TEDGlobal>London
Daniel Levitin: How to stay calm when you know you'll be stressed
Daniel Levitin: Làm sao để bình tĩnh lại khi biết mình sẽ bị áp lực
Filmed:
Readability: 4
15,873,808 views
Bạn không làm việc được tốt nhất khi bạn phải chịu áp lực. Thực tế, não bộ đã tiến hóa qua hàng ngàn năm để tiết ra hoóc môn cortisol trong trạng thái đầy áp lực, ức chế vừa phải, suy nghĩ hợp lý nhưng có khả năng giúp bạn tồn tại ví dụ như bị tấn công bởi 1 con sư tử. Nhà thần kinh học Daniel Levitin nghĩ ra được 1 cách để ngăn cản lỗi sai nghiêm trọng trong tình trạng đầy áp lực, khi suy nghĩ của bạn bắt đầu trở nên tiêu cực -- phương pháp pre-mortem. " Chúng ta đều sẽ mắc lỗi 1 lúc nào đó," ông ấy nói. " Phương pháp là hình dung ra những sai lầm sẽ xảy ra như thế nào."
Daniel Levitin - Neuroscientist
Daniel Levitin incorporates findings from neuroscience into everyday life. Full bio
Daniel Levitin incorporates findings from neuroscience into everyday life. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
A few years ago,
I broke into my own house.
I broke into my own house.
0
1240
2560
Vài năm trước,
tôi đột nhập vào nhà của chính mình.
tôi đột nhập vào nhà của chính mình.
Tôi vừa lái xe về đến nhà,
00:16
I had just driven home,
1
4880
1216
00:18
it was around midnight
in the dead of Montreal winter,
in the dead of Montreal winter,
2
6120
2536
lúc đó gần nửa đêm
với cái lạnh của mùa đông Montreal,
với cái lạnh của mùa đông Montreal,
00:20
I had been visiting my friend,
Jeff, across town,
Jeff, across town,
3
8680
2296
Tôi mới đi thăm Jeff, bạn tôi,
cách đây không xa,
cách đây không xa,
00:23
and the thermometer on the front porch
read minus 40 degrees --
read minus 40 degrees --
4
11000
4776
và nhiệt kế ở trước hiên
chỉ âm 40 độ --
chỉ âm 40 độ --
00:27
and don't bother asking
if that's Celsius or Fahrenheit,
if that's Celsius or Fahrenheit,
5
15800
3096
và đừng hỏi đó là độ C hay độ F,
00:30
minus 40 is where the two scales meet --
6
18920
2456
âm 40 là nơi 2 vạch bằng nhau --
00:33
it was very cold.
7
21400
1256
thực sự rất lạnh.
00:34
And as I stood on the front porch
fumbling in my pockets,
fumbling in my pockets,
8
22680
3216
Và khi tôi đứng trước hiên nhà
lần mò trong túi quần,
lần mò trong túi quần,
00:37
I found I didn't have my keys.
9
25920
2256
tôi nhận ra mình
không mang theo chìa khóa.
không mang theo chìa khóa.
00:40
In fact, I could see them
through the window,
through the window,
10
28200
2096
Thật ra, tôi có thể thấy chúng qua cửa sổ,
00:42
lying on the dining room table
where I had left them.
where I had left them.
11
30320
3096
trên bàn phòng bếp, nơi tôi bỏ quên nó.
00:45
So I quickly ran around
and tried all the other doors and windows,
and tried all the other doors and windows,
12
33440
3136
Nên tôi vội chạy vòng quanh và
thử mở tất cả cửa ra vào và cửa sổ,
thử mở tất cả cửa ra vào và cửa sổ,
00:48
and they were locked tight.
13
36600
1576
nhưng chúng đều bị khóa chặt.
00:50
I thought about calling a locksmith --
at least I had my cellphone,
at least I had my cellphone,
14
38200
3143
Tôi nghĩ đến việc gọi thợ sửa khóa --
ít nhất tôi còn điện thoại,
ít nhất tôi còn điện thoại,
00:53
but at midnight, it could take a while
for a locksmith to show up,
for a locksmith to show up,
15
41367
3329
nhưng lúc nửa đêm,
cũng cần một lúc thợ khóa mới đến được,
cũng cần một lúc thợ khóa mới đến được,
00:56
and it was cold.
16
44720
2160
và trời thì rất lạnh.
01:00
I couldn't go back to my friend
Jeff's house for the night
Jeff's house for the night
17
48421
2715
Tôi không thể
quay trở lại nhà của Jeff đêm đó
quay trở lại nhà của Jeff đêm đó
01:03
because I had an early flight
to Europe the next morning,
to Europe the next morning,
18
51160
2667
bởi tôi còn có chuyến bay sớm
đến châu Âu sáng hôm sau,
đến châu Âu sáng hôm sau,
01:05
and I needed to get
my passport and my suitcase.
my passport and my suitcase.
19
53851
2239
và tôi cần lấy hộ chiếu và vali của mình.
01:08
So, desperate and freezing cold,
20
56400
2496
Vì vậy, trong sự tuyệt vọng và lạnh cóng,
01:10
I found a large rock and I broke
through the basement window,
through the basement window,
21
58920
3616
tôi tìm thấy 1 hòn đá to
và đập vỡ cửa sổ tầng hầm,
và đập vỡ cửa sổ tầng hầm,
01:14
cleared out the shards of glass,
22
62560
1976
dọn sạch các mảnh vỡ kính,
01:16
I crawled through,
23
64560
1336
tôi bò vào trong,
01:17
I found a piece of cardboard
and taped it up over the opening,
and taped it up over the opening,
24
65920
3416
tôi tìm thấy một mảnh bìa các tông
và dán nó lên lỗ hổng,
và dán nó lên lỗ hổng,
01:21
figuring that in the morning,
on the way to the airport,
on the way to the airport,
25
69360
2620
nghĩ rằng
sáng hôm sau, trên đường ra sân bay,
sáng hôm sau, trên đường ra sân bay,
01:24
I could call my contractor
and ask him to fix it.
and ask him to fix it.
26
72004
2772
tôi có thể gọi cho nhà thầu
và nhờ họ sửa nó.
và nhờ họ sửa nó.
01:26
This was going to be expensive,
27
74800
1477
Sửa sẽ rất đắt,
01:28
but probably no more expensive
than a middle-of-the-night locksmith,
than a middle-of-the-night locksmith,
28
76301
3555
nhưng chắc không đắt hơn
việc gọi thợ sửa khóa giữa đêm,
việc gọi thợ sửa khóa giữa đêm,
01:31
so I figured, under the circumstances,
I was coming out even.
I was coming out even.
29
79880
4160
vì vậy tôi nghĩ, trong hoàn cảnh đó,
tôi không lợi, cũng chẳng thiệt.
tôi không lợi, cũng chẳng thiệt.
01:36
Now, I'm a neuroscientist by training
30
84920
2176
Tôi là một nhà thần kinh học
01:39
and I know a little bit
about how the brain performs under stress.
about how the brain performs under stress.
31
87120
4096
và tôi biết một chút
về cách não bộ hoạt động dưới áp lực.
về cách não bộ hoạt động dưới áp lực.
01:43
It releases cortisol
that raises your heart rate,
that raises your heart rate,
32
91240
3536
Nó tiết ra hooc môn cortisol
làm tăng nhịp tim của bạn,
làm tăng nhịp tim của bạn,
01:46
it modulates adrenaline levels
33
94800
2256
điều chỉnh nồng độ adrenaline
01:49
and it clouds your thinking.
34
97080
1480
và làm suy nghĩ trở nên mơ hồ.
01:51
So the next morning,
35
99080
1976
Vì vậy sáng hôm sau,
01:53
when I woke up on too little sleep,
36
101080
2456
khi tôi thức dậy sau khi ngủ không đủ,
01:55
worrying about the hole in the window,
37
103560
2736
lo lắng về lỗ hổng trên cửa sổ,
01:58
and a mental note
that I had to call my contractor,
that I had to call my contractor,
38
106320
2776
nhớ rằng mình phải gọi nhà thầu,
02:01
and the freezing temperatures,
39
109120
1696
nhiệt độ lạnh cóng ngoài trời,
02:02
and the meetings I had upcoming in Europe,
40
110840
2456
và những cuộc gặp sắp tới ở châu Âu,
02:05
and, you know, with all
the cortisol in my brain,
the cortisol in my brain,
41
113320
3536
và với tất cả cortisol ở trong não,
02:08
my thinking was cloudy,
42
116880
1376
suy nghĩ của tôi rất mờ mịt,
02:10
but I didn't know it was cloudy
because my thinking was cloudy.
because my thinking was cloudy.
43
118280
3416
nhưng tôi không biết suy nghĩ của tôi
mơ hồ vì đầu óc tôi cũng mơ hồ.
mơ hồ vì đầu óc tôi cũng mơ hồ.
02:13
(Laughter)
44
121720
1496
(tiếng cười)
02:15
And it wasn't until I got
to the airport check-in counter,
to the airport check-in counter,
45
123240
3256
Và cho đến khi tôi đến sân bay
làm thủ tục đăng kí,
làm thủ tục đăng kí,
02:18
that I realized I didn't have my passport.
46
126520
2256
tôi mới nhận ra
mình không mang theo hộ chiếu
mình không mang theo hộ chiếu
02:20
(Laughter)
47
128800
2016
(tiếng cười)
02:22
So I raced home in the snow
and ice, 40 minutes,
and ice, 40 minutes,
48
130840
3456
Vì thế tôi lao về nhà giữa trời băng
và tuyết trong vòng 40 phút,
và tuyết trong vòng 40 phút,
02:26
got my passport,
raced back to the airport,
raced back to the airport,
49
134320
2456
lấy hộ chiếu và lại lao đến sân bay,
02:28
I made it just in time,
50
136800
1816
tôi đến vừa kịp lúc,
02:30
but they had given away
my seat to someone else,
my seat to someone else,
51
138640
2239
nhưng họ đã bán lại chỗ của tôi
cho người khác,
cho người khác,
02:32
so I got stuck in the back of the plane,
next to the bathrooms,
next to the bathrooms,
52
140903
2976
vì thế tôi bị kẹt với chỗ cuối máy bay,
cạnh phòng vệ sinh,
cạnh phòng vệ sinh,
02:35
in a seat that wouldn't recline,
on an eight-hour flight.
on an eight-hour flight.
53
143903
3217
trên cái ghế không thể ngửa ra sau
trong tám tiếng bay.
trong tám tiếng bay.
02:39
Well, I had a lot of time to think
during those eight hours and no sleep.
during those eight hours and no sleep.
54
147880
3456
Tôi đã có nhiều thời gian
để suy nghĩ trong tám tiếng không ngủ đó.
để suy nghĩ trong tám tiếng không ngủ đó.
02:43
(Laughter)
55
151360
1136
(tiếng cười)
02:44
And I started wondering,
are there things that I can do,
are there things that I can do,
56
152520
2656
Tôi bắt đầu tự hỏi,
liệu có việc gì tôi có thể làm,
liệu có việc gì tôi có thể làm,
02:47
systems that I can put into place,
57
155200
1936
có chế độ nào tôi có thể áp dụng,
02:49
that will prevent bad things
from happening?
from happening?
58
157160
2456
để ngăn chặn rủi ro ngay từ đầu?
02:51
Or at least if bad things happen,
59
159640
1896
Hoặc ít nhất nếu rủi ro xảy ra,
02:53
will minimize the likelihood
of it being a total catastrophe.
of it being a total catastrophe.
60
161560
5000
tôi sẽ giảm thiểu khả năng
nó biến thành thảm họa.
nó biến thành thảm họa.
02:59
So I started thinking about that,
61
167360
1576
Vì vậy tôi bắt đầu nghĩ về nó,
03:00
but my thoughts didn't crystallize
until about a month later.
until about a month later.
62
168960
2858
nhưng ý nghĩ của tôi không mạch lạc
cho đến một tháng sau.
cho đến một tháng sau.
03:03
I was having dinner with my colleague,
Danny Kahneman, the Nobel Prize winner,
Danny Kahneman, the Nobel Prize winner,
63
171842
3694
Tôi hẹn ăn tối với đồng nghiệp,
Danny Kahneman, người đoạt giải Nobel,
Danny Kahneman, người đoạt giải Nobel,
03:07
and I somewhat embarrassedly told him
about having broken my window,
about having broken my window,
64
175560
3376
và tôi ngượng ngùng kể cho anh ấy nghe
về chuyện tôi đập vỡ cửa sổ,
về chuyện tôi đập vỡ cửa sổ,
03:10
and, you know, forgotten my passport,
65
178960
2416
và, bạn biết đấy, chuyện quên hộ chiếu,
03:13
and Danny shared with me
66
181400
1216
và Danny nói với tôi rằng
03:14
that he'd been practicing
something called prospective hindsight.
something called prospective hindsight.
67
182640
4496
anh ấy đang luyện tập cái gọi là
nhận thức quá khứ về tương lai.
nhận thức quá khứ về tương lai.
03:19
(Laughter)
68
187160
1736
(tiếng cười)
03:20
It's something that he had gotten
from the psychologist Gary Klein,
from the psychologist Gary Klein,
69
188920
3143
Đó là cái anh ấy học được
từ nhà tâm lý học Gary Klein,
từ nhà tâm lý học Gary Klein,
03:24
who had written about it
a few years before,
a few years before,
70
192087
2049
người đã viết sách về nó vài năm trước,
03:26
also called the pre-mortem.
71
194160
2096
hay còn gọi là
kĩ thuật "trước khi kết thúc".
kĩ thuật "trước khi kết thúc".
03:28
Now, you all know what the postmortem is.
72
196280
1953
Các bạn đều biết kĩ thuật
"sau kết thúc".
"sau kết thúc".
03:30
Whenever there's a disaster,
73
198257
1479
Khi thảm họa xảy ra,
03:31
a team of experts come in and they try
to figure out what went wrong, right?
to figure out what went wrong, right?
74
199760
4296
một đội ngũ chuyên gia sẽ vào cuộc
và cố gắng tìm ra vấn đề, đúng không?
và cố gắng tìm ra vấn đề, đúng không?
03:36
Well, in the pre-mortem, Danny explained,
75
204080
2416
Với kỹ thuật "trước kết thúc",
Danny giải thích,
Danny giải thích,
03:38
you look ahead and you try to figure out
all the things that could go wrong,
all the things that could go wrong,
76
206520
3896
bạn nhìn về tương lai và cố gắng nhận diện
tất cả những gì có thể xảy ra vấn đề,
tất cả những gì có thể xảy ra vấn đề,
03:42
and then you try to figure out
what you can do
what you can do
77
210440
2576
sau đó bạn cố nghĩ xem
mình có thể làm gì
mình có thể làm gì
03:45
to prevent those things from happening,
or to minimize the damage.
or to minimize the damage.
78
213040
3496
để ngăn chặn những điều đó xảy ra,
hoặc giảm thiểu thiệt hại.
hoặc giảm thiểu thiệt hại.
03:48
So what I want to talk to you about today
79
216560
2936
Vì vậy, tôi muốn nói với các bạn hôm nay
03:51
are some of the things we can do
in the form of a pre-mortem.
in the form of a pre-mortem.
80
219520
3536
về một vài thứ chúng ta có thể làm
dưới dạng kỹ thuật "trước kết thúc".
dưới dạng kỹ thuật "trước kết thúc".
03:55
Some of them are obvious,
some of them are not so obvious.
some of them are not so obvious.
81
223080
2896
Một số thì rõ ràng,
nhưng cũng có một số không rõ ràng lắm.
nhưng cũng có một số không rõ ràng lắm.
03:58
I'll start with the obvious ones.
82
226000
1936
Tôi sẽ bắt đầu với cái rõ ràng trước.
03:59
Around the home, designate a place
for things that are easily lost.
for things that are easily lost.
83
227960
5080
Xung quanh nhà,
chọn một nơi cho những thứ dễ làm mất.
chọn một nơi cho những thứ dễ làm mất.
04:05
Now, this sounds
like common sense, and it is,
like common sense, and it is,
84
233680
3856
Nghe cái này có vẻ
là lẽ thường tình, và đúng là như vậy,
là lẽ thường tình, và đúng là như vậy,
04:09
but there's a lot of science
to back this up,
to back this up,
85
237560
2536
nhưng có rất nhiều nghiên cứu
chứng minh điều này,
chứng minh điều này,
04:12
based on the way our spatial memory works.
86
240120
3296
dựa vào cách ký ức về không gian
của chúng ta hoạt động.
của chúng ta hoạt động.
04:15
There's a structure in the brain
called the hippocampus,
called the hippocampus,
87
243440
2856
Có một cấu trúc trong bộ não
gọi là hồi hải mã,
gọi là hồi hải mã,
04:18
that evolved over tens
of thousands of years,
of thousands of years,
88
246320
2936
nó đã tiến hóa qua hàng chục ngàn năm,
04:21
to keep track of the locations
of important things --
of important things --
89
249280
3776
để theo dõi vị trí
của những thứ quan trọng--
của những thứ quan trọng--
04:25
where the well is,
where fish can be found,
where fish can be found,
90
253080
2416
nơi có giếng nước,
nơi có cá,
nơi có cá,
04:27
that stand of fruit trees,
91
255520
2496
nơi có cây ăn quả,
04:30
where the friendly and enemy tribes live.
92
258040
2616
nơi của các bộ tộc đồng minh
và bộ tộc kẻ thù.
và bộ tộc kẻ thù.
04:32
The hippocampus is the part of the brain
93
260680
1905
Hồi hải mã là phần của bộ não
04:34
that in London taxicab drivers
becomes enlarged.
becomes enlarged.
94
262609
3487
mà đặc biệt phát triển
ở các tài xế taxi của London.
ở các tài xế taxi của London.
04:38
It's the part of the brain
that allows squirrels to find their nuts.
that allows squirrels to find their nuts.
95
266120
3696
Nó là phần của não
cho phép con sóc tìm ra hạt dẻ.
cho phép con sóc tìm ra hạt dẻ.
04:41
And if you're wondering,
somebody actually did the experiment
somebody actually did the experiment
96
269840
2858
Và nếu bạn vẫn thắc mắc,
thật sự có người đã làm thí nghiệm
thật sự có người đã làm thí nghiệm
04:44
where they cut off
the olfactory sense of the squirrels,
the olfactory sense of the squirrels,
97
272722
2774
mà họ cắt bỏ khứu giác của sóc,
04:47
and they could still find their nuts.
98
275520
1816
và chúng vẫn có thể tìm thấy hạt dẻ.
04:49
They weren't using smell,
they were using the hippocampus,
they were using the hippocampus,
99
277360
2816
Chúng không sử dụng khứu giác,
chúng sử dụng hồi hải mã,
chúng sử dụng hồi hải mã,
04:52
this exquisitely evolved mechanism
in the brain for finding things.
in the brain for finding things.
100
280200
5016
cơ chế tiến hóa tinh xảo trong bộ não
giúp tìm đồ vật.
giúp tìm đồ vật.
04:57
But it's really good for things
that don't move around much,
that don't move around much,
101
285240
3736
Nhưng chúng chỉ thật sự có ích
cho những thứ không chuyển động nhiều,
cho những thứ không chuyển động nhiều,
05:01
not so good for things that move around.
102
289000
2456
không phải cho những thứ
liên tục chuyển động.
liên tục chuyển động.
05:03
So this is why we lose car keys
and reading glasses and passports.
and reading glasses and passports.
103
291480
4296
Đó là lý do vì sao chúng ta làm mất
chìa khóa xe, kính đọc sách và hộ chiếu.
chìa khóa xe, kính đọc sách và hộ chiếu.
05:07
So in the home,
designate a spot for your keys --
designate a spot for your keys --
104
295800
2496
Vì vậy ở nhà,
chọn một nơi cho chìa khóa của bạn --
chọn một nơi cho chìa khóa của bạn --
05:10
a hook by the door,
maybe a decorative bowl.
maybe a decorative bowl.
105
298320
2856
một cái móc treo cạnh cửa,
có thể là một cái bát trang trí.
có thể là một cái bát trang trí.
05:13
For your passport, a particular drawer.
106
301200
2096
Để hộ chiếu vào một ngăn kéo riêng.
05:15
For your reading glasses,
a particular table.
a particular table.
107
303320
2776
Với kính đọc sách, một cái bàn riêng.
05:18
If you designate a spot
and you're scrupulous about it,
and you're scrupulous about it,
108
306120
3456
Nếu bạn luôn cẩn thận
để đồ vật vào chỗ đã chọn,
để đồ vật vào chỗ đã chọn,
05:21
your things will always be there
when you look for them.
when you look for them.
109
309600
2816
đồ vật sẽ luôn ở đó
khi bạn tìm chúng.
khi bạn tìm chúng.
05:24
What about travel?
110
312440
1216
Thế còn khi đi du lịch?
05:25
Take a cell phone picture
of your credit cards,
of your credit cards,
111
313680
2376
Dùng điện thoại chụp
thẻ tín dụng của bạn,
thẻ tín dụng của bạn,
05:28
your driver's license, your passport,
112
316080
2296
bằng lái xe, hộ chiếu
05:30
mail it to yourself so it's in the cloud.
113
318400
2256
gửi thư cho chính bạn
để chúng luôn trên mạng.
để chúng luôn trên mạng.
05:32
If these things are lost or stolen,
you can facilitate replacement.
you can facilitate replacement.
114
320680
4376
Nếu những thứ đó bị mất hoặc trộm,
bạn có thể dễ dàng thay thế chúng.
bạn có thể dễ dàng thay thế chúng.
05:37
Now these are some rather obvious things.
115
325080
2616
Đó là những thứ khá rõ ràng.
05:39
Remember, when you're under stress,
the brain releases cortisol.
the brain releases cortisol.
116
327720
3536
Hãy nhớ, khi bạn gặp áp lực,
não sẽ tiết ra cortisol.
não sẽ tiết ra cortisol.
05:43
Cortisol is toxic,
and it causes cloudy thinking.
and it causes cloudy thinking.
117
331280
3216
Cortisol là chất độc,
nó làm suy nghĩ của bạn không rõ ràng.
nó làm suy nghĩ của bạn không rõ ràng.
05:46
So part of the practice of the pre-mortem
118
334520
2536
Vì vậy, 1 phần của việc tập kỹ thuật
"trước kết thúc"
"trước kết thúc"
05:49
is to recognize that under stress
you're not going to be at your best,
you're not going to be at your best,
119
337080
4256
là nhận ra rằng dưới áp lực,
bạn sẽ không ở trạng thái tốt nhất,
bạn sẽ không ở trạng thái tốt nhất,
05:53
and you should put systems in place.
120
341360
2296
và bạn nên áp dụng các chế độ.
05:55
And there's perhaps
no more stressful a situation
no more stressful a situation
121
343680
2936
Và có lẽ không có tình huống nào
căng thẳng hơn
căng thẳng hơn
05:58
than when you're confronted
with a medical decision to make.
with a medical decision to make.
122
346640
3416
khi bạn phải đối mặt với
một quyết định liên quan đến y tế.
một quyết định liên quan đến y tế.
06:02
And at some point, all of us
are going to be in that position,
are going to be in that position,
123
350080
3296
Và ở thời điểm nào đó,
tất cả chúng ta sẽ ở trong tình huống đó,
tất cả chúng ta sẽ ở trong tình huống đó,
06:05
where we have to make
a very important decision
a very important decision
124
353400
2376
khi phải đưa ra
một quyết định rất quan trọng
một quyết định rất quan trọng
06:07
about the future of our medical care
or that of a loved one,
or that of a loved one,
125
355800
3296
về tương lai việc chăm sóc sức khỏe
cho chúng ta hoặc cho người thân,
cho chúng ta hoặc cho người thân,
06:11
to help them with a decision.
126
359120
1656
khi giúp họ đưa ra quyết định.
06:12
And so I want to talk about that.
127
360800
1616
Và vì vậy tôi muốn nói về điều đó.
06:14
And I'm going to talk about
a very particular medical condition.
a very particular medical condition.
128
362440
3016
Và tôi sẽ nói về
một tình trạng sức khỏe rất cụ thể.
một tình trạng sức khỏe rất cụ thể.
06:17
But this stands as a proxy for all kinds
of medical decision-making,
of medical decision-making,
129
365480
3536
Nhưng nó sẽ là chuẩn mực
cho tất cả các loại quyết định y tế,
cho tất cả các loại quyết định y tế,
06:21
and indeed for financial decision-making,
and social decision-making --
and social decision-making --
130
369040
4016
và cho cả quyết định
về tài chính và xã hội --
về tài chính và xã hội --
06:25
any kind of decision you have to make
131
373080
2256
bất cứ quyết định nào có thể hưởng lợi
06:27
that would benefit from a rational
assessment of the facts.
assessment of the facts.
132
375360
4016
từ việc đánh giá sự việc một cách hợp lý.
06:31
So suppose you go to your doctor
and the doctor says,
and the doctor says,
133
379400
3136
Giả sử bạn đến gặp bác sĩ của mình
và bác sĩ nói,
và bác sĩ nói,
06:34
"I just got your lab work back,
your cholesterol's a little high."
your cholesterol's a little high."
134
382560
4120
"Tôi vừa có kết quả xét nghiệm,
nồng độ cholesterol của bạn hơi cao."
nồng độ cholesterol của bạn hơi cao."
06:39
Now, you all know that high cholesterol
135
387240
3016
Bây giờ,
các bạn đều biết rằng cholesterol cao
các bạn đều biết rằng cholesterol cao
06:42
is associated with an increased risk
of cardiovascular disease,
of cardiovascular disease,
136
390280
4136
tăng nguy cơ các bệnh tim mạch,
06:46
heart attack, stroke.
137
394440
1416
đau tim, đột quỵ.
06:47
And so you're thinking
138
395880
1216
Và vì thế bạn nghĩ
06:49
having high cholesterol
isn't the best thing,
isn't the best thing,
139
397120
2096
tăng cholesterol hẳn
không phải là điều tốt,
không phải là điều tốt,
06:51
and so the doctor says,
"You know, I'd like to give you a drug
"You know, I'd like to give you a drug
140
399240
3016
và bác sĩ bảo:
"Tôi sẽ kê thuốc cho bạn:
"Tôi sẽ kê thuốc cho bạn:
06:54
that will help you
lower your cholesterol, a statin."
lower your cholesterol, a statin."
141
402280
2776
1 viên statin sẽ giúp
giảm nồng độ cholesterol."
giảm nồng độ cholesterol."
06:57
And you've probably heard of statins,
142
405080
1896
Và bạn có thể đã nghe về statin,
06:59
you know that they're among
the most widely prescribed drugs
the most widely prescribed drugs
143
407000
2810
chúng là một trong những loại
được kê đơn rộng rãi nhất
được kê đơn rộng rãi nhất
07:01
in the world today,
144
409834
1174
trên thế giới hiện nay,
07:03
you probably even know
people who take them.
people who take them.
145
411032
2079
bạn có thể còn biết
những người sử dụng nó.
những người sử dụng nó.
07:05
And so you're thinking,
"Yeah! Give me the statin."
"Yeah! Give me the statin."
146
413135
2381
Và vì thế bạn nghĩ:
"Vâng! Cho tôi statin."
"Vâng! Cho tôi statin."
07:07
But there's a question
you should ask at this point,
you should ask at this point,
147
415541
2435
Nhưng có 1 câu hỏi
bạn nên hỏi vào thời điểm này,
bạn nên hỏi vào thời điểm này,
07:10
a statistic you should ask for
148
418000
1856
một con số bạn nên hỏi,
07:11
that most doctors
don't like talking about,
don't like talking about,
149
419880
2456
cái mà hầu hết các bác sĩ
không thích nhắc đến,
không thích nhắc đến,
07:14
and pharmaceutical companies
like talking about even less.
like talking about even less.
150
422360
3160
và các công ty dược phẩm
càng không thích hơn.
càng không thích hơn.
07:18
It's for the number needed to treat.
151
426800
2376
Đó là số người cần điều trị (NNT).
07:21
Now, what is this, the NNT?
152
429200
1976
Bây giờ, NNT là gì?
07:23
It's the number of people
that need to take a drug
that need to take a drug
153
431200
3056
Đó là tổng số người sử dụng thuốc
07:26
or undergo a surgery
or any medical procedure
or any medical procedure
154
434280
2856
hoặc trải qua phẫu thuật
hoặc bất kì liệu pháp y tế nào
hoặc bất kì liệu pháp y tế nào
07:29
before one person is helped.
155
437160
2376
trên một người chữa khỏi bệnh.
07:31
And you're thinking,
what kind of crazy statistic is that?
what kind of crazy statistic is that?
156
439560
2856
Và bạn đang nghĩ,
kiểu thống kê gì kì cục gì thế?
kiểu thống kê gì kì cục gì thế?
07:34
The number should be one.
157
442440
1216
Con số đó nên là một.
07:35
My doctor wouldn't prescribe
something to me
something to me
158
443680
2056
Bác sĩ của tôi sẽ không kê đơn gì cho tôi
07:37
if it's not going to help.
159
445760
1285
nếu thuốc đó không có ích.
07:39
But actually, medical practice
doesn't work that way.
doesn't work that way.
160
447069
2484
Nhưng thực ra,
nghề y không hoạt động theo kiểu đó.
nghề y không hoạt động theo kiểu đó.
07:41
And it's not the doctor's fault,
161
449578
1531
Và đó không phải lỗi bác sĩ,
07:43
if it's anybody's fault,
it's the fault of scientists like me.
it's the fault of scientists like me.
162
451134
2919
nếu đổ lỗi cho bất cứ ai, đó là lỗi
của nhà khoa học như tôi.
của nhà khoa học như tôi.
07:46
We haven't figured out
the underlying mechanisms well enough.
the underlying mechanisms well enough.
163
454077
2865
Chúng tôi hiểu chưa đủ về
những cơ chế cơ bản.
những cơ chế cơ bản.
07:48
But GlaxoSmithKline estimates
164
456966
2410
Nhưng GlaxoSmithKline ước tính rằng
07:51
that 90 percent of the drugs work
in only 30 to 50 percent of the people.
in only 30 to 50 percent of the people.
165
459400
4976
90% số thuốc chỉ phát huy tác dụng với
30% đến 50% số bệnh nhân.
30% đến 50% số bệnh nhân.
07:56
So the number needed to treat
for the most widely prescribed statin,
for the most widely prescribed statin,
166
464400
3816
Vì vậy số lượng bệnh nhân cần
dùng thuốc statin,
dùng thuốc statin,
08:00
what do you suppose it is?
167
468240
2136
bạn nghĩ nó là bao nhiêu?
08:02
How many people have to take it
before one person is helped?
before one person is helped?
168
470400
2816
Bao nhiêu người cần dùng nó
trước khi nó chữa được 1 người?
trước khi nó chữa được 1 người?
08:05
300.
169
473240
1200
300.
08:07
This is according to research
170
475075
1381
Đây là theo nghiên cứu
08:08
by research practitioners
Jerome Groopman and Pamela Hartzband,
Jerome Groopman and Pamela Hartzband,
171
476480
3496
bởi các nhà nghiên cứu y khoa
Jerome Groopman và Pamela Hartzband,
Jerome Groopman và Pamela Hartzband,
08:12
independently confirmed by Bloomberg.com.
172
480000
2776
được xác nhận độc lập bởi Bloomberg.com.
08:14
I ran through the numbers myself.
173
482800
2400
Tôi đã kiểm tra các con số.
08:17
300 people have to
take the drug for a year
take the drug for a year
174
485920
2376
300 người cần dùng thuốc trong 1 năm
08:20
before one heart attack, stroke
or other adverse event is prevented.
or other adverse event is prevented.
175
488320
3976
trước khi 1 người bị đau tim, đột quỵ
hay trường hợp có hại khác được ngăn ngừa.
hay trường hợp có hại khác được ngăn ngừa.
08:24
Now you're probably thinking,
176
492320
1381
Các bạn có thể đang nghĩ:
08:25
"Well, OK, one in 300 chance
of lowering my cholesterol.
of lowering my cholesterol.
177
493725
2811
"Một trong 300 cơ hội để
giảm lượng cholesterol.
giảm lượng cholesterol.
08:28
Why not, doc? Give me
the prescription anyway."
the prescription anyway."
178
496560
2216
Tại sao không, bác sĩ? Cứ kê đơn cho tôi."
08:30
But you should ask at this point
for another statistic,
for another statistic,
179
498800
2856
Nhưng bạn nên yêu cầu 1 thống kê khác
vào thời điểm này:
vào thời điểm này:
08:33
and that is, "Tell me
about the side effects." Right?
about the side effects." Right?
180
501680
2576
"Nói cho tôi biết về tác dụng phụ."
Đúng chứ?
Đúng chứ?
08:36
So for this particular drug,
181
504280
1656
Vì vậy, với loại thuốc này,
08:37
the side effects occur
in five percent of the patients.
in five percent of the patients.
182
505960
3656
tác dụng phụ xảy ra với 5% số bệnh nhân
08:41
And they include terrible things --
183
509640
1667
Và nó gồm những thứ khủng khiếp như
08:43
debilitating muscle and joint pain,
gastrointestinal distress --
gastrointestinal distress --
184
511331
4444
suy nhược cơ bắp và đau khớp,
đau dạ dày...
đau dạ dày...
08:47
but now you're thinking, "Five percent,
185
515799
1859
Nhưng giờ bạn lại nghĩ: "5%,
08:49
not very likely
it's going to happen to me,
it's going to happen to me,
186
517682
2014
nó không có nhiều khả năng
xảy ra với tôi,
xảy ra với tôi,
08:51
I'll still take the drug."
187
519720
1238
tôi vẫn sẽ dùng thuốc."
08:52
But wait a minute.
188
520982
1194
Nhưng đợi 1 lát. Hãy nhớ,
08:54
Remember under stress
you're not thinking clearly.
you're not thinking clearly.
189
522200
2336
khi chịu áp lực
bạn suy nghĩ không thông suốt.
bạn suy nghĩ không thông suốt.
08:56
So think about how you're going
to work through this ahead of time,
to work through this ahead of time,
190
524560
3165
Vì vậy, hãy nghĩ trước về việc
bạn sẽ làm thế nào
bạn sẽ làm thế nào
08:59
so you don't have to manufacture
the chain of reasoning on the spot.
the chain of reasoning on the spot.
191
527750
3198
để bạn không phải suy nghĩ
về một loạt vấn đề ngay lúc đó.
về một loạt vấn đề ngay lúc đó.
09:02
300 people take the drug, right?
One person's helped,
One person's helped,
192
530973
2492
300 người dùng thuốc, đúng không?
1 người được cứu,
1 người được cứu,
09:05
five percent of those 300
have side effects,
have side effects,
193
533489
2407
5% trong số 300 người đó
chịu tác dụng phụ,
chịu tác dụng phụ,
09:07
that's 15 people.
194
535920
1480
tức là 15 người.
09:09
You're 15 times more likely
to be harmed by the drug
to be harmed by the drug
195
537800
3896
Bạn có khả năng bị hại
bởi thuốc gấp 15 lần
bởi thuốc gấp 15 lần
09:13
than you are to be helped by the drug.
196
541720
2816
hơn là thuốc giúp ích cho bạn.
09:16
Now, I'm not saying whether you
should take the statin or not.
should take the statin or not.
197
544560
2905
Bây giờ, tôi không nói rằng
bạn có nên dùng statin hay không.
bạn có nên dùng statin hay không.
09:19
I'm just saying you should have
this conversation with your doctor.
this conversation with your doctor.
198
547489
3143
Tôi chỉ nói rằng bạn nên có
cuộc nói chuyện này với bác sĩ.
cuộc nói chuyện này với bác sĩ.
09:22
Medical ethics requires it,
199
550656
1320
Y đức đòi hỏi điều đó,
09:24
it's part of the principle
of informed consent.
of informed consent.
200
552000
2296
nó là 1 phần của nguyên tắc
"đồng ý khi hiểu rõ".
"đồng ý khi hiểu rõ".
09:26
You have the right to have access
to this kind of information
to this kind of information
201
554320
3216
Bạn có quyền được tiếp cận
những thông tin này
những thông tin này
09:29
to begin the conversation about whether
you want to take the risks or not.
you want to take the risks or not.
202
557560
3896
để bắt đầu cuộc nói chuyện
liệu bạn muốn chấp nhận rủi ro hay không.
liệu bạn muốn chấp nhận rủi ro hay không.
09:33
Now you might be thinking
203
561480
1216
Bây giờ bạn có thể nghĩ:
09:34
I've pulled this number
out of the air for shock value,
out of the air for shock value,
204
562720
2696
Tôi đẩy con số này lên cao để gây sốc,
09:37
but in fact it's rather typical,
this number needed to treat.
this number needed to treat.
205
565440
3256
nhưng thực tế nó khá thường,
số bệnh nhân cần sử dụng thuốc này.
số bệnh nhân cần sử dụng thuốc này.
09:40
For the most widely performed surgery
on men over the age of 50,
on men over the age of 50,
206
568720
4616
Với các ca phẫu thuật được thực hiện
nhiều nhất cho đàn ông trên 50 tuổi,
nhiều nhất cho đàn ông trên 50 tuổi,
09:45
removal of the prostate for cancer,
207
573360
2216
loại bỏ tuyến tiền liệt bị ung thư,
09:47
the number needed to treat is 49.
208
575600
2576
số người cần được điều trị là 49.
09:50
That's right, 49 surgeries are done
for every one person who's helped.
for every one person who's helped.
209
578200
4176
Đúng vậy, phải thực hiện 49 ca phẫu thuật
để một người được chữa.
để một người được chữa.
09:54
And the side effects in that case
occur in 50 percent of the patients.
occur in 50 percent of the patients.
210
582400
4656
Và tác dụng phụ trong trường hợp này
xảy ra với 50% số bệnh nhân.
xảy ra với 50% số bệnh nhân.
09:59
They include impotence,
erectile dysfunction,
erectile dysfunction,
211
587080
2856
Nó bao gồm liệt dương,
rối loạn cương dương,
rối loạn cương dương,
10:01
urinary incontinence, rectal tearing,
212
589960
2776
đại tiện và tiểu tiện không kiểm soát,
10:04
fecal incontinence.
213
592760
1456
rách trực tràng.
10:06
And if you're lucky, and you're one
of the 50 percent who has these,
of the 50 percent who has these,
214
594240
3496
Và nếu bạn may mắn, và bạn là 1 trong số
50% người mắc phải chứng này.
50% người mắc phải chứng này.
10:09
they'll only last for a year or two.
215
597760
2040
nó sẽ chỉ kéo dài trong một hoặc hai năm.
10:12
So the idea of the pre-mortem
is to think ahead of time
is to think ahead of time
216
600880
3616
Vì vậy cốt lõi của kỹ thuật
"trước khi kết thúc" là nghĩ trước
"trước khi kết thúc" là nghĩ trước
10:16
to the questions
that you might be able to ask
that you might be able to ask
217
604520
2536
về các câu hỏi bạn có thể hỏi
10:19
that will push the conversation forward.
218
607080
2376
để thúc đẩy cuộc nói chuyện với bác sĩ.
10:21
You don't want to have to manufacture
all of this on the spot.
all of this on the spot.
219
609480
3096
Bạn không muốn phải nghĩ đến tất cả
những thứ này ngay ở đó.
những thứ này ngay ở đó.
10:24
And you also want to think
about things like quality of life.
about things like quality of life.
220
612600
2896
Và bạn cũng muốn nghĩ về những thứ
như chất lượng cuộc sống.
như chất lượng cuộc sống.
10:27
Because you have a choice oftentimes,
221
615520
1776
Bởi vì đôi khi bạn phải lựa chọn,
10:29
do you I want a shorter life
that's pain-free,
that's pain-free,
222
617320
2296
bạn muốn cuộc đời ngắn hơn
nhưng không đau đớn,
nhưng không đau đớn,
10:31
or a longer life that might have
a great deal of pain towards the end?
a great deal of pain towards the end?
223
619640
3776
hay cuộc đời dài hơn nhưng
phải chịu nhiều nỗi đau đến cuối đời?
phải chịu nhiều nỗi đau đến cuối đời?
10:35
These are things to talk about
and think about now,
and think about now,
224
623440
2416
Đó là những thứ bạn cần
nói về và nghĩ đến bây giờ,
nói về và nghĩ đến bây giờ,
10:37
with your family and your loved ones.
225
625880
1816
với gia đình và người thân của bạn.
10:39
You might change your mind
in the heat of the moment,
in the heat of the moment,
226
627720
2496
Bạn có thể sẽ thay đổi suy nghĩ
trong lúc giận dữ,
trong lúc giận dữ,
10:42
but at least you're practiced
with this kind of thinking.
with this kind of thinking.
227
630240
3056
nhưng ít ra bạn được rèn luyện với
kiểu suy nghĩ này.
kiểu suy nghĩ này.
10:45
Remember, our brain under stress
releases cortisol,
releases cortisol,
228
633320
4616
Nhớ rằng, não bộ dưới áp lực
sẽ tiết ra cortisol,
sẽ tiết ra cortisol,
10:49
and one of the things
that happens at that moment
that happens at that moment
229
637960
2336
và một trong những thứ xảy ra lúc đó
10:52
is a whole bunch on systems shut down.
230
640320
1936
là một đám các hệ cơ quan sẽ "tắt".
10:54
There's an evolutionary reason for this.
231
642280
1905
Có 1 lý do về mặt tiến hóa cho điều này.
10:56
Face-to-face with a predator,
you don't need your digestive system,
you don't need your digestive system,
232
644209
3407
Mặt đối mặt với 1 dã thú,
bạn không cần hệ tiêu hóa,
bạn không cần hệ tiêu hóa,
10:59
or your libido, or your immune system,
233
647640
2456
hay ham muốn tình dục,
hay hệ miễn dịch,
hay hệ miễn dịch,
11:02
because if you're body is expending
metabolism on those things
metabolism on those things
234
650120
3656
vì nếu cơ thể bạn dùng trao đổi chất
cho những thứ đó
cho những thứ đó
11:05
and you don't react quickly,
235
653800
1656
và bạn không phản ứng lại nhanh,
11:07
you might become the lion's lunch,
and then none of those things matter.
and then none of those things matter.
236
655480
3976
bạn có thể sẽ trở thành bữa trưa của sư tử
và sẽ không còn điều gì quan trọng nữa.
và sẽ không còn điều gì quan trọng nữa.
11:11
Unfortunately,
237
659480
1416
Thật không may,
11:12
one of the things that goes out the window
during those times of stress
during those times of stress
238
660920
3616
1 trong những thứ bị "tắt"
trong khoảng thời gian căng thẳng đó
trong khoảng thời gian căng thẳng đó
11:16
is rational, logical thinking,
239
664560
1976
là lý trí, là suy nghĩ hợp lý,
11:18
as Danny Kahneman
and his colleagues have shown.
and his colleagues have shown.
240
666560
3416
như Danny Kahneman
và đồng nghiệp của ông ấy đã chứng minh.
và đồng nghiệp của ông ấy đã chứng minh.
11:22
So we need to train ourselves
to think ahead
to think ahead
241
670000
3176
Vì vậy chúng ta cần rèn luyện
bản thân suy nghĩ trước ...
bản thân suy nghĩ trước ...
11:25
to these kinds of situations.
242
673200
2256
đến những tình huống này.
11:27
I think the important point here
is recognizing that all of us are flawed.
is recognizing that all of us are flawed.
243
675480
6176
Điều quan trọng ở đây là nhận ra:
Tất cả chúng ta đều không hoàn hảo.
Tất cả chúng ta đều không hoàn hảo.
11:33
We all are going to fail now and then.
244
681680
2856
Chúng ta cũng có lúc sẽ thất bại.
11:36
The idea is to think ahead
to what those failures might be,
to what those failures might be,
245
684560
3616
Quan trọng là phải nghĩ đến trước
những thất bại đó có thể là gì,
những thất bại đó có thể là gì,
11:40
to put systems in place
that will help minimize the damage,
that will help minimize the damage,
246
688200
3896
áp dụng các chế độ
để giảm thiểu tổn thất,
để giảm thiểu tổn thất,
11:44
or to prevent the bad things
from happening in the first place.
from happening in the first place.
247
692120
3520
hay ngăn chặn những điều xấu
trước khi chúng xảy ra.
trước khi chúng xảy ra.
11:48
Getting back to that
snowy night in Montreal,
snowy night in Montreal,
248
696280
2656
Trở lại với đêm tuyết rơi
ở Montreal khi đó,
ở Montreal khi đó,
11:50
when I got back from my trip,
249
698960
1736
khi tôi trở lại từ chuyến công tác,
11:52
I had my contractor install
a combination lock next to the door,
a combination lock next to the door,
250
700720
3856
tôi đã bảo nhà thầu lắp đặt hộp khóa số
ngay cạnh cửa,
ngay cạnh cửa,
11:56
with a key to the front door in it,
an easy to remember combination.
an easy to remember combination.
251
704600
3536
có chìa khóa để mở cửa chính đặt trong đó,
một mật khẩu dễ nhớ.
một mật khẩu dễ nhớ.
12:00
And I have to admit,
252
708160
1216
Và tôi phải thừa nhận,
12:01
I still have piles of mail
that haven't been sorted,
that haven't been sorted,
253
709400
3416
tôi vẫn có hàng đống thư
chưa được phân loại,
chưa được phân loại,
12:04
and piles of emails
that I haven't gone through.
that I haven't gone through.
254
712840
2576
và hàng đống email tôi chưa đọc qua
12:07
So I'm not completely organized,
255
715440
1776
Vì vậy tôi không hoàn toàn ngăn nắp,
12:09
but I see organization
as a gradual process,
as a gradual process,
256
717240
3136
nhưng tôi thấy sự có tổ chức
là 1 quá trình từ từ,
là 1 quá trình từ từ,
12:12
and I'm getting there.
257
720400
1216
và tôi sẽ đạt được nó.
12:13
Thank you very much.
258
721640
1216
Cảm ơn các bạn rất nhiều.
12:14
(Applause)
259
722880
4392
(vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Daniel Levitin - NeuroscientistDaniel Levitin incorporates findings from neuroscience into everyday life.
Why you should listen
Dr. Daniel Levitin is a neuroscientist at McGill University in Montreal, dean at Minerva Schools in San Francisco and a musician. His research focuses on pattern processing in the brain.
His three books This Is Your Brain on Music, The World in Six Songs, and the recent The Organized Mind are all bestsellers. A polymath at heart, he has performed with top musicians and holds a few gold and platinum records.
Levitin earned his B.A. in Cognitive Psychology and Cognitive Science at Stanford University, and went on to earn his Ph.D. in Psychology from the University of Oregon, researching complex auditory patterns and pattern processing in expert and non-expert populations. He completed post-doctoral training at Stanford University Medical School (in Neuroimaging) and at UC Berkeley (in Cognitive Psychology). He has consulted on audio sound source separation for the U.S. Navy, and on audio quality for several rock bands and record labels (including the Grateful Dead and Steely Dan), and served as one of the “Golden Ears” expert listeners in the original Dolby AC3 compression tests. He worked for two years at the Silicon Valley think tank Interval Research Corporation.
He taught at Stanford University in the Department of Computer Science, the Program in Human-Computer Interaction, and the Departments of Psychology, Anthropology, Computer Music, and History of Science.
Daniel Levitin | Speaker | TED.com