humans,
38
134575
2923
што се дава на луѓето за лечење
на анксиозност,
на анксиозност,
02:29
it relaxes and comes out and explores.
39
137522
3081
ракот се опушта, излегува и истражува.
02:34
How do we show how much
we care about crayfish anxiety?
we care about crayfish anxiety?
40
142308
3087
Како покажуваме дека ни е важно
за анксиозноста на раковите?
за анксиозноста на раковите?
02:37
Mostly, we boil them.
41
145905
1354
Најчесто ги готвиме.
02:39
(Laughter)
42
147283
1316
(Смеа)
02:42
Octopuses use tools,
as well as do most apes
as well as do most apes
43
150490
5358
Октоподите користат алати, како
и поголемиот дел мајмуни
и поголемиот дел мајмуни
02:47
and they recognize human faces.
44
155872
2343
и можат да го распознаат човековиот лик.
02:50
How do we celebrate the ape-like
intelligence of this invertebrate?
intelligence of this invertebrate?
45
158808
4784
Како ли ја прославуваме 'мајмунската'
интелигенција на овие без'рбетници?
интелигенција на овие без'рбетници?
02:55
Mostly boiled.
46
163999
1447
Најчесто со нивно готвење.
02:58
If a grouper chases a fish
into a crevice in the coral,
into a crevice in the coral,
47
166669
4306
Ако групер некогаш истера риба
во пукнатина од корал,
во пукнатина од корал,
03:02
it will sometimes go to where it knows
a moray eel is sleeping
a moray eel is sleeping
48
170999
4976
тој може да оди на место каде што знае
дека спие маурската јагула,
дека спие маурската јагула,
03:07
and it will signal
to the moray, "Follow me,"
to the moray, "Follow me,"
49
175999
3573
ќе и` даде сигнал на јагулата
да го следи
да го следи
03:11
and the moray will understand that signal.
50
179596
2541
и таа ќе го разбере сигналот.
03:14
The moray may go into the crevice
and get the fish,
and get the fish,
51
182816
2977
Јагулата можеби ќе влезе во пукнатината
и ќе ја фати рибата,
и ќе ја фати рибата,
03:17
but the fish may bolt
and the grouper may get it.
and the grouper may get it.
52
185817
2658
а можеби рибата ќе побегне
и ќе ја фати груперот.
и ќе ја фати груперот.
03:20
This is an ancient partnership that we
have just recently found out about.
have just recently found out about.
53
188880
6031
Ова е древна соработка за која
ние неодамна ја откривме.
ние неодамна ја откривме.
03:26
How do we celebrate
that ancient partnership?
that ancient partnership?
54
194935
3085
Како ја прославуваме
таа древна соработка?
таа древна соработка?
03:30
Mostly fried.
55
198044
1578
Најчесто со пржење.
03:32
A pattern is emerging and it says
a lot more about us
a lot more about us
56
200918
3600
Се појавува шема која кажува многу
повеќе за нас
повеќе за нас
03:36
than it does about them.
57
204542
2160
отколку за нив.
03:39
Sea otters use tools
58
207610
2405
Морските видри користат алати,
03:42
and they take time away
from what they're doing
from what they're doing
59
210039
2977
и посветуваат дел од своето време за да
03:45
to show their babies what to do,
which is called teaching.
which is called teaching.
60
213040
4141
им покажат на младите што прават,
постапка наречена подучување.
постапка наречена подучување.
03:49
Chimpanzees don't teach.
61
217205
2678
Шимпанзата не подучуваат.
03:52
Killer whales teach
and killer whales share food.
and killer whales share food.
62
220999
3810
Китовите убијци подучуваат
и ја делат храната.
и ја делат храната.
03:58
When evolution makes something new,
63
226879
2034
Кога еволуцијата создава нешто ново,
04:00
it uses the parts it has
in stock, off the shelf,
in stock, off the shelf,
64
228937
4353
зема работи што веќе ги има во залиха
04:05
before it fabricates a new twist.
65
233314
2462
пред да произведе нов пресврт.
04:07
And our brain has come to us
66
235800
2176
И нашиот мозок дошол до нас
04:10
through the enormity
of the deep sweep of time.
of the deep sweep of time.
67
238000
4401
во период на огромен проток на време.
04:14
If you look at the human brain
compared to a chimpanzee brain,
compared to a chimpanzee brain,
68
242425
3589
Ако го споредиме човековиот мозок
и мозокот на шимпанзото,
и мозокот на шимпанзото,
04:18
what you see is we have basically
a very big chimpanzee brain.
a very big chimpanzee brain.
69
246038
3664
приметуваме дека во суштина имаме
голем мозок како на шимпанзото.
голем мозок како на шимпанзото.
04:21
It's a good thing ours is bigger,
because we're also really insecure.
because we're also really insecure.
70
249726
3941
Добро е што нашиот е поголем
бидејќи ние сме многу несигурни.
бидејќи ние сме многу несигурни.
04:25
(Laughter)
71
253691
2062
(Смеа)
04:27
But, uh oh, there's a dolphin,
72
255777
3116
Но, тука е и делфинот
04:30
a bigger brain with more convolutions.
73
258917
2976
- со поголем мозок и повеќе функции.
04:34
OK, maybe you're saying,
all right, well, we see brains,
all right, well, we see brains,
74
262777
2707
Можеби си викате, во ред гледаме мозоци,
04:37
but what does that
have to say about minds?
have to say about minds?
75
265508
2427
но што кажува тоа за умовите?
04:40
Well, we can see the working of the mind
76
268347
3871
Па, можеме да ја видиме работата на умот
04:44
in the logic of behaviors.
77
272242
1709
во логичните однесувања.
04:46
So these elephants, you can see,
78
274530
3631
Значи, овие слонови, може да видите
04:50
obviously, they are resting.
79
278185
2600
како што е очигледно, одмараат.
04:53
They have found a patch of shade
under the palm trees
under the palm trees
80
281118
4364
Тие пронашле сенка под палмите
04:57
under which to let their babies sleep,
81
285506
2800
каде ги оставаат своите млади да спијат,
05:00
while they doze but remain vigilant.
82
288330
2619
додека тие одмараат но се на штрек.
05:03
We make perfect sense of that image
83
291491
2852
Нам ни е совршено јасно,
гледајќи од оваа слика
гледајќи од оваа слика
05:06
just as they make perfect sense
of what they're doing
of what they're doing
84
294367
3631
дека и нив им е јасно што прават,
05:10
because under the arc of the same sun
on the same plains,
on the same plains,
85
298022
3802
бидејќи под истото сонце, на истата земја,
05:13
listening to the howls
of the same dangers,
of the same dangers,
86
301848
3426
слушајќи ги истите звуци
кои покажуваат опасност,
кои покажуваат опасност,
05:17
they became who they are
and we became who we are.
and we became who we are.
87
305298
4411
тие станале тоа што се, а ние тоа што сме.
05:22
We've been neighbors for a very long time.
88
310536
2176
Ние сме 'соседи' веќе долго време.
05:24
No one would mistake
these elephants as being relaxed.
these elephants as being relaxed.
89
312736
3444
Никој не би рекол дека овие
слонови изгледаат опуштено,
слонови изгледаат опуштено,
05:28
They're obviously very
concerned about something.
concerned about something.
90
316204
2912
очигледно е дека нешто ги загрижува.
05:31
What are they concerned about?
91
319140
1976
Што е тоа?
05:33
It turns out that if you record
the voices of tourists
the voices of tourists
92
321680
3640
Изгледа дека ако ги снимате
гласовите на туристите
гласовите на туристите
05:37
and you play that recording
from a speaker hidden in bushes,
from a speaker hidden in bushes,
93
325344
4694
и ја пуштите таа снимка на звучник
скриен во грмушките,
скриен во грмушките,
05:42
elephants will ignore it,
because tourists never bother elephants.
because tourists never bother elephants.
94
330062
3635
слоновите тоа ќе го игнорираат, бидејќи
нив туристите не ги вознемируваат.
нив туристите не ги вознемируваат.
05:46
But if you record the voices of herders
95
334102
4742
Но, ако снимате гласови на сточари
05:50
who carry spears and often hurt elephants
in confrontations at water holes,
in confrontations at water holes,
96
338868
5089
кои често носат копја и ги повредуваат
слоновите при судири
слоновите при судири
05:55
the elephants will bunch up
and run away from the hidden speaker.
and run away from the hidden speaker.
97
343981
4694
слоновите ќе се соберат и ќе избегаат од
местото каде е скриен звучникот.
местото каде е скриен звучникот.
06:00
Not only do elephants know
that there are humans,
that there are humans,
98
348699
3359
Не само што тие знаат дека тука има луѓе,
06:04
they know that there are
different kinds of humans,
different kinds of humans,
99
352082
2536
знаат дека има повеќе видови луѓе,
06:06
and that some are OK
and some are dangerous.
and some are dangerous.
100
354642
3582
дека некои се во ред а други се опасни.
06:10
They have been watching us for much longer
than we have been watching them.
than we have been watching them.
101
358248
5067
Тие не` набљудувале многу подолго отколку
што ние сме ги набљудувале нив.
што ние сме ги набљудувале нив.
06:15
They know us better than we know them.
102
363339
2290
Тие не` знаат подобро отколку ние ним.
06:18
We have the same imperatives:
103
366272
2848
Ние имаме исти императиви -
06:21
take care of our babies,
find food, try to stay alive.
find food, try to stay alive.
104
369144
4495
се грижиме за нашите младенчиња, бараме
храна, се обидуваме да преживееме.
храна, се обидуваме да преживееме.
06:26
Whether we're outfitted for hiking
in the hills of Africa
in the hills of Africa
105
374478
3829
Дали ќе сме опремени за планинарење
по африканските ридови,
по африканските ридови,
06:30
or outfitted for diving under the sea,
we are basically the same.
we are basically the same.
106
378331
4183
или за нуркање - во суштина сме исти.
06:34
We are kin under the skin.
107
382538
1978
Под кожата сме сродни.
06:36
The elephant has the same skeleton,
108
384999
2403
Слоновите имаат ист скелет,
06:39
the killer whale has the same skeleton,
109
387426
2342
како и китовите,
06:41
as do we.
110
389792
1236
како и ние.
06:45
We see helping where help is needed.
111
393674
2262
Гледаме помагање каде
што е потребна помош,
што е потребна помош,
06:48
We see curiosity in the young.
112
396560
2628
гледаме љубопитност кај помладите,
06:52
We see the bonds of family connections.
113
400467
3603
гледаме семејна поврзаност.
06:57
We recognize affection.
114
405776
2047
Препознаваме љубов.
07:00
Courtship is courtship.
115
408522
2161
Додворување си е додворување.
07:03
And then we ask, "Are they conscious?"
116
411999
2683
А потоа се прашуваме:
"Дали тие се свесни?".
"Дали тие се свесни?".
07:07
When you get general anesthesia,
it makes you unconscious,
it makes you unconscious,
117
415300
2900
Кога примате општа анестезија,
ја губите свеста,
ја губите свеста,
07:10
which means you have
no sensation of anything.
no sensation of anything.
118
418224
2835
што значи немате чувство
за ништо околу вас.
за ништо околу вас.
07:13
Consciousness is simply
the thing that feels like something.
the thing that feels like something.
119
421083
3571
Свеста е само нешто што ни овозможува
да почувствуваме други нешта.
да почувствуваме други нешта.
07:17
If you see, if you hear, if you feel,
if you're aware of anything,
if you're aware of anything,
120
425292
4149
Ако гледате, слушате, чувствувате -
07:21
you are conscious, and they are conscious.
121
429465
3052
тогаш сте свесни, и животните се свесни.
07:27
Some people say
122
435165
1166
Некои луѓе велат
07:28
well, there are certain things
that make humans humans,
that make humans humans,
123
436355
2605
дека има некои работи што
ги прават луѓето луѓе,
ги прават луѓето луѓе,
07:30
and one of those things is empathy.
124
438984
1922
а една од нив е емпатијата,
07:32
Empathy is the mind's ability
to match moods with your companions.
to match moods with your companions.
125
440930
5687
умствена способност да го чувствувате
она што другите го чувствуваат.
она што другите го чувствуваат.
07:39
It's a very useful thing.
126
447442
1583
Што е многу корисна работа.
07:41
If your companions start to move quickly,
127
449049
2160
Ако останатите почнуваат
да се движат брзо,
да се движат брзо,
07:43
you have to feel like
you need to hurry up.
you need to hurry up.
128
451233
2235
чувствувате дека и вие треба да побрзате.
07:45
We're all in a hurry now.
129
453492
1730
Сите сме во брзање денес.
07:47
The oldest form of empathy
is contagious fear.
is contagious fear.
130
455246
3487
Најстариот вид на емпатија
е заразниот страв.
е заразниот страв.
07:50
If your companions suddenly
startle and fly away,
startle and fly away,
131
458757
2846
Ако оние околу вас ненадејно полетаат,
07:53
it does not work very well for you to say,
132
461627
2164
не е мудро да се прашувате:
07:55
"Jeez, I wonder why everybody just left."
133
463815
2903
"Господе, што заминаа сите одеднаш?"
07:58
(Laughter)
134
466742
1532
(Смеа)
08:03
Empathy is old, but empathy,
like everything else in life,
like everything else in life,
135
471136
3839
Емпатијата е многу стара,
но како и се` во животот
но како и се` во животот
08:06
comes on a sliding scale
and has its elaboration.
and has its elaboration.
136
474999
3911
е условена од многу фактори
и има свој постепен развој.
и има свој постепен развој.
08:10
So there's basic empathy:
you feel sad, it makes me sad.
you feel sad, it makes me sad.
137
478934
3721
Па има основна емпатија: тажни сте,
тоа и мене ме растажува,
тоа и мене ме растажува,
08:14
I see you happy, it makes me happy.
138
482679
1937
Среќни сте, тоа и мене ме усреќува.
08:17
Then there's something
that I call sympathy,
that I call sympathy,
139
485192
2783
Потоа има нешто наречено сочувство,
08:19
a little more removed:
140
487999
1860
што е малку поинакво:
08:22
"I'm sorry to hear that your grandmother
has just passed away.
has just passed away.
141
490365
3467
"Жал ми е што твојата баба почина."
08:25
I don't feel that same grief,
but I get it; I know what you feel
but I get it; I know what you feel
142
493856
3627
Не се чувствувам онака како што се
чувствуваш, но ти ја разбирам болката
чувствуваш, но ти ја разбирам болката
08:29
and it concerns me."
143
497507
1413
и тоа ме загрижува."
08:30
And then if we're motivated
to act on sympathy,
to act on sympathy,
144
498944
2617
А ако сме мотивирани да реагираме
сочувствително,
сочувствително,
08:33
I call that compassion.
145
501585
1806
тоа го нарекувам сочувство.
08:36
Far from being the thing
that makes us human,
that makes us human,
146
504061
3550
Покрај тоа што не е ни блиску до
она што не прави луѓе,
она што не прави луѓе,
08:39
human empathy is far from perfect.
147
507635
3340
човековата емпатија е далеку од совршена.
08:42
We round up empathic creatures,
we kill them and we eat them.
we kill them and we eat them.
148
510999
5011
Заробуваме емпатични суштества,
ги јадеме и убиваме.
ги јадеме и убиваме.
08:48
Now, maybe you say OK,
well, those are different species.
well, those are different species.
149
516034
2867
Па можеби ќе речете: "Не сме ист вид".
08:50
That's just predation,
and humans are predators.
and humans are predators.
150
518925
3718
Тоа се нарекува предаторство,
а човекот е предатор.
а човекот е предатор.
08:54
But we don't treat our own kind
too well either.
too well either.
151
522667
5336
Но ние не се однесуваме
многу добро и со нашиот род.
многу добро и со нашиот род.
09:01
People who seem to know
only one thing about animal behavior
only one thing about animal behavior
152
529212
3154
Луѓето само малку разбираат
за животинското однесување
за животинското однесување
09:04
know that you must never attribute
human thoughts and emotions
human thoughts and emotions
153
532390
3973
знаат дека никогаш не им се припишуваат
човечки мисли и чувства
човечки мисли и чувства
09:08
to other species.
154
536387
1801
на друг вид суштества.
09:10
Well, I think that's silly,
155
538723
1821
Но, јас мислам дека тоа е глупаво.
09:12
because attributing human thoughts
and emotions to other species
and emotions to other species
156
540568
4122
Бидејќи со припишување на човечки
мисли и чувства на други врсти,
мисли и чувства на други врсти,
09:16
is the best first guess about what
they're doing and how they're feeling,
they're doing and how they're feeling,
157
544714
4251
најдобро ќе знаеме како тие размислуваат
и како се чувствуваат.
и како се чувствуваат.
09:20
because their brains
are basically the same as ours.
are basically the same as ours.
158
548989
3313
Тоа е бидејќи нивните мозоци
во основа се како нашите.
во основа се како нашите.
09:24
They have the same structures.
159
552326
1731
Ја имаат истата структура.
09:26
The same hormones that create
mood and motivation in us
mood and motivation in us
160
554081
5050
Истите хормони кои прават расположение
и мотивацијата кај нас,
и мотивацијата кај нас,
09:31
are in those brains as well.
161
559155
2258
ги има и кај нив.
09:35
It is not scientific to say that they
are hungry when they're hunting
are hungry when they're hunting
162
563050
5070
Не е во духот на науката да се каже
дека тие се гладни кога ловат,
дека тие се гладни кога ловат,
09:40
and they're tired when
their tongues are hanging out,
their tongues are hanging out,
163
568144
2947
уморни кога нивните јазици висат надвор,
09:43
and then say when they're playing
with their children
with their children
164
571115
2690
а потоа кога играат со своите млади
09:45
and acting joyful and happy,
165
573829
1911
среќни и весели,
09:47
we have no idea if they can possibly
be experiencing anything.
be experiencing anything.
166
575764
4789
не сме воопшто сигурни дали
доживуваат нешто.
доживуваат нешто.
09:52
That is not scientific.
167
580577
1994
Тоа не е во духот на науката.
09:55
So OK, so a reporter said to me,
168
583619
2685
Еден репортер мене ми рече:
09:58
"Maybe, but how do you really know
that other animals can think and feel?"
that other animals can think and feel?"
169
586328
4308
"Можеби но, како ти си сигурен дека други
животни можат да мислат и чувствуваат?"
животни можат да мислат и чувствуваат?"
10:02
And I started to rifle
through all the hundreds
through all the hundreds
170
590660
3055
Тогаш јас почнав да ги
прелистувам стотиците
прелистувам стотиците
10:05
of scientific references
that I put in my book
that I put in my book
171
593739
2499
научни забелешки во мојата книга
10:08
and I realized that the answer
was right in the room with me.
was right in the room with me.
172
596262
3240
и сфатив дека одговорот
е во мојата соба со мене.
е во мојата соба со мене.
10:11
When my dog gets off the rug
and comes over to me --
and comes over to me --
173
599526
3753
Кога моето куче доаѓа кај мене,
10:15
not to the couch, to me --
174
603303
1762
не на софата туку кај мене,
10:17
and she rolls over on her back
and exposes her belly,
and exposes her belly,
175
605089
4177
се превртува на грб
и го открива стомачето,
и го открива стомачето,
10:21
she has had the thought,
"I would like my belly rubbed.
"I would like my belly rubbed.
176
609290
2868
тоа има една мисла:
"Сакам да ми го погалиш мешето.“
"Сакам да ми го погалиш мешето.“
10:26
I know that I can go over to Carl,
177
614565
2536
Знам дека ќе одам кај Карл,
10:29
he will understand what I'm asking.
178
617125
2313
тој ќе разбере што сакам,
10:32
I know I can trust him
because we're family.
because we're family.
179
620084
2496
знам дека можам да му верувам
бидејќи сме семејство,
бидејќи сме семејство,
10:35
He'll get the job done,
and it will feel good."
and it will feel good."
180
623406
2715
тој ќе ја заврши работата и
ќе се чувствувам добро"
ќе се чувствувам добро"
10:38
(Laughter)
181
626145
1886
(Смеа)
10:40
She has thought and she has felt,
182
628055
3329
Тоа размислува и чувствува дека
10:43
and it's really not
more complicated than that.
more complicated than that.
183
631408
2664
тука нема ништо комплицирано,
10:46
But we see other animals
and we say, "Oh look, killer whales,
and we say, "Oh look, killer whales,
184
634096
4613
но гледаме и други животни и велиме:
"Еј види - китови убијци
"Еј види - китови убијци
10:50
wolves, elephants:
185
638733
2410
волци, слонови:
10:53
that's not how they see it."
186
641167
1611
тие не гледаат на тоа така."
10:55
That tall-finned male is L41.
187
643714
4294
Овој мажјаков, со високата перка е Л41
11:00
He's 38 years old.
188
648032
2047
и има 38 години.
11:02
The female right on his left side is L22.
189
650103
3472
Женката на неговото лево е Л22.
11:05
She's 44.
190
653899
1552
Има 44 години.
11:07
They've known each other for decades.
191
655475
2635
Тие се познаваат веќе децении,
11:10
They know exactly who they are.
192
658650
1972
знаат кои се,
11:12
They know who their friends are.
193
660646
1551
кои им се пријатели,
11:14
They know who their rivals are.
194
662221
1698
кои им се непријатели.
11:15
Their life follows the arc of a career.
195
663943
2113
Животот им тече во одреден правец.
11:18
They know where they are all the time.
196
666802
2234
Знаат каде се цело време.
11:22
This is an elephant named Philo.
197
670863
2375
Ова е слонот Фајло.
11:25
He was a young male.
198
673667
1828
Тој е млад мажјак.
11:27
This is him four days later.
199
675519
1818
Ова е тој после 4 дена.
11:30
Humans not only can feel grief,
we create an awful lot of it.
we create an awful lot of it.
200
678999
5330
Луѓето не само што можат да почувствуваат
болка, знаат и ужасно да ја нанесат.
болка, знаат и ужасно да ја нанесат.
11:38
We want to carve their teeth.
201
686648
2314
Сакаме да им ги извадиме забите.
11:42
Why can't we wait for them to die?
202
690153
3304
Зошто едноставно не почекаме да умрат?
11:47
Elephants once ranged from the shores
of the Mediterranean Sea
of the Mediterranean Sea
203
695998
3468
Слоновите некогаш се простирале по
бреговите на Средоземното море
бреговите на Средоземното море
11:51
all the way down to the Cape of Good Hope.
204
699490
2075
до Р'тот Добра Надеж.
11:53
In 1980, there were vast
strongholds of elephant range
strongholds of elephant range
205
701589
3386
Во осумдесеттите години, имало
силни упоришта на слонови
силни упоришта на слонови
11:56
in Central and Eastern Africa.
206
704999
2188
во Централна и Источна Африка,
11:59
And now their range is shattered
into little shards.
into little shards.
207
707211
4337
а сега нивното простирање е
разбиено на ситни пространства.
разбиено на ситни пространства.
12:03
This is the geography of an animal
that we are driving to extinction,
that we are driving to extinction,
208
711572
4679
Ова е географијата на животното
кои ние го водиме до искоренување,
кои ние го водиме до искоренување,
12:08
a fellow being, the most
magnificent creature on land.
magnificent creature on land.
209
716275
3849
највеличенственото суштество на земјата.
12:13
Of course, we take much better care
of our wildlife in the United States.
of our wildlife in the United States.
210
721288
4028
Но секако, подобро се грижиме
за дивината во САД.
за дивината во САД.
12:17
In Yellowstone National Park,
we killed every single wolf.
we killed every single wolf.
211
725681
4235
Во националниот парк Јелоустоун,
ги убивме сите волци.
ги убивме сите волци.
12:21
We killed every single wolf
south of the Canadian border, actually.
south of the Canadian border, actually.
212
729940
3449
Всушност, го убивме секој волк
јужно од границата со Канада.
јужно од границата со Канада.
12:25
But in the park, park rangers
did that in the 1920s,
did that in the 1920s,
213
733413
4393
А во паркот тоа го направиле
ренџерите во 1920тите,
ренџерите во 1920тите,
12:29
and then 60 years later
they had to bring them back,
they had to bring them back,
214
737830
2591
а 60 години подоцна морале да ги вратат
12:32
because the elk numbers
had gotten out of control.
had gotten out of control.
215
740445
2907
зашто бројот нa канадските елени
излегол надвор од контрола.
излегол надвор од контрола.
12:36
And then people came.
216
744511
1274
А потоа дојдоа луѓето.
12:37
People came by the thousands
to see the wolves,
to see the wolves,
217
745809
3724
Дојдоа илјадници луѓе
да ги видат волците,
да ги видат волците,
12:41
the most accessibly
visible wolves in the world.
visible wolves in the world.
218
749557
3495
најдостапните волци во светот.
12:45
And I went there and I watched
this incredible family of wolves.
this incredible family of wolves.
219
753512
3252
Отидов и јас да го видам неверојатното
семејство на волци.
семејство на волци.
12:48
A pack is a family.
220
756788
1453
Глутницата е семејство.
12:50
It has some breeding adults
and the young of several generations.
and the young of several generations.
221
758265
3575
Има неколку возрасни за парење и
младенчиња од неколку генерации.
младенчиња од неколку генерации.
12:55
And I watched the most famous, most stable
pack in Yellowstone National Park.
pack in Yellowstone National Park.
222
763158
4616
Ја гледав најпознатата и најстабилната
глутница во Јелоустоун.
глутница во Јелоустоун.
13:00
And then, when they wandered
just outside the border,
just outside the border,
223
768370
3130
И потоа, само што малку ја
преминаа границата,
преминаа границата,
13:03
two of their adults were killed,
224
771524
2681
два волци беа погодени,
13:06
including the mother,
225
774229
2253
вклучувајќи ја и мајката,
13:08
which we sometimes call the alpha female.
226
776506
2178
што понекогаш ја нарекуваме алфа женка.
13:11
The rest of the family immediately
descended into sibling rivalry.
descended into sibling rivalry.
227
779502
4243
Остатокот од семејството веднаш западна
во семејно непријателство.
во семејно непријателство.
13:16
Sisters kicked out other sisters.
228
784871
2241
Сестри бркаа сестри.
13:19
That one on the left tried for days
to rejoin her family.
to rejoin her family.
229
787565
3481
Таа од лево со денови се обидуваше
да се врати во семејството,
да се врати во семејството,
13:23
They wouldn't let her
because they were jealous of her.
because they were jealous of her.
230
791070
2692
но тие не и дозволија бидејќи
и` беа љубоморни.
и` беа љубоморни.
13:25
She was getting too much attention
from two new males,
from two new males,
231
793786
2813
Таа добиваше премногу внимание
од два нови мажјаци
од два нови мажјаци
13:28
and she was the precocious one.
232
796623
2018
и беше драгоцена,
13:30
That was too much for them.
233
798665
1653
што беше премногу за нив.
13:32
She wound up wandering
outside the park and getting shot.
outside the park and getting shot.
234
800342
2725
На крај, таа ја помина границата
и беше застрелана.
и беше застрелана.
13:36
The alpha male wound up
being ejected from his own family.
being ejected from his own family.
235
804463
3409
Алфа мажјакот беше исто така избркан
од своето семејство.
од своето семејство.
13:40
As winter was coming in,
236
808436
2003
Кога дојде зимата,
13:42
he lost his territory,
his hunting support,
his hunting support,
237
810463
3750
тој ја загуби својата територија,
поддршката за лов,
поддршката за лов,
13:46
the members of his family and his mate.
238
814237
2471
членовите на семејството и партнерката.
13:50
We cause so much pain to them.
239
818883
3624
Толку многу им нанесуваме болка.
13:55
The mystery is, why don't
they hurt us more than they do?
they hurt us more than they do?
240
823665
4960
Прашањето е зошто тие не не` повредуваат
повеќе од вообичаено?
повеќе од вообичаено?
14:01
This whale had just finished eating
part of a grey whale
part of a grey whale
241
829855
3198
Овој кит само што завршил со
јадење на дел од сив кит
јадење на дел од сив кит
14:05
with his companions
who had killed that whale.
who had killed that whale.
242
833077
2579
заедно со своите содружници
со кои го фатил.
со кои го фатил.
14:07
Those people in the boat
had nothing at all to fear.
had nothing at all to fear.
243
835680
3084
Тие луѓе во бродчето немале
од што да се плашат.
од што да се плашат.
14:11
This whale is T20.
244
839999
1989
Овој кит е Т20
14:14
He had just finished tearing a seal
into three pieces with two companions.
into three pieces with two companions.
245
842488
4251
и само што раскинал фока на
3 дела со двајца содружници,
3 дела со двајца содружници,
14:19
The seal weighed about as much
as the people in the boat.
as the people in the boat.
246
847168
2692
кој тежел колку луѓето во бродот.
14:21
They had nothing to fear.
247
849884
1503
Немале од што да се плашат.
14:24
They eat seals.
248
852189
1422
Тие јадат фоки.
14:26
Why don't they eat us?
249
854699
1686
Зошто не не` јадат нас?
14:30
Why can we trust them around our toddlers?
250
858823
3760
Зошто можеме да им веруваме
околу нашите деца?
околу нашите деца?
14:36
Why is it that killer whales have returned
to researchers lost in thick fog
to researchers lost in thick fog
251
864488
5902
Зошто китовите се вратиле кај
истражувачи изгубени во густа магла
истражувачи изгубени во густа магла
14:42
and led them miles until the fog parted
252
870414
3330
и ги воделе со километри се`
додека маглата не се изгубила,
додека маглата не се изгубила,
14:45
and the researchers' home
was right there on the shoreline?
was right there on the shoreline?
253
873768
3165
а домот на истражувачите бил на брегот?
14:48
And that's happened more than one time.
254
876957
2016
Тоа се случило повеќе од еднаш.
14:53
In the Bahamas, there's a woman
named Denise Herzing,
named Denise Herzing,
255
881171
2575
На Бахамите постои жена
која се вика Дениз Херцинг
која се вика Дениз Херцинг
14:55
and she studies spotted dolphins
and they know her.
and they know her.
256
883770
3324
која ги проучува дамчестите
делфини кои ја познаваат неа.
делфини кои ја познаваат неа.
14:59
She knows them very well.
She knows who they all are.
She knows who they all are.
257
887118
2598
Таа ги знае добро, знае кои се.
15:01
They know her.
They recognize the research boat.
They recognize the research boat.
258
889740
2262
Тие ја познаваат. Го знаат
и нејзиниот брод.
и нејзиниот брод.
15:04
When she shows up,
it's a big happy reunion.
it's a big happy reunion.
259
892026
2230
Кога се појавува,тоа е голема
среќна средба,
среќна средба,
15:06
Except, one time showed up and they
didn't want to come near the boat,
didn't want to come near the boat,
260
894280
3315
освен еднаш кога се појавила и не сакале
да се приближат до бродот,
да се приближат до бродот,
15:09
and that was really strange.
261
897619
2074
што било навистина чудно.
15:11
And they couldn't figure out
what was going on
what was going on
262
899717
2164
Тие не можеле да сфатат што се случува,
15:13
until somebody came out on deck
263
901905
1500
дур некој од палубата
15:15
and announced that one
of the people onboard had died
of the people onboard had died
264
903429
2635
не рекол дека некој од
екипажот умрел во постела
екипажот умрел во постела
15:18
during a nap in his bunk.
265
906088
1771
за време на дремка.
15:20
How could dolphins know
that one of the human hearts
that one of the human hearts
266
908740
3926
Како делфините знаеле
дека едно човечко срце
дека едно човечко срце
15:24
had just stopped?
267
912690
1469
престанало да чука?
15:26
Why would they care?
268
914818
2290
Зошто би им било грижа
15:29
And why would it spook them?
269
917132
2193
и зошто се уплашиле?
15:33
These mysterious things just hint at
all of the things that are going on
all of the things that are going on
270
921111
5299
Овие мистериозни нешта
навестуваат за се` што се случува
навестуваат за се` што се случува
15:38
in the minds that are with us on Earth
271
926434
2742
во мозоците на оние
што се со нас на Земјата,
што се со нас на Земјата,
15:41
that we almost never think about at all.
272
929200
4231
за кои ние скоро никогаш
не размислуваме.
не размислуваме.
15:46
At an aquarium in South Africa
273
934258
2172
Во аквариум во Јужна Африка
15:48
was a little baby bottle-nosed
dolphin named Dolly.
dolphin named Dolly.
274
936454
3224
имаше еден млад клунест
делфин по име Доли.
делфин по име Доли.
15:52
She was nursing, and one day
a keeper took a cigarette break
a keeper took a cigarette break
275
940178
6144
Таа сеуште цицала и еден ден чуварот
направил пауза за цигара,
направил пауза за цигара,
15:58
and he was looking into the window
into their pool, smoking.
into their pool, smoking.
276
946346
4107
и додека пушел гледал во внатрешноста
на базенот преку прозорот.
на базенот преку прозорот.
16:02
Dolly came over and looked at him,
277
950477
2374
Доли му се приближила и го погледнала,
16:04
went back to her mother,
nursed for a minute or two,
nursed for a minute or two,
278
952875
3878
се вратила кај мајка ѝ цицала
уште минута-две,
уште минута-две,
16:08
came back to the window
279
956777
1803
се вратила до прозорот
16:10
and released a cloud of milk
that enveloped her head like smoke.
that enveloped her head like smoke.
280
958604
5665
и испуштила еден "облак" од млеко
што ја обвил нејзината глава како чад.
што ја обвил нејзината глава како чад.
16:16
Somehow, this baby bottle-nosed dolphin
281
964293
3106
Некако, овој млад клунест делфин
16:19
got the idea of using milk
to represent smoke.
to represent smoke.
282
967423
4289
ја добил идејата да користи
млеко како замена за чад.
млеко како замена за чад.
16:24
When human beings use one thing
to represent another,
to represent another,
283
972211
3348
Кога луѓето употребуваат нешто за да
престават нешто друго,
престават нешто друго,
16:27
we call that art.
284
975583
2025
тоа го нарекуваме уметност.
16:29
(Laughter)
285
977632
2023
(Смеа)
16:31
The things that make us human
286
979679
1531
Работите што не` прават луѓе
16:33
are not the things
that we think make us human.
that we think make us human.
287
981234
3080
не се оние работи кои ние мислиме
дека не` прават луѓе.
дека не` прават луѓе.
16:36
What makes us human is that,
288
984781
2324
Тоа што не` прави луѓе е дека
16:39
of all these things that our minds
and their minds have,
and their minds have,
289
987129
3136
од сите заеднички особини што
ги имаат нашите и нивните умови,
ги имаат нашите и нивните умови,
16:42
we are the most extreme.
290
990289
2240
нашите се најекстремни.
16:46
We are the most compassionate,
291
994347
2289
Ние сме најсочувствителните,
16:48
most violent, most creative
292
996660
3017
најнасилните, најкреативните
16:51
and most destructive animal
that has ever been on this planet,
that has ever been on this planet,
293
999701
4660
и најдеструктивните животни
што постојат на Земјата
што постојат на Земјата
16:56
and we are all of those things
all jumbled up together.
all jumbled up together.
294
1004385
3724
и ние сме сите тие особини
збркани заедно.
збркани заедно.
17:01
But love is not the thing
that makes us human.
that makes us human.
295
1009341
4238
Но сепак, љубовта не е она
што не` прави луѓе,
што не` прави луѓе,
17:06
It's not special to us.
296
1014242
2352
Таа не е резервирана за нас.
17:09
We are not the only ones
who care about our mates.
who care about our mates.
297
1017674
3971
Не сме единствени што
се грижат за своите партнери
се грижат за своите партнери
17:13
We are not the only ones
who care about our children.
who care about our children.
298
1021669
3338
и за своите деца.
17:18
Albatrosses frequently fly six,
sometimes ten thousand miles
sometimes ten thousand miles
299
1026904
4970
Албатросите често прелетуваат 10,
а понекогаш и 16 км
а понекогаш и 16 км
17:23
over several weeks to deliver
one meal, one big meal,
one meal, one big meal,
300
1031898
4487
за неколку недели за да
донесат еден голем оброк
донесат еден голем оброк
17:28
to their chick who is waiting for them.
301
1036409
1976
за своето младенче кое ги чека.
17:30
They nest on the most remote islands
in the oceans of the world,
in the oceans of the world,
302
1038835
4398
Тие се вгнездуваат на
најоддалечените острови
најоддалечените острови
17:35
and this is what it looks like.
303
1043257
2373
и еве како тоа изгледа.
17:39
Passing life from one generation
to the next is the chain of being.
to the next is the chain of being.
304
1047370
4180
Пренесување живот од колено на колено
е веригата на постоењето.
е веригата на постоењето.
17:43
If that stops, it all goes away.
305
1051574
2976
Ако тоа запре, се`се губи.
17:46
If anything is sacred, that is,
and into that sacred relationship
and into that sacred relationship
306
1054975
4650
Ако има нешто што е свето - ова е тоа,
а во таа света врска
а во таа света врска
17:51
comes our plastic trash.
307
1059649
2831
сега се вмеша пластичното ѓубре.
17:54
All of these birds
have plastic in them now.
have plastic in them now.
308
1062504
2687
Сите овие птици сега имаат пластика во нив.
17:57
This is an albatross six months old,
ready to fledge --
ready to fledge --
309
1065990
4651
Ова е шестмесечен албатрос
кој е подготвен да добие перја -
кој е подготвен да добие перја -
18:02
died, packed with red cigarette lighters.
310
1070665
4001
умре натрупан со црвени запалки.
18:06
This is not the relationship
we are supposed to have
we are supposed to have
311
1074690
3285
Ова не е врската која треба да ја имаме
18:09
with the rest of the world.
312
1077999
1586
со остатокот на светот.
18:11
But we, who have named
ourselves after our brains,
ourselves after our brains,
313
1079609
3324
Ние кои што го добивме името
според нашиот мозок,
според нашиот мозок,
18:16
never think about the consequences.
314
1084195
3386
никогаш не размислуваме за последиците.
18:21
When we welcome new
human life into the world,
human life into the world,
315
1089041
3120
Кога пречекуваме нов човечки живот,
18:24
we welcome our babies
into the company of other creatures.
into the company of other creatures.
316
1092185
4503
тоа го правиме во придружба
со други живи суштества.
со други живи суштества.
18:28
We paint animals on the walls.
317
1096712
2093
Цртаме животни по ѕидовите.
18:30
We don't paint cell phones.
318
1098829
1828
Не цртаме мобилни телефони.
18:32
We don't paint work cubicles.
319
1100681
2143
Не цртаме канцеларии.
18:34
We paint animals to show them
that we are not alone.
that we are not alone.
320
1102848
3901
Цртаме животни за да им
покажеме дека не сме сами.
покажеме дека не сме сами.
18:39
We have company.
321
1107316
1743
Дека имаме друштво.
18:42
And every one of those animals
in every painting of Noah's ark,
in every painting of Noah's ark,
322
1110527
4740
И секое животно на секоја
слика од арката на Ное,
слика од арката на Ное,
18:47
deemed worthy of salvation
is in mortal danger now,
is in mortal danger now,
323
1115291
4340
кое било вредно за спасување,
сега е во опасност,
сега е во опасност,
18:51
and their flood is us.
324
1119655
2253
а ние сме нивниот потоп.
18:55
So we started with a question:
325
1123704
2299
Значи започнавме со прашањето:
18:58
Do they love us?
326
1126027
1864
Дали тие не`сакаат нас?
19:01
We're going to ask another question.
327
1129999
2048
Да поставиме друго прашање:
19:04
Are we capable of using what we have
328
1132999
3610
Дали сме доволно способни
да го употребуваме тоа што го имаме
да го употребуваме тоа што го имаме
19:09
to care enough to simply
let them continue?
let them continue?
329
1137918
4173
за да се гижиме доволно за да
им дозволиме да опстанат?
им дозволиме да опстанат?
19:16
Thank you very much.
330
1144725
1341
Ви благодарам многу.
19:18
(Applause)
331
1146090
5640
(Аплауз)
ABOUT THE SPEAKER
Carl Safina - Ecologist, writerCarl Safina's writing explores the scientific, moral and social dimensions of our relationship with nature.
Why you should listen
Carl Safina explores how the ocean is changing and what those changes mean for wildlife and for people.
Safina is author of seven books, including Song for the Blue Ocean, which was a New York Times Notable Book of the Year, Eye of the Albatross, Voyage of the Turtle and The View From Lazy Point. Safina is founding president of The Safina Center at Stony Brook University, where he also co-chairs the University's Alan Alda Center for Communicating Science. A winner of the 2012 Orion Award and a MacArthur Prize, among others, his work has been featured in outlets such as The New York Times, National Geographic, CNN.com and The Huffington Post, and he hosts “Saving the Ocean” on PBS.
His latest book, Beyond Words: What Animals Think And Feel, explores the inner lives of animals.
Carl Safina | Speaker | TED.com