TEDGlobal 2005
Barry Schwartz: The paradox of choice
Barry Schwartz o paradoksie wyboru
Filmed:
Readability: 3.5
14,210,098 views
Psycholog Barry Schwartz atakuje główną doktrynę zachodnich społeczeństw: wolność wyboru. W ocenie Schwartz'a, wybór nie czyni nas bardziej wolnymi, ale bardziej sparaliżowanymi, nie czyni nas szczęśliwszymi lecz bardziej niezadowolonymi.
Barry Schwartz - Psychologist
Barry Schwartz studies the link between economics and psychology, offering startling insights into modern life. Lately, working with Ken Sharpe, he's studying wisdom. Full bio
Barry Schwartz studies the link between economics and psychology, offering startling insights into modern life. Lately, working with Ken Sharpe, he's studying wisdom. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
I'm going to talk to you about some stuff that's in this book of mine
0
0
3000
Opowiem o kilku rzeczach, o których napisałem w mojej książce,
00:28
that I hope will resonate with other things you've already heard,
1
3000
3000
a które, mam nadzieję, będą współbrzmieć z innymi rzeczami, które tu usłyszeliście.
00:31
and I'll try to make some connections myself, in case you miss them.
2
6000
4000
Spróbuję też dokonać kilku powiązań na wypadek gdyby Wam umknęły.
00:35
I want to start with what I call the "official dogma."
3
10000
4000
Chciałbym rozpocząć od czegoś co nazywam "panującym dogmatem".
00:39
The official dogma of what?
4
14000
2000
Co to za panujący dogmat?
00:41
The official dogma of all western industrial societies.
5
16000
4000
Dogmat panujący we wszystkich uprzemysłowionych, zachodnich społeczeństwach.
00:45
And the official dogma runs like this:
6
20000
2000
Ten panujący dogmat brzmi następująco:
00:47
if we are interested in maximizing the welfare of our citizens,
7
22000
4000
jeśli chcemy zmaksymalizować dobrobyt naszych obywateli,
00:51
the way to do that is to maximize individual freedom.
8
26000
6000
należy zmaksymalizować wolność jednostki.
00:57
The reason for this is both that freedom is in and of itself good,
9
32000
5000
Powodem jest to, że wolność sama w sobie jest dobra,
01:02
valuable, worthwhile, essential to being human.
10
37000
3000
cenna, warta zachodu, kluczowa dla bycia człowiekiem.
01:05
And because if people have freedom,
11
40000
3000
Oraz to, że jeśli ludzie są wolni,
01:08
then each of us can act on our own
12
43000
2000
wówczas każdy z nas może działać samodzielnie
01:10
to do the things that will maximize our welfare,
13
45000
2000
dokonując rzeczy, które zmaksymalizują nasz dobrobyt,
01:12
and no one has to decide on our behalf.
14
47000
4000
nikt inny nie będzie musiał podejmować za nas decyzji.
01:16
The way to maximize freedom is to maximize choice.
15
51000
5000
Sposobem na zmaksymalizowanie wolności jest zmaksymalizowanie wyboru.
01:21
The more choice people have, the more freedom they have,
16
56000
3000
Im większy mamy wybór, tym więcej mamy wolności,
01:24
and the more freedom they have,
17
59000
2000
a im więcej mamy wolności
01:26
the more welfare they have.
18
61000
3000
tym większy jest nasz dobrobyt.
01:29
This, I think, is so deeply embedded in the water supply
19
64000
5000
Jest to, jak sądzę, tak głęboko zakorzenione w naszej świadomości,
01:34
that it wouldn't occur to anyone to question it.
20
69000
3000
że nikomu nie przyszłoby do głowy, aby to zakwestionować.
01:37
And it's also deeply embedded in our lives.
21
72000
5000
Jest to również głęboko osadzone w naszym życiu,
01:42
I'll give you some examples of what modern progress has made possible for us.
22
77000
6000
Pokażę Wam kilka przykładów tego co współczesny rozwój nam umożliwił.
01:48
This is my supermarket. Not such a big one.
23
83000
4000
Oto mój supermarket. Wcale nie taki wielki.
01:52
I want to say just a word about salad dressing.
24
87000
2000
Krótko na temat sosów do sałatek.
01:54
175 salad dressings in my supermarket,
25
89000
3000
W moim supermarkecie jest 175 sosów sałatkowych,
01:57
if you don't count the 10 extra-virgin olive oils
26
92000
3000
nie wliczając 10 różnych gatunków oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia
02:00
and 12 balsamic vinegars you could buy
27
95000
3000
i 12 gatunków octu balsamicznego, które można kupić
02:03
to make a very large number of your own salad dressings,
28
98000
3000
żeby zrobić pokaźną liczbę własnych sosów sałatkowych,
02:06
in the off-chance that none of the 175 the store has on offer suit you.
29
101000
5000
na wypadek gdyby żaden ze 175 sosów oferowanych przez sklep nam nie odpowiadał.
02:11
So this is what the supermarket is like.
30
106000
2000
Właśnie taki jest supermarket.
02:13
And then you go to the consumer electronics store to set up a stereo system --
31
108000
4000
Następnie idziemy do sklepu z elektroniką żeby złożyć sobie zestaw stereo --
02:17
speakers, CD player, tape player, tuner, amplifier --
32
112000
4000
głośniki, odtwarzacz CD, magnetofon, tuner, wzmacniacz.
02:21
and in this one single consumer electronics store,
33
116000
4000
I w tym jednym sklepie elektronicznym
02:25
there are that many stereo systems.
34
120000
4000
znajdziemy olbrzymią ilość zestawów stereo.
02:29
We can construct six-and-a-half-million different stereo systems
35
124000
5000
Możemy złożyć sześć i pół miliona różnych zestawów stereo
02:34
out of the components that are on offer in one store.
36
129000
3000
z elementów znajdujących się w ofercie jednego sklepu.
02:37
You've got to admit that's a lot of choice.
37
132000
2000
Musicie przyznać, że to potężny wybór.
02:39
In other domains -- the world of communications.
38
134000
4000
Spójrzmy na inne dziedziny - świat komunikacji.
02:43
There was a time, when I was a boy,
39
138000
2000
Kiedyś, kiedy byłem chłopakiem,
02:45
when you could get any kind of telephone service you wanted,
40
140000
3000
można było kupić dowolną usługę telefoniczną,
02:48
as long as it came from Ma Bell.
41
143000
2000
pod warunkiem, że świadczyła ją firma Ma Bell.
02:50
You rented your phone. You didn't buy it.
42
145000
2000
Wówczas nie kupowało się telefonów tylko wynajmowało.
02:52
One consequence of that, by the way, is that the phone never broke.
43
147000
3000
Tak przy okazji, jedną z konsekwencji było to, że telefon nigdy się nie psuł.
02:55
And those days are gone.
44
150000
3000
Ale te czasy minęły.
02:58
We now have an almost unlimited variety of phones,
45
153000
3000
Obecnie mamy praktycznie nieograniczoną różnorodność telefonów,
03:01
especially in the world of cell phones.
46
156000
2000
szczególnie w świecie telefonów komórkowych.
03:03
These are cell phones of the future.
47
158000
3000
Oto telefony przyszłości.
03:06
My favorite is the middle one --
48
161000
2000
Moim ulubionym jest środkowy --
03:08
the MP3 player, nose hair trimmer, and creme brulee torch.
49
163000
4000
odtwarzacz MP3, golarka do włosów w nosie oraz palnik do przyrządzania creme brulee.
03:12
And if by some chance you haven't seen that in your store yet,
50
167000
6000
A jeśli przypadkiem nie widzieliście go jeszcze w swoim sklepie
03:18
you can rest assured that one day soon you will.
51
173000
2000
możecie być spokojni, że już wkrótce tam będzie.
03:20
And what this does is
52
175000
2000
Z tego powodu ludzie wchodzący do sklepu
03:22
it leads people to walk into their stores asking this question.
53
177000
4000
zadają pytanie "Czy mogę kupić zwykły telefon?"
03:26
And do you know what the answer to this question now is?
54
181000
2000
A wiecie jak brzmi odpowiedź na to pytanie?
03:28
The answer is "No."
55
183000
2000
Odpowiedź brzmi "Nie".
03:30
It is not possible to buy a cell phone that doesn't do too much.
56
185000
4000
Nie można kupić telefonu, który nie ma wielu funkcji.
03:34
So, in other aspects of life that are much more significant than buying things,
57
189000
5000
W innych obszarach życia, które są o wiele istotniejsze niż zakupy,
03:39
the same explosion of choice is true.
58
194000
4000
mamy do czynienia z tą samą eksplozją wyborów.
03:43
Health care -- it is no longer the case in the United States
59
198000
4000
Służba zdrowia -- w Stanach Zjednoczonych już nie jest tak,
03:47
that you go to the doctor, and the doctor tells you what to do.
60
202000
3000
że idziesz do lekarza, a lekarz mówi tobie co należy zrobić.
03:50
Instead, you go to the doctor,
61
205000
2000
Zamiast tego, idziesz do lekarza,
03:52
and the doctor tells you, "Well, we could do A, or we could do B.
62
207000
3000
a lekarz mówi, że możesz zrobić A, albo B.
03:55
A has these benefits, and these risks.
63
210000
3000
A ma takie korzyści i takie ryzyka.
03:58
B has these benefits, and these risks. What do you want to do?"
64
213000
4000
B ma takie korzyści i takie ryzyka. Co Pan wybiera?
04:02
And you say, "Doc, what should I do?"
65
217000
3000
A ty mówisz, "Panie doktorze, co powinienem zrobić?"
04:05
And the doc says, "A has these benefits and risks, and B has these benefits and risks.
66
220000
4000
A lekarz na to, "A ma takie korzyści i ryzyka, B ma takie korzyści i ryzyka.
04:09
What do you want to do?"
67
224000
3000
Co Pan wybiera?"
04:12
And you say, "If you were me, Doc, what would you do?"
68
227000
3000
Więc mówisz, "Gdyby Pan był mną, co by Pan wybrał?"
04:15
And the doc says, "But I'm not you."
69
230000
4000
A lekarz na to, "Nie jestem panem."
04:19
And the result is -- we call it "patient autonomy,"
70
234000
3000
W rezultacie nazywamy to "autonomią pacjenta,"
04:22
which makes it sound like a good thing,
71
237000
2000
co sprawia, że brzmi to jak coś dobrego.
04:24
but what it really is is a shifting of the burden and the responsibility
72
239000
2000
A tak naprawdę jest to przeniesienie obciążenia i odpowiedzialności
04:26
for decision-making from somebody who knows something --
73
241000
3000
za decyzję z osoby, która ma jakieś pojęcie --
04:29
namely, the doctor --
74
244000
1000
a mianowicie z lekarza --
04:30
to somebody who knows nothing and is almost certainly sick
75
245000
3000
na osobę, która nie wie nic i prawie na pewno jest chora
04:33
and thus not in the best shape to be making decisions --
76
248000
3000
a tym samym nie jest w najlepszej formie do podejmowania decyzji --
04:36
namely, the patient.
77
251000
2000
czyli na pacjenta.
04:38
There's enormous marketing of prescription drugs
78
253000
3000
Wszyscy jesteśmy wystawieni na potężny
04:41
to people like you and me,
79
256000
1000
marketing leków na receptę,
04:42
which, if you think about it, makes no sense at all,
80
257000
2000
co nie ma tak naprawdę sensu
04:44
since we can't buy them.
81
259000
2000
ponieważ nie możemy ich po prostu kupić.
04:46
Why do they market to us if we can't buy them?
82
261000
2000
Skąd tyle marketingu jeśli nie możemy kupić tych leków?
04:48
The answer is that they expect us to call our doctors the next morning
83
263000
4000
Otóż chcą abyśmy następnego ranka zadzwonili do naszego lekarza
04:52
and ask for our prescriptions to be changed.
84
267000
4000
i poprosili o zmianę recepty.
04:56
Something as dramatic as our identity
85
271000
4000
Coś tak dramatycznego jak nasza osobowość
05:00
has now become a matter of choice,
86
275000
2000
też stała się kwestią wyboru,
05:02
as this slide is meant to indicate.
87
277000
4000
co pokazuje ten slajd.
05:06
We don't inherit an identity; we get to invent it.
88
281000
2000
Nie dziedziczymy osobowości, wymyślamy ją sobie.
05:08
And we get to re-invent ourselves as often as we like.
89
283000
4000
Wymyślamy siebie na nowo tyle razy ile nam się podoba.
05:12
And that means that everyday, when you wake up in the morning,
90
287000
2000
A to oznacza, że każdego dnia kiedy budzisz się rano,
05:14
you have to decide what kind of person you want to be.
91
289000
5000
musisz zdecydować jaką osobą chcesz być.
05:19
With respect to marriage and family,
92
294000
3000
Jeśli chodzi o małżeństwo i rodzinę,
05:22
there was a time when the default assumption that almost everyone had
93
297000
6000
kiedyś prawie każdy zakładał, że trzeba
05:28
is that you got married as soon as you could,
94
303000
1000
pobrać się jak najszybciej,
05:29
and then you started having kids as soon as you could.
95
304000
2000
a potem jak najszybciej mieć dzieci.
05:31
The only real choice was who,
96
306000
4000
Jedyny realnym wyborem było "z kim",
05:35
not when, and not what you did after.
97
310000
3000
nie "kiedy" czy "co robić potem".
05:38
Nowadays, everything is very much up for grabs.
98
313000
3000
Teraz wszystko jest dostępne.
05:41
I teach wonderfully intelligent students,
99
316000
3000
Uczę bardzo inteligentnych studentów,
05:44
and I assign 20 percent less work than I used to.
100
319000
3000
a zadaję im 20% mniej pracy niż kiedyś.
05:47
And it's not because they're less smart,
101
322000
3000
I to nie dlatego, że są mniej bystrzy,
05:50
and it's not because they're less diligent.
102
325000
2000
ani dlatego, że są mniej pracowici.
05:52
It's because they are preoccupied, asking themselves,
103
327000
4000
Dlatego, że są zajęci ciągłym zadawaniem sobie pytań,
05:56
"Should I get married or not? Should I get married now?
104
331000
2000
"Czy powinienem się żenić? Czy powinienem się żenić już teraz?
05:58
Should I get married later? Should I have kids first, or a career first?"
105
333000
4000
Czy powinnam wyjść za mąż później? Najpierw dzieci czy kariera?"
06:02
All of these are consuming questions.
106
337000
3000
To bardzo zajmujące pytania.
06:05
And they're going to answer these questions,
107
340000
2000
A oni zamierzają znaleźć na nie odpowiedzi,
06:07
whether or not it means not doing all the work I assign
108
342000
2000
nawet jeśli przez to nie zrobią wszystkiego co im zadałem
06:09
and not getting a good grade in my courses.
109
344000
3000
i nie otrzymają dobrej oceny z mojego przedmiotu.
06:12
And indeed they should. These are important questions to answer.
110
347000
5000
W rzeczy samej powinni znaleźć odpowiedzi. To bardzo ważne pytania.
06:17
Work -- we are blessed, as Carl was pointing out,
111
352000
3000
Praca -- jak zauważył Carl, mamy szczęście
06:20
with the technology that enables us
112
355000
2000
korzystać z technologii, która umożliwia nam
06:22
to work every minute of every day from any place on the planet --
113
357000
7000
pracę o dowolnej porze, każdego dnia z każdego miejsca na Ziemi --
06:29
except the Randolph Hotel.
114
364000
2000
za wyjątkiem hotelu Randolph.
06:31
(Laughter)
115
366000
5000
(Śmiech)
06:36
There is one corner, by the way,
116
371000
2000
Tak przy okazji, jest takie miejsce w hotelu,
06:38
that I'm not going to tell anybody about, where the WiFi works.
117
373000
5000
gdzie działa WiFi, ale nikomu nie powiem gdzie to jest.
06:43
I'm not telling you about it because I want to use it.
118
378000
2000
Nie powiem Wam, bo sam chce z niego korzystać.
06:45
So what this means, this incredible freedom of choice
119
380000
3000
Ta niewiarygodna wolność wyboru, którą mamy
06:48
we have with respect to work, is that we have to make a decision,
120
383000
3000
w odniesieniu do pracy, oznacza, że musimy bez przerwy,
06:51
again and again and again,
121
386000
2000
podejmować decyzje
06:53
about whether we should or shouldn't be working.
122
388000
3000
czy powinniśmy lub nie powinniśmy pracować.
06:56
We can go to watch our kid play soccer,
123
391000
3000
Idziemy popatrzeć jak nasze dziecko gra w piłkę,
06:59
and we have our cell phone on one hip,
124
394000
2000
z jednej strony przypięty telefon komórkowy,
07:01
and our Blackberry on our other hip,
125
396000
2000
z drugiej strony Blackberry,
07:03
and our laptop, presumably, on our laps.
126
398000
2000
i jeszcze laptop na kolanach.
07:05
And even if they're all shut off,
127
400000
3000
I nawet jeśli wszystko powyłączamy
07:08
every minute that we're watching our kid mutilate a soccer game,
128
403000
2000
w każdej minucie oglądania gry
07:10
we are also asking ourselves,
129
405000
2000
zadajemy sobie pytania
07:12
"Should I answer this cell phone call?
130
407000
3000
"Czy powinienem odpowiedzieć na ten telefon?
07:15
Should I respond to this email? Should I draft this letter?"
131
410000
2000
Czy odpisać na tego maila? Zabrać się za pisanie listu?"
07:17
And even if the answer to the question is "no,"
132
412000
3000
I nawet jeśli odpowiedź na te pytania brzmi "nie,"
07:20
it's certainly going to make the experience of your kid's soccer game
133
415000
3000
i tak wrażenia z gry Waszego dziecka w piłkę
07:23
very different than it would've been.
134
418000
3000
będą inne niż mogłyby być.
07:26
So everywhere we look,
135
421000
2000
Na cokolwiek patrzymy,
07:28
big things and small things, material things and lifestyle things,
136
423000
3000
małe lub wielkie sprawy, sprawy materialne, styl życia,
07:31
life is a matter of choice.
137
426000
3000
życie to kwestia wyboru.
07:34
And the world we used to live in looked like this.
138
429000
4000
Świat, w którym żyliśmy, wyglądał tak.
07:40
That is to say, there were some choices,
139
435000
2000
Były pewne wybory,
07:42
but not everything was a matter of choice.
140
437000
2000
ale nie wszystko było kwestią wyboru.
07:44
And the world we now live in looks like this.
141
439000
3000
A obecnie świat wygląda tak.
07:47
And the question is, is this good news, or bad news?
142
442000
6000
Pytanie: czy to dobrze czy źle?
07:53
And the answer is yes.
143
448000
3000
Odpowiedź brzmi: "tak".
07:56
(Laughter)
144
451000
2000
(Śmiech)
07:58
We all know what's good about it,
145
453000
2000
Wszyscy wiemy jakie są tego dobre strony,
08:00
so I'm going to talk about what's bad about it.
146
455000
3000
będę więc mówił jakie są tego złe strony.
08:03
All of this choice has two effects,
147
458000
3000
Cały ten wybór ma dwa skutki,
08:06
two negative effects on people.
148
461000
3000
dwa negatywne skutki dla ludzi.
08:09
One effect, paradoxically,
149
464000
2000
Pierwszy efekt, paradoksalnie,
08:11
is that it produces paralysis, rather than liberation.
150
466000
5000
to wywołanie paraliżu, zamiast wyzwolenia.
08:16
With so many options to choose from,
151
471000
2000
Przy tylu możliwych opcjach,
08:18
people find it very difficult to choose at all.
152
473000
4000
ludziom trudno jest w ogóle dokonać wyboru.
08:22
I'll give you one very dramatic example of this:
153
477000
3000
Dam Wam tego wymowny przykład,
08:25
a study that was done of investments in voluntary retirement plans.
154
480000
6000
zrobiono badanie inwestycji w dobrowolne plany emerytalne.
08:31
A colleague of mine got access to investment records from Vanguard,
155
486000
5000
Moja koleżanka dotarła do zapisów inwestycyjnych firmy Vanguard,
08:36
the gigantic mutual fund company
156
491000
2000
potężnego funduszu powierniczego
08:38
of about a million employees and about 2,000 different workplaces.
157
493000
4000
dla około miliona pracowników i ok. 2,000 różnych miejsc pracy.
08:42
And what she found is that
158
497000
2000
Odkryła, że jeśli pracodawca
08:44
for every 10 mutual funds the employer offered,
159
499000
3000
oferował o 10 funduszy więcej,
08:47
rate of participation went down two percent.
160
502000
5000
wskaźnik uczestnictwa spadał o 2%.
08:52
You offer 50 funds -- 10 percent fewer employees participate
161
507000
4000
Oferujesz 50 funduszy -- 10% mniej pracowników się zapisuje
08:56
than if you only offer five. Why?
162
511000
4000
niż gdybyś zaoferował 5 funduszy. Dlaczego?
09:00
Because with 50 funds to choose from,
163
515000
2000
Bo mając wybrać z 50 funduszy,
09:02
it's so damn hard to decide which fund to choose
164
517000
4000
tak piekielnie trudno podjąć decyzję,
09:06
that you'll just put it off until tomorrow.
165
521000
2000
że odkładasz to na jutro.
09:08
And then tomorrow, and then tomorrow,
166
523000
2000
Potem znowu na jutro, potem na kolejny dzień,
09:10
and tomorrow, and tomorrow,
167
525000
2000
i znów na jutro,
09:12
and of course tomorrow never comes.
168
527000
2000
czyli oczywiście jutro nigdy nie nadchodzi.
09:14
Understand that not only does this mean
169
529000
2000
Zrozumcie, że to nie tylko oznacza, że
09:16
that people are going to have to eat dog food when they retire
170
531000
2000
ludzie będą musieli jeść karmę dla psów na emeryturze,
09:18
because they don't have enough money put away,
171
533000
2000
bo nie zaoszczędzą odpowiednich pieniędzy,
09:20
it also means that making the decision is so hard
172
535000
3000
ale to również oznacza, że decyzja jest tak trudna,
09:23
that they pass up significant matching money from the employer.
173
538000
4000
iż rezygnują z pokaźnej kwoty należnej od pracodawcy.
09:27
By not participating, they are passing up as much as 5,000 dollars a year
174
542000
4000
Nie wybierając funduszu, rezygnują z 5,000 dolarów rocznie
09:31
from the employer, who would happily match their contribution.
175
546000
4000
od pracodawcy, który chętnie wpłaciłby składki.
09:35
So paralysis is a consequence of having too many choices.
176
550000
4000
Zatem paraliż jest konsekwencją zbyt wielu wyborów.
09:39
And I think it makes the world look like this.
177
554000
2000
Moim zdaniem świat przez to wygląda tak.
09:41
(Laughter)
178
556000
7000
(Śmiech)
09:48
You really want to get the decision right if it's for all eternity, right?
179
563000
4000
Na pewno chcecie podjąć dobrą decyzję skoro podejmujecie ją na całą wieczność, prawda?
09:52
You don't want to pick the wrong mutual fund, or even the wrong salad dressing.
180
567000
3000
Nie chcecie źle wybrać funduszu powierniczego lub nawet sosu sałatkowego.
09:55
So that's one effect. The second effect is that
181
570000
3000
To właśnie ten pierwszy efekt. Drugi jest taki,
09:58
even if we manage to overcome the paralysis and make a choice,
182
573000
5000
że nawet jeśli pokonamy paraliż i dokonamy wyboru,
10:03
we end up less satisfied with the result of the choice
183
578000
4000
jesteśmy mniej zadowoleni z naszego wyboru
10:07
than we would be if we had fewer options to choose from.
184
582000
3000
niż gdybyśmy wybierali spośród mniejszej liczby opcji.
10:10
And there are several reasons for this.
185
585000
3000
Dzieje się tak z kilku powodów.
10:13
One of them is that with a lot of different salad dressings to choose from,
186
588000
4000
Jeden jest taki, że mając do wyboru taką różnorodność sosów sałatkowych,
10:17
if you buy one, and it's not perfect -- and, you know, what salad dressing is? --
187
592000
3000
jeśli kupicie jeden i nie będzie doskonały -- a który sos jest?
10:20
it's easy to imagine that you could have made a different choice
188
595000
3000
łatwo wyobrazić sobie, że mogliście dokonać wyboru,
10:23
that would have been better. And what happens is
189
598000
4000
który byłby lepszy. Tym samym
10:27
this imagined alternative induces you to regret the decision you made,
190
602000
5000
ta wyobrażona alternatywa sprawia, że żałujecie swojej decyzji,
10:32
and this regret subtracts from the satisfaction you get out of the decision you made,
191
607000
4000
a ten żal zmniejsza Wasze zadowolenie z podjętej decyzji,
10:36
even if it was a good decision.
192
611000
3000
nawet jeśli była to dobra decyzja.
10:39
The more options there are, the easier it is to regret anything at all
193
614000
3000
Im więcej jest opcji, tym łatwiej żałować czegokolwiek
10:42
that is disappointing about the option that you chose.
194
617000
3000
co nas rozczarowuje w opcji, którą wybraliśmy.
10:45
Second, what economists call "opportunity costs."
195
620000
3000
Druga sprawa, to co ekonomiści nazywają kosztem alternatywnym.
10:48
Dan Gilbert made a big point this morning
196
623000
2000
Dan Gilbert słusznie zauważył dziś rano
10:50
of talking about how much the way in which we value things
197
625000
5000
jak bardzo sposób w jaki oceniamy różne rzeczy
10:55
depends on what we compare them to.
198
630000
2000
zależy od tego do czego je porównujemy.
10:57
Well, when there are lots of alternatives to consider,
199
632000
4000
Otóż gdy mamy wiele opcji do rozważenia,
11:01
it is easy to imagine the attractive features
200
636000
3000
łatwo wyobrazić sobie atrakcyjne elementy
11:04
of alternatives that you reject,
201
639000
3000
tych opcji, które odrzucamy,
11:07
that make you less satisfied with the alternative that you've chosen.
202
642000
5000
które zmniejszają nasze zadowolenie z opcji, którą wybraliśmy.
11:12
Here's an example. For those of you who aren't New Yorkers, I apologize.
203
647000
4000
Oto przykład. Przepraszam tych, którzy nie są z Nowego Jorku.
11:16
(Laughter)
204
651000
1000
(Śmiech)
11:17
But here's what you're supposed to be thinking.
205
652000
2000
O co tutaj chodzi.
11:19
Here's this couple on the Hamptons.
206
654000
2000
Oto para w letnim kurorcie Hamptons.
11:21
Very expensive real estate.
207
656000
2000
Bardzo droga nieruchomość.
11:23
Gorgeous beach. Beautiful day. They have it all to themselves.
208
658000
3000
Cudowna plaża. Piękny dzień. Mają to wszystko dla siebie.
11:26
What could be better? "Well, damn it,"
209
661000
2000
Cóż mogłoby być lepszego? "Do diabła,"
11:28
this guy is thinking, "It's August.
210
663000
2000
myśli facet, "Jest sierpień.
11:30
Everybody in my Manhattan neighborhood is away.
211
665000
4000
Wszyscy z mojej dzielnicy na Manhattanie są na wakacjach.
11:34
I could be parking right in front of my building."
212
669000
4000
Mógłbym sobie zaparkować pod samym blokiem."
11:38
And he spends two weeks nagged by the idea
213
673000
3000
I spędza dwa tygodnie dręczony myślą,
11:41
that he is missing the opportunity, day after day, to have a great parking space.
214
676000
7000
że każdego dnia traci okazję na takie łatwe parkowanie.
11:48
Opportunity costs subtract from the satisfaction we get out of what we choose,
215
683000
4000
Koszt alternatywny zmniejsza satysfakcję z naszego wyboru,
11:52
even when what we choose is terrific.
216
687000
3000
nawet jeśli nasz wybór jest wspaniały.
11:55
And the more options there are to consider,
217
690000
2000
A im więcej mamy opcji do rozważenia,
11:57
the more attractive features of these options
218
692000
2000
tym więcej atrakcyjnych elementów tych opcji
11:59
are going to be reflected by us as opportunity costs.
219
694000
4000
będzie stanowić dla nas koszt alternatywny.
12:03
Here's another example.
220
698000
2000
Oto kolejny przykład.
12:09
Now this cartoon makes a lot of points.
221
704000
2000
Ten rysunek odnosi się do wielu spraw.
12:11
It makes points about living in the moment as well,
222
706000
4000
Odnosi się do życia chwilą obecną,
12:15
and probably about doing things slowly.
223
710000
2000
do robienia rzeczy powoli.
12:17
But one point it makes is that whenever you're choosing one thing,
224
712000
3000
Ale też do tego, że za każdym razem gdy coś wybieramy,
12:20
you're choosing not to do other things.
225
715000
2000
inne rzeczy pozostają nie wybrane.
12:22
And those other things may have lots of attractive features,
226
717000
2000
A te inne rzeczy mogą mieć mnóstwo atrakcyjnych cech,
12:24
and it's going to make what you're doing less attractive.
227
719000
3000
co sprawia, że Twój wybór jest mniej atrakcyjny.
12:27
Third: escalation of expectations.
228
722000
2000
Po trzecie: eskalacja oczekiwań.
12:29
This hit me when I went to replace my jeans.
229
724000
3000
Uderzyło mnie to kiedy chciałem kupić nowe dżinsy.
12:32
I wear jeans almost all the time.
230
727000
2000
Prawie ciągle chodzę w dżinsach.
12:34
And there was a time when jeans came in one flavor,
231
729000
3000
Kiedyś dżinsy były w jednym gatunku,
12:37
and you bought them, and they fit like crap,
232
732000
2000
kupowało się je, beznadziejnie leżały,
12:39
and they were incredibly uncomfortable,
233
734000
2000
i były niesamowicie niewygodne.
12:41
and if you wore them long enough and washed them enough times,
234
736000
2000
A kiedy nosiło się je długo i wiele razy prało
12:43
they started to feel OK.
235
738000
2000
zaczynały być OK.
12:45
So I went to replace my jeans after years and years of wearing these old ones,
236
740000
3000
Więc poszedłem kupić dżinsy po latach chodzenia w starych.
12:48
and I said, you know, "I want a pair of jeans. Here's my size."
237
743000
3000
Mówię do sprzedawcy, "Chcę parę dżinsów w takim rozmiarze."
12:51
And the shopkeeper said,
238
746000
1000
A sprzedawca na to,
12:52
"Do you want slim fit, easy fit, relaxed fit?
239
747000
3000
"Chce Pan wąskie, swobodne, czy luźne?
12:55
You want button fly or zipper fly? You want stonewashed or acid-washed?
240
750000
3000
Rozporek na zamek czy guziki? Wycierane czy dekatyzowane?
12:58
Do you want them distressed?
241
753000
2000
Chce Pan żeby były przetarte?
13:00
You want boot cut, you want tapered, blah blah blah ..." On and on he went.
242
755000
3000
Nogawki szerokie czy zwężane, itd. itd."
13:03
My jaw dropped, and after I recovered, I said,
243
758000
3000
Szczęka mi opadła, a kiedy doszedłem do siebie, powiedziałem
13:06
"I want the kind that used to be the only kind."
244
761000
3000
"Chce takie, które kiedyś były jedynym rodzajem"
13:09
(Laughter)
245
764000
5000
(Śmiech)
13:14
He had no idea what that was,
246
769000
2000
Nie miał pojęcia o jakie mi chodziło,
13:16
so I spent an hour trying on all these damn jeans,
247
771000
4000
więc spędziłem godzinę przymierzając te cholerne dżinsy
13:20
and I walked out of the store -- truth! -- with the best-fitting jeans I had ever had.
248
775000
5000
i wyszedłem ze sklepu -- trzeba szczerze powiedzieć -- z najlepiej dopasowanymi dżinsami jakie w miałem w życiu.
13:25
I did better. All this choice made it possible for me to do better.
249
780000
4000
Poszło mi lepiej. Dzięki wyborowi było mi lepiej.
13:29
But I felt worse.
250
784000
4000
Ale czułem się gorzej.
13:33
Why? I wrote a whole book to try to explain this to myself. (Laughter)
251
788000
4000
Dlaczego? Napisałem całą książkę żeby to sobie wytłumaczyć.
13:37
The reason I felt worse is that,
252
792000
8000
Powodem tego, że czułem się gorzej, był fakt,
13:45
with all of these options available,
253
800000
3000
że przy tylu dostępnych opcjach,
13:48
my expectations about how good a pair of jeans should be went up.
254
803000
6000
moje oczekiwania co do jakości dżinsów poszły w górę.
13:54
I had very low --
255
809000
1000
Miałem bardzo małe oczekiwania.
13:55
I had no particular expectations when they only came in one flavor.
256
810000
3000
Nie miałem żadnych szczególnych oczekiwań kiedy dżinsy były w jednym typie.
13:58
When they came in 100 flavors, damn it,
257
813000
2000
Ale kiedy jest ponad 100 typów, do diabła,
14:00
one of them should've been perfect.
258
815000
2000
któryś musi być doskonały.
14:02
And what I got was good, but it wasn't perfect.
259
817000
2000
A te które kupiłem były dobre, ale nie doskonałe.
14:04
And so I compared what I got to what I expected,
260
819000
3000
Więc porównałem to co kupiłem z tym czego oczekiwałem
14:07
and what I got was disappointing in comparison to what I expected.
261
822000
3000
i porównanie mnie rozczarowało.
14:10
Adding options to people's lives
262
825000
3000
Zwiększanie liczby opcji
14:13
can't help but increase the expectations people have
263
828000
4000
jedynie zwiększa oczekiwania ludzi co do tego
14:17
about how good those options will be.
264
832000
2000
jak dobre będą te opcje.
14:19
And what that's going to produce is less satisfaction with results,
265
834000
3000
A to z kolei spowoduje mniejsze zadowolenie z rezultatu
14:22
even when they're good results.
266
837000
3000
nawet jeśli rezultat będzie dobry.
14:25
Nobody in the world of marketing knows this,
267
840000
3000
Nikt w świecie marketingu o tym nie wie.
14:28
because if they did, you wouldn't all know what this was about.
268
843000
6000
Gdyby wiedzieli, wy wszyscy nie wiedzielibyście o co tu chodzi.
14:34
The truth is more like this.
269
849000
3000
Prawda wygląda raczej tak.
14:37
(Laughter)
270
852000
3000
(Śmiech)
14:40
The reason that everything was better back when everything was worse
271
855000
4000
Powodem, dla którego wszystko było lepsze w czasach gdy wszystko było gorsze
14:44
is that when everything was worse,
272
859000
2000
jest to, że kiedy wszystko było gorsze,
14:46
it was actually possible for people to have experiences that were a pleasant surprise.
273
861000
5000
ludzie mieli szanse na przeżycie miłego zaskoczenia.
14:51
Nowadays, the world we live in -- we affluent, industrialized citizens,
274
866000
4000
Obecnie, świat, w którym żyjemy -- my bogaci, uprzemysłowieni obywatele,
14:55
with perfection the expectation --
275
870000
2000
oczekujący doskonałości --
14:57
the best you can ever hope for is that stuff is as good as you expect it to be.
276
872000
4000
w najlepszym przypadku dostaniecie coś co jest tak dobre jak oczekiwaliście.
15:01
You will never be pleasantly surprised
277
876000
2000
Nigdy nie będziecie mile zaskoczeni
15:03
because your expectations, my expectations, have gone through the roof.
278
878000
4000
ponieważ Wasze oczekiwania, moje oczekiwania, poszybowały w górę.
15:07
The secret to happiness -- this is what you all came for --
279
882000
3000
Recepta na szczęście -- to po co tu wszyscy przyszliście --
15:10
the secret to happiness is low expectations.
280
885000
6000
receptą na szczęście są niskie oczekiwania.
15:16
(Laughter)
281
891000
2000
(Śmiech)
15:18
(Applause)
282
893000
6000
(Aplauz)
15:24
I want to say -- just a little autobiographical moment --
283
899000
4000
Chciałbym powiedzieć -- taka drobna wstawka autobiograficzna --
15:28
that I actually am married to a wife,
284
903000
3000
że jestem żonaty.
15:31
and she's really quite wonderful.
285
906000
2000
Moja żona jest naprawdę cudowna.
15:33
I couldn't have done better. I didn't settle.
286
908000
3000
Nie mógłbym lepiej trafić. Nie odpuściłem w jej poszukiwaniach.
15:36
But settling isn't always such a bad thing.
287
911000
3000
Ale odpuszczenie nie zawsze jest takie złe.
15:39
Finally, one consequence of buying a bad-fitting pair of jeans
288
914000
5000
Reasumując, jedną z konsekwencji zakupu źle dopasowanych dżinsów
15:44
when there is only one kind to buy
289
919000
3000
w przypadku kiedy jest tylko jeden rodzaj
15:47
is that when you are dissatisfied, and you ask why,
290
922000
2000
jest to, że kiedy jesteś niezadowolony i pytasz dlaczego,
15:49
who's responsible, the answer is clear:
291
924000
2000
kto jest za to odpowiedzialny, odpowiedź jest jasna.
15:51
the world is responsible. What could you do?
292
926000
3000
Świat jest odpowiedzialny. Cóż mogłeś zrobić?
15:54
When there are hundreds of different styles of jeans available,
293
929000
3000
Kiedy dostępne są setki różnych rodzajów dżinsów
15:57
and you buy one that is disappointing,
294
932000
3000
a Ty kupisz te, które Cię rozczarowują,
16:00
and you ask why, who's responsible?
295
935000
2000
i zadasz sobie pytanie dlaczego, kto jest odpowiedzialny?
16:02
It is equally clear that the answer to the question is you.
296
937000
5000
Jest równie oczywiste, że odpowiedzią na to pytanie jesteś Ty.
16:07
You could have done better.
297
942000
2000
Mogłeś poradzić sobie lepiej.
16:09
With a hundred different kinds of jeans on display,
298
944000
3000
Przy setkach dostępnych rodzajów dżinsów,
16:12
there is no excuse for failure.
299
947000
2000
nie ma usprawiedliwienia dla porażki.
16:14
And so when people make decisions,
300
949000
2000
Więc gdy ludzie podejmują decyzje,
16:16
and even though the results of the decisions are good,
301
951000
3000
i nawet jeśli rezultaty tych decyzji są dobre,
16:19
they feel disappointed about them;
302
954000
3000
czują się nimi rozczarowani
16:22
they blame themselves.
303
957000
2000
i winią siebie.
16:24
Clinical depression has exploded in the industrial world in the last generation.
304
959000
4000
W ostatnim pokoleniu naszego uprzemysłowionego świata widzimy eksplozję depresji klinicznej.
16:28
I believe a significant -- not the only, but a significant -- contributor
305
963000
4000
Wierzę, że istotną -- nie jedyną, ale istotną przyczyną
16:32
to this explosion of depression, and also suicide,
306
967000
3000
tej eksplozji depresji oraz liczby samobójstw,
16:35
is that people have experiences that are disappointing
307
970000
3000
jest fakt, że ludzie przeżywają rozczarowujące doświadczenia
16:38
because their standards are so high,
308
973000
2000
ponieważ ich standardy są bardzo wysokie.
16:40
and then when they have to explain these experiences to themselves,
309
975000
3000
I kiedy muszą sobie jakoś wytłumaczyć te doświadczenia
16:43
they think they're at fault.
310
978000
2000
myślą, że to ich wina.
16:45
And so the net result is that we do better in general, objectively,
311
980000
4000
Zatem ostateczny rezultat jest taki, że obiektywnie radzimy sobie lepiej,
16:49
and we feel worse.
312
984000
3000
ale czujemy się gorzej.
16:52
So let me remind you.
313
987000
3000
Pozwólcie mi więc przypomnieć.
16:55
This is the official dogma, the one that we all take to be true,
314
990000
4000
Taki jest panujący dogmat, który wszyscy uznajemy za prawdziwy,
16:59
and it's all false. It is not true.
315
994000
4000
ale on jest kompletnie fałszywy. To nieprawda.
17:03
There's no question that some choice is better than none,
316
998000
4000
Nie ma wątpliwości, że wybór jest lepszy od jego braku,
17:07
but it doesn't follow from that that more choice is better than some choice.
317
1002000
5000
ale nie należy z tego wnioskować, że duży wybór jest lepszy niż mały.
17:12
There's some magical amount. I don't know what it is.
318
1007000
3000
Jest jakaś magiczna ilość. Nie wiem jaka ona jest.
17:15
I'm pretty confident that we have long since passed the point
319
1010000
3000
Jestem przekonany, że już dawno przekroczyliśmy granicę,
17:18
where options improve our welfare.
320
1013000
2000
do której opcje poprawiają nasz dobrobyt.
17:20
Now, as a policy matter -- I'm almost done --
321
1015000
3000
Jeśli chodzi o ustalenie -- już kończę --
17:23
as a policy matter, the thing to think about is this:
322
1018000
4000
ustalenie polityki, należy przemyśleć następującą rzecz.
17:27
what enables all of this choice in industrial societies is material affluence.
323
1022000
7000
Tym, co umożliwia wybór w społeczeństwach uprzemysłowionych jest bogactwo materialne.
17:34
There are lots of places in the world,
324
1029000
2000
Na świecie jest wiele miejsc,
17:36
and we have heard about several of them,
325
1031000
2000
i o kilku z nich tu słyszeliśmy,
17:38
where their problem is not that they have too much choice.
326
1033000
2000
gdzie problemem nie jest nadmiar wyborów.
17:40
Their problem is that they have too little.
327
1035000
3000
Problemem jest ich niedobór.
17:43
So the stuff I'm talking about is the peculiar problem
328
1038000
3000
Mówię zatem o dziwnym problemie
17:46
of modern, affluent, Western societies.
329
1041000
3000
nowowczesnych, bogatych, zachodnich społeczeństw.
17:49
And what is so frustrating and infuriating is this:
330
1044000
4000
A co jest najbardziej frustrujące i denerwujące?
17:53
Steve Levitt talked to you yesterday about how
331
1048000
2000
Steve Levitt mówił wczoraj o tym, że
17:55
these expensive and difficult-to-install child seats don't help. It's a waste of money.
332
1050000
11000
drogie i trudne do zainstalowania foteliki dziecięce nie pomagają. Strata pieniędzy.
18:06
What I'm telling you is that these expensive, complicated choices --
333
1061000
4000
A ja Wam mówię, że te wszystkie drogie, skomplikowane wybory --
18:10
it's not simply that they don't help.
334
1065000
2000
nie tylko nie pomagają.
18:12
They actually hurt.
335
1067000
2000
One właściwie szkodzą.
18:14
They actually make us worse off.
336
1069000
3000
Radzimy sobie przez nie gorzej.
18:17
If some of what enables people in our societies to make all of the choices we make
337
1072000
5000
Gdyby część tego co sprawia, że nasze społeczeństwa mają tyle wyborów
18:22
were shifted to societies in which people have too few options,
338
1077000
5000
przesunąć do społeczeństw, które mają zbyt mało opcji,
18:27
not only would those people's lives be improved,
339
1082000
2000
nie tylko życie tamtych ludzi uległo by poprawie,
18:29
but ours would be improved also.
340
1084000
3000
ale również nasze by się poprawiło.
18:32
This is what economists call a "Pareto-improving move."
341
1087000
3000
Ekonomiści nazywają to poprawą efektywności Pareta.
18:35
Income redistribution will make everyone better off -- not just poor people --
342
1090000
5000
Redystrybucja przychodów poprawi sytuację wszystkich -- nie tylko ubogich --
18:40
because of how all this excess choice plagues us.
343
1095000
4000
ze względu na to jaką plagą stał się nadmierny wybór.
18:44
So to conclude. You're supposed to read this cartoon,
344
1099000
4000
Podsumujmy. Jako że jesteście inteligentnymi ludźmi
18:48
and, being a sophisticated person, say,
345
1103000
2000
po obejrzeniu tego rysunku powiecie,
18:50
"Ah! What does this fish know?
346
1105000
2000
"Ach! Co ta rybka wie?
18:52
You know, nothing is possible in this fishbowl."
347
1107000
4000
W tym akwarium nie ma żadnych możliwości."
18:56
Impoverished imagination, a myopic view of the world --
348
1111000
2000
Zubożona wyobraźnia, krótkowzroczny ogląd świata --
18:58
and that's the way I read it at first.
349
1113000
2000
też tak to odczytałem na początku.
19:00
The more I thought about it, however,
350
1115000
2000
Jednak im więcej o tym myślałem,
19:02
the more I came to the view that this fish knows something.
351
1117000
4000
tym bardziej docierało do mnie, że ta rybka jednak coś wie.
19:06
Because the truth of the matter is that
352
1121000
2000
Ponieważ prawda jest taka, że
19:08
if you shatter the fishbowl so that everything is possible,
353
1123000
5000
jeśli rozbijesz akwarium sprawiając, że wszystko jest możliwe,
19:13
you don't have freedom. You have paralysis.
354
1128000
3000
nie będziesz mieć wolności. To będzie paraliż.
19:16
If you shatter this fishbowl so that everything is possible,
355
1131000
3000
Jeśli rozbijesz to akwarium i sprawisz, że wszystko jest możliwe,
19:19
you decrease satisfaction.
356
1134000
4000
zmniejszysz zadowolenie.
19:23
You increase paralysis, and you decrease satisfaction.
357
1138000
4000
Zwiększysz paraliż i zmniejszysz zadowolenie.
19:27
Everybody needs a fishbowl.
358
1142000
2000
Każdy potrzebuje akwarium.
19:29
This one is almost certainly too limited --
359
1144000
2000
To tutaj jest pewnie zbyt ograniczające --
19:31
perhaps even for the fish, certainly for us.
360
1146000
3000
może nawet dla rybki, a na pewno dla nas.
19:34
But the absence of some metaphorical fishbowl is a recipe for misery,
361
1149000
4000
Ale brak jakiegoś metaforycznego akwarium jest receptą na niedolę,
19:38
and, I suspect, disaster.
362
1153000
3000
i, jak podejrzewam, katastrofę.
19:41
Thank you very much.
363
1156000
2000
Dziękuję bardzo.
19:43
(Applause)
364
1158000
2000
(Aplauz)
ABOUT THE SPEAKER
Barry Schwartz - PsychologistBarry Schwartz studies the link between economics and psychology, offering startling insights into modern life. Lately, working with Ken Sharpe, he's studying wisdom.
Why you should listen
In his 2004 book The Paradox of Choice, Barry Schwartz tackles one of the great mysteries of modern life: Why is it that societies of great abundance — where individuals are offered more freedom and choice (personal, professional, material) than ever before — are now witnessing a near-epidemic of depression? Conventional wisdom tells us that greater choice is for the greater good, but Schwartz argues the opposite: He makes a compelling case that the abundance of choice in today's western world is actually making us miserable.
Infinite choice is paralyzing, Schwartz argues, and exhausting to the human psyche. It leads us to set unreasonably high expectations, question our choices before we even make them and blame our failures entirely on ourselves. His relatable examples, from consumer products (jeans, TVs, salad dressings) to lifestyle choices (where to live, what job to take, who and when to marry), underscore this central point: Too much choice undermines happiness.
Schwartz's previous research has addressed morality, decision-making and the varied inter-relationships between science and society. Before Paradox he published The Costs of Living, which traces the impact of free-market thinking on the explosion of consumerism -- and the effect of the new capitalism on social and cultural institutions that once operated above the market, such as medicine, sports, and the law.
Both books level serious criticism of modern western society, illuminating the under-reported psychological plagues of our time. But they also offer concrete ideas on addressing the problems, from a personal and societal level.
Schwartz is the author of the TED Book, Why We Work.
Barry Schwartz | Speaker | TED.com