ABOUT THE SPEAKER

Jennifer Brea - Filmmaker
Jennifer Brea was a PhD student at Harvard when, one night, she found she couldn't write her own name.

Why you should listen

Over the following months, while doctors insisted her condition was psychosomatic, Brea became bedridden. She started filming herself and the community that she discovered online, collecting the first footage of what would become a feature documentary about myalgic encephalomyelitis (ME), often referred to as chronic fatigue syndrome. The film, Unrest, which will premiere at the 2017 Sundance Film Festival, tells Jen's story as well as the stories of four other patients living with ME.

Brea is also the founder of #MEAction, an online organizing platform for ME patients around the world, many of whom cannot leave their homes.

More profile about the speaker
Jennifer Brea | Speaker | TED.com

TEDSummit

Jennifer Brea: What happens when you have a disease doctors can't diagnose

Jen Brea: သင့်မှာရှိတဲ့ရောဂါကို ဆရာဝန်တွေ ဖေါ်ထုတ်မပေးနိုင်တဲ့အခါ ဘာဖြစ်တတ်လဲ။

Filmed: 2016-06-27

Readability: 4.1

2,042,782 views

လွန်ခဲ့တဲ့ ငါးနှစ်က TED ဝိုင်းတော်သား Jen Brea ဟာ နာတာရှည် ပင်ပန်းမှု ရောဂါလက္ခဏာစုလို့ သိကြတဲ့ ဦးနှောက် ရောင်ရမ်းခြင်းဆိုင်ရာ ကြွက်သားနာကျင်မှုနဲ့ အဆင့်ဆင့် နာမကျန်းဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်။ သာမန် လုပ်ဆောင်မှုတွေကို ပြင်းထန်စွာ အဟန့်အတားဖြစ်စေတဲ့ အားအင်ကုန်ခမ်းစေတဲ့ နာမကျန်းမှုဖြစ်ပြီး ဆိုးဝါးတဲ့ နေ့တွေမှာ အိပ်ရာခင်းတွေရဲ့ ရှပ်တိုက်တာကိုတောင် မခံမရပ်ဖြစ်အောင်လုပ်တာပါ။။ ဒီ ဂရုဏာ သက်လောက်အောင် ထိမိတဲ့ ဟောပြာချက်မှာ Brea ကနေပြီး သူမရဲ့ အခြေအနေအတွက် ကုသမှုကိုရှာရင်း သူမကြုံတွေ့ရတဲ့ အခက်အခဲအတားအဆီးတွေကို တင်ပြထားပါတယ်။ ၎င်းရဲ့ ရင်းမြစ် အကြောင်းရင်းတွေနဲ့ ကျွန်ုပ်တို့ အပြည့်အဝ နားလည်နိုင်စွမ်းမရှိတဲ့ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှုတွေနဲ့ ဆေးဝါးကုသဖို့ ရုန်းကန်ရတဲ့ လူနာတွေရဲ့ ဘဝတွေကို ရုပ်ရှင်ကနေ မှတ်တမ်းတင်ဖို့ သူမရဲ့ အထူးတာဝန်ပါဝင်ပါတယ်။

Jennifer Brea - Filmmaker
Jennifer Brea was a PhD student at Harvard when, one night, she found she couldn't write her own name. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:17

Hi.

0

5415

1443

မင်္ဂလာပါရှင်၊

00:19

Thank you.

1

7622

1337

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

00:20

[Jennifer Brea is sound-sensitive.

2

8983

1697

(Jennifer Bread က အသံဒဏ်မခံနိုင်ပါ။

00:22

The live audience was asked
to applaud ASL-style, in silence.]

3

10704

3145

ပရိတ်သတ်ကို ASL ပုံစံဖြင့်
တိတ်ဆိတ်စွာ လက်ခုပ်တီးခိုင်းသည်။)

00:25

So, five years ago, this was me.

4

13873

3367

ကဲ ဒါက လွန်ခဲ့တဲ့ ငါးနှစ်က ကျွန်မပါ။

00:29

I was a PhD student at Harvard,

5

17747

2005

Harvard မှာ ပါရဂူ ကျောင်းသူဖြစ်ပြီး

00:31

and I loved to travel.

6

19776

2033

ခရီးထွက်ရတာ နှစ်သက်ခဲ့ပါတယ်။

00:34

I had just gotten engaged
to marry the love of my life.

7

22472

3180

တစ်သက်တာ အချစ်နဲ့ စေ့စပ်ပြီးကာစ၊

00:39

I was 28, and like so many of us
when we are in good health,

8

27072

3975

ကျွန်မအသက်က ၂၈ နှစ်ဆိုတော့ ရှင်တို့များလို
ကျန်မားရေး ကောင်းခဲ့ကြတာပေါ့။

00:43

I felt like I was invincible.

9

31071

2031

နိုင်သူမရှိနိုင်ဘူးလို့ ခံစားမိခဲ့တာပေါ့။

00:46

Then one day I had
a fever of 104.7 degrees.

10

34477

3670

ဒါနဲ့ တစ်နေ့မှာ ၁၀၄.၇ ဒီဂရီရှိတဲ့
အဖျားတက်ခဲ့တယ်။

00:50

I probably should have gone to the doctor,

11

38758

2049

ဆရာဝန်ဆီသွာဖို့ သင့်ပေမဲ့

00:52

but I'd never really been sick in my life,

12

40831

2564

ဘဝမှာ တစ်ခါမှ မဖျားခဲ့ဖူးတော့

00:55

and I knew that usually,
if you have a virus,

13

43419

2353

သိလိုက်တာက ဒါဖြစ်နေကျပဲ၊ ဗိုင်းရပ်စ်ရှိရင်

00:57

you stay home and you make
some chicken soup,

14

45796

3133

အိမ်မှာနေ၊ ကြက်စွပ်ပြုတ်လေးပြုတ်

01:00

and in a few days,
everything will be fine.

15

48953

2313

ရက်အတန်ကြာရင် အားလုံး အဆင်ပြေသွားမယ်ပေါ့။

01:04

But this time it wasn't fine.

16

52499

1837

ဒါပေမဲ့ ဒီတစ်ကြိမ်က အဆင်မပြေခဲ့ဘူး။

01:07

After the fever broke,

17

55560

1537

အဖျားဖြစ်ပြီးနောက်မှာ

01:09

for three weeks I was so dizzy,
I couldn't leave my house.

18

57121

3851

သုံးပတ်ကြာ အရမ်း ခေါင်းမူးတယ်၊
အိမ်က မထွက်နိုင်ခဲ့ဘူး။

01:13

I would walk straight into door frames.

19

61467

2194

တံခါးဘောင်တွေဆီ တည့်တည့်လျှောက်၊

01:16

I had to hug the walls
just to make it to the bathroom.

20

64335

2960

ရေချိုးခန်းရောက်ဖို့ နံရံတွေကို
ဖက်ထားရတယ်။

01:20

That spring I got infection
after infection,

21

68613

2657

အဲဒီနွေဦးက တစ်ခုပြီးတစ်ခု
ရောဂါကူးစက်နေခဲ့ပြီး

01:23

and every time I went to the doctor,

22

71825

1827

ဆရာဝန်ဆီသွားတိုင်း

01:25

he said there was absolutely
nothing wrong.

23

73676

2783

လုံးဝကို ဘာမှမဖြစ်ဘူးလို့
သူကပြောတယ်။

01:29

He had his laboratory tests,

24

77533

1625

သူ စမ်းသပ်ခန်း စစ်ဆေးမှုတွေလုပ်တယ်

01:31

which always came back normal.

25

79182

1904

ဒါက အမြဲတမ်း ပုံမှန်ဆိုပြီး ပြန်လာတယ်။

01:33

All I had were my symptoms,

26

81875

1967

ကျွန်မမှာ ရှိတဲ့ ရောဂါလက္ခဏာတွေက

01:35

which I could describe,

27

83866

1930

ကိုယ်ပဲ ပြောနိုင်ပြီး

01:37

but no one else can see.

28

85820

1692

ဘယ်သူမှ မမြင်နိုင်တာတွေပါ။

01:41

I know it sounds silly,

29

89370

1223

ဒါ ပေါက်ကရနိုင်တာ သိပေမဲ့

01:42

but you have to find a way
to explain things like this to yourself,

30

90617

3268

ဒါမျိုးကို ကိုယ့်ကိုယ်ကို ရှင်းပြဖို့
နည်းလမ်းတစ်ခု ရှာဖို့လိုတယ်လေ။

01:45

and so I thought maybe I was just aging.

31

93909

3624

ဒီတော့ တွေးမိတာက ကိုယ်အသက်ကြီးရင့်
လာတာဖြစ်နိုင်တယ်ပေါ့။

01:50

Maybe this is what it's like
to be on the other side of 25.

32

98114

3553

ဒါဟာ ၂၅ နှစ်ရဲ့ အြခားဘက်မှာ
ရှိတာမျိုး ဖြစ်လောက်တယ်ပေါ့။

01:53

(Laughter)

33

101691

2292

(ရယ်သံများ)

01:56

Then the neurological symptoms started.

34

104808

2168

ဒီနောက် အာရုံကြောဆိုင်ရာ
လက္ခဏာတွေ စလာတယ်။

01:59

Sometimes I would find that I couldn't
draw the right side of a circle.

35

107590

3711

တစ်ခါတစ်ရံ သိရတာက စက်ဝိုင်းရဲ့
ညာဘက်ကို မဆွဲနိုင်ဘူး၊

02:04

Other times I wouldn't be able
to speak or move at all.

36

112325

3306

အခြားအချိန်တွေကျတော့ စကားပြောတာ
(သို့) လှုပ်ရှားဖို့ လုံးဝ လုပ်မရဘူး။

02:10

I saw every kind of specialist:

37

118330

1734

အထူးကုအစုံကို ပြခဲ့တယ်၊

02:12

infectious disease doctors,
dermatologists, endocrinologists,

38

120088

3072

ကူးစက်ရောဂါ ဆရာဝန်တွေ၊ အရေပြား
အထူးကု၊ဟိုမုန်းဆိုငိရာ အထူးကုတွေ၊

02:15

cardiologists.

39

123184

1283

နှလုံးအထူးကုတွေပါ။

02:16

I even saw a psychiatrist.

40

124945

1916

စိတ်ရောဂါအထူးကုနဲ့တောင် ပြခဲ့ပါတယ်။

02:19

My psychiatrist said,
"It's clear you're really sick,

41

127679

3244

ကျွန်မရဲ့ စိတ်ရောဂါအထူးကု ပြောတာက
"မင်းဖျားနေတာ ရှင်းပါတယ်၊

02:22

but not with anything psychiatric.

42

130947

2156

စိတ်ရောနဲ့ ဘာမှမဆိုင်ပါဘူး။

02:26

I hope they can find out
what's wrong with you."

43

134045

2738

မင်းဖြစ်တာကို သူတို့ရှာတွေ့နိုင်ပါစေလို့
မျှော်လင့်ပါတယ်။"

02:30

The next day, my neurologist
diagnosed me with conversion disorder.

44

138094

4066

နောက်နေ့မှာ အာရုံကြော အထူးကုက ကျွန်မမှာ
စိတ်ပိုင်းဖောက်ပြန်နေတာကို တွေ့ရှိခဲ့တယ်။

02:34

He told me that everything --

45

142842

1683

သူပြောတာက အကုန်လုံးပါ၊

02:37

the fevers, the sore throats,
the sinus infection,

46

145255

2977

ဖျားတာတွေ၊ လည်ချောင်းရောင်တာ၊
ဦးခေါင်းခွံ လေလမ်းကြောင်ကူးစက်မှု

02:40

all of the gastrointestinal,
neurological and cardiac symptoms --

47

148916

3330

အစာအိမ်အူလမ်းကြောင်း၊အာရုံကြောနဲ့
နှလုံးပိုင်း လက္ခဏာအားလုံးဟာ

02:44

were being caused
by some distant emotional trauma

48

152715

2718

ကျွန်မ မမှတ်မိနိုင်တဲ့
ကွာလှမ်းတဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ

02:47

that I could not remember.

49

155457

1606

ဒဏ်ရာကြောင့် ဖြစ်နေတာတဲ့။

02:50

The symptoms were real, he said,

50

158069

1998

သူပြောတာက ရောဂါလက္ခဏာတွေက
တကယ်ဆိုပေမဲ့

02:52

but they had no biological cause.

51

160546

2359

ဇီဝဆိုင်ရာ အကြောင်းရင်းတော့
မရှိဘူးတဲ့။

02:56

I was training to be a social scientist.

52

164527

2609

ကျွန်မက လူမှုဆိုင်ရာ သိပ္ပံပညာရှင်ဖြစ်ဖို့
သင်ယူနေတာ

02:59

I had studied statistics,
probability theory,

53

167160

3232

စာရင်းအင်း၊ ဖြစ်နိုင်ခြေ သီအိုရီ
သင်္ချာပုံစံငယ်၊

03:02

mathematical modeling,
experimental design.

54

170416

2574

စမ်းသပ်မှုဆိုင်ရာ
ဒီဇိုင်းတွေကို လေ့လာခဲ့ပါတယ်။

03:07

I felt like I couldn't just reject
my neurologist's diagnosis.

55

175058

3993

အာရုံကြောပညာရှင်ရဲ့ရောဂါစစ်တမ်းကို
မပယ်ချနိုင်သလို ခံစားမိပါတယ်။

03:11

It didn't feel true,

56

179599

1592

ဒါ မှန်တယ်လို့ မခံစားရပေမဲ့

03:13

but I knew from my training
that the truth is often counterintuitive,

57

181215

3470

ကျွန်မရဲ့ လေ့ကျင့်မှုကနေ သိခဲ့တာက
အမှန်တရားဟာ မကြာခဏ ထင်တာနဲ့

03:17

so easily obscured
by what we want to believe.

58

185356

2597

တခြားစီဆိုတော့
ယုံကြည်ချင်တာနဲ့ အလွယ် ဖုံးသွားပါတယ်။

03:20

So I had to consider the possibility
that he was right.

59

188514

2932

ဒီတော့ သူမှန်တယ်ဆိုတဲ့ ဖြစ်နိုင်ခြေကို
စဉ်းစားရတော့တာပေါ့။

03:25

That day, I ran a small experiment.

60

193603

2515

အဲဒီနေ့က အသေးစား စမ်းသပ်မှု
တစ်ခုလုပ်ခဲ့တယ်။

03:28

I walked back the two miles
from my neurologist's office to my house,

61

196919

3413

အာရုံကြောအထူးကုခန်းကနေ
အိမ်အထိ နှစ်မိုင် ပြန်လျှောက်ခဲ့တယ်။

03:33

my legs wrapped in this strange,
almost electric kind of pain.

62

201229

4035

ကျွန်မ ခြေထောက်တွေဟာ ဒီထူးဆန်းတဲ့
လျှပ်စစ်လို နာကျင်မှုမျိုးနဲ့ ပတ်နေတယ်။

03:38

I meditated on that pain,

63

206475

1603

နာကျင်မှုအပေါ် တရားမှတ်လိုက်တယ်။

03:40

contemplating how my mind
could have possibly generated all this.

64

208102

4019

ကျွန်မစိတ်ဟာ ဒါအားလုံးကို ဘယ်လို
ထုတ်ပေးတာကို အထပ်ထပ်ရှုရင်းပေါ့။

03:45

As soon as I walked through the door,

65

213320

1875

တံခါးမကို ဖြတ်လျှောက်လျှောက်ချင်းပဲ

03:47

I collapsed.

66

215219

1165

ကျွန်မ ပုံကျသွားတယ်။ 

03:48

My brain and my spinal cord were burning.

67

216837

2782

ကျွန်မ ဦးနှောက်နဲ့ အာရုံကြောဟာ
ပူလောင်နေတယ်။

03:52

My neck was so stiff
I couldn't touch my chin to my chest,

68

220696

3771

လည်ပင်းက တောင့်လွန်းတော့
မေးစေ့ကို ရင်ဘတ်နဲ့ မထိနိုင်ခဲ့ဘူး၊

03:57

and the slightest sound --

69

225324

1751

အသံသေးသေးလေး၊

03:59

the rustling of the sheets,

70

227099

1835

အိပ်ရာခင်းတွေ ရှပ်တိုက်သံ၊

04:00

my husband walking barefoot
in the next room --

71

228958

2265

ခင်ပွန်း ခြေဗလာနဲ့
တစ်ဖက်ခန်းကို ဖြတ်လျှောက်တာ

04:03

could cause excruciating pain.

72

231737

2134

အင်မတန်ကို နာကျင်စေပါတယ်။

04:07

I would spend most
of the next two years in bed.

73

235832

2583

နောက်နှစ်နှစ် အချိန်အများစုဟာ
အိပ်ယာထဲမှာ ကုန်ခဲ့တယ်။

04:11

How could my doctor
have gotten it so wrong?

74

239235

2760

ကျွန်မဆရာဝန်က ဘယ်လိုဖြစ်ပြီး
မှားနိုင်မှာလဲ။

04:14

I thought I had a rare disease,

75

242939

2181

ထင်ခဲ့တာက ဆရာဝန်တွေ တစ်ခါမှ

04:17

something doctors had never seen.

76

245144

1989

မမြင်ဖူးတဲ့ ရှားပါး ရောဂါတစ်ခုရခဲ့တယ်ပေါ့

04:19

And then I went online

77

247926

1195

ဒါနဲ့ အွန်လိုင်းတက်တော့

04:21

and found thousands of people
all over the world

78

249145

2378

အလားတူရောဂါ လက္ခဏာတွေနဲ့
ရှင်သန်နေတဲ့ ကမ္ဘာတစ်လွှား

04:23

living with the same symptoms,

79

251980

1620

ထောင်ချီတဲ့ လူတွေကို တွေ့ရတယ်။

04:26

similarly isolated,

80

254087

1564

အလားတူ အထီးကျန်နေ၊

04:27

similarly disbelieved.

81

255675

1457

အလားတူ အယုံအကြည်မဲ့နေတာပါ။

04:29

Some could still work,

82

257854

1283

တစ်ချို့အလုပ်လုပ်နိုင်တုန်း

04:31

but had to spend their evenings
and weekends in bed,

83

259161

2485

ဒါပေမဲ့ ညနေခင်းတွေ၊ ပိတ်ရက်တွေမှာ
အိပ်ရာထဲ ကုန်ဆုံး၊

04:33

just so they could show up
the next Monday.

84

261670

2067

ဒါမှ နောက်တနင်္လာမှာ အလုပ်ဆင်းနိုင်မှာလေ။

04:36

On the other end of the spectrum,

85

264364

2080

အခြားနယ်ပယ်မှာကျတော့

04:38

some were so sick

86

266468

1738

အရမ်း နေမကောင်းဖြစ်တော့

04:40

they had to live in complete darkness,

87

268230

2306

လုံးဝကို မှောင်တဲ့အထဲမှာ
နေထိုင်ကြရတယ်၊

04:42

unable to tolerate
the sound of a human voice

88

270560

3372

လူစကားပြောသံတွေ (သို့)
ချစ်ခင်သူတွေရဲ့ အထိအတွေ့ကို

04:45

or the touch of a loved one.

89

273956

1909

ခံနိုင်စွမ်းမရှိကြဘူး။

04:49

I was diagnosed
with myalgic encephalomyelitis.

90

277469

4002

ကျွန်မက ဦးနှောက် ရောင်ရမ်းပြီး
ကြွက်သားနာကျင်မှုဖြစ်တာပါ။

04:54

You've probably heard it called
"chronic fatigue syndrome."

91

282554

3452

ဒါကို နာတာရှည် ပင်ပန်းမှု ရောဂါလက္ခဏာ
လို့ခေါ်တာ ကြာဖူးနိုင်လောက်တယ်။

04:58

For decades, that's a name

92

286987

1922

ဆယ်စုနှစ်တွေကြာ ဒါဟာ ဒီလောက်

05:00

that's meant that this

93

288933

1605

ပြင်းထန်တာဖြစ်နိုင်တဲ့

05:03

has been the dominant image

94

291578

1383

ရောဂါတစ်ခုရဲ့ ထင်ရှားတဲ့

05:04

of a disease that can be
as serious as this.

95

292985

3275

ပုံရိပ်တစ်ခုဖြစ်ခဲ့တယ်လို့
ဆိုလို့ အမည်တစ်ခုပါ။

05:09

The key symptom we all share

96

297468

1524

အားလုံးမှာ တူညီတဲ့ အဓိက လက္ခဏာက

05:11

is that whenever we exert ourselves --
physically, mentally --

97

299016

3752

ရုပ်ပိုင်း၊ စိတ်ပိုင်း အားထုတ်တဲ့အခါတိုင်း

05:15

we pay and we pay hard.

98

303296

1953

အပြင်းအထန် ဒုက္ခရောက်တာပါ။

05:17

If my husband goes for a run,
he might be sore for a couple of days.

99

305807

3494

ကျွန်မ ခင်ပွန်း အပြေးကျင့်ရင်
တစ်ရက်၊ နှစ်ရက်လောက် ရောင်နိုင်တယ်၊

05:21

If I try to walk half a block,
I might be bedridden for a week.

100

309325

3399

ကျွန်မ ဘလောက်ဝက်လောက် လမ်းလျှောက်ရင်
အိပ်ရာထဲ တစ်ပတ်လောက် လဲနေလောက်တယ်။

05:25

It is a perfect custom prison.

101

313323

2255

ဒါက ထုံးစံဖြစ်နေတဲ့ အကျဉ်းထောင်တစ်ခုပါ။

05:28

I know ballet dancers who can't dance,

102

316261

2748

မကနိုင်တဲ့ ဘဲလေးကချေသည်တွေ၊

05:31

accountants who can't add,

103

319033

2173

မပေါင်းနိုင်တဲ့ စာရင်းကိုင်တွေ၊

05:33

medical students who never became doctors.

104

321230

2558

ဘယ်တော့မှ ဆရာဝန်ဖြစ်မလာတဲ့
ဆေးကျောင်းသားတွေကို သိတယ်။

05:36

It doesn't matter what you once were;

105

324421

2168

တစ်ခါတုန်းက ဖြစ်ခဲ့တာက
ဘာမှ အရေးမပါဘူး၊

05:39

you can't do it anymore.

106

327056

1790

ဒါကို သင်မှမလုပ်နိုင်တော့တာလေ။

05:41

It's been four years,

107

329475

1890

လေးနှစ်ကြာပြီဖြစ်ပြီး

05:43

and I've still never been as well as I was

108

331389

2596

ကျွန်မလည်း အရင်ကလို မရောက်သေးပါဘူး၊

05:46

the minute before I walked home
from my neurologist's office.

109

334009

3476

အာရုံကြော အထူးကုဆေးခန်းကနေ
အိမ်ကို လမ်းလျှောက်မပြန်ခင်က မိနစ်ကိုပါ။

05:50

It's estimated that about 15 to 30 million
people around the world

110

338683

3195

ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းမှာ ဒီရောဂါရှိသူ
၁၅ သန်းကနေ သန်း ၃၀ လောက်

05:53

have this disease.

111

341902

1254

ရှိမယ် ခန့်မှန်းရတယ်။

05:55

In the US, where I'm from,
it's about one million people.

112

343604

3263

ကျွန်မလာခဲ့တဲ့ US မှာ
လူတစ်သန်းလောက် ရှိပါတယ်။

05:58

That makes it roughly twice as common
as multiple sclerosis.

113

346891

3632

အဖြစ်များတဲ့ မပြောနိုင်၊ မလှုပ်ရှားနိုင်
ရောဂါ အကြမ်းဖျင်း နှစ်ဆဖြစ်စေတယ်။

06:03

Patients can live for decades
with the physical function

114

351797

2742

လူနာတွေဟာ နှလုံးသွေးကြော
ရပ်သွားသူရဲ့ ရုပ်ပိုင်း

06:06

of someone with congestive heart failure.

115

354563

2134

လုပ်ဆောင်မှုနဲ့ ဆယ်စုနှစ်ချီ ရှင်နိုင်တယ်။

06:09

Twenty-five percent of us
are homebound or bedridden,

116

357310

3038

ကျွန်မတို့ ၂၅ % က အိမ်မှာ ခြေချုပ်မိတာ
(သို့) အိပ်ယာထဲလဲနေပြီး

06:12

and 75 to 85 percent of us
can't even work part-time.

117

360927

3701

၇၅ က ၈၅ % ထိကတော့
အချိန်ပိုင်းအလုပ်တောင် မလုပ်နိုင်ပါဘူး။

06:17

Yet doctors do not treat us

118

365385

2004

ကျွန်မတို့ကို ဆရာဝန်တွေကမကု၊

06:20

and science does not study us.

119

368064

1938

သိပ္ပံပညာကလည်း မလေ့လာသေးပါဘူး။

06:23

How could a disease this common
and this devastating

120

371116

3428

ဘယ်လိုဖြစ်ပြီး ဒီရောဂါက အဖြစ်များပြီး
ဒီပျက်စီးမှုကို

06:27

have been forgotten by medicine?

121

375325

1825

ဆေးပညာက မေ့ထားရတာလဲ။

06:31

When my doctor diagnosed me
with conversion disorder,

122

379264

2524

ဆရာဝန်က ကျွန်မမှာ စိတ်ပိုင်း
ဖောက်ပြန်တာကို တွေ့တော့

06:33

he was invoking a lineage
of ideas about women's bodies

123

381812

2688

နှစ် ၂၅၀၀ ကျော်ရှိတဲ့
အမျိုးသမီးတွေရဲ့ ခန္ဓာတွေအကြာင်း

06:36

that are over 2,500 years old.

124

384524

2150

အယူအဆတွေရဲ့ မျိုးနွယ်ကို မှီငြမ်းနေပါတယ်။

06:39

The Roman physician Galen thought

125

387215

1733

ရိုမန် သမားတော် Galen တွေးခဲ့တာက

06:40

that hysteria was caused
by sexual deprivation

126

388972

2971

စိတ်ကစဉ့်ကလျားရောဂါဟာ အထူးသဖြင့်
ရမ္မက်ကြီးတဲ့ အမျိုးသမီးတွေမှာ

06:43

in particularly passionate women.

127

391967

2525

လိင် ခံစားခွင့် မရတာကြောင့်ဖြစ်တာတဲ့။

06:47

The Greeks thought the uterus
would literally dry up

128

395125

2764

ဂရိတွေ တွေးတာက ပြောရရင်
သားအိမ်ဟာ ခြောက်သွားပြီး

06:49

and wander around the body
in search of moisture,

129

397913

2427

ကိုယ်တွင်း အဂါတွေကို ဖိရင်း
စိုထိုင်းမှုရှာဖို့

06:52

pressing on internal organs --

130

400364

1896

ကိုယ်ခန္ဓာထဲ လှည့်လည်သွားတော့

06:54

yes --

131

402284

1214

ဟုတ်တယ်၊

06:56

causing symptoms from extreme emotions

132

404648

2695

လွန်ကဲတဲ့ စိတ်ခံစားမှုတွေကနေ
မူးဝေမှုနဲ့ သွက်ချာပါဒ

06:59

to dizziness and paralysis.

133

407367

2245

ရောဂါလက္ခဏာတွေ ဖြစ်ပေါ်စေတယ်။

07:02

The cure was marriage and motherhood.

134

410715

2604

ကုသမှုကတော့ လက်ထပ်ပြီး
မိခင်ဘဝဖြစ်ခြင်းပါ။

07:06

These ideas went largely unchanged
for several millennia until the 1880s,

135

414898

4560

ဒီအယူအဆတွေက ထောင်စုနှစ်တွေကနေ အာရုံကြော
ပညာရှင်တွေ စိတ်ကစဉ့်ကလျားသီအိုရီခေတ်မီဖို့

07:11

when neurologists tried to modernize
the theory of hysteria.

136

419482

3698

ကြိုးစားတဲ့ ၁၈၈၀ နှစ်လွန်တွေတိုင်
အများကြီး မပြောင်းလဲသွားခဲ့ဘူး။

07:15

Sigmund Freud developed a theory

137

423764

1653

Sigmund Freud ကနေပြီး

07:17

that the unconscious mind
could produce physical symptoms

138

425441

2796

သိစိတ်ကဖြေရှင်းဖို့ နာကျင်လှတဲ့
အမှတ်တရတွေ၊ ခံစားမှုတွေကို

07:20

when dealing with memories or emotions

139

428261

2015

ရင်ဆိုင်တော့ မသိစိတ်က ရုပ်ပိုင်းလက္ခဏာတွေ

07:22

too painful for the conscious
mind to handle.

140

430300

2311

ထုတ်ပေးနိုင်တယ်လို့
သီအိုရီကို ထွင်ခဲ့တယ်။

07:24

It converted these emotions
into physical symptoms.

141

432635

2879

စိတ်ခံစားမှုတွေကို ရုပ်ရောဂါ
လက္ခဏာတွေအဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့တယ်။

07:29

This meant that men
could now get hysteria,

142

437460

2196

ဆိုတာက အမျိုးသားတွေ
စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရနိုင်ပေမဲ့

07:31

but of course women were still
the most susceptible.

143

439680

2498

တကယ်က အမျိုးသမီးတွေဟာ
စိတ်ထိခိုက်မှု အများဆုံးဖြစ်တယ်

07:35

When I began investigating
the history of my own disease,

144

443448

3617

ကျွန်မ ကိုယ်တိုင်ရဲ့ ရောဂါရဲ့ သမိုင်းကို
စတင်စူးစမ်းတော့

07:39

I was amazed to find how deep
these ideas still run.

145

447089

3045

ဒီအယူအဆတွေ နက်ရှိုင်းစွာ
စီးဝင်ဆဲဆိုတာတွေ့ဖို့ အံ့သြမိခဲ့တယ်။

07:43

In 1934,

146

451011

1186

၁၉၃၄ မှာ

07:44

198 doctors, nurses and staff
at the Los Angeles County General Hospital

147

452221

4775

Los Angeles County အထွေထွေကု ဆေးရုံက
ဆရာဝန်တွေ၊ သူနာပြုတွေနဲ့ ဝန်ထမ်း ၁၉၈ ဦး

07:49

became seriously ill.

148

457020

1541

အသည်းအသန် နေမကောင်းဖြစ်ခဲ့တယ်။

07:50

They had muscle weakness, stiffness
in the neck and back, fevers --

149

458585

4411

ကြွက်သား အားနည်းမှု၊ လည်ပင်းနဲ့ ကျောမှာ
တောင့်တင်းမှု၊ အဖျားရောဂါတွေ

07:55

all of the same symptoms
I had when I first got diagnosed.

150

463020

3354

ကျွန်မ ပထမဆုံး ရောတွေ့ရစဉ်က ရခဲ့တဲ့
ရောဂါလက္ခဏာတွေနဲ့ အားလုံးအတူတူပဲ။

07:58

Doctors thought
it was a new form of polio.

151

466928

2319

ဆရာဝန်တွေက ပိုလီယို
ပုံစံသစ်လို့ ထင်ခဲ့တယ်။

08:02

Since then, there have been more
than 70 outbreaks documented

152

470133

2931

ဒီကတည်းက တစ်ကမ္ဘာလုံးမှာ
ဖြစ်ပွားမှု ၇၀ ကျော်

08:05

around the world,

153

473088

1161

မှတ်တမ်းတင်ထားတာရှိတယ်။

08:06

of a strikingly similar
post-infectious disease.

154

474273

2438

မှတ်သားလောက်အောင်
တူတဲ့ နောက်မှကူးစက်တဲ့ ရောဂါပါ။

08:09

All of these outbreaks have tended
to disproportionately affect women,

155

477419

3493

ဒီဖြစ်ပွားမှု အားလုံးဟာ အမျိုးသမီးတွေကို
အချိုးမကျ ထိခိုက်စေတတ်ပြီး

08:13

and in time, when doctors failed to find
the one cause of the disease,

156

481482

3927

အနှေးနဲ့အြမန် ဆရာဝန်တွေဟာ ဒီရောဂါရဲ့
အကြောင်းရင်းကိုရှာဖို့ ပျက်ကွက်တော့

08:17

they thought that these outbreaks
were mass hysteria.

157

485433

3139

ဒီဖြစ်ပွားမှုတွေဟာ အစုလိုက်
စိတ်ခချာက်ချားတာလို့ ထင်ခဲ့ကြတယ်။

08:21

Why has this idea had such staying power?

158

489115

2905

ဘာလို့ ဒီအယူအဆက ဒီလောက်
ခံနိုင်ရည်ရှိရတာလဲ။

08:25

I do think it has to do with sexism,

159

493567

1796

လိင်ခွဲခြားတာနဲ့ ဆိုင်တယ်လို့ထင်ပေမဲ့

08:27

but I also think that fundamentally,
doctors want to help.

160

495387

3441

အခြေခံအားဖြင့် ဆရုဝန်တွေက
ကူညီချင်တယ်လို့လည်း ထင်မိတယ်။

08:30

They want to know the answer,

161

498852

1770

သူတို့ဟာ အဖြေကို သိချင်ပြီး

08:32

and this category allows doctors to treat
what would otherwise be untreatable,

162

500646

4891

ဒီအမျိုးအစားက ဆရာဝန်တွေကို
အခြားနည်းနဲ့ ကုမရနိုင်တာကို ကုသဖို့

08:37

to explain illnesses
that have no explanation.

163

505561

2805

ရှင်းလင်းချက် မရှိတဲ့ ရောဂါကို
ရှင်းလင်းဖို့ ဖြစ်စေခဲ့တယ်။

08:41

The problem is that this
can cause real harm.

164

509079

2692

ပြဿနာက ဒါဟာ တကယ့်
ဘေးအန္တရာယ်ဖြစ်နိုင်တာပါ။

08:44

In the 1950s, a psychiatrist
named Eliot Slater

165

512382

3596

၁၉၅၀ လွန်နှစ်တွေမှာ Eliot Slater
လို့ခေါ်တဲ့ စိတ်ကုပညာရှင်က

08:48

studied a cohort of 85 patients
who had been diagnosed with hysteria.

166

516002

4184

စိတ်ကစဉ့်ကလျားရောဂါတွေ့ထားတဲ့ လူနာစု
၈၅ ဦးကို လေ့လာခဲ့တယ်။

08:52

Nine years later, 12 of them were dead
and 30 had become disabled.

167

520766

3997

ကိုးနှစ်အကြာမှာ ၎င်းတို့ထဲက ၁၂ ယောက်က
သေဆုံးပြီး ၃၀ က မသန်မစွမ်းဖြစ်လာခဲ့တယ်။

08:56

Many had undiagnosed conditions
like multiple sclerosis,

168

524787

3433

အများအြပားဟာ အာရုံကြော ချွတ်ယွင်းတာ၊
ဝက်ရူးပြန်၊ ဦးနှောက်အကျိတ်ရောဂါမျိူး

09:00

epilepsy, brain tumors.

169

528244

1896

မပေါ်တဲ့ အခြေအနေမှာပါ။

09:03

In 1980, hysteria was officially
renamed "conversion disorder."

170

531259

3725

၁၉၈၀ မှာ စိတ်ကစဉ့်ကလျားဖြစ်တာကို စိတ်ဖောက်
ပြန်မှုလို့ တရားဝင် ပြောင်းခဲ့တယ်။

09:07

When my neurologist gave me
that diagnosis in 2012,

171

535563

3324

အာရုံကြောပညာရှင်က ၂၀၁၂ မှာ
ကျွန်မကို ရောဂါစစ်တော့

09:10

he was echoing Freud's words verbatim,

172

538911

2617

သူက Freud ရဲ့ စကားလုံး မှတ်တမ်းကို
သံယောင်လိုက်နေခဲ့ပြီး

09:13

and even today,

173

541552

1151

ယနေ့တိုင်အောင်

09:14

women are 2 to 10 times more likely
to receive that diagnosis.

174

542727

4374

အမျိုးသမီးတွေဟာ ၂ ကြိမ်က ၁၀ ကြိမ်ထိ
ဒီရောဂါစစ်ဆေးမှု ရဖို့ အလားအလာပိုများတယ်

09:20

The problem with the theory of hysteria
or psychogenic illness

175

548487

3999

စိတ်ကစဉ့်ကလျားရောဂါ သီအိုရီ (သို့)
စိတ်ကြောင့်ဖြစ်တဲ့ ရောဂါရဲ့ပြဿနာက

09:24

is that it can never be proven.

176

552510

2034

ဘယ်တော့မှ သက်သေပြလို့ မရတာပါ။

09:26

It is by definition
the absence of evidence,

177

554568

2855

အဓိပ္ပါယ်အရတော့
သက်သေခံ ကင်းမဲ့ခြင်းနဲ့

09:30

and in the case of ME,

178

558192

1375

ME ဖြစ်ခဲ့လျှင်

09:31

psychological explanations
have held back biological research.

179

559591

4005

စိတ်ပညာဆိုင်ရာ ရှင်းလင်းချက်တွေက
ဇီဝဆိုင်ရာ သုတေသနကို ချုပ်ထားတယ်။

09:35

All around the world, ME is one
of the least funded diseases.

180

563620

3299

တစ်ကမ္ဘာလုံးမှာ ME က ထောက်ပံ့မှု
အနည်းဆုံးရောဂါတွေထဲက တစ်ခုပါ။

09:39

In the US, we spend each year
roughly 2,500 dollars per AIDS patient,

181

567321

6942

US မှာ AIDS လူနာတစ်ဦးကို တစ်နှစ်
အကြမ်းဖျင်း ၂၅၀၀ ဒေါ်လာ၊

09:46

250 dollars per MS patient

182

574809

2720

MS လူနာတစ်ဦးကို ဒေါ်လာ ၂၅၀ သုံးပြီး
ME လူနာကျတော့

09:50

and just 5 dollars per year
per ME patient.

183

578100

3207

တစ်နှစ်ကို ၅ ဒေါ်လာပဲ သုံးပါတယ်။

09:54

This was not just lightning.

184

582125

2081

ဒါက လျှပ်လက်ခြင်းပဲမဟုတ်ဘူး။

09:56

I was not just unlucky.

185

584230

1764

ကျွန်မ ကံမကောင်းတာပဲမဟုတ်ဘူး။

09:58

The ignorance surrounding my disease
has been a choice,

186

586494

3091

ကျွန်မ ရောဂါကို ဝန်းရံနေတဲ့
မသိမှုမှာ ရွေးချယ်စရာတစ်ခု ရှိဖူးတယ်။

10:01

a choice made by the institutions
that were supposed to protect us.

187

589609

4124

ကျွန်မတို့ကို ကာကွယ်သင့်တဲ့
အဖွဲ့ကြီးတွေက လုပ်တဲ့ ရွေးချယ်မှုပါ။

10:07

We don't know why ME
sometimes runs in families,

188

595535

2871

ဘာကြောင့် ME ဟာ မျိုးရိုးလိုက်တာ

10:10

why you can get it
after almost any infection,

189

598430

2465

ဘာကြောင့် အန်တီရိုဗိုင်းရပ်ကနေ၊
Epstein-Barr ၊

10:12

from enteroviruses
to Epstein-Barr virus to Q fever,

190

600919

3733

Q အဖျားထိ ကူးစက်မှုတိုင်း
နီးပါးနောက်မှာ ကျွန်မတို့ရနိုင်တာ (သို့)

10:17

or why it affects women
at two to three times the rate of men.

191

605123

3240

ဘာကြောင့် အမျိုးသမီးတွေဟာ အမျိုးသား
တွေထက် ၂ဆ၊ ၃ဆ ပိုကူးစက်တာ မသိဘူး။

10:21

This issue is much bigger
than just my disease.

192

609058

2719

ဒီပြဿနာက ကျွန်မ ရောဂါထက်
အများကြီး ပိုကြီးတယ်။

10:24

When I first got sick,

193

612356

1183

ပထမ ကျွန်မဖျားတုန်းက

10:25

old friends were reaching out to me.

194

613563

2158

မိတ်ဆွေဟောင်းတွေ ကျွန်မဆီ
ရောက်လာတယ်။

10:28

I soon found myself a part
of a cohort of women in their late 20s

195

616180

3129

မကြာခင် ကိုယ်တွေ တစ်စစီပြုတ်နေတဲ့
နှစ်ဆယ်နှောင်း အမျိုးသမီးစုရဲ့

10:31

whose bodies were falling apart.

196

619333

1686

အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်ခဲ့တာ သိလိုက်ရတယ်၊

10:34

What was striking was just how
much trouble we were having

197

622012

2855

ထူးခြားတာက ကျွန်မတို့မှာရှိနေတဲ့
ဒုက္ခကို အရေးတကြီး

10:36

being taken seriously.

198

624891

1158

ဆောင်ရွက်တာကိုပါ။

10:38

I learned of one woman with scleroderma,

199

626577

1958

အသားမျှင်ခက်မာနေတဲ့ အမျိုးသမီးဆီက သိရတာပါ

10:40

an autoimmune connective tissue disease,

200

628559

2100

တစ်ရှူးဆက်နေတဲ့ရောဂါတစ်ခု၊

10:42

who was told for years
that it was all in her head.

201

630683

2710

ဒါ သူ့ခေါင်းထဲမှာရှိနေတယ်လို့
နှစ်များစွာ အပြောခံရသူပါ။

10:45

Between the time of onset and diagnosis,

202

633417

2512

ရောဂါဖြစ်တာနဲ့ စစ်ဆေးတာကြားမှာ

10:47

her esophagus was so thoroughly damaged,

203

635953

2427

သူမရဲ့ အစာပြွန်ဟာ အတော်ကြီးကို
ပျက်စီးခဲ့တာဆိုတော့

10:50

she will never be able to eat again.

204

638404

2245

ဘယ်တော့မှ ပြန်စားနိုင်တော့မှာ မဟုတ်ဘူး။

10:52

Another woman with ovarian cancer,

205

640673

2182

သားအိမ်ကင်ဆာနဲ့ အခြားအမျိုးသမီးဟာ

10:55

who for years was told
that it was just early menopause.

206

643376

2748

စောစောပဲ သွေးဆုံးခဲ့တယ်လို့
နှစ်များစွာ ပြောခံရသူပါ။

10:59

A friend from college,

207

647188

1568

ကောလိပ်က သူငယ်ချင်းတစ်ဦး

11:00

whose brain tumor was misdiagnosed
for years as anxiety.

208

648780

3895

ဦးနှောက်အကျိတ်ကို ပူပန်မှုအဖြစ်နဲ့
နှစ်ချီပြီး မှားယွင်း စစ်ဆေးခံရတယ်။

11:06

Here's why this worries me:

209

654222

1610

ကျွန်မ ပူပန်တာက ဟောဒါကြောင့်ပါ။

11:09

since the 1950s, rates of many
autoimmune diseases

210

657125

3451

၁၉၅၀ နှစ်လွန်တွေကတည်းက များစွာသော
တစ်ရှူးဆက်တဲ့ ရောဂါတွေရဲ့နှုန်းတွေဟာ

11:12

have doubled to tripled.

211

660600

1703

နှစ်ဆကနေ သုံးဆတက်လာတယ်။

11:14

Forty-five percent of patients
who are eventually diagnosed

212

662818

2940

အဆုံးမှာ အသိအမှတ်ပြုထားတဲ့
တစ်ရှူးဆက်တဲ့ရောဂါ တွေ့ရှိရသူ

11:17

with a recognized autoimmune disease

213

665782

1994

လူနာ လေးဆယ့်ငါး ရာနှုန်းဟာ

11:19

are initially told they're hypochondriacs.

214

667800

2508

အစက သောကလွန်ကဲတဲ့
ရောဂါသည်တွေလို့ အပြောခံရသူတွေပါ။

11:22

Like the hysteria of old,
this has everything to do with gender

215

670783

3150

ဇရာကြောင့် စိတ်ချောက်ချားတာလိုပဲ
ဒါက လိင်၊ ကျွန်မတို့ ယုံကြည့်တဲ့

11:25

and with whose stories we believe.

216

673957

1866

ဇာတ်လမ်းတွေနဲ့
အရာရာ ပတ်သက်နေပါတယ်။

11:28

Seventy-five percent
of autoimmune disease patients are women,

217

676974

3651

တစ်ရှူးဆက်တဲ့ရောဂါ လူနာ ခုနှစ်ဆယ့်ငါး
ရာနှုန်းက အမျိုးသမီးတွေဖြစ်ပြီး

11:32

and in some diseases,
it's as high as 90 percent.

218

680649

3179

တစ်ချို့ရောဂါတွေမှာ ၉၀% ထိ
မြင့်မားပါတယ်။

11:37

Even though these diseases
disproportionately affect women,

219

685076

2857

ဒီရောဂါတွေဟာ အမျိုးသမီးတွေကို
အချိုးမကျ ကူးစက်တာတောင်မှ

11:39

they are not women's diseases.

220

687957

1652

အမျိုးသမီးရောဂါတွေ မဟုတ်ဘူး။

11:41

ME affects children
and ME affects millions of men.

221

689633

3688

ME ဟာ ကလေးတွေကို၊
သန်းချီတဲ့ အမျိုးသားတွေကို ကူးစက်ပါတယ်။

11:45

And as one patient told me,

222

693345

1785

လူနာတစ်ယောက်ပြောတာက

11:47

we get it coming and going --

223

695154

1508

ဒါကို အသွား၊အပြန် ရတာတဲ့။

11:48

if you're a woman, you're told
you're exaggerating your symptoms,

224

696686

3608

မိန်းမတစ်ယောက်ဖြစ်ရင် သင်ဟာ ရောဂါ
လက္ခဏာတွေကို ချဲ့ကားတယ်လို့ အပြောခံရပေမဲ့

11:52

but if you're a guy, you're told
to be strong, to buck up.

225

700318

3458

ကောင်လေးဆိုရင်တော့ အားတက်ဖို့
သန်စွမ်းတယ်လို့ အပြောခံရတယ်။

11:56

And men may even have
a more difficult time getting diagnosed.

226

704676

4149

ရောဂါအစစ်ခံတဲ့အခါ အမျိုးသားတွေဟာ
ပိုခက်ခဲတဲ့ အချိန်တောင်ရှိနိုင်ပါတယ်။

12:09

My brain is not what it used to be.

227

717419

2865

ကျွန်မရဲ့ ဦးနှောက်က အရင်အတိုင်း
မဟုတ်တော့ဘူး။

12:25

Here's the good part:

228

733914

1327

ဒီမှာ ကောင်းတဲ့အပိုင်းက

12:28

despite everything, I still have hope.

229

736645

2179

ဘာပဲဖြစ်ဖြစ် ကျွန်မ မျှော်လင့်နိုင်သေးတယ်၊

12:31

So many diseases were once
thought of as psychological

230

739903

3900

၎င်းတို့ရဲ့ နည်းလမ်းတွေကို
သိပ္ပံပညာက မဖော်ထုတ်ခင်အထိ

12:35

until science uncovered
their biological mechanisms.

231

743827

2908

စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာလို့ တစ်ခါက
ထင်ခဲ့တဲ့ ရောဂါများစွာရှိခဲ့တယ်။

12:39

Patients with epilepsy
could be forcibly institutionalized

232

747323

3094

ဦးနှောက်ထဲက လျှပ်စစ်ပိုင်းလုပ်ဆောင်မှုကို
EEG က မတိုင်းတာနိုင်ခင်က

12:42

until the EEG was able to measure
abnormal electrical activity in the brain.

233

750441

4604

ဝက်ရူးပြန်ရောဂါနဲ့ လူနာတွေဟာ
အတင်းအကျပ် ဆေးရုံပို့ခံရတယ်။

12:47

Multiple sclerosis could be misdiagnosed
as hysterical paralysis

234

755500

4276

CAT စကင်နဲ့ MRI တွေက ဦးနှောက် ဒဏ်ရာတွေကို
မတွေ့ရှိခင်က အသားမျှင်ခက်မာတာကို

12:51

until the CAT scan and the MRI
discovered brain lesions.

235

759800

3312

ကယောင်ချောက်ချား
သွက်ချာပါဒလို့ မှားယွင်းစစ်ဆေးခဲ့တယ်။

12:55

And recently, we used to think

236

763945

1515

ပြီးတော့ မကြာခင်က H အူသိမ်ဝဟာ

12:57

that stomach ulcers
were just caused by stress,

237

765484

2820

လက်သည်လို့ မရှာတွေ့ခင်အထိ

13:00

until we discovered
that H. pylori was the culprit.

238

768328

3320

ဝမ်းဗိုက် ပြည်တည်နာဟာ စိတ်ဖိစီးမှု
ကြောင့်ဖြစ်တာလို့ တွေးထင်ခဲ့ဖူးတယ်။

13:04

ME has never benefited
from the kind of science

239

772801

2894

ME ဟာ အခြားရောဂါတွေရတဲ့
အကျိုးကျေးဇူး ဒီသိပ္ပံပညာမျိုးကနေ

13:07

that other diseases have had,

240

775719

2310

ဘယ်တုန်းကမှ မရခဲ့ပေမဲ့

13:10

but that's starting to change.

241

778053

1664

ဒါက ပြောင်းလဲဖို စနေပါတယ်။

13:12

In Germany, scientists are starting
to find evidence of autoimmunity,

242

780661

3541

ဂျာမဏီမှာ သိပ္ပံပညာရှင်တွေဟာ တစ်ရှူးဆက်
ရောဂါရဲ့ သက်သေခံနဲ့ ရှာဖို့ စနေပြီး

13:16

and in Japan, of brain inflammation.

243

784226

2342

ဂျပန်မှာ ဦးနှောက် ရောင်ရမ်းခြင်းရဲ့ဟာပါ၊

13:19

In the US, scientists at Stanford
are finding abnormalities

244

787406

3054

US မှာ Stanford က သိပ္ပံပညာရှင်တွေဟာ
သာမန်ကနေ

13:22

in energy metabolism

245

790484

1896

စံသွေဖည်မှု ၁၆ ခုရှိတဲ့

13:24

that are 16 standard deviations
away from normal.

246

792404

3462

စွမ်းအင် ကိုယ်တွင်းဇီဝဖြစ်စဉ်ထဲက
မူမမှန်မှုတွေကို ရှာဖွေနေပါတယ်။

13:28

And in Norway, researchers
are running a phase-3 clinical trial

247

796640

4045

ပြီးတော့ နော်ဝေးမှာ သုတေသီတွေဟာ
လူနာတစ်ချို့ကို ပကတိ သက်သာစေတဲ့

13:32

on a cancer drug that in some patients
causes complete remission.

248

800709

3667

ကင်ဆာဆေးဝါးတစ်ခုကို အဆင့် ၁ ကုသမှု
စစ်ဆေးတာကို လုပ်ဆောင်နေပါတယ်။

13:37

What also gives me hope

249

805798

1661

ကျွန်မကို မျှော်လင့်ချက် ပေးသေးတာက

13:40

is the resilience of patients.

250

808316

2017

လူနာတွေရဲ့ ဒဏ်ခံနိုင်မှုပါ။

13:43

Online we came together,

251

811968

1874

ကျွန်မတို့ အွန်လိုင်းမှာ စုပြီး

13:46

and we shared our stories.

252

814251

1679

ကိုယ့်အဖြစ်တွေကို မျှဝေကြတယ်

13:49

We devoured what research there was.

253

817449

2774

ရှိနေတဲ့ သုတေသနကို အငမ်းမရ ဖတ်တယ်၊

13:52

We experimented on ourselves.

254

820743

2077

မိမိကိုယ်ကို စမ်းသပ်ခဲ့ကြတယ်။

13:55

We became our own scientists
and our own doctors

255

823496

2373

ကိုယ်တိုင် သိပ္ပံပညာရှင်တွေ၊
ဆရာဝန်တွေဖြစ်လာခဲ့တယ်

13:57

because we had to be.

256

825893

1591

ဖြစ်ဖို့လည်း လိုတာကြောင့်ပါ။

14:00

And slowly I added five percent here,
five percent there,

257

828378

3739

တဖြည်းဖြည်းနဲ့ ဒီမှာ ငါးရာခိုင်နှုန်း
ဟိုမှာ ငါးရာခိုင်နှုန်း ထပ်ဖြည့်လိုက်တာ

14:04

until eventually, on a good day,

258

832141

2233

နောက်ဆုံး အိမ်ကနေထွက်နိုင်ခဲ့တဲ့

14:06

I was able to leave my home.

259

834398

1906

နေ့ကောင်းတစ်နေ့မတိုင်ခင်ထိပေါ့။

14:09

I still had to make ridiculous choices:

260

837815

2587

အဓိပ္ပါယ်မရှိတဲ့ ရွေးချယ်မှုတွေ
လုပ်နေရဆဲပါ။

14:12

Will I sit in the garden for 15 minutes,
or will I wash my hair today?

261

840568

3841

ဥယျဉ်ထဲမှာ ၁၅ မိနစ်ထိုင်မလား၊
(သို့) ဒီနေ့ ခေါင်းလျှော်မလားပေါ့။

14:16

But it gave me hope
that I could be treated.

262

844924

2428

ဒါက ကျွန်မကို ကုလို့ရတယ်လို့
မျှော်လင့်ချက်ပေးတယ်။

14:19

I had a sick body; that was all.

263

847693

2342

ကျန်မမှာ မကျန်းမာတဲ့ ခန္ဓာ
ရှိခဲ့တယ်၊ ဒါပဲလေ။

14:22

And with the right kind of help,
maybe one day I could get better.

264

850789

4031

မှန်ကန်တဲ့ ကူညီမှုမျိုးနဲ့ဆိုရင် တစ်နေ့မှာ
ကျွန်မ သက်သာလာနိုင်လောက်တယ်။

14:27

I came together with patients
around the world,

265

855740

3203

ကမ္ဘာတစ်လွှားက လူနာတွေနဲ့ အတူစုပြီး

14:31

and we started to fight.

266

859466

1754

ကျွန်မတို့ စတင် တိုက်ပွဲဝင်ခဲ့တယ်။

14:33

We have filled the void
with something wonderful,

267

861863

3171

ကျွန်မတို့မှာ ဟာကွက်ကို အံ့သြစရာ
တစ်ခုနဲ့ ဖြည့်ထားပေမဲ့

14:37

but it is not enough.

268

865698

1492

မလုံလောက်သေးပါဘူး။

14:40

I still don't know if I will ever
be able to run again,

269

868662

4037

ကျွန်မ ပြန်ပြေးနိုင်မလား၊ အကွာအဝေးတစ်ခုထိ
လမ်းလျှောက်နိုင် ဒါမှမဟုတ်

14:44

or walk at any distance,

270

872723

1897

ကျွန်မ အခု အိပ်မက်တွေထဲမှာသာလုပ်တဲ့

14:46

or do any of those kinetic things
that I now only get to do in my dreams.

271

874644

3909

ရွေ့လျားတဲ့ အရာတွေကိုလုပ်နိုင်ဦးမလား
ဆိုတာ မသိသေးပါဘူး။

14:51

But I am so grateful
for how far I have come.

272

879143

3090

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မလာခဲ့တဲ့ခရီးအတွက်
အရမ်းကျေးဇူးတင်မိပါတယ်။

14:55

Progress is slow,

273

883955

1485

တိုးတက်မှုက နှေးတယ်၊

14:57

and it is up

274

885464

1292

အတက်ရှိတယ်၊

14:59

and it is down,

275

887310

1256

အကျရှိတယ်၊

15:01

but I am getting a little better each day.

276

889222

2913

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မ နေ့တိုင်း
နည်းနည်းချင်း ပိုကောင်းလာနေတယ်။

15:06

I remember what it was like
when I was stuck in that bedroom,

277

894013

3919

ကျွန်မ အိပ်ခန်းထဲမှာ ပိတ်မိခဲ့တုန်းက
ဘယ်လိုဆိုတာ အမှတ်ရနေတယ်၊

15:10

when it had been months
since I had seen the sun.

278

898548

2948

လတွေနဲ့ချီပြီး နေကို မမြင်ခဲ့ရတာပါ၊

15:15

I thought that I would die there.

279

903226

2088

အဲဒီမှာပဲ သေသွားမလားလို့ ထင်ခဲ့တာပါ။

15:18

But here I am today,

280

906961

1567

ဒါပေမဲ့ ဒီနေ့ ကျွန်မ ဒီမှာ

15:21

with you,

281

909255

1282

ရှင်တို့နဲ့အတူ ရှိနေတယ်၊

15:23

and that is a miracle.

282

911513

2061

ဒါ အံ့ဖွယ်သရဲ တစ်ခုပါ။

15:28

I don't know what would have happened
had I not been one of the lucky ones,

283

916606

3619

ကျွန်မဟာ ကံကောင်းတဲ့သူတစ်ယောက်
မဟုတ်ခဲ့ရင်၊ အင်တာနက်မတိုင်ခင်က

15:32

had I gotten sick before the internet,

284

920377

2177

နေမကောင်းဖြစ်ခဲ့ရင်
ကျွန်မ လူစုကို မတွေ့ခဲ့ရင်

15:34

had I not found my community.

285

922995

1974

ဘာဖြစ်ခဲ့မှန်းကို ကျွန်မ မသိနိုင်ခဲ့ဘူး။

15:37

I probably would have already
taken my own life,

286

925777

2728

ဖြစ်နိုင်တာက များစွာသော အခြားသူတွေလိုပဲ

15:41

as so many others have done.

287

929028

1907

ကိုယ့်ကိုယ်ကို သတ်သေမိလောက်ပါပြီ။

15:44

How many lives could
we have saved, decades ago,

288

932094

3224

မှန်တဲ့အတိုင်း မေးခဲ့တယ်ဆိုရင်
လွန်ခဲ့တဲ့ ဆယ်စုနှစ်တွေက

15:47

if we had asked the right questions?

289

935957

1903

ဘယ်နှစ်ဘဝလောက် ကယ်တင်နိုင်ခဲ့ပြီလဲ။

15:50

How many lives could we save today

290

938626

2149

စစ်မှန်တဲ့ အစပြုဖို့ ဆုံးဖြတ်တယ်ဆိုရင်

15:53

if we decide to make a real start?

291

941592

2162

ဒီနေ့မှာ ဘယ်နှစ်ဘဝလောက် ကယ်တင်နိုင်မလဲ။

15:57

Even once the true cause
of my disease is discovered,

292

945205

3043

ကျွန်မ ရောဂါရဲ့ အကြောင်းရင်းမှန်ကို
ဖော်ထုတ်တာနဲ့တင်

16:00

if we don't change
our institutions and our culture,

293

948881

3475

ကျွန်မတို့ရဲ့ အဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့
ယဉ်ကျေးမှုကို မပြောင်းလဲရင်

16:04

we will do this again to another disease.

294

952380

2376

ဒါကို နောက်ရောဂါတစ်ခုမှာ
ဆက်လုပ်ကြမှာပါ။

16:07

Living with this illness has taught me

295

955658

1994

ဒီမကျန်းမာမှုနဲ့ ရှင်သန်မှုက သင်ပေးခဲ့တာက

16:09

that science and medicine
are profoundly human endeavors.

296

957676

2928

သိပ္ပံနဲ့ ဆေးပညာဟာ လေးနက်လှတဲ့ လူသား
ကြိုးပမ်းမှုတွေဆိုတာပါ။

16:13

Doctors, scientists and policy makers

297

961153

2591

ဆရာဝန်တွေ၊ သိပ္ပံပညာရှင်တွေ၊
မူဝါဒ ချမှတ်သူတွေဟာ

16:15

are not immune to the same biases

298

963768

2887

ကျွန်မတို့အားလုံးကို ထိခိုက်စေတဲ့
တူညီတဲ့ ဘက်လိုက်မှုတွေကို

16:19

that affect all of us.

299

967568

1579

ခံနိုင်ရည်မရှိပါဘူး။

16:23

We need to think in more nuanced ways
about women's health.

300

971377

3052

အမျိုးသမီးကျန်းမာရေးကို
ပိုကွဲပြားတဲ့နည်းတွေနဲ့ တွေးဖို့လိုတယ်။

16:27

Our immune systems are just as much
a battleground for equality

301

975119

4102

ကျွန်မတို့ရဲ့ ကိုယ်ခံအားစနစ်တွေဟာ
စစ်တလင်းတစ်ခုနဲ့ညီမျှတဲ့ ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့

16:31

as the rest of our bodies.

302

979245

1582

ကျန်တဲ့အပိုင်းလောက် များပါတယ်။

16:33

We need to listen to patients' stories,

303

981253

2344

လူနာတွေရဲ့ အဖြစ်တွေကို နားထောင်ဖို့လိုပြီး

16:36

and we need to be willing
to say, "I don't know."

304

984542

2565

"မသိဘူးလို့" ပြောဖို့ စိတ်ဆန္ဒရှိရပါမယ်။

16:40

"I don't know" is a beautiful thing.

305

988024

2352

"မသိဘူး" ဆိုတာဟာ လှပတဲ့အရာပါ။

16:43

"I don't know" is where discovery starts.

306

991235

2592

"မသိဘူး" ဆိုတာဟာ ရှာဖွေမှု စတင်ရာပါ။

16:47

And if we can do that,

307

995365

1422

ဒါကို လုပ်နိုင်တယ်ဆိုရင်

16:49

if we can approach the great vastness
of all that we do not know,

308

997447

3695

ကျွန်မတို့ မသိသမျှအားလုံးရဲ့
မဟာ ကျယ်ပြောမှုဆီ ချဉ်းကပ်နိုင်ရင်

16:53

and then, rather than fear uncertainty,

309

1001166

1952

မသေချာမှုကို ကြောက်တာထက်

16:55

maybe we can greet it
with a sense of wonder.

310

1003142

2511

ဒါကို အံ့သြမှု သဘောနဲ့
နှုတ်ဆက်နိုင်လောက်ပါတယ်ရှင်။

16:58

Thank you.

311

1006342

1351

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

17:04

Thank you.

312

1012096

1240

ကျေးဇူးပါရှင်။

Translated by sann tint
Reviewed by Myo Aung

ABOUT THE SPEAKER

Jennifer Brea - Filmmaker
Jennifer Brea was a PhD student at Harvard when, one night, she found she couldn't write her own name.

Why you should listen

Over the following months, while doctors insisted her condition was psychosomatic, Brea became bedridden. She started filming herself and the community that she discovered online, collecting the first footage of what would become a feature documentary about myalgic encephalomyelitis (ME), often referred to as chronic fatigue syndrome. The film, Unrest, which will premiere at the 2017 Sundance Film Festival, tells Jen's story as well as the stories of four other patients living with ME.

Brea is also the founder of #MEAction, an online organizing platform for ME patients around the world, many of whom cannot leave their homes.

More profile about the speaker
Jennifer Brea | Speaker | TED.com

THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM

Jen Brea: သင့်မှာရှိတဲ့ရောဂါကို ဆရာဝန်တွေ ဖေါ်ထုတ်မပေးနိုင်တဲ့အခါ ဘာဖြစ်တတ်လဲ။ | TED Talk | TED.com